Νομός Μεσσηνίας

Μεσσηνία
Περιφερειακή ενότητα
Χάρτης της Ελλάδας με {{{Όνομα}}}
Χώρα	Ελλάδα
Πρωτεύουσα	Καλαμάτα
Δήμοι	6
Διοίκηση
• Αντιπεριφερειάρχης	Βασίλειος Καπέλιος
Διοικητική διαίρεση
• Περιφέρεια	Πελοπόννησος
Έτος δημιουργίας νομού	1833
Γεωγραφικό διαμέρισμα	Πελοπόννησος
Έκταση
• Συνολική	2.996 τ.χλμ
• Κατάταξη	15η
Πληθυσμός
• Συνολικός	144.920 (2021)
• Κατάταξη πληθ.	20η
• Πυκνότητα	48,4 κάτ./χλμ²
• Κατάταξη πυκν.	35η
Ταχ. κώδικες	24* **
Πιν. αυτοκινήτων	ΚΜ

Η Μεσσηνία βρίσκεται στη νοτιοδυτική Πελοπόννησο και είναι νομός της Ελλάδας. Γεωγραφικά είναι η περιοχή η οποία ορίζεται στα βόρεια από τον ποταμό Νέδα και τα Αρκαδικά Όρη (Λύκαιο, Μαίναλο), στα ανατολικά από το όρος Ταΰγετος, στα νότια από τον Μεσσηνιακό Κόλπο και στα δυτικά από τα Όρη Κυπαρισσίας και το Ιόνιο Πέλαγος. Συνορεύει στα βόρεια με τον Νομό Ηλείας, στα βορειοανατολικά με τον Νομό Αρκαδίας και στα ανατολικά με τον Νομό Λακωνίας.

Ο Νομός Μεσσηνίας με πρωτεύουσα την Καλαμάτα είναι ένας από τους 51 νομούς της Ελλάδας, ο οποίος ταυτίζεται σήμερα με την εκλογική περιφέρεια Μεσσηνίας, με βάση το ισχύον πολιτικό και εκλογικό σύστημα και εκπροσωπείται στη Βουλή των Ελλήνων με 5 βουλευτές. Μέχρι το 2010 στον Νομό Μεσσηνίας αντιστοιχούσε επίσης η Νομαρχία Μεσσηνίας, η οποία ήταν δευτεροβάθμιος οργανισμός τοπικής αυτοδιοίκησης (νομαρχία) και αποτελούσε βαθμίδα της ελληνικής δημόσιας διοίκησης, στο χρονικό διάστημα μεταξύ 1833-2010. Από την 1η Ιανουαρίου του 2011, οπότε τέθηκε σε ισχύ το Πρόγραμμα Καλλικράτης του Ν.3852/2010, η νομαρχιακή αυτοδιοίκηση Μεσσηνίας καταργήθηκε και αντικαταστάθηκε από την Περιφερειακή Ενότητα Μεσσηνίας.

Σύμφωνα με το ισχύον αυτοδιοικητικό σύστημα η Περιφερειακή ενότητα Μεσσηνίας, με έδρα την Καλαμάτα, από το 2011 και μετέπειτα με βάση το Πρόγραμμα Καλλικράτης (3852/2010) αποτελεί μία από τις 74 περιφερειακές ενότητες της χώρας. Εκτείνεται στο νοτιοδυτικό μέρος του γεωγραφικού διαμερίσματος της Πελοποννήσου και υπάγεται διοικητικά στην Περιφέρεια Πελοποννήσου, με έδρα την Τρίπολη, καθώς και στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση Πελοποννήσου, Δυτικής Ελλάδας και Ιονίου, με έδρα την Πάτρα.

Διοικητική διαίρεση

Ο Νομός Μεσσηνίας, από το 2011, με την εφαρμογή του Προγράμματος Καλλικράτης, ταυτίζεται με την Περιφερειακή Ενότητα Μεσσηνίας (με πρωτεύουσα την Καλαμάτα), της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Με τη συνένωση και συγχώνευση των 29 μικρότερων δήμων + 2 κοινοτήτων, όπως προέβλεπε το Πρόγραμμα, οι νέοι 6 μεγάλοι δήμοι που προέκυψαν είναι οι εξής:

Δήμος	Έκτ. (χμ2)	Πληθ. (2021)	Έδρα	Χάρτης
Δυτικής Μάνης	402,8	5.772	Καρδαμύλη
Καλαμάτας	440,3	71.894	Καλαμάτα
Μεσσήνης	563,7	19.200	Μεσσήνη
Οιχαλίας	411,4	8.508	Μελιγαλάς
Πύλου-Νέστορος	554,3	17.179	Πύλος
Τριφυλίας	612,1	22.367	Κυπαρισσία

Μορφολογία

Βουνά

Το ψηλότερο βουνό είναι ο Ταΰγετος (2.404 μ., κορυφή Προφήτης Ηλίας), τον οποίο η Μεσσηνία μοιράζεται με τη Λακωνία και του οποίου η αλυσίδα συνεχίζεται με άλλες ψηλές κορυφές προς βορειοδυτικά. Στα βορειοανατολικά σύνορα με την Αρκαδία και σε μικρή απόσταση από την Ανδρίτσαινα της Ηλείας βρίσκεται το Λύκαιο όρος (1.420 μ.). Στα βόρεια σύνορα με την Ηλεία βρίσκεται το Τετράζιο. Στα δυτικά και προς το Ιόνιο Πέλαγος εκτείνονται από βορρά προς νότο τα όρη της Κυπαρισσίας (όρος Αιγάλεω, 1224 μ), στην προέκταση των οποίων βρίσκεται, στη δυτική μεσσηνιακή χερσόνησο, το όρος Λυκόδημος (960 μ.). Στο κέντρο του νομού και από βορρά προς νότο εκτείνεται η ευφορότατη πεδιάδα της Μεσσηνίας.

Ποτάμια

Μεγαλύτερο ποτάμι είναι ο Πάμισος, ο οποίος διασχίζει την πεδιάδα της Μεσσήνης και χύνεται στον Μεσσηνιακό κόλπο. Στα σύνορα με την Ηλεία βρίσκεται ο ποταμός Νέδα. Μικρότερα ποτάμια είναι ο Βελίκας και ο Νέδωνας, που διασχίζει την πόλη της Καλαμάτας.

Οικονομία

Η Καλαμάτα είναι το εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο του νομού, καθώς και σημαντικό λιμάνι. Ο αγροτικός τομέας παραμένει σημαντικός με κύρια προϊόντα τα σύκα, τη σταφίδα, τα σταφύλια και το κρασί, τα πορτοκάλια, τις ελιές και το ελαιόλαδο.

Ιστορία

Αρχαία περίοδος

Η Μεσσηνία ήταν κατοικημένη από τα προϊστορικά χρόνια, κυρίως λόγω των εύφορων πεδιάδων της. Υπάρχει συνέχεια ευρημάτων από τη νεολιθική εποχή.

Κοντά στη Χώρα βρίσκεται τα απομεινάρια του μυκηναϊκού ανακτόρου του Νέστορα, του μυθικού βασιλιά που αναφέρεται στα ομηρικά έπη. Η κάθοδος των Δωριέων τον 12ο αιώνα π.Χ. έθεσε τέλος στον μυκηναϊκό πολιτισμό.

Από τον 8ο ως τον 5ο αιώνα π.Χ. οι Σπαρτιάτες υποδούλωσαν τη Μεσσηνία με τους Μεσσηνιακούς Πολέμους. Οι Θηβαίοι την απελευθέρωσαν το 369 π.Χ., αλλά τελικά κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους το 183 π.Χ..

Βυζαντινή & Μεσαιωνική περίοδος

Ακολούθησε η Βυζαντινή Εποχή και τον 13ο αιώνα κατακτήθηκε από τους Φράγκους, για να περάσει το 1498 ολοκληρωτικά στα χέρια των Οθωμανών.

1683-1715: Β΄ Ενετοκρατία

Η περιοχή της Μεσσηνίας την περίοδο της Δεύτερης Ενετοκρατίας (1683/84-1715), δηλαδή το χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Ενετοί κατείχαν εκ νέου την Πελοπόννησο, μέσω της κτήσης τους (Stato da Mar), η οποία είναι γνωστή και ως βασίλειο του Μορέως (1688-1715), αναφερόταν ως θέμα της Μεσσηνίας ή επαρχία της Μεσσηνίας (Provincia di Messenia) και ήταν ένα από τα 4 θέματα ή τις 4 επαρχίες (Provincie), στα οποία χώρισε η ενετική γερουσία (per ordine dell'Eccellentissimo Senato), σύμφωνα με την ενετική απογραφή του 1704, τότε την Πελοπόννησο (Ρωμανίας, Αχαΐας, Λακωνίας και Μεσσηνίας με πρωτεύουσες το Ναύπλιο, την Πάτρα, τη Μονεμβασία και το Νέον Ναυαρίνον αντίστοιχα). Στη Μεσσηνία, όπως και σε κάθε μια από τις άλλες επαρχίες (θέματα) διωρίσθηκε επίσης ένας προβλεπτής (πρεβεδούρος) για την πολιτική και στρατιωτική διοίκηση, ένας διευθυντής της δικαιοσύνης και ένας οικονομικός επίτροπος.

Κατάλογος Ενετών Προβλεπτών Μεσσηνίας

Ο κατάλογος των εδρευόντων Ενετών προβλεπτών ή πρεβεδούρων στην επαρχία της Μεσσηνίας (Provveditori di Messenia), σύμφωνα με τον Γερμανό ιστορικό Καρλ Χοπφ στο έργο του Ελληνορρωμανικά χρονικά (Chroniques gréco-romanes inédites ou peu connues), 1873, έχει ως εξής:

α/α	Όνομα Προβλεπτή (Πρεβεδούρου) στα ενετικά	Από έτος	Όνομα Προβλεπτή (Πρεβεδούρου) στα ελληνικά	Εκλογή
1	Giovanni Quirini q. Pietro	1693	Ιωάννης Πετρ. Κυρίνης	21 Ιουνίου 1693 (Elezioni XXII, fol. 242)
2	Pellegrino Pasqualigo q. Marcantonio	1696	Πελεγρίνος Πασκαλίγκος	6 Αυγούστου 1699
3	Girolamo Marcello q. Alessandro	1698	Γερολάμος Αλεξ. Μαρκέλλος	14 Δεκεμβρίου 1698
4	Giovanni Pizzamano q. Nicolô	1701	Ιωάννης Ν. Πιτζαμάνης	19 Μαρτίου 1701 (Ivi XXIII, fol. 249).
5	Francesco Moro q. Girolamo	1703	Φραγκίσκος Μώρος	9 Απριλίου 1703
6	Luigi Basadonna q. Pietro	1705	Λουίζος Πετρ. Μασαντώνης	26 Απριλίου 1705.
7	Giovanni Badoer q. Pietro	1707	Ιωάννης Πετρ. Βάρδουερ	27 Δεκεμβρίου 1707
8	Vincenzo Badoer q. Giovanni	1710	Βιντζέντσος Ι. Βάρδουερ	18 Μαΐου 1710
9	Nicolô Quirini q. Francesco	1712	Νικολ. Φρ. Κυρίκος	11 Μαΐου 1710
10	Costantino Loredano q. Luigi	1714	Κ. Λουίζος Λορεδάνης	16 Δεκεμβρίου 1714

Οι Βενετοί, οι οποίοι είχαν καταλάβει την Πελοπόννησο από την Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά τα πρώτα στάδια του πολέμου του Μοριά (1684-1699), προσπάθησαν με μεγάλη επιτυχία να αναπτύξουν την περιοχή του Μοριά, που είχε ερημωθεί από τον πόλεμο, και να αναζωογονήσουν τη γεωργία και την οικονομία της, αλλά δεν ήταν σε θέση να κερδίσουν την αφοσίωση του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού, ούτε να εξασφαλίσουν τη νέα τους κτήση στρατιωτικά. Έτσι, σύντομα η Πελοπόννησος ανακτήθηκε και πάλι από τους Οθωμανούς μετά από μια σύντομη εκστρατεία τους που έγινε μεταξύ του Ιουνίου και του Σεπτεμβρίου του 1715.

1821: Απελευθέρωση της Καλαμάτας και της Μεσσηνίας

Ο Παπαφλέσσας κήρυξε την επανάσταση κατά των Τούρκων στις 23 Μαρτίου 1821 και μετά τις καταστροφές που προκάλεσε ο τουρκοαιγυπτιακός στρατός του Ιμπραήμ, η Ναυμαχία του Ναυαρίνου (20 Οκτωβρίου 1827) οδήγησε στην απελευθέρωση της Πελοποννήσου και στη δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους.

Η Μεσσηνία από το 1828 έως το 1833

Κατά την πρώτη διοικητική διαίρεση της Ελληνικής Πολιτείας το 1828, που πραγματοποιήθηκε από τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια με το Ι΄ ψήφισμα της 13ης Απριλίου 1828 δημιουργήθηκαν 13 θέματα ή τμήματα ή επιτροπείες, για τη διοίκηση των οποίων ορίσθηκαν έκτακτοι επίτροποι για το καθένα από αυτά. Στην περιοχή της Μεσσηνίας, στο χρονικό διάστημα μεταξύ του 1828 και του 1833, αντιστοιχούσαν χωριά – οικισμοί και περιοχές κυρίως 2 τμημάτων με τις επαρχίες τους και 2 (1+1) ακόμα επαρχίες από άλλα 2 τμήματα. (Τα στοιχεία πληθυσμού των επαρχιών με βάση την απογραφή του 1829):

• Το Τμήμα της Άνω Μεσσηνίας (Haute-Messénie), με έκτακτο επίτροπο τον Αντώνιο Τσούνη, στο οποίο υπάγονταν οι εξής 4 επαρχίες:
  • Επαρχία Αρκαδίας (γαλλικά: Éparchie d'Arkadia), μετά το 1833 μετονομάσθηκε σε Επαρχία Τριφυλίας. Έδρα: Η Αρκαδία ή Αρκαδιά (σήμερα η Κυπαρισσία). Πληθυσμός επαρχίας το 1829: 15.931.
  • Επαρχία Κορώνης (γαλλικά: Éparchie de Koron). Έδρα: Η Κορώνη, Πληθυσμός επαρχίας το 1829: 6.246.
  • Επαρχία Μεθώνης (γαλλικά: Éparchie de Modon). Έδρα: Η Μεθώνη. Πληθυσμός επαρχίας το 1829: 3.625.
  • Επαρχία Ναυαρίνου ή Επαρχία Νεοκάστρου (γαλλικά: Éparchie de Navarin). Έδρα: Το Ναυαρίνο ή Νιόκαστρο (σήμερα η Πύλος), Πληθυσμός επαρχίας το 1829: 1.596.
• Το Τμήμα της Κάτω Μεσσηνίας (γαλλικά: Basse-Messénie), με έκτακτο επίτροπο τον Γεώργιο Ψύλλα στο οποίο υπάγονταν οι εξής 7 επαρχίες:
  • Επαρχία Νησίου (γαλλικά: Éparchie de Nisi), μετά το 1833 μετονομάσθηκε σε Επαρχία Μεσσήνης. Έδρα: Το Νησί (σήμερα η Μεσσήνη). Πληθυσμός επαρχίας το 1829: 2.286.
  • Επαρχία Καλαμών (γαλλικά: Éparchie de Κalamata). Έδρα: Η Καλαμάτα. Πληθυσμός επαρχίας το 1829: 7.619.
  • Επαρχία Εμπλακίκων (Ιμπλακίκων) (γαλλικά: Éparchie d'Emblakika). Έδρα: Το Κουρτσαούσι (σήμερα η Σπερχόγεια). Πληθυσμός επαρχίας το 1829: 4.526.
  • Επαρχία Ανδρούσας (γαλλικά: Éparchie d'Androusa). Έδρα: Η Ανδρούσα. Πληθυσμός επαρχίας το 1829: 4.094.
  • Επαρχία Λεονταρίου (γαλλικά: Éparchie de Léondari). Έδρα: Το Λεοντάρι. Πληθυσμός επαρχίας το 1829: 7.676.
  • Επαρχία Μικρομάνης (γαλλικά: Éparchie de Mikromani). Έδρα: Η Μικρομάνη. Πληθυσμός επαρχίας το 1829: 1.592.
  • Επαρχία Δυτικής Σπάρτης (γαλλικά: Éparchie de la Sparte occidentale). Πληθυσμός επαρχίας το 1829: 18.486.

Οι 2 ακόμα επαρχίες από άλλα τμήματα ήταν:

• Από το Τμήμα Ήλιδος η:
  • Επαρχία Πύργου (γαλλικά: Éparchie de Pyrgos), επί της αριστερής όχθης του Αλφειού. Έδρα: Ο Πύργος. Πληθυσμός επαρχίας το 1829: 9.572.
• Από το Τμήμα Αρκαδίας η:
  • Επαρχία Φαναρίου (γαλλικά: Éparchie de Phanari), μετά το 1833 μετονομάσθηκε σε Επαρχία Ολυμπίας. Έδρα: Αρχικά η Παρρασία (σήμερα το Φανάρι Ηλείας) και στη συνέχεια η Ανδρίτσαινα. Πληθυσμός επαρχίας το 1829: 10.171.

1833: Σύσταση του νομού Μεσσηνίας

Ο νομός Μεσσηνίας (κάτω αριστερά με πράσινο χρώμα), ως ένας από τους δέκα αρχικούς νομούς της τότε Ελλάδας, σύμφωνα με τη διοικητική διαίρεση του 1833.

Η τυπική σύσταση του νομού Μεσσηνίας έγινε το 1833 από την κυβέρνηση Μαυροκορδάτου, στους πρώτους μήνες της διακυβέρνησης της χώρας από την Αντιβασιλεία μετά την άφιξη του βασιλέα Όθωνα στην Ελλάδα, ο οποίος όμως ήταν ακόμη ανήλικος. Το νεοσυσταθέν ελληνικό κράτος, τότε βασίλειο, ήταν πολύ μικρότερο από το σημερινό και περιελάμβανε μόλις την Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα, και τις Κυκλάδες. Με βασιλικό διάταγμα του 1833, λοιπόν, η τότε έκταση της Ελλάδας διαιρέθηκε σε 10 νομούς και 47 επαρχίες. Στους 10 αυτούς πρώτους νομούς της Ελλάδας περιλαμβανόταν και ο νομός Μεσσηνίας, στον οποίο ως έδρα του και αρχική του πρωτεύουσα (μητρόπολις) ορίσθηκε η Κυπαρισσία, τότε ονομαζόμενη και Αρκαδία ή Αρκαδιά. Επικεφαλής του νομού, δηλαδή της νομαρχίας, ήταν ο νομάρχης, ανώτερο διοικητικό όργανο στη διοικητική διεύθυνση του νομού, με υπαγόμενες επαρχίες και δήμους, τα καθήκοντα του οποίου ορίσθηκαν με νεώτερο βασιλικό διάταγμα του 1833.

Με το άρθρο 5, του Β.Δ. της 3/15 Απριλίου του 1833 καθορίσθηκε επίσης ότι:

Ο Νομός της Μεσσηνίας περιλαμβάνει τους επί της αριστεράς όχθης του Αλφειού κειμένους τόπους της επαρχίας Πύργου, και τας μέχρι τούδε επαρχίας Φαναρίου, Αρκαδίας, Μεθώνης, Νεοκάστρου, Κορώνης, Καλαμάτας, Νησίου, Ανδρούσσης, Ιμπλακίκων και Μικρομάνης. Το όριον της Μεσσηνίας, προς μεν την Ήλιδα θέλει σχηματίζει ο Αλφειός, προς δε την δυτικήν Λακωνίαν η από του Ταϋγέτου προβαίνουσα ράχις Βέργα παρά τον Αρμυρόν.

Ο νομός Μεσσηνίας, στη συνέχεια, διαιρέθηκε στις ακόλουθες 5 επαρχίες:

1. Επαρχία Ολυμπίας, η οποία σχηματίσθηκε από την μέχρι τότε επαρχία Φαναρίου και τα «επί της αριστεράς όχθης του Αλφειού κείμενα μέρη του Πύργου (η αρχαία Πισάτις)». Πρωτεύουσα: το Φανάριον (Παρρασία).
2. Επαρχία Τριφυλίας, η οποία σχηματίσθηκε από την μέχρι τότε επαρχία Αρκαδίας. Πρωτεύουσα: η Αρκαδία (Κυπαρισσία).
3. Επαρχία Μεθώνης, η οποία σχηματίσθηκε από τις μέχρι τότε επαρχίες: επαρχία Μεθώνης, επαρχία Νεοκάστρου (Πύλου) και την επαρχία Κορώνης. Πρωτεύουσα: η Μεθώνη.
4. Επαρχία Μεσσήνης, η οποία σχηματίσθηκε από τις μέχρι τότε επαρχίες: επαρχία Ανδρούσσης, επαρχία Ιμπλακίκων και την επαρχία Μικρομάνης. Πρωτεύουσα: η Ανδρούσσα.
5. Επαρχία Καλαμών, η οποία σχηματίσθηκε από τις μέχρι τότε επαρχίες: επαρχία Καλαμάτας και επαρχία Νησίου. Πρωτεύουσα: η Καλαμάτα (Καλάμαι).

Η Μεσσηνία από το 1836 έως το 1844

Με τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας το 1836 καταργήθηκε προσωρινά ο νομός Μεσηνίας, καθώς η κυβέρνηση κατάργησε τις θέσεις των νομαρχών, νομοδιευθυντών και επάρχων και η Ελλάδα χωρίσθηκε σε 30 διοικήσεις και 10 υποδιοικήσεις με αντίστοιχες θέσεις διοικητών και υποδιοικητών. Αυτή η διοικητική διαίρεση παρέμεινε σε ισχύ για 12 χρόνια, μέχρι το 1845, οπότε αντικαταστάθηκε από τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας το 1845. Στα όρια της Μεσσηνίας διαμορφώθηκαν οι εξής δοικήσεις και υποδιοικήσεις:

• 1. Η διοίκηση Τριφυλλίας (έδρα: Κυπαρισία), η οποία περιλάμβανε την επαρχία Τριφυλίας και
  • 1.1 Η υποδιοίκηση Ολυμπίας, η οποία περιλάμβανε την επαρχία Ολυμπίας.
• 2. Η διοίκηση Πυλίας (έδρα: Πύλος), η οποία περιλάμβανε την επαρχία Πυλίας και την επαρχία Μεθώνης.
• 3.Η διοίκηση Μεσσηνίας (έδρα: αι Καλάμαι), η οποία περιλάμβανε την επαρχία Καλαμών και
  • 3.1 Η υποδιοίκηση Μεσσήνης, η οποία περιλάμβανε την επαρχία Μεσσήνης.

Οι δήμοι του νομού, σε συνέχεια του προηγούμενου σχετικού «Νόμου περί συστάσεως των δήμων» (ΦΕΚ Α3/1834), καταγράφονται, πιθανώς για πρώτη φορά, σε πίνακα που αναφερόταν ως «Γενικός πίναξ των δήμων του Κράτους» (ΦΕΚ A 80/1836), ο οποίος περιλάμβανε τους δήμους με την έδρα, τα χωριά και τους διορισθέντες τότε δημάρχους, δημοτικούς εισπράκτορες και αστυνόμους (σε κεντρικά σημεία διοικήσεων και υποδιοικήσεων). Σε κάποιες πηγές του πίνακα αυτού δεν περιλαμβανόταν η υποδιοίκησις Ολυμπίας, η οποία όμως περιλαμβάνεται σε άλλη παραλλαγή-πηγή, η οποία διασώζεται επίσης ως «Γενικός πίναξ των δήμων του Κράτους», στις σπάνιες εκδόσεις 16ου-20ού αιώνα, της κεντρικής βιβλιοθήκης της Ακαδημίας Αθηνών. Στον παρακάτω πίνακα αναφέρονται οι δήμοι του νομού, όπως είχαν διαμορφωθεί τη χρονική περίοδο μεταξύ 1835-1836:

Νομός Μεσσηνίας (5 επαρχίες)	Δήμος (1835)	Χωριά (1835)	Λειτουργία	Έτη λειτ.	Δήμος (1836)	Τάξις Δήμου (1836)	Χωριά (1836)	Έδρα (1836)	Δήμαρχος Εισπράκτωρ Αστυνόμος (1836)
Τριφυλίας (10 δήμοι) Διοίκησις Τριφυλίας	Δήμος Κυπαρισσίας	Κυπαρισσία, Μπλεμενιάνοι, Βρύσες, Μουριατάδα, Καρβούνι, Μαλενίτι, Άγιος Ιωάννης, Στασιό, Αρμενοί, Ποδογορά, Φαρακλάδα	1835–1912 1944–2010	77 & 66	Κυπαρισία	2η	Πλεμενιάνου, Βρύσαις, Μουργιατάδα, Καρβούνι, Μαλενίτι, Άγ. Ιωάννης, Στασιό, Αρμενοί, Ποδογορά, Φαρακλάδα	Κυπαρισία	Α. Ζαδάς Α. Μανούσας
	Δήμος Εράνης	Φιλιατρά, Χαλαζόνι, Καναλουπού, Χριστιάνον, Πισολούρια, Μώραινα, Βάλτα	1835–1912	77	Εράνη (Φιλιατρά)	2η	Φιλιατρά, Χαλαζόνι, Καναλουπού, Χριστιάνου, Μπαλούρια, Μώραινα, Βάλττα	Φιλιατρά	Π. Πασχαλίγκος Ζ. Νήντας
	Δήμος Πλαταμώδους	Γαργαλιάνοι, Πανίτσα, Φλώκα Τριφυλίας, Μουζούστα, Χασάναγα	1835–1840 1855–1912	5 & 57	Πλαταμώδης (Γαργαλιάνοι)	3η	Γαργαλιάνοι, Πάνιτσα, Φλόκα, Μουζούστα, Χασάναγα, Νήσος πρώτη	Γαργαλιάνοι	Γ. Λαμπρόπουλος Α. Σκιαδάς
	Δήμος Κενηρίου	Λιγούδιστα, Τσιφλίκι, Καβαλλαρία, Μουζάκι, Πύργος Τριφυλίας, Αγορέλιτζα	1835–1840	5	Κενήριον (Λιγουδίστα)	3η	Λιγουδίτσα, Τριφλίκι, Καβαλαριά, Μουζάκι, Πύργος, Αγορέλιτσα	Λιγουδίτσα	Ι. Οικονόμου Π. Νικολόπουλος
	Δήμος Φλεσσιάδος	Παιδεμένον, Αλικοντούζι, Ποταμιά, Σαμπρίκι, Βεριστιά, Στυλιανός	1835–1912	77	Φλεσσιάς (Πεδεμένου)	3η	Πεδεμένου, Αλικοντούζι, Ποταμιά, Σαμπρίκι, Βεριστιά, Στελιανού	Πεδεμένου	Λ. Μαθιός Α. Μαγκανόπουλος
	Δήμος Τριπύλης	Ραυτόπουλον, Κλωνί, Ασούτενα, Λιχούδεσι, Τριπύλα, Λαντσουνάτον, Καλογερέσι, Λεσοβίτι, Σελάς, Δάρας, Λεντεκάδα, Μάλι	1835–1912	77	Τριπύλη (Ραφτόπουλου)	3η	Ραφτόπουλου, Κλονί, Ασούτενα, Λυκουδέσι, Μιπύλα, Λαντουνάτου, Καλογερέσι, Λεσοβίτι, Σελά, Ντάρα Λεντεκάδα, Μάλη	Ραφτόπουλου	Π. Γυφτάκης Σ. Αντωνόπουλος
	Δήμος Αετού Μεσσηνίας	Αετός, Βιδίσοβα, Μποντιά, Μαλίκι, Βαρυμπόπη, Σαρακηνάδα	1835–1840 1876–1912 1997–2010	5 & 36 & 13	Αετός	3η	Αετός, Βιδίσοβα, Μποντιά, Μαλίκι, Βεριμπόπι, Σαρακινάδα	Αετός	Γ. Κότσης Τ. Ρηγόπουλος
	Δήμος Ηλεκτρίδος	Ψάρι, Διμάνδρα, Σύρτζι, Κλέσουρα, Κατζούρα	1835–1840 1876–1892 1876–1882 Δήμος Ηλεκτρίδος 1882–1892 Δήμος Ηλέκτρας	5 & 16	Ηλεκτρίς (Ψάρι)	3η	Ψάρι, Δημάνδρα, Σίργγι, Κλιέσουρα, Κατσούρα	Ψάρι	Α. Συράκος Ι. Αθανασόπουλος
	Δήμος Δωρίου	Σουλιμά, Βλάκα, Λάπη, Πιτσιά, Ρίπεσι, Αγριλιά, Κούβελας, Μαυρομμάτι	1835–1912 1997–2010	77 & 13	Δώριον (Σουλιμά)	3η	Σουλιμά, Βλάκα, Λάπι, Ρίπεσι, Αγριλιά, Κούβελα, Μαυρομάτι	Σουλιμά	Α. Καλαντσάκης Α. Π. Τσόνης
	Δήμος Αυλώνος	Σιδηρόκαστρο, Καλλίσταινα, Βανάδα, Μουρτάτον, Αγαλιανή, Βλασσάδα, Καλονερόν, Καραμουσταφάς, Πλατάνια	1835–1912 1997–2010 Δήμος Αυλώνα	77 & 13	Αυλών (Σιδηρόκαστρον)	3η	Σιδηρόκαστρον, Καλίτσενα, Μουρτάτου, Βανάδα, Αγαλιανή, Βλασάδα, Καλονερή, Καραμουσταφά, Πλατάνια	Σιδηρόκαστρον	Α. Αλεξόπουλος Θ. Μισουντούρης
Ολυμπίας (12 δήμοι) Υποδιοίκησις Ολυμπίας	Δήμος Ανδριτσαίνης	Ανδρίτσενα, Σκληρός, Μπελούσι, Φανάρι, Μαχαλάς, Κάρμιον, Λινίσταινα	1835–1912 1997–2010	77 & 13	Ανδρίτσενα	2η	Φανάρι, Ανδρίτσενα, Μαχαλάς, Μπελούσι, Κάρμη, Σκληρού, Λινίστενα, Μονήδριον Παναγούλα, 3 Μύλοι Ανδρίτζενας, 4 του Φαναρίου, 3 του Κάρμη	Ανδρίτσενα
	Δήμος Θείσης	Λάβδα, Μάτεσι, Ρόβια, Δραγουμάνον, Κουφόπουλον	1835–1840	5	Θείσα	3η	Λαύδα, Δραγουμάνου, Μάτεσι, Ρόβια, 1 Μύλος Λαύδα, 1 του Δραγουμάνου	Λαύδα
	Δήμος Αλιφείρας	Ζάχα, Ρογγοζιόν, Δράϊνα, Τσορβατζάκι, Μπάρτζι, Σέκουλας, Σίμου	1835–1912 1997–2010	77 & 13	Αλίφειρα	3η	Ρογκοζιόν, Ζάχα, Δραΐνα, Τσουρβατκάκι, Μπάρτζι, Σέκουλα, Σίμου, Μονή Σεπτού, 1 Μύλος Τσεμπερούλας, 1 του Κούτα, 1 Μενάρζι	Ζάχα
	Δήμος Τυπαναίων	Μπάρτζελη, Ζελέχοβα, Κράνα, Βρεστόν, Λογγός, Νίβιτσα, Ράφτης, Φτελιά	1835–1840	5	Τυπαναιαί	3η	Τζελέχοβα, Μπάρτζελι, Κράνα, Βρεστόν, Λογκός, Νίβιτσα, Ράφτη, Φτολιά, 2 Μύλοι Λογκού, 3 Νεροτριβαί αυτού, 1 Ζελέχοβας	Μπάρζελι
	Δήμος Ηπείου	Γκρέκας, Μάζι, Τόγια, Ανεμοχωράκι, Καλυβάκια, Ράχες, Μπρουμάζι, Πλατιάνα, Μπιτζιμπάρδι, Παλαιοφάναρον	1835–1840	5	Ήπειον	3η	Καλυβάκια, Μάζι, Τόγια, Ανεμοχωράκι, Μπουρμάζι, Λαδικάκι, Ππισμπάρδι, Πλατιάνα, 1 Μύλος Λαδικάκι	Γκρέκα
	Δήμος Σκιλλούντος	Κρέσταινα, Μουνδράζα, Βρύνα, Ρίσοβον, Αλητσελεπή, Μακρίσια	1835–1912 1997–2010	77 & 13	Σκιαλούς	3η	Μούντριζα, Κρέστενα, Βρύνα, Ρύσσοβον, Αλητσελεπή, Μακρύσια, 5 Μύλοι εις διάφορα χωρία	Κρέστενα
	Δήμος Βώλακος	Αγουλινίτσα, Βολάντζα, Ανεμοχώρι, Λαδικόν	1835–1912 1997–2010	77 & 13	Βώλαξ	3η	Βολάντσα, Ανεμοχώρι, Αγουλενίτσα, Λαδικού, Μονήδριον Μεταμορφώσεως, Μονήδριον Παναγούλας, Λίμνη Αγουλινίτσας	Αγουλινίτσα
	Δήμος Αρήνης	Τσορβαντζή, Άλβενα, Γολέμι, Τρύπαις, Σκλήβα, Μπαράκον, Κομποθέκρα, Σμέρνα, Ξηροχώρι	1835–1912	77	Αρήνης	3η	Άλβενα, Τσορβατζή, Γολέμι, Τρούπες, Σκλίβα, Μπαράκου, Κουμουθέκλα, Σμέρνα, Ξεροχώρι, 3 Μύλοι Τσορβατζή, Λίμνη των Ανιγρίδων, Λίμνη του Καϊάφα, Δάσος Στροφυλιάς	Τσορβατζή
	Δήμος Μακίστου	Καλύδωνα, Μπεσχίνι, Κακόβατος, Ζαχάρω, Γλάτσα, Μουφκίτζα, Γλατσοπούλα, Καστρούγγαινα, Λυκίσταινα, Μονή διαλελυμένη Κοιμήσεως της Θεοτόκου, Νερόλιμνα, Μπούζι	1835–1840	5	Μάκηστος	3η	Μπισχίνη, Καλύδων, Γλάτσα, Γλατσοπούλι, Μοφκίτσα, Κακοβάτος	Καλύδωνα
	Δήμος Λεπρέου	Ζούρτσα, Κοπάνιτζα, Τριάντον, Μουνδρά, Στροβίτσι, Πρασιδάκι, Άγιος Ηλίας	1835–1840	5	Λέπρεον	3η	Κοπάνιτσα, Ζούρτσα, Τριάντου, Μουντρά, Στροβίτσι, Πρασιδάκι, Άγιος Ηλίας, 4 Μύλοι Ζούρτσας	Ζούρτσα
	Δήμος Φιγαλείας	Βερβίτσα, Γάρδιτσα, Παύλιτζα, Σμαρλίνα, Μποϊκά, Δραγώγι	1835–1912 1997–2010	77 & 13	Φιγαλία	3η	Γάρδιτσα, Βερβίτσα, Παύλιτσα, Σμαρλίνα, Μποϊκά, Δραγώϊ, 3 Νερόμυλοι Βερβίτζης	Βερβίτσα
	Δήμος Είρας	Αμπελιώνα, Παλάτος, Μαρίνα, Κακαλέτρι, Στάσιμον, Δέλγα, Μπέρεκλα, Άγιος Σώστης	1835–1840 1997–2010	5 & 13	Ήρα	3η	Παλάτου, Αμπελιώνα, Μαρίνα, Κακαλέτρι, Στάσιμου, Δέλγα, Μπέρεκλα, Άγιος Σώστης, 1 Μύλος Άγιος Σώστης, 1 Δέλγας, 1 Μπέρεκλας, 1 Κακαλέτρι, 1 Μαρίνας	Αμπελιώνα
Πυλίας (13 δήμοι) Διοίκησις Πυλίας	Δήμος Μεθώνης	Μεθώνη, Καλαφάτι, Γεφύρι, Όψιμον, Μεσοχώρι, Ρίπαινα, Χόντζογλι	1835–1912 1997–2010	77 & 13	Μεθώνη (Μεθώνη)	3η	Καλαφάτη, Μεθώνη, Γεφύρι, Όψιμον, Μεσοχώρι, Ρίπενα, Δότσογλη, Ξενοδοχείον, Γερασίμου, Νήσος Οινούσα, Σαπέντσες	Μεθώνη	Δ. Καλιγάς Κ. Κανάς
	Δήμος Πηδάσσου	Μεμερίζι, Αβαρινίτσα, Χωματάδα, Νταούτι, Άνω Μινάγια, Κάτω Μινάγια, Μηλίτσα, Σακαλιά, Κυνηγός, Μύλοι Τσελεπή	1835–1840	5	Πήδασος (Μεμερεΐζι)	3η	Μεμερεΐζι, Αβαρινίτσα, Χωματάδα, Νταούτη, Πάνω Μινόγια, Κάτω Μινόγια, Μελίτσα, Σακάλια, Κηνυγού, Μύλοι του Τσελεπή, Μιναγιώτενα	Μεμερεΐζι	Κ. Κοντογόνας Α. Παπαθανασίου
	Δήμος Νέας Κρήτης	Νέα Κρήτη, Αγατζίκι, Γιαπαπιά, Λαχανάδα, Καινούργιο Χωριό, Αγία Μαριάννα (νήσος), Σχίζα (νήσος), Κουβοτσά	1835–1840	5	Νέα Κρήτη	3η	Νέα Κρήτη, Αγατσίκη, Κρυβοτσά, Γιαπακιά, Λαχανάδες, Κυνορία, Νήσος Αγίας Μαρίας, Νήσος Σχίζα	Νέα Κρήτη	Στεφανάκης Α. Κατσελίδης
	Δήμος Αιγαλαίου	Χανδρινός, Καντηλιοκέρι, Φουρτζί, Πάνω Κρεμμύδια, Κάτω Κρεμμύδια, Καραμανώλη, Λέζαγα, Κουκκουνάρα	1835–1840	5	Αιγάλεον (Χανδρινού)	3η	Αιγάλεον, Καντηλασκέρι, Φουρτσή, Πάνω Κρομήδια, Κάτω Κρομήδια, Καραμανόλη, Λέζαγα, Μύλοι του Ιμβραήμ, Σκάντσαγα	Χανδρινού	Α. Καραμπάτσος Κ. Κισκίρης
	Δήμος Τιμαθείας	Σουληνάρι, Καμπάσι, Χαλαμπρέζα, Ρομήρι	1835–1840	5	Τιμαθία (Σουλινάρι)	3η	Τιμαθία, Χαλαμπράτσι, Καπάση, Ρωμίρι, Μύλος του Ζουρλαδερβίσι
	Δήμος Βουφράσου	Χατζή, Βλαχόπουλον, Αρναούταλη, Γκρούστεσι, Βελή	1835–1882 Δήμος Βουφράσου 1882–1912 Δήμος Βουφράδος 1997–2002 Δήμος Βουφράδων 2002–2010 Δήμος Βουφράδος	77 & 13	Βουφράσιον (Χατζή)	3η	Βουφράσιον (Χατζή), Βλαχόπουλον, Αρναούταλη, Γκρούστεσι, Βελί, Δάσος των χιλίων Χωρίων, Μύλος του Χατζή, Οσμάναγα	Βλαχόπουλου	Α. Φράγγος Κ. Βάλιας
	Δήμος Κολωνίδων	Κορώνη, Τζαφερόγλι, Άγιος Δημήτριος, Χαροκοπιόν, Μουσουλί, Αϊδίνι, Κανδερόγλι, Αγία Τριάδα, Κατηνιάδες, Πετριάδες, Κόμποι, Δόσταγα, Βουνάρια, Καστέλλια, Χωματερόν, Ελαιών της Κορώνης, Σαρατζάς, Βασιλίτσι, Καπλάνι, Τσαΐζι, Γρίζι	1835–1912 Δήμος Κολωνίδων, 1997–2010 Δήμος Κορώνης	77 & 13	Κολονίς (Κορώνη)	2η	Κορώνη, Τσαφέρογλη, Άγιος Δημήτριος, Χαρακοπιόν, Μουσουλή, Αϊτίνη, Καντίρογλη, Αγ. Τριάδα, Κατινιάδες, Πετριάδες, Κόμπος, Δέσταγα, Βουνάρια, Καστέλια, Χωματερόν, Ο ελαιών της Κορώνης, Μονή της Αριβιτσανής διαλελυμ., Μύλοι των Μπέϊδων, Ελαιοτριβ. Γερακάδες, Ελαιοτριβ. Κατράνικα, Σαρατσά, Βασιλίτση, Καπλάνη, Τζεΐζη, Γρίζη, Μονή της χρυσοκελαρίας διαλελυμ., Νήσος Αγανούσα, Βενέτικον	Κορώνη	Γ. Πάστας Δ. Κουτσογιανόπλος Γ. Λαχανάς
	Δήμος Αιπείας	Λογγά, Πασαλίνα, Αραποχώρι, Κλεισούρα, Κόκκινον, Ρεμούσταφα, Κουτσουμάδι, Καινούργιο Χωριό, Σούμπαλι, Λύκισα, Γαμβριά	1835–1840 1890-1912 1997–2010 Δήμος Αιπείας	5 & 22 & 13	Αιπεία (Λογγά)	3η	Λογγά, Πασαλίνα, Αραποχώρι, Κλησούρα, Κόκκινον, Ρουμούσταγα, Κουτσουμάδι, Νιοχώρι, Σούμπελι, Λυκέσσα, Γαμπρέα	Λογγά	Π. Λυμπερόπουλος Ι. Π. Αθανασίου
	Δήμος Κορώνης	Πεταλίδι, Βίγλα, Κακόρρευμα, Παστριμόγλι, Δράγκα, Λεύκα, Τρύπες, Καστάνια, Πολυστάρι, Πέρα, Χαϊκάλι, Πανυπέρι	1835–1912 1835–1905 Δήμος Κορώνης 1905–1910 Δήμος Πεταλιδίου 1910-1912 Δήμος Κορώνης 1997-2010 Δήμος Πεταλιδίου	77 & 13	Κορώνη (Πεταλίδι)	3η	Πεταλίδι, Βίγλα, Κακόρεμα, Παστρίμογλι, Δράγκα, Λεύκα, Τριπάνι, Καστανιά, Πολυστάρι, Πέρα, Παΐσαρι, Χαϊχάλι, Πεταλίδι 2 Μύλοι του Ζέρμπα και των Κορωναίων	Πεταλίδι	Θ. Μυλωνάς
	Δήμος Βίαντος	Ζαϊμόγλι, Μίσκα, Κουρτάκι, Πελεκανάδα, Καρακασέλι, Δάρας, Μύλος Σουλεϊμάναγα, Μύλοι τρείς του Ίσαρη, Μύλοι τρείς των Αλμπανέων, Ξενοδοχείον Σαγιά, Ξενοδοχείον Λυκοτραφίτη	1835–1840	5	Βίας (Μίσκα)	3η	Μίσκα, Ζαΐμογλη, Κουρτάκι, Πελεκανάδα, Καραβασίλη, Δάρα, Μύλος Σουλεϊμάναγα, Μύλοι 3 του Ίσαρη, Μύλοι 3 των Αλμπανέων, Ξενοδοχείον Σαγιά, Ξενοδοχείον Λυκοτραφύτη	Ζαΐμογλη	Γ. Μισκοβίτας Ν. Πιλαφάς
	Δήμος Πύλου (Δήμος Πυλίων)	Πύλος	1835–1912 1946–2010	77 & 64	Πύλος (Νεόκαστρον)	3η	Νεόκαστρον, Πύλα, Μύλος Χουσεΐναγα, Αποθήκη της Γιάλοβας, Μονή του Αγ. Νικολάου διαλελυμ., Νήσος Σφακτηρία	Πύλος	Α. Ψιλόλυχνος Π. Μπόμπολας
	Δήμος Κορυφασίου	Ίκλενα, Κάτω Παπούλιον, Μύλος Πισπίσια, Ρωμανός, Πετροχώρι, Γουβαλοβαρός, Σχινόλακκα, Οσμάναγα, Πλάτανος, Άνω Παπούλιον, Πισάσκι, Μύλος του Καλέλη, Ιχθυοτροφείον της Γιάλοβας, Μύλος Καραμανώλη	1835–1840	5	Κορυφάσιον (Ίκλενα)	3η	Ίκλενα, Ρωμανού, Πετροχώρι, Γουβαλογοράς, Σχοινόλακα, Οσμάναγα, Πλάτανος, Άνω Παπούλια, Κάτω Παπούλια, Πυσάσκος, Μύλος του Καλέλη, Ιχθυοτροφείον της Γιάλοβας	Οσμάναγα	Ν. Μπόμπολας Α. Λαμπρακόπουλος
	Δήμος Σκάρμιγκος	Σκάρμιγκα, Πισπίσια, Νάσια, Μανιάκι, Κοντογόνι, Μαργέλι, Μηλιώτη, Βλάσης, Ρούτζη	1835–1840	5	Σκάρμιγγος (Σκάρμιγγα)	3η	Σκάρμιγκα, Πιπέσα, Νάσια, Μανιάκι, Κοντογόνι, Μαργέλη, Μηλιώτη, Βλάσση
Καλαμών (5 δήμοι) Διοίκησις Μεσσηνίας	Δήμος Καλαμών	Καλάμαι, Λέϊκα, Σπιτάκια, Κατσαρέϊκα, Καλάμι, Ασπρόχωμα, Γιαννιτσάνικα, Γιάννιτσα	1835–σήμερα: 1835–1960 Δήμος Καλαμών 1960–1997 Δήμος Καλαμάτας 1997–2010 Δήμος Καλαμάτας (Σχέδιο «Καποδίστριας») 2011–σήμερα Δήμος Καλαμάτας (Πρόγραμμα «Καλλικράτης»)	183 (2018)	Καλάμαι	2η	Καλάμαι, Λέϊκα, Σπητάκια, Κατσαρέϊκα, Καλάμι, Ασπρόχωμα, Γιναίτσα	Καλάμαι	Π. Μπενάκης Γ. Κυριακός Ι. Κωνσταντινάκης
	Δήμος Θουρίας	Φουρτζάλα, Αΐζαγα, Κουρτσαούση, Μικρομάνη, Ντελιμιμή, Φαρμίον, Βενζάμι, Παλαιόκαστρον	1835–1912 1997–2010	77 & 13	Θουρία	2η	Φουρτσαλοκάμαρα, Αΐζαγα, Κουρτσαούση, Μικρομάνη, Δελίμεμι,Φαρμίσε, Βεΐζαγα, Παλαιόκαστρον, Καμάρι	Καμάρι	Κ. Δικαίος Μ. Καλογερίκος
	Δήμος Άριος	Ασλάναγα, Μπαλιάγα, Γκορτσόγλι, Γκλιάτα, Μπάστα, Γαϊδουροχώρι, Βραχάταγα, Μπισμπάρδι, Πήδημα	1835–1912 1997–2010	77 & 13	Άριος	3η	Ασλάναγα, Μπαλιάγα, Γκορτσόγλη, Γκλιάτα, Μπάστα, Γαϊδουροχώρι, Βραχάταγα, Μπισμπάρδι, Πίδημα	Ασλάναγα	Γ. Φωτόπουλος Α. Μπούρας
	Δήμος Αλαγωνίας	Σίτσοβα, Τσερνίτσα, Λαδάς, Καρβέλι, Μεγάλη Αναστάσοβα, Μικρή Αναστάσοβα	1835–1912	77	Αλαγωνία	2η	Τσερνίτσα, Κουτσαβά, Καρβέλι, Κουνσαβά, Λαδά και 2 Μοναστήρια, Σίτσοβα, Μεγάλη Αναστάσοβα, Μικρή Αναστάσοβα	Σίτσοβα
	Δήμος Αμφείας	Πολιανή, Γαρδίκι, Αρφαρά, Βρωμόβρυση	1835–1912	77	Αμφεία	2η	Πολιανή, Γαρδίκι, Αρφαρά, Βρομόβρυσις	Γαρδίκι	Ι. Φλέσσας Α. Γ. Φλέσσας
Μεσσήνης (14 δήμοι) Υποδιοίκησις Μεσσήνης	Δήμος Παμίσου	Νησί, Μαυρομμάτι, Λυκότραφος, Μάδαινα, Τζιτζώρι	1835–1912	77	Πάμισος	2η	Νησί, Κάτω Μαυρομάτι, Λυκοτράφου, Μάδικα, Τζιτζόρι	Νησί	Π. Δαριώτης Γ. Γούτος Π. Μιχαλόπουλος
	Δήμος Τρίκκης	Καρτερόλι, Γαϊδουροχώρι, Πιπερίτσα, Βρωμόβρυση, Αϊδίνι, Κουκκορράχη, Κούρταλι, Αλητσελεπή, Σπητάλια	1835–1840	5		2η	Ο δήμος δεν αναφέρεται σε αυτήν την πηγή	Καρτερόλι
	Δήμος Εύας	Ναζήρι, Ανδρούσα, Καλαμαράς, Αλουποχώρι, Δρυμούσι, Επάνω Δαλακλή, Βουρνάζι, Χασάμπασα, Λέζι, Βασιλάδα	1835–1912	77	Εύα	2η	Καρτερόλι, Γαϊδουροχώρι, Πιπερίτσι, Βρομόβρυσις, Αϊντίνι, Κουκουράχη, Κούρτολι, Αλή Τσελεπή, Σπητάλι, Ναζήρι, Ανδρούσα, Καλαμαρά, Αλουποχώρι, Προυμούσι, Επάνω Δαλακλή, Μπουρνάζι, Χαστμπασα, Λέζι, Βασιλάδι	Ναζήρι
	Δήμος Δερρών	Σκάλα, Τζεφερεμίνι	1835–1840	5	Περαί	3η	Σκάλα, Τσεφερεμίνη	Σκάλα	Α. Πουλόπουλος Γ. Νικολακόπουλος
	Δήμος Στενυκλήρου	Μελιγαλάς, Ζέζα, Μαγούλα, Αλειτούργοι, Ζευγολατειό, Σολάκι, Μύλοι Μονής Βουλκάνου, Νεροτριβή Μονής Βουλκάνου	1835–1840	5	Στενίκληρος	3η	Μελιγαλάς, Ζίζα, Μαγούλα, Αλειτούργοι, Σευγαλατιό, Σολάκι, Μύλοι του Βιλινάνου, Μύλοι Νεροτρηβή	Μελιγαλάς	Π. Μπούτος Δ. Δελιγιάννης
	Δήμος Οιχαλίας	Τσαούσι, Κατσαρός, Σιάμον, Ρερέϊκα Καλύβια, Σπανοχώρι, Μούστα, Τόσκεσι, Αλητσελεπή, Λουτρός, Βελανιδιά, Φίλια, Δογατζήδες, Σπαρτινού, Μπάλα, Σούλον	1835–1912 1997–2010	77 & 13	Οιχαλία	3η	Τσαούση, Κατσαρού, Σάμου, Ρερέϊκα Καλύβια, Σπανοχώρι, Μούσα, Τόσκεσι, Αλή Τπελεπή, Λουτρό, Βελανιδιά, Φίλια, Ντογατσίδες, Σπαρτινού, Μπάλα	Τσαούση	Α. Σταθουλόπουλος Ι. Δρούτσος
	Δήμος Ανδανίας	Διαβολίτσι, Παραπούγκι, Δουσίλα, Τρύφα, Τσορωτά, Λυκούρεσι, Κούρταγα, Μάλτα, Σανδάνι	1835–1912 1997–2010	77 & 13	Αυδανία	3η	Διαβολίτσι, Παραπούγκι, Ντουσίλα, Τρύφα, τσουρωτά, Λυκούρεσι, Κούραγα, Μάλτα, Σαντάνι	Διαβολίτσι	Χ. Οικονομίδης
	Δήμος Πολύχνης	Κωνσταντίνοι, Μπούγα, Αγριλόβουνον, Μαντζάρι, Γαράντζα, Γλιάτα, Παλαιοχώρι	1835–1840	5	Πολίχνη	3η	Κωνσταντίνοι, Μπούγα, Αγριλόβουνου, Μανιτάρι, Γκράντσα, Γλιάτα	Κωνσταντίνοι	Δ. Κυνίδης
	Δήμος Βαλύρας	Μήλα, Ζερμπίσια, Λούμι, Χρύσοβα, Κεφαληνός	1835–1840	5	Βελύρα	3η	Μήλα, Ζερμπίσα, Λούμη, Χρύσοβα, Κεφαλινού	Μήλα	Α. Π. Δήμος
	Δήμος Ιθώμης	Μαυρομμάτι, Σιμίζα, Σιάμαρη, Μπέτσι, Γκολέμι, Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου	1835–1912 1997–2010	77 & 13	Ιθώμη	3η	Απάνω Μαυρομάτι, Σιμίζα, Σάμαρι, Μπέτσι, Γκολέμι, Μονή Βουλκάς,	Απάνω Μαυρομάτη	Γ. Μπαλόπλος Π. Γεωργόπουλος
	Δήμος Υαμείας	Πεντιά, Κλήμα, Μαγκανιακό, Δραΐνα, Ζαγάρενα, Κυνηγός, Ξηροκάσι, Ράδου, Πουλίτσα, Μάνεσης, Κάτω Δαλακλή	1835–1840	5	Υαμία	3η	Πεντιά, Κλίμα, Μαγκανιακό, Δραΐκα, Ζαγάρενα, Κυνηγού, Ξηροκάση, Ράδου, Πουλήτσι, Μάνεσι, Κάτω Δαλακλή	Πεντιά	Α. Σκούφης Γ. Παναγιωτόπουλος
	Δήμος Λευκοθέας	Αβραμιόν, Ισμαήλ, Χαντζαλί, Χάστεμη, Φιλιππάκι, Νεοχώρι Αριστομένους, Ξενοδοχείον	1835–1840	5	Λευκοθέα	3η	Αβραμιού, Σμάκλου, Χατζαλή, Χάστεμι, Φιλιππάκη, Νιοχώρι, Ξενοδ. χατζή παναγιώτου	Αβραμιού	Α. Νικολάου Ι. Χρηστόπουλος
	Δήμος Αριστομένους	Μουσταφάπασα, Λόι, Στρέφι, Σαμπάκαλφα, Κουτήφαρης, Ζαπάντι, Δρογκάρι	1835–1912 1997–2010	77 & 13	Αριστομένης	3η	Μουσταφάπασα, Λωΐ, Στρέφη, Σαμπάκλαφα, Κουτήφαρι, Ζαπάντι, Δραγγάρι	Μουσταφάπασα	Π. Στασινόπουλος Α. Παπαδόπουλος
	Δήμος Τομέως	Χαλβάτσο, Κουλουκάδα, Πολαίνα, Βούτενα, Μάκραινα, Δάσος, Κατζούκα	1835–1840	5	Τομεύς	3η	Χαλβάτσου, Κουλουκάδα, Γολέθα, Βότενα, Μάκρενα, Δάσος Κατσούκα	Χαλβάτσο	Δ. Οικονομόπουλος Ι. Αντωνόπλος

Η Μεσσηνία το 1844

Σε στατιστικό πίνακα-αναφορά του 1846, του Ι. Δ. Σταματάκη, στο έργο του Πίναξ χωρογραφικός της Ελλάδος, η περιοχή που αντιστοιχούσε στον τότε προσωρινά καταργημένο νομό Μεσσηνίας, κατά το έτος 1844, είχε πληθυσμό 96.857 κατοίκους, σε 5 επαρχίες και 28 δήμους και ήταν κατανεμημένος ως εξής, σύμφωνα με τον παρακάτω πίνακα:

Μεσσηνία (5 επαρχίες) Πληθυσμός: 96.857	Δήμος	Πληθ. Δήμου	Τάξις Δήμου	Έδρα
Τριφυλίας (6 δήμοι) Πληθυσμός: 20.731 Έδρα: Κυπαρισία	Κυπαρισσία	2.962	Β’ Τάξεως	Κυπαρισία
	Αυλών	2.572	Β’ Τάξεως	Σιδηρόκαστρον
	Δώριον	3.675	Β’ Τάξεως	Σουλιμά
	Τριπύλη	4.288	Β’ Τάξεως	Σελά
	Εράνη	2.953	Β’ Τάξεως	Φιλιατρά
	Φλεσιάς	4.281	Β’ Τάξεως	Λιγούδιστα
Ολυμπίας (6 δήμοι) Πληθυσμός: 20.882 Έδρα: Ανδρίτσαινα	Ανδρίτσαινα	6.396	Β’ Τάξεως	Ανδρίτσαινα
	Αλίφειρα	2.747	Β’ Τάξεως	Ζάχα
	Σκυλλούς	2.744	Β’ Τάξεως	Κρέστενα
	Βώλαξ	2.189	Γ’ Τάξεως	Αγουλινίτσα
	Αρήνη	2.938	Β’ Τάξεως	Άλβαινα
	Φιγαλέα	3.869	Β’ Τάξεως	Σούρτσα
Πυλίας (5 δήμοι) Πληθυσμός: 14.169 Έδρα: Νεόκαστρον	Πύλος	2.933	Β’ Τάξεως	Νεόκαστρον και Καλύβια
	Μεθώνη	2.654	Β’ Τάξεως	Μεθώνη
	Κολώνη	3.204	Β’ Τάξεως	Κορώνη
	Κορώνη	1.779	Γ’ Τάξεως	Πεταλίδι
	Βουφράσιον	3.599	Β’ Τάξεως	Χαντσή
Μεσσήνης (6 δήμοι) Πληθυσμός: 21.256 Έδρα: Νησίον	Πάμισος	4.687	Β’ Τάξεως	Νησίον
	Αριστομένης	2.270	Γ’ Τάξεως	Πολαίνα
	Εύα	2.692	Β’ Τάξεως	Ναζήρι
	Ιθώμη	2.697	Β’ Τάξεως	Μαυρομμάτι
	Ανδανία	4.970	Β’ Τάξεως	Διαβολίτσι
	Οιχαλία	3.940	Β’ Τάξεως	Μελιγαλά
Καλαμών (5 δήμοι) Πληθυσμός: 19.819 Έδρα: Καλάμαι	Καλάμαι	6.658	Β’ Τάξεως	Καλάμαι
	Θουρία	3.782	Β’ Τάξεως	Καμάρι
	Άριος	2.471	Β’ Τάξεως	Ασλάναγα
	Άμφεια	3.729	Β’ Τάξεως	Πολιανή
	Αλαγωνία	3.179	Β’ Τάξεως	Τσερνίτσα

Ο Νομός Μεσσηνίας το 1845

Με τη διοικητική διαίρεση του 1845 η Κυβέρνηση Κωλέττη άλλαξε την προηγούμενη διοικητική διαίρεση του 1836 και επανέφερε το σύστημα της διανομής της Ελλάδας σε 10 νομούς, διαιρεμένους σε 49 επαρχίες (το 1833 ήταν 47) και σε δήμους. Η διαίρεση αυτή ορίστηκε με τον Νόμο ΚΕ', ο οποίος δημοσιεύθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 1845. Σύμφωνα με το άρθρο 10 του νόμου αυτού (Νόμος ΚΕ', ΦΕΚ 32Α/08.12.1845), ο νομός της Μεσσηνίας, το 1845, περιλάμβανε τις εξής 5 επαρχίες:

1. Την Επαρχία Τριφυλίας
2. Την Επαρχία Ολυμπίας
3. Την Επαρχία Πυλίας
4. Την Επαρχία Μεσσηνίας και
5. Την Επαρχία Καλαμών

Ο Νομός Μεσσηνίας το 1861

Σε στατιστικό πίνακα-αναφορά του 1867, από τον τότε τμηματάρχη της δημόσιας οικονομίας του Υπουργείου Εσωτερικών Αλέξανδρο Μανσόλα, στο έργο του Πολιτειογραφικαί πληροφορίαι περί Ελλάδος, ο νομός Μεσσηνίας κατά το έτος 1861 είχε πληθυσμό 117.181 κατοίκους, σε 5 επαρχίες και 29 δήμους και ήταν κατανεμημένος ως εξής, σύμφωνα με τον παρακάτω πίνακα:

Ν. Μεσσηνίας (5 επαρχίες) Πληθυσμός: 117.181	Δήμος	Πληθ. Δήμου	Τάξις Δήμου	Έδρα
Επαρχία Καλαμών (5 δήμοι) Πληθυσμός: 22.751	Καλαμών	8.373	Β’ Τάξεως	Καλαμάτα
	Θουρίας	4.218	Β’ Τάξεως	Θουρία
	Άριος	3.198	Β’ Τάξεως	Άρις
	Αμφείας	3.321	Β’ Τάξεως	Άμφεια
	Αλαγωνίας	3.641	Β’ Τάξεως	Τσερνίτσα
Επαρχία Μεσσήνης (6 δήμοι) Πληθυσμός: 26.213	Παμίσου	5.781	Β’ Τάξεως	Νησί
	Εύας	3.841	Β’ Τάξεως	Ναζήρι
	Αριστομένους	3.134	Β’ Τάξεως	Κουτήφαρης
	Οιχαλίας	5.048	Β’ Τάξεως	Μελιγαλάς
	Ιθώμης	3.734	Β’ Τάξεως	Μαυρομμάτι
	Ανδανίας	4.675	Β’ Τάξεως	Διαβολίτσι
Επαρχία Πυλίας (5 δήμοι) Πληθυσμός: 18.706	Πυλίων	3.831	Β’ Τάξεως	Πύλος
	Κολλωνιδών	4.710	Β’ Τάξεως	Κορώνη
	Κορωναίων	2.987	Β’ Τάξεως	Λογγά
	Μεθώνης	2.837	Β’ Τάξεως	Μεθώνη
	Βουφράσου	4.341	Β’ Τάξεως	Χατζής
Επαρχία Τριφυλίας (7 δήμοι) Πληθυσμός: 25.984	Κυπαρισίας	4.338	Β’ Τάξεως	Κυπαρισία
	Εράνης	4.835	Β’ Τάξεως	Φιλιατρά
	Φλεσιάδος	2.634	Β’ Τάξεως	Λιγούδιστα
	Δωρίου	3.742	Β’ Τάξεως	Σουλιμά
	Αυλώνος	3.034	Β’ Τάξεως	Σιδηρόκαστρο
	Τριπύλης	4.584	Β’ Τάξεως	Σαρακηνάδα
	Πλαταμώδους	2.817	Β’ Τάξεως	Γαργαλιάνοι
Επαρχία Ολυμπίας (6 δήμοι) Πληθυσμός: 23.527	Ανδριτζαίνης	7.054	Β’ Τάξεως	Ανδρίτζαινα
	Αλιφείρας	3.023	Β’ Τάξεως	Ζάχα
	Σκυλλούντος	3.431	Β’ Τάξεως	Κρέσταινα
	Βώλακος	2.498	Β’ Τάξεως	Αγουλινίτσα
	Αρήνης	3.270	Β’ Τάξεως	Ζαχάρω
	Φυγαλίας	4.251	Β’ Τάξεως	Ζούρτσα

Πληθυσμός

Ιστορική εξέλιξη πληθυσμού

Έτος	Πληθ.	±%
1856	79.260	—
1861	93.230	+17.6%
1870	104.545	+12.1%
1879	126.314	+20.8%
1889	150.253	+19.0%
1896	169.713	+13.0%
1907	193.672	+14.1%
1920	176.554	−8.8%
1928	203.488	+15.3%
1940	240.987	+18.4%
1951	227.281	−5.7%
1961	211.970	−6.7%
1971	173.077	−18.3%
1981	159.818	−7.7%
1991	160.736	+0.6%
2001	166.566	+3.6%
2011	159.954	−4.0%
2021	144.920	−9.4%
Πηγή: Απογραφές Πληθυσμού ΕΛΣΤΑΤ 1856 - 2021

Ο νομός Μεσσηνίας γνώρισε μεγάλη πληθυσμιακή αύξηση από το 1856 μέχρι και το 1940 (με εξαίρεση την απογραφή του 1920) ενώ από το 1951 μέχρι και το 1991 υπήρξε σημαντική μείωση πληθυσμού. Μετά από το 1991 ο πληθυσμός έχει σταθεροποιηθεί με μία ελαφρά μείωση τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Ο μεγαλύτερος πληθυσμός καταγράφτηκε το 1940 και ο μικρότερος το 1856. Η μεγαλύτερη αύξηση καταγράφτηκε το 1879 (20,8%) και η μικρότερη το 1991 (0,6%). Η μεγαλύτερη μείωση καταγράφτηκε το 1971 (18,3%) και η μικρότερη το 2020 (1,5%). Η ιστορική εξέλιξη του πληθυσμού από το 1856 αποτυπώνεται στο παρακάτω διάγραμμα:

Οικισμοί

Μοναδική πόλη και πρωτεύουσα του νομού Μεσσηνίας είναι η Καλαμάτα. Σημαντικές κωμοπόλεις είναι η Μεσσήνη, τα Φιλιατρά, η Κυπαρισσία, οι Γαργαλιάνοι, η Χώρα και η Πύλος.

Κατάταξη	Οικισμός	Πληθυσμός (2011)	Δήμος
1	Καλαμάτα	54.100	Καλαμάτας
2	Μεσσήνη	6.065	Μεσσήνης
3	Φιλιατρά	5.969	Τριφυλίας
4	Κυπαρισσία	5.131	Τριφυλίας
5	Γαργαλιάνοι	5.007	Τριφυλίας
6	Χώρα	3.454	Πύλου - Νέστορος
7	Πύλος	2.345	Πύλου - Νέστορος
8	Παραλία Βέργας	1.966	Καλαμάτας
9	Κορώνη	1.397	Πύλου - Νέστορος
10	Μελιγαλάς	1.296	Οιχαλίας

Προσωπικότητες της Μεσσηνίας

• Νικήτας Σταματελόπουλος (Νικηταράς ή Τουρκοφάγος), (Νέδουσα, 1781 - Πειραιάς, 1849), ήρωας του 1821.
• Γεώργιος Δικαίος (Παπαφλέσσας), (Πολιανή, 1788 – Μανιάκι, 1825), ήρωας του 1821..
• Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, (Ραμοβούνι, 1770 - Αθήνα, 1843), ήρωας του 1821
• Αλέξανδρος Κουμουνδούρος, (1815 - 1883), πρωθυπουργός της Ελλάδας.
• Νικόλαος Πολίτης, (Καλαμάτα, 1852 - Αθήνα, 1921). Λαογράφος και καθηγητής Πανεπιστημίου.
• Μαρία Πολυδούρη, (Καλαμάτα 1902 - Αθήνα 1930). Ελληνίδα ποιήτρια.
• Παντελής Διονυσόπουλος του Παύλου (Τρίκορφο 1909 - Σέλιανι 1941), Έλληνας ήρωας του 1940
• Βασίλης Κωνσταντακόπουλος, (1935-2011). Έλληνας καπετάνιος, εφοπλιστής και επιχειρηματίας.
• Νίκος Καλογερόπουλος, (Φιλιατρά 1952 -). Έλληνας ηθοποιός, σκηνοθέτης, σεναριογράφος, ποιητής και τραγουδοποιός.
• Στέφανος Ληναίος, (Μεσσήνη 1928, ως Διονύσιος Μυτιληναίος). Έλληνας ηθοποιός, συγγραφέας, σκηνοθέτης και θεατρικός επιχειρηματίας, μέλος του ΠΑΣΟΚ, βουλευτής.
• Πάνος Μιχαλόπουλος, (Μικρομάνη 1949). Έλληνας ηθοποιός.
• Προκόπης Παυλόπουλος, (Καλαμάτα 1950). Έλληνας νομικός, πανεπιστημιακός και πολιτικός, υπουργός, Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας.
• Γιάννης Πουλόπουλος, (Καρδαμύλη 1941 - 2020). Έλληνας τραγουδιστής, συνθέτης και στιχουργός.
• Αντώνης Σαμαράς, (Αθήνα, 1951). Έλληνας πολιτικός, πρωθυπουργός της Ελλάδας 2012 - 2015.
• Γιούλικα Σκαφιδά, (Καλαμάτα 1981 - ). Ελληνίδα ηθοποιός.
• Μιχαήλ Στασινόπουλος, (1903 - 2002). Έλληνας νομικός, μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, συγγραφέας, Πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας, Πρόεδρος της Δημοκρατίας.
• Δέσποινα Στυλιανοπούλου, (Μεσσήνη, 1932). Ελληνίδα ηθοποιός.
• Ιωάννης Χαραλαμπόπουλος, (1919 - 2014). Έλληνας πολιτικός, συνταγματάρχης, υπουργός, αντιπρόεδρος της κυβέρνησης.
• Τάσσος (Αλεβίζος) 1914 - 1985), χαράκτης.
• Ιωάννης Αλευράς (1912 - 1995). Πολιτικός, ιδρυτής και πρόεδρος της ΟΤΟΕ, πρόεδρος της Βουλής, προσωρινός Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας.
• Σάκης Θεοδωρόπουλος (Αθήνα 1999), Έλληνας δημοσιογράφος από το Τρίκορφο
• Οικογένεια Καρέλια, ιδιοκτήτες της ελληνικής καπνοβιομηχανίας Καρέλια.
• Αθανάσιος Φιλιππόπουλος. Κορυφάσιο Μεσσηνίας 1934. ιατρός, βουλευτής, υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου.

Πηγές

• Evangelia Balta, "Venetians and Ottomans in the Southeast Peloponnese (15th-18th century) Αρχειοθετήθηκε 2015-11-23 στο Wayback Machine.", στο: Halil Inalcık Armağanı. I. Tarih Araştırmaları, Ankara, Doğu Batı, 2009, σελ. 168-204. Ανακτήθηκε: 12/11/2017. (αρχείο pdf)
• Βασίλης Κ. Λάζαρης (επιμ.), Στέφανου Ν. Θωμόπουλου "Ιστορία της Πόλεως Πατρών από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι του 1821". Έκδοση τέταρτη στη δημοτική γλώσσα και με βάση τα χειρόγραφα του συγγραφέα, Τόμοι Α΄-Β΄, Αχαϊκές Εκδόσεις, Πάτρα 1998-1999. ISBN 960-7960-08-4. (Τόμος Α΄). ISBN 960-7960-09-2. (Τόμος Β΄).
• Κωνσταντίνος Ντόκος, "Breve descrittione del Regno di Morea. Αφηγηματική ιστορική πηγή ή επίσημο βενετικό έγγραφο της Β΄ Βενετοκρατίας στην Πελοπόννησο;", Εώα και Εσπέρια, 1 (1993), σελ. 81-131. Ανακτήθηκε: 12/11/2017. (αρχείο pdf)
• Μιχαήλ Β. Σακελλαρίου, Η Πελοπόννησος κατά την δευτέραν Τουρκοκρατίαν (1716-1821), εκδόσεις Ερμής, Αθήνα 1939. (ανατύπωση Απρίλιος 2002· τυπογραφείο Α. Ελευθέρου)
• Δημήτριος Χρ. Δουκάκης, «Μεσσηνιακά και ιδία περί Φαρών και Καλαμάτας από των αρχαιοτάτων xρόνων μέχρι του Καποδιστρίου», υπό Δημητρίου Χρ. Δουκάκη, τεύχη 3, Εκ του Τυπογραφείου Α. Καλαράκη, Εν Αθήναις 1905, Τεύχος Β΄, Κεφάλαιο ΛΕ': "Διαίρεσις της Πελοποννήσου εις νομούς επί Ενετοκρατίας", σελ. 143-147.
• Bory de Saint-Vincent, Expédition Scientifique de Morée: Section des Sciences physiques, Tome II, 1ere Partie: Géographie", tome II, 1ere Partie: Geographie. F. G. Levrault, Paris 1834. (στοιχεία πληθυσμού με βάση την Απογραφή του 1829).
• Γεώργιος Θεοχαρόπουλος, «Ονομαστικόν», 1834, Βασιλικό Διάταγμα της 3/15 Απριλίου του 1833 «Περί διαιρέσεως του Βασιλείου και της διοικήσεώς του», σελ. 840-849.
• Ιωάννης Π. Μπουγάς,Περί ευσεβών χριστιανών Μεσσηνίων, Καλαμάτα 2018

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πλήρης οδηγός για τη Μεσσηνία
• Στοιχεία για την απογραφή του 2001