Πύργος Ηλείας

Πύργος Ηλείας
Πύργος Ηλείας 37°40′23″N 21°26′22″E
Περιφέρεια	Δυτικής Ελλάδας
Δήμος	Πύργου
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Πύργου
• Δήμαρχος	Ευστάθιος Καννής
Έκταση	170,9 km²
Υψόμετρο	3 μέτρα
Πληθυσμός	35.062
Ταχ. κωδ.	27131
Τηλ. κωδ.	26210
Ιστότοπος	https://cityofpyrgos.gr
Σχετικά πολυμέσα

Ο Πύργος είναι πόλη της βορειοδυτικής Πελοποννήσου, η οποία αποτελεί πρωτεύουσα του Νομού Ηλείας, καθώς και έδρα του Δήμου Πύργου. Κατά την εθνική απογραφή του 2021 βρέθηκε να είχε πληθυσμό 24.359 κατοίκους. Η πόλη του Πύργου απέχει 308 χλμ. από την Αθήνα μέσω Πάτρας και 293 χλμ. μέσω Τρίπολης, 20 χλμ. από την Αρχαία Ολυμπία και 13 χλμ. από το Κατάκολο, που θεωρείται το επίνειό του.

Αποτελεί το διοικητικό και εμπορικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής και την έδρα του Δήμου Πύργου, με τον συνολικό πληθυσμό του Δήμου σύμφωνα με την εθνική απογραφή του 2011 να ανέρχεται στους 47.995 κατοίκους. Παλαιότερα αποτέλεσε την έδρα του ομώνυμου "Καποδιστριακού" Δήμου. Δήμαρχος του Δήμου Πύργου είναι σήμερα ο Ευστάθιος Καννής .

Από ιστορικής πλευράς, ο Πύργος διαδέχτηκε την αρχαία πόλη των Λετρίνων και οφείλει τη νεώτερη ονομασία της, σε πύργο που είχε κατασκευάσει εκεί το 1512 ο Γεώργιος Τσερνωτάς.

Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 ο Πύργος διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο χάρη στη συμβολή των κατοίκων του στον εθνικό απελευθερωτικό αγώνα, κατά τον οποίο ήταν και η πρώτη ελληνική πόλη που καταστράφηκε από τους Τούρκους. Γνώρισε ιδιαίτερη ανάπτυξη την εποχή του σταφιδεμπορίου (19ος αιώνας - 1930) χάριν της γεωγραφικής του θέσης.

Γεωγραφία και Κλίμα

Η πόλη του Πύργου είναι χτισμένη πάνω σε επτά λοφίσκους (επτάλοφη) στο δυτικό τμήμα της Ηλείας σε απόσταση περίπου 5 χλμ από τη θάλασσα και σε υψόμετρο περίπου 20 μέτρων.

Το κλίμα της πόλης είναι μεσογειακό με έντονες βροχοπτώσεις τον χειμώνα καθώς και με αυξημένες θερμοκρασίες το καλοκαίρι. Ο χειμώνας είναι ήπιος ενώ το καλοκαίρι ξηρό και θερμό. Η μέση ετήσια θερμοκρασία είναι 18.2 °C. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από έντονη υγρασία. Η μέγιστη θερμοκρασία που έχει μετρηθεί στον Πύργο είναι 44,2 °C, τον Αύγουστο του 1957.

Κλιματικά δεδομένα Πύργου
Μήνας	Ιαν	Φεβ	Μάρ	Απρ	Μάι	Ιούν	Ιούλ	Αύγ	Σεπ	Οκτ	Νοε	Δεκ	Έτος
Μέση Μέγιστη °F (°C)	58 (14)	59 (15)	63 (17)	68 (20)	76 (24)	84 (29)	89 (32)	89 (32)	84 (29)	77 (25)	67 (19)	61 (16)	73 (23)
Μέση Μηνιαία °F (°C)	49 (9)	50 (10)	54 (12)	59 (15)	67 (19)	75 (24)	79 (26)	79 (26)	73 (23)	65 (18)	57 (14)	52 (11)	63 (17)
Μέση Ελάχιστη °F (°C)	41 (5)	41 (5)	43 (6)	48 (9)	54 (12)	59 (15)	63 (17)	63 (17)	59 (15)	54 (12)	48 (9)	44 (7)	52 (11)
Υετός ίντσες (mm)	3,7 (94)	3,58 (91)	2,83 (72)	2,48 (63)	0,94 (24)	0,31 (8)	0,2 (5)	0,59 (15)	1,1 (28)	2,99 (76)	4,69 (119)	4,8 (122)	28,23 (717)
Πηγή: PÝRGOS, GREECE

Δημογραφία

Στα τέλη του 17ου αιώνα υπολογίζεται ότι ο Πύργος αριθμούσε γύρω στους 5.000 κατοίκους. Το 1879 έφτασε τους 9.000 κατοίκους με μεγάλη διαφορά. Το 1981 απογράφηκαν 21.958 κάτοικοι, το 1991 28.660 και το 2001 39.129. Με βάση την απογραφή του 2021 ο Δήμος Πύργου αριθμούσε 45.365 κατοίκους ενώ η Δημοτική ενότητα Πύργου, χωρίς δηλαδή τους υπόλοιπους Δήμους που ενώθηκαν μετά την εφαρμογή του προγράμματος Καλλικράτης, 35.062 κατοίκους.

Ιστορία του Πύργου

Χάρτης της Ηλείας του 1786. Διακρίνεται το Dyspontium και τα Letrina.

Ο αρχαίος οικισμός των Λετρίνων

Στον ίδιο χώρο που βρίσκεται ο Πύργος σήμερα, τοποθετείται η αρχαία πόλη Λετρίνοι από όπου είχε πάρει και την ονομασία του σαν Δήμος Λετρίνων μέχρι τη δεκαετία του 1980.

Ίδρυση της νεώτερης πόλης του Πύργου κατά την Τουρκοκρατία

Η ονομασία της νεώτερης πόλης προέρχεται από τον πύργο που είχε κατασκευάσει, το 1512, στη θέση του Επαρχείου ο Μπέης της ευρύτερης περιοχής Γεώργιος Τσερνωτάς.

Κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας ο Πύργος ήταν ενδιάμεσος σταθμός των διερχόμενων εμπόρων που κατευθύνονταν προς τη Ζάκυνθο. Διάφορες πηγές κάνουν λόγο για πόλη 5.000 κατοίκων. Με την κάθοδο των Λαλαίων επικράτησε οριστικά το τοπωνύμιο «Πύργος», το οποίο αναφέρεται κατά τον Τάκη Δόξα για πρώτη φορά σε έγγραφα το 1687.

Οι πρώτοι οικιστές ήταν οι Βιλαεταίοι και οι Αχολαίοι. Αργότερα ήρθαν νεότεροι οικιστές, από τα Κρέστενα οι Κρεστενίτες, από τη Δίβρη οι Στεφανόπουλοι, οι Βεργαίοι, οι Θεοδωρίδηδες, Ψημεναίοι, Σωτηρόπουλοι, Πιεραίοι και από τα Καλάβρυτα οι Δημακόπουλοι και Θεοχαρόπουλοι. Στον Πύργο δεν κατοικούσαν Τούρκοι, εκτός από τον Ζαπίτη και μερικές τούρκικες οικογένειες που τον πλαισίωναν. Στη διάρκεια των Ορλωφικών σχηματίστηκε προσωρινή διοίκηση κατά το σύστημα της Επτανήσου, κυβερνήτης δε είχε οριστεί ο Νικόλαος Φουρτούνας.

Κατά την τελευταία περίοδο της Τουρκοκρατίας ο Πύργος είχε ειδική μεταχείριση λόγω φορολογικών προνομίων που είχε παραχωρήσει η τουρκική διοίκηση. Στον Πύργο είχαν συγκεντρωθεί οικογένειες από τη Ζάκυνθο και την Κεφαλλονιά, μέλη των οποίων εργάζονταν στους Οθωμανούς ως διερμηνείς, ιατροί και έμποροι. Η παρουσία διερμηνέων και γραμματικών ήταν εξαιρετικά χρήσιμη καθώς αυτοί διαδραμάτιζαν ενδιάμεσο ρόλο μεταξύ Οθωμανών - Χριστιανών για την είσπραξη φόρων όπως και για τις εμπορικές δραστηριότητες των Οθωμανών. Οι περισσότεροι κάτοικοι της περιοχής εργάζονταν στις μεγάλες εκτάσεις των Αγάδων καθώς και στις εκτάσεις της οικογένειας Αυγερινού που από το 1778 είχε νοικιάσει σημαντικά τμήματα γης από τους Οθωμανούς. Πριν την επανάσταση του 1821 υπήρξαν μεμονωμένες επαναστατικές κινήσεις όπως των Ορλωφικών, των αδελφών Κρεστενίτη το 1812 και του Δημητρίου Άχολου το 1818.

Προεστοί που αναφέρεται ότι διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην οργάνωση της τοπικής κοινωνίας κατά την προεπαναστατική περίοδο είναι οι: Αγαμέμνων Αυγερινός, Διονύσης Διάκος, Α. Φωτόπουλος, Α. Σταϊκόπουλος, Χαράλαμπος Βιλαέτης, Μ. Γιαννόπουλος, Γεώργιος Μήτσος, Α. Γκίκας, Ι. Μιχαήλ, Λυκούργος Κρεστενίτης, Στ. Μανωλόπουλος και Χριστόδουλος Άχολος.

Ο Πύργος Ηλείας κατά την Επανάσταση του 1821

Στις 29 Μαρτίου ο οπλαρχηγός του Πύργου, Χαράλαμπος Βιλαέτης, ύψωσε την Ελληνική σημαία και ξεσήκωσε τους κατοίκους σε εξέγερση κατά των Τούρκων.

Ο Πύργος την κρίσιμη στιγμή δεν βρέθηκε απροετοίμαστος αφού πολλοί γόνοι σπουδαίων οικογενειών του Πύργου είχαν μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία με σκοπό την προετοιμασία της Επανάστασης. Η πόλη γνώρισε μια μεγάλη καταστροφή τον Νοέμβριο του 1825 όταν ο Ιμπραήμ με τον στρατό του βάδισε εναντίον του ανοχύρωτου Πύργου. Ο στρατηγός Κολιόπουλος, ο οποίος είχε επιφορτιστεί για την προστασία της πόλης, δεν κατάφερε να φτάσει εγκαίρως με τον στρατό του με αποτέλεσμα την ολοκληρωτική καταστροφή του Πύργου. Στις 11 Φεβρουαρίου του 1826, οι Αιγύπτιοι με αρχηγό τον Ντελή Αχμέτ, εισέβαλαν στον Πύργο και κατάσχεσαν όλα τα εφόδια και τα ζώα που βρήκαν.

Σημαντικές μορφές του Πύργου είχαν αναλάβει την εκπροσώπηση του στις Εθνοσυνελεύσεις όπως οι: Παναγιώτης Άχολος, Αγαμέμνων Αυγερινός, Νικόλαος Βιλαέτης και Λυκούργος Κρεστενίτης. Επίσης η περιοχή του Πύργου είχε αναδείξει ηγετικές μορφές της Επανάστασης όπως: τον Πέτρο και Γεώργιο Μήτζου, τον Χαράλαμπο Βιλαέτη και τον Διονύσιο Διάκο.

Ο Μητροπολίτης Ώλενης, Φιλάρετος, στις παραμονές της Επανάστασης συνελήφθη από τους Τούρκους και οδηγήθηκε στην Τρίπολη, όπου και εκτελέστηκε.

Επί Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια (1828-1831)

Μετά την Επανάσταση ο Πύργος ορίστηκε πρωτεύουσα της Επαρχίας Ήλιδας. Ο διακανονισμός έγινε μεταξύ Λυκούργου Κρεστενίτη και Χρύσανθου Σισίνη. Πρώτος δήμαρχος του Πύργου διορίστηκε ο Συλλαϊδόπουλος.

Ο πληθυσμός, κατά τον Σαρλ Λενορμάν, είχε αισθητά μειωθεί σε σχέση με τα προεπαναστατικά χρόνια ενώ ένα μεγάλο κομμάτι του το αποτελούσαν νησιώτες. Η γενική κατάσταση της πόλης ήταν φριχτή καθώς υπήρχαν παντού γκρεμισμένα σπίτια. Γι' αυτό τον λόγο οι δημογέροντες του Πύργου στις 26 Ιουλίου του 1830 ζήτησαν την αποστολή αρχιτέκτονα ώστε να συντάξει το σχέδιο της πόλης καθώς και τη δημιουργία λιμενοβραχίονα στο Κατάκολο. Επίσης με συνοπτικές διαδικασίες κατασκευάστηκε ο Δημόσιος Οίκος με έξοδα της κυβέρνησης.

Κατά την περίοδο της εξουσίας του Καποδίστρια πραγματοποιήθηκαν πολλές εξεγέρσεις, με κυριότερη αυτή της οικογένειας Κρεστενίτη, η οποία είχε ως αποτέλεσμα τη σύλληψη του Λυκούργου Κρεστενίτη από τον έκτακτο επίτροπο Ηλείας, Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο.

Κατά την περίοδο του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, ιδρύεται στον Πύργο, το έτος 1829, το Πρωτόκλητο Δικαστήριο Ήλιδος, ο πρόδρομος του μετέπειτα Πρωτοδικείου Ηλείας.

Κατά την περίοδο της Βασιλείας του Όθωνα (1832-1862)

Ο Βασιλιάς Όθων επισκέφθηκε τον Πύργο δύο φορές κατά τη βασιλεία του. Η πρώτη επίσκεψη πραγματοποιήθηκε στις 27 Οκτωβρίου 1833 και η δεύτερη, η οποία έγινε μαζί με την Αμαλία, στις 8 Μαΐου 1840.

Οι αναταραχές και οι εξεγέρσεις δεν έλειψαν ούτε σε αυτήν τη χρονική περίοδο. Το 1840 οι αγρότες εξεγέρθηκαν εναντίον του Βασιλιά Όθωνα με κύριο αίτημα την κατάργηση της φορολογίας των προϊόντων τους. Η κυβέρνηση κατέστειλε την εξέγερση με την αποστολή στρατιωτικού τάγματος στον Πύργο και τη σύσταση έκτακτου στρατοδικείου με πρόεδρο τον Κ. Πίσσα.

Η δεύτερη και σημαντικότερη εξέγερση συνέβη τον Μάιο του 1848 όταν ο Λύσανδρος Βιλαέτης κατέλαβε τον Πύργο με περίπου 80 οπαδούς του και κατέλυσε τις τοπικές αρχές. Η συμμετοχή του κόσμου ήταν περιορισμένη λόγω των αποτυχημένων εκβάσεων των προηγουμένων επαναστάσεων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη γρήγορη προέλαση του κυβερνητικού στρατού ο οποίος και κατέπνιξε το κίνημα. Ο ηγέτης της εξέγερσης στον Πύργο, Λύσανδρος Βιλαέτης, κατέφυγε με έντεκα οπαδούς του στην Αγγλοκρατούμενη Ζάκυνθο όπου ζήτησε άσυλο. Το 1849 δόθηκε αμνηστία στους αποστάτες.

Την περίοδο 1851-1855 η ανάπτυξη της καλλιέργειας της σταφίδας ήταν τόσο μεγάλη που η κυβέρνηση σύστησε Εφοριακό Γραφείο στον Πύργο έτσι ώστε οι φόροι από τα εισοδήματα των εμπόρων και των γεωργών να συλλέγονται ευκολότερα.

Κατά την περίοδο της Βασιλείας του Γεωργίου Α΄ (1863-1913)

• Ο Σιδηρόδρομος Πύργου-Κατακώλου (Σ.Π.Κ.)

Κατά την περίοδο αυτή ο Πύργος ακμάζει οικονομικά λόγω της σταφιδοπαραγωγής. Για τη σύνδεση του Πύργου με το λιμάνι του Κατάκολου, κατασκευάζεται η δεύτερη σιδηροδρομική γραμμή της χώρας, στις 22 Σεπτεμβρίου 1878: η σιδηροδρομική γραμμή Πύργου – Κατακώλου (ΣΠΚ) είναι η πρώτη στην Ελλάδα εκτός Αθήνας και Αττικής και ταυτόχρονα αποτελεί τον πρώτο δημοτικό σιδηρόδρομο της χώρας. Η διαδικασία κατασκευής ξεκίνησε επί δημαρχίας Πέτρου Αυγερινού, ενώ καλείται ο μηχανικός Αλ Στρέιτ για να προϋπολογίσει το κόστος. Στις 13 Μαρτίου 1881, με το νόμο ΠΙΘ’ παρέχεται στο Δήμο Λετρίνων το δικαίωμα για την κατασκευή και την εκμετάλλευση για 60 χρόνια σιδηροδρομικής γραμμής πλάτους 1 μέτρου και μήκους 13 χιλιομέτρων, από τον Πύργο μέχρι το λιμάνι του Κατακώλου που αποτελεί επίνειό του. Τον Οκτώβριο 1881, γίνεται δημοπρασία και το έργο αναλαμβάνει η Γενική Πιστωτική Τράπεζα. Τον Ιανουάριο 1882 αρχίζει η κατασκευή της γραμμής. Το Νοέμβριο 1882 ολοκληρώνεται η κατασκευή της γραμμής. Τότε:

“…εγένετο η πρώτη δοκιμή κινήσεως της αμαξοστοιχίας εν τη σιδηροδρομική γραμμή από Κατάκωλον εις Πύργον. Εγένετο δε αυτή καθ’ην ώραν ετίθετο (στην Αθήνα υπό της Α.Μ. του Βασιλέως Γεωργίου και της Πριγκιπίσσης Μαρίας του Αννοβέρου) ο θεμέλιος λίθος του από Πειραιώς εις Πάτρας σιδηροδρόμου…” (Εφημερίδα Παλιγγεννεσία).

Τον Φεβρουάριο 1883 γίνονται τα εγκαίνια με πλήθος κόσμου και αξιωματούχων και αρχίζει η εκμετάλλευση της γραμμής. Από τότε όπως σημειώνει ο Δημ. Βικέλας (“Από Νικοπόλεως εις Ολυμπίαν”) κατά την περιήγησή του στην περιοχή:

“η μικρά γραμμή του σιδηροδρόμου συνδέει τας δύο πόλεις, τέρπει δε τον οφθαλμόν η θέα του λευκού ατμού της μηχανής, ότε προσορμίζεται τις ενταύθα”

Στις 13 Ιουνίου 1883 η Γενική Πιστωτική Τράπεζα παραχωρεί όλα τα δικαιώματά της στην “Α.Ε. ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΟΣ ΠΥΡΓΟΥ ΚΑΤΑΚΩΛΟΥ” αντί 1.400.000 δραχμών. Οι πρώτοι μέτοχοι της νέας εταιρείας (μετοχικό κεφάλαιο 1.450.000) είναι: η Γ.Π.Τ. με διευθυντή τον Ι. Δούμα, η ομάδα των Κ. Καραπάνου – Ιωάννη Νεγρεπόντη – Ι. Σερπιέρη – Σ. Οικονόμου – Χρ. Ζωγράφου και Μιχάλη Νεγρεπόντη, οι βουλευτές Ανδρέας Αυγερινός και Β. Βουδούρης, οι κτηματίες Ευάγγελος Βαλτατζής, Αρ. Παπούδωφ και Μιλτιάδης Αξελός, οι τραπεζίτες Μενέλαος Νεγρεπόντης, Κ. Βούρος και ο Δήμαρχος Λετρίνων Π. Αυγερινός. Το πρώτο Διοικητικό συμβούλιο της εταιρείας συγκροτήθηκε από τους Ανδρέα Αυγερινό (πρόεδρος) και Α. Παπούδωφ, Ν. Βλαγκόλη, Β. Βουδούρη και Μ. Αξελό (μέλη). Το 1890 η εταιρεία εξαγοράζεται από την “Εταιρεία των Μεσημβρινών Σιδηροδρόμων της Ελλάδος” (σιδηρόδρομοι Μύλων – Καλαμάτας) που έχει αναλάβει την κατασκευή και εκμετάλλευση 220 χιλιομέτρων σιδηροδρομικής γραμμής στην Πελοποννησιακή ενδοχώρα. Πολύ σύντομα όμως αναστέλλεται η δραστηριότητα της νέας εταιρείας και δημιουργείται αδιέξοδο για την εταιρεία Πύργου – Κατακώλου. Η λειτουργία των γραμμών Πάτρας – Πύργου, Πύργου – Κυπαρισσίας, η σταφιδική κρίση του 1892 και η νομοθεσία του 1896 για το παρακράτημα περιορίζουν σε μεγάλο ποσοστό την εμπορική κίνηση της γραμμής. Τέλος, το 1951, ο Σιδηρόδρομος Πύργου – Κατακώλου υπάγεται στους Σιδηροδρόμους Πειραιά – Αθηνών – Πελοποννήσου (ΣΠΑΠ)

Ο Ανδρέας Αυγερινός συνέβαλε σημαντικά στην ανάπτυξη του Πύργου.

• Τα Σταφιδικά

Τον 19ο και 20ό αιώνα η καλλιέργεια της σταφίδας αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στη Δυτική Ελλάδα, και κατά κύριο λόγο στην Ηλεία και την Αχαΐα. Χαρακτηριστικό της ανάπτυξης της περιοχής είναι ότι στις αρχές του 20ού αιώνα το κατάστημα της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος ήταν ένα από τα σημαντικότερα της Ελληνικής επικράτειας. Η συγκέντρωση της καλλιεργήσιμης γης σε ολιγάριθμους κτηματίες, οι οποίοι νοίκιαζαν τα κτήματά τους στους γεωργούς με συχνά καταχρηστικούς όρους, είχε ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη της τοκογλυφίας, την αύξηση των χρεοκοπιών και των κατασχέσεων και την αύξηση των τιμών σε πολλά βασικά προϊόντα στην πόλη του Πύργου. Ο Πύργος την εποχή εκείνη εξελίχθηκε σε σταυροδρόμι του εμπορίου της σταφίδας γι' αυτό και η κυβέρνηση φρόντισε να διορίσει τον γεωπόνο Π. Γεννάδιο στο γυμνάσιο του Πύργου. Από εκείνη την εποχή χρονολογείται και η εγκατάσταση του πρώτου προξενείου για να φτάσουν τελικά να διατηρούν οι περισσότερες σημαντικές εμπορικές χώρες όπως η Ιταλία, η Γαλλία, οι ΗΠΑ, η Γερμανία, η Νορβηγία, η Ολλανδία, η Αυστρία κ.ά. Καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του εμπορίου της σταφίδας αποτέλεσε η πρωτοβουλία του Πύργιου βουλευτή Ανδρέα Αυγερινού σχετικά με την σιδηροδρομική ένωση του Πύργου με το επίνειο του, το Κατάκολο (Σιδηρόδρομος Πύργου - Κατακόλου, Σ.Π.Κ.). Η γραμμή που συνέδεε την πόλη με το λιμάνι του Κατακόλου, μήκους 13 χιλιομέτρων, ήταν η δεύτερη σιδηροδρομική γραμμή που κατασκευάστηκε στην Ελλάδα (εξαιρουμένων αυτών που βρίσκονταν υπό οθωμανική κυριαρχία).

Τα Χριστούγεννα του 1888 πραγματοποιήθηκε η πρώτη οργανωμένη συγκέντρωση διαμαρτυρίας των αγροτών. Πλήθος κόσμου συγκεντρώθηκε στην πλατεία δημαρχείου και διαμαρτυρήθηκε για την εγκατάλειψη του από το κράτος. Κύριοι ομιλητές ήταν οι Θαλλής Θεοδωρίδης και Α. Αθανασακέας. Παρόλα αυτά η κυβέρνηση δεν εισήγαγε ικανοποιητικά μέτρα για τη βελτίωση της κατάστασης των αγροτών με κύρια συνέπεια τη φυγοδικία. Στις 12 Σεπτεμβρίου 1893 πραγματοποιήθηκε πανηλειακό συλλαλητήριο στον Πύργο και εκδόθηκε ψήφισμα στον Αντιβασιλέα από τον οποίο ζητούσαν να ρυθμιστεί νομοθετικά το σταφιδικό ζήτημα, να αναβληθεί η είσπραξη των φόρων και να αυξηθεί η συμμετοχή της Εθνικής Τράπεζας στην ανάπτυξη της περιοχής. Ορίστηκε επίσης επιτροπή που θα επέδιδε το ψήφισμα προς την κυβέρνηση και η οποία αποτελείτο από τους: Θαλή Θεοδωρίδη, Αριστείδη Παναγιωτόπουλο, Νικόλαο Βέργο, Χαράλαμπο Γκάβα, Χρήστο Διάκο και Χρήστο Μαρκόπουλο. Στις 15 Φεβρουαρίου 1894 πραγματοποιήθηκε πάλι ειρηνικό συλλαλητήριο όπου συντάχθηκε επιστολή προς τον Βασιλιά για την τακτοποίηση των φόρων. Η επιστολή υπογράφηκε από τους: Ζώη Πολυζογόπουλο, Ιωάννη Λιούρδη, Δ. Καστόρχη, Χρήστο Παπαδόπουλο, Φ. Αρμυριώτη, Α. Αθανασιάδη και Σ. Μπαντούνα. Των μεγάλων αυτών συγκεντρώσεων ακολούθησαν και άλλες μικρότερες συγκεντρώσεις.

Το αποκορύφωμα του Σταφιδικού αγώνα ήταν η εξέγερση του 1903. Στις 14 Φεβρουαρίου ξέσπασε εξέγερση στο χωριό Βαρβάσαινα. Οι αγρότες συγκεντρώθηκαν στον Πύργο εκφράζοντας με έντονο τρόπο τις διαμαρτυρίες τους. Το Υπουργείο Στρατιωτικών στην προοπτική θερμών επεισοδίων διέταξε τον Γενικό Επόπτη της Χωροφυλακής στον Πύργο να είναι σε ετοιμότητα όλη η δύναμη του στρατιωτικού σώματός του με κύριο έργο τη διάλυση των νυχτερινών συλλαλητηρίων. Στις 26 Μαρτίου συγκεντρώθηκε πλήθος αγροτών στον Πύργο όπου και συνέταξαν τηλεγράφημα προς τον Βασιλιά σχετικά με το μονοπώλιο της σταφίδας. Η επιτροπή αποτελείτο από τους: Γ. Χρονόπουλο, Α. Λεονταρίτη, Γεώργιο Παπαστασινό και Α. Μπερτζελέτο. Στις 16 Ιουνίου αγρότες από όλα τα χωριά με αρχηγό τον Παπαστασινό κατέβηκαν ένοπλοι στην πόλη του Πύργου. Ο υπουργός γεωργίας Λεβίδης υπέβαλλε την παραίτηση του ύστερα από τα επεισόδια. Στις 28 Ιουνίου 1903, η κυβέρνηση Θεοτόκη παραιτήθηκε. Οι αγρότες αποχώρησαν από τον Πύργο ύστερα από παρέμβαση των βουλευτών Ηλείας. Παρ' όλα αυτά η νέα κυβέρνηση διέταξε την αποστολή (1904) στρατιωτικού αποσπάσματος στον Πύργο, για παν ενδεχόμενο.

Το 1925 αποφασίστηκε η ίδρυση του Νομικού Προσώπου Ιδιωτικού Δικαίου, εποπτευόμενου από το κράτος, με την ονομασία «Αυτόνομος Σταφιδικός Οργανισμός» (Α.Σ.Ο.) με σκοπό την προστασία της καλλιέργειας και εμπορίας της κορινθιακής σταφίδας, ο οποίος λειτούργησε μέχρι και τον Δεκέμβριο του 1997.

• Το Πρωτοδικείο Ηλείας (1867) και ο Δικηγορικός Σύλλογος Ηλείας (1893)

Την ίδια περίοδο, ο Πύργος είναι η μοναδική πόλη της Ηλείας που έχει πρωτοδικείο, με την ίδρυση του Πρωτοδικείου Ηλείας (1867), και γίνεται από τις πρώτες πόλεις της Ελλάδας που αποκτούν δικηγορικό σύλλογο, με την ίδρυση του Δικηγορικού Συλλόγου Ηλείας (1893), που επακολούθησε του θνησιγενούς Δικηγορικού Συλλόγου Πύργου (1885).

Κατά την περίοδο της Κατοχής (1941-1944)

Στις 5 Μαΐου 1941 έφθασαν 700 Ιταλοί στρατιώτες στον Πύργο και εγκαταστάθηκαν στο 2ο Δημοτικό Σχολείο Πύργου ενώ μετέτρεψαν σε σταύλο το θέατρο «Απόλλων». Δήμαρχος, επί κατοχής, διορίστηκε ο Τάκης Βακαλόπουλος ενώ στη θέση του νομάρχη διορίστηκε ο Κονιωτάκης.

Η χρονιά 1943 ήταν καθοριστική για την ανάπτυξη της αντίστασης. Ο Αντώνιος Πολίτης αποχώρησε από τον Πύργο και συντάχθηκε με τους αντάρτες. Σημαντική βοήθεια στην αντίσταση πρόσφερε και ο Τάσης Καζάζης (ο μετέπειτα επίτιμος Δήμαρχος Πύργου) ο οποίος το 1943 διορίστηκε αναπληρωτής δήμαρχος αφού ο Τάκης Βακαλόπουλους για άγνωστους λόγους διέμενε στην Αθήνα. Η προσωπικότητα του απέτρεψε πολλές φορές τους Γερμανούς να προβούν σε εκτελέσεις.

Την 4η Σεπτεμβρίου 1944 το τελευταίο τμήμα του Γερμανικού στρατού αποχώρησε από τον Πύργο. Σημαντικός Πυργιώτης του αγώνα ήταν ο Μιλτιάδης Ιατρίδης, κυβερνήτης του θρυλικού υποβρυχίου Παπανικολής. Ο Δήμος Πύργου για να τον τιμήσει έστησε τον ανδριάντα του στην πλατεία Ιατρίδη.

Πνευματική ανάπτυξη

Μουσική

Επί δημαρχίας του Πέτρου Αυγερινού ιδρύθηκε η «Φιλαρμονική σχολή Πύργου» (1874) η οποία προσκλήθηκε από την επιτροπή των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας να παιανίσει στο στάδιο και στις πλατείες των Αθηνών. Οι ιδρυτές της σχολής ήταν ο γυμνασιάρχης Ρέντζος, ο ιερέας Προβελέγγιος και ο Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης. Την πληρωμή του μισθού του μουσικοδασκάλου και των εξόδων της στέγασης του κτιρίου ανέλαβε να ικανοποιήσει από τον μισθό του ο Πέτρος Αυγερινός. Μέχρι τότε, τη μουσική διδασκαλία του λαού αναλάμβαναν οι εκκλησίες οι οποίες ωθούσαν το ποίμνιο στη μάθηση της Βυζαντινής μουσικής. Το 1881 ιδρύθηκε το «Σωματείον της Φιλαρμονικής Εταιρείας Πύργου ο Απόλλων». Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1932, πραγματοποιείται η ίδρυση του Ωδείου Πύργου. Τη δεκαετία του 1930 λειτουργούσε η χορωδία Καραβασίλη, την οποία χρηματοδοτούσε ο τραπεζίτης και καπνοβιομήχανος Βασίλης Καραβασίλης.

Ο Ανδρέας Αυγερινός, αδερφός του δημάρχου Πέτρου Αυγερινού, ήταν από τα ιδρυτικά μέλη του Ωδείου Αθηνών (1871). Άλλες σημαντικές μορφές που επηρέασαν τα μουσικά πράγματα στον Πύργο ήταν οι μουσικοδιδάσκαλοι Ιωάννης Παρίδης και Σπύρος Μπέλικ που είχαν ιδρύσει και λειτουργούσαν επιτυχώς τη «Φιλοκαλλιτεχνική Ένωση» και τη «Σχολή Μπέλικ» αντίστοιχα. Επίσης σπουδαίες λυρικές τραγουδίστριες οι οποίες είχαν γεννηθεί στον Πύργο, ήταν η Πόπη Τζαβάρα και η Καλλιόπη Καφετζή ενώ στον Πύργο γεννήθηκε και ένας από τους κορυφαίους σήμερα δασκάλους της βυζαντινής μουσικής ο Λυκούργος Αγγελόπουλος. Πυργιώτισσες ήταν και η ρεμπέτισσα Ιωάννα Γεωργακοπούλου καθώς και η Μαίρη Λίντα.

Κινηματογράφος

Ο πρώτος κινηματογράφος του Πύργου στεγάστηκε στο καφενείο «Κρόνιον», το οποίο μαζί με το μεταγενέστερο «Έρμειον», αποτέλεσαν τα καφενεία της ελίτ για πολλές δεκαετίες. Στεγαζόταν σε κτίριο το οποίο είχε κατασκευαστεί από τον Τσίλλερ. Σε εκείνον τον χώρο το 1913 προβλήθηκαν για πρώτη φορά κινούμενες εικόνες από έναν Ιταλό ονόματι Giovanni. Αργότερα συνέχισε τις προβολές του στο Θέατρο Απόλλων. Το 1943 στο κτίριο που στεγαζόταν το «Κρόνιον» ξεκίνησε να λειτουργεί ο κινηματογράφος «Rex» ενώ την ίδια εποχή λειτουργούσε και το «Πάνθεον». Επίσης λειτουργούσε στην πόλη του Πύργου ο θερινός κινηματογράφος «Άλσος».

Φεστιβάλ

Το 1997 ιδρύθηκε το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους (Olympia International Film Festival for Children and Young People), που λειτουργεί μέχρι σήμερα. Από τότε αποτελεί ένα σημαντικό πολιτιστικό γεγονός για μικρούς και μεγάλους. Στον Πύργο τα γραφεία του Φεστιβάλ στεγάζονται στην οδό Χρυσανθακοπούλου 2.

Θέατρο

Το πρώτο θέατρο της πόλης ήταν ένα ξύλινο πολυτελέστατο κατασκεύασμα το οποίο είχε δημιουργήσει ένας Ελληνοαιγύπτιος επιχειρηματίας. Για πολλά χρόνια εξυπηρετούσε τις καλλιτεχνικές ανάγκες των κατοίκων της πόλης μέχρι που το 1878, ύστερα από δωρεά του κτηματία Σωκράτη Συλλαϊδόπουλου, κατασκευάστηκε το λιθόχτιστο θέατρο «Απόλλων». Το νέο θέατρο ήταν ευρύχωρο και σε κεντρικό σημείο της πόλεως έτσι ώστε να εξυπηρετεί στη μετακίνηση τους πολίτες. Παρόλα αυτά, λόγω έλλειψης εσόδων του δήμου το θέατρο εγκαταλείφθηκε με αποτέλεσμα, το 1927, η επιτροπή του θεάτρου να ζητήσει από το δημοτικό συμβούλιο την μεταφορά του θεάτρου στο κληροδότημα Καστόρχη. Η μεταφορά έγινε αλλά μερικούς μήνες αργότερα ακυρώθηκε λόγω διαφωνίας του δημάρχου με τη διαχειριστική επιτροπή του κληροδοτήματος. Την περίοδο της κατοχής ιδρύθηκε από φοιτητές ο σύλλογος Πυργιώτικος Παρνασσός, ο οποίος στις 29 Δεκεμβρίου 1943 ανέβασε στο θέατρο «Απόλλων» την παράσταση «Οι Παλιοφοιτηταί». Ακολούθησαν και άλλες παραστάσεις («Φοιτηταί», «Η δικαστική πλάνη», «Αρραβωνιάσματα», «Παπαφλέσσας», «Ο άντρας της» και «Μπουμπουλίνα»).

Σήμερα στον Πύργο υπάρχουν τουλάχιστον επτά θεατρικές ομάδες, οι οποίες διοργανώνουν παραστάσεις στο θέατρο «Απόλλων». Το θέατρο αυτό επενδύθηκε με αντισεισμικό μανδύα επί δημάρχου Μιχαήλ Ξυστρή κατόπιν εγκρίσεως οικονομικού κονδυλίου από την τότε Υπουργό Πολιτισμού και Επιστημών κατά τα έτη 1981 με 1990 Μελίνα Μερκούρη. Η τότε προνοητική ενέργεια του αειμνήστου Ξυστρή Αρχείο:Μιχάλης Ξυστρής.jpeg στάθηκε για το οικοδόμημα του Θεάτρου σωτήρια, διότι κατά τους μεγάλους σεισμούς του Μαρτίου 1993, αν και παλαιό κτήριο, βγήκε αλώβητο

Γράμματα και Τέχνες

Σημαντική πρωτοβουλία για την πολιτιστική ανάπτυξη του τόπου ήταν η ίδρυση, το 1884, της «Σχολής του Λαού» που απέβλεπε στη διαφώτιση του λαού με διάφορες ομιλίες. Την ίδια περίοδο λειτουργούσε ο «Σύλλογος των Ηλείων» στον οποίο γίνονταν διαλέξεις, εθνικού και θρησκευτικού περιεχομένου. Επίσης σημαντική παρουσία είχε να επιδείξει η «Λέσχη», η οποία είχε ως κύριο σκοπό τη συλλογή βιβλίων. Οι πρώτες ενέργειες για σύσταση δημόσιας βιβλιοθήκης έγιναν το 1927 ύστερα από πρωτοβουλία μερικών εύπορων πολιτών. Στο τέλος του 19ου αιώνα ιδρύθηκε ο αναρχικός χριστιανικός όμιλος Πύργου. Σημαντική μορφή των γραμμάτων στην Ηλεία ήταν ο γυμνασιάρχης Πύργου Γεώργιος Παπανδρέου, ο οποίος ήταν ο πρώτος που επιχείρησε επιτυχημένα να γράψει την ιστορία των νεοτέρων χρόνων της Ηλείας.

Στην περίοδο της κατοχής, μαθητές του Γυμνασίου ίδρυσαν τον σύλλογο «Πυργιώτικος Παρνασσός» ο οποίος σκοπό είχε τη διοργάνωση διαγωνισμών ποίησης κ.ά. Την άνοιξη του 1942 ο σύλλογος εξέδωσε το περιοδικό «Οδυσσέας» ενώ τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους κυκλοφόρησε το δεύτερο τεύχος. Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε ο Τάκης Δόξας ο οποίος έφερε σε επαφή τα μέλη του συλλόγου με τον Μητροπολίτη Αντώνιο για την παραχώρηση του τυπογραφείου (σχετικά με την έκδοση του περιοδικού). Εκτός από τον «Πυργιώτικο Παρνασσό» υπήρχε ένας ακόμα σύλλογος μαθητών με τίτλο τα «Φιλοπρόοδα Νιάτα», ο οποίος και κυκλοφόρησε χειρόγραφα μερικά τεύχη περιοδικού με τίτλο «Λύρα».

Κορυφαία πνευματική μορφή του Πύργου είναι ο συγγραφέας Τάκης Δόξας. Επίσης σημαντικές προσωπικότητες που γεννήθηκαν ή μεγάλωσαν στον Πύργο είναι: ο ακαδημαϊκός, ιστορικός και λογοτέχνης Διονύσιος Κόκκινος, ο ποιητής Τάκης Σινόπουλος, ο καθηγητής Σάκης Καράγιωργας, ο συγγραφέας Παύλος Μάτεσις, ο συγγραφέας Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος, ο ποιητής Γιώργης Παυλόπουλος, ο ηθοποιός Κώστας Καζάκος, ο λογοτέχνης Θεόδωρος Ξύδης, ο συγγραφέας Μπάμπης Τσικληρόπουλος, ο γελοιογράφος Στάθης (Σταυρόπουλος), ο επίσης γελοιογράφος Θέμος Άννινος, ο ζωγράφος Δανιήλ Παναγόπουλος κ.ά.

Φιλανθρωπικές δραστηριότητες

Μέλη της κοινωνίας του Πύργου επέδειξαν αξιόλογη φιλανθρωπική δραστηριότητα. Οι κυριότερες δωρεές είναι οι εξής:

• Μανωλοπούλειο Νοσοκομείο

Ο Αθανάσιος Μανωλόπουλος στις 28 Φεβρουαρίου 1888 αποφάσισε την ανέγερση του Δημοτικού Μανωλοπούλειου νοσοκομείου με δικές του δαπάνες. Εκτός από τον Αθανάσιο Μανωλόπουλο, χρήματα έδωσε μέσω του κληροδοτήματος του και ο πεθερός του Μανωλόπουλου, ο Ιωάννης Κανδηλιεράς Το κτήριο σχεδιάστηκε από τον Τσίλλερ. Επίσης το κληροδότημα Λυρή, το 1890 πρόσφερε 20 χιλιάδες δραχμές ενώ ο πλούσιος σταφιδέμπορος Αγγελής Παπαδόπουλος ανέλαβε τη δαπάνη για τα πρώτα 20 κρεβάτια.

• Λάτσειο Δημοτικό Μέγαρο

Το κτήριο βρίσκεται στην κεντρική πλατεία του Πύργου και στεγάζει υπηρεσίες του Δήμου. Έχει γίνει με δαπάνες του εφοπλιστή Γιάννη Λάτση.

Δήμαρχος Πύργου εκλέχτηκε ο Ευστάθιος Καννής, κατόπιν των εκλογικών αναμετρήσεων τον Οκτώβριο του 2023.

• Λιούρδειος παιδικός σταθμός Πύργου

Δωρήθηκε το 1899 από τον Ιωάννη Λιούρδη με τον σκοπό να γίνει ορφανοτροφείο. Το 1910 σύμφωνα με τα δημοσιεύματα των εφημερίδων φιλοξενήθηκε στο οίκημα Λιούρδη σώμα στρατού. Σήμερα στεγάζεται ο Α' κρατικός Λιούρδειος παιδικός σταθμός. Επίσης σημαντικά ποσά διέθεσαν και οι κληρονόμοι του Ζώη Πολυζογόπουλου.

• Θέατρο Απόλλων

Είναι δωρεά (1879) του κτηματία Σωκράτη Συλλαϊδόπουλου και ανακαινίστηκε τα τελευταία χρόνια με δαπάνες του Γιάννη Λάτση.

• Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Πύργου

Είναι δωρεά του Κωνσταντίνου Χριστόπουλου, παππού του πρώην πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη, ο οποίος το 1926 ίδρυσε την «Ηλειακή βιβλιοθήκη Πύργου». Το 1953, ύστερα από δική του πρωτοβουλία, η βιβλιοθήκη έγινε κρατική. Εκτός από τους χιλιάδες τόμους που δώρισε, παραχώρησε και το πατρικό του σπίτι στην οδό Γερμανού όπου σήμερα στεγάζονται οι σύγχρονες εγκαταστάσεις της βιβλιοθήκης. Επίσης, έχουν συνεισφέρει σημαντικά οι Στέφανος Στεφανόπουλος και Τάκης Δόξας. Ο πρώτος δώρισε 7.140 τόμους στη Βιβλιοθήκη ενώ ο δεύτερος, ο οποίος είχε διατελέσει και διευθυντής της βιβλιοθήκης, δώρισε 6.466 τόμους από την προσωπική του βιβλιοθήκη.

Άλλοι ευεργέτες της πόλης του Πύργου είναι: ο πολιτικός Ιωάννης Γιαννόπουλος, η χήρα του Βασίλη Διάκου και η χήρα Λυρή.

Έντυπος λόγος και ραδιοτηλεόραση

Οι πρώτες ενδείξεις για έκδοση εφημερίδας στον Πύργο τοποθετούνται στο έτος 1867, όταν εκδόθηκε, για πρώτη φορά, η εβδομαδιαία εφημερίδα «Η Φωνή της Ηλείας» με εκδότη Γ. Ε. Δημητριάδη. Τον επόμενο χρόνο ξεκίνησαν να κυκλοφορούν άλλες δύο νέες εβδομαδιαίες εφημερίδες. Ακολούθησε περίοδος στασιμότητας (1868-1884) η οποία διακόπηκε από την έκδοση των εφημερίδων: «Ηλεία», «Φίλος του λαού», «Σκαπανεύς», «Πατρομυνέτα» κ.ά. Επίσης σημαντικό ρόλο στην ιστορική έρευνα διαδραμάτισε το ιστορικό πόνημα «Ηλειακά» (1888) του καθηγητή Γεωργίου Παπανδρέου. Στην παρακάτω λίστα αναφέρονται οι εφημερίδες που εκδόθηκαν στο διάστημα 1867-1984 στον Πύργο σύμφωνα με τον ιστορικό Βύρονα Δάβο. Σημειώνονται το όνομα, η ημερομηνία έκδοσης και ο εκδότης.

• Η Φωνή της Ηλείας, 1867, Γ.Ε. Δημητριάδης
• Βρυκόλαξ, 1868, Γεώργιος Παπαγιαννόπουλος
• Έλεγχος, 1868, Α.Σ. Αθανασιάδης
• Αλφειός, 1868, Γιώργος Φωτόπουλος
• Επαρχιακόν πνεύμα, 1875
• Επαρχιακή επιθεώρησις, 1877, Ευστάθιος Παπαποστολόπουλος
• Βεζούβιος, 1878, Θ. Παπαηλίου
• Ηλεία, 1884, Γ.Ε. Δημητριάδης
• Φίλος του λαού, 1885
• Σκαπανεύς, 1889, Γιώργος Άχολος
• Πύργος, 1889, Π. Αγαντιάρης
• Πατρομυνέτα, Αριστείδης Γκριμούτης
• Δήμος, 1891
• Σύνδεσμος Γορτυνιακός, 1891
• Αυγή, 1892, Κωνσταντίνος Βαρουξής
• Κήρυξ, 1895
• Νέον φως, 1898, Βασίλειος Θεοδωρίδης
• Πατρίς, 1902, Λεωνίδας Βαρουξής
• Αστραπή, 1903
• Αναγέννησις, 1909
• Ηλεία, 1910, Κωνσταντίνος Βαρουξής
• Καταιγίς, 1919, Αριστείδης Γκριμούτης
• Γκριμούτης, 1920, Αριστείδης Γκριμούτης
• Ηλειακή Ανεξάρτητος, 1922
• Ημερήσια Νέα, 1922
• Κήρυξ, 1923, Μένης Δημακόπουλος και Δημήτριος Μακρής
• Κράτος, 1923, Λεωνίδας Βαρουξής
• Αναγέννησις, 1923, Αριστείδης Γκριμούτης
• Αυγή, 1945, Αύγουστος Καπογιάννης
• Παρατηρητής, 1974, Γιάννης Νικολόπουλος
• Πρωινή, 1984
• Θέση της Ηλείας, 2006, Γιώργος Σαλακάς

Σήμερα στον Πύργο κυκλοφορούν τρεις καθημερινές εφημερίδες, η «Πατρίς», η οποία είναι η δεύτερη αρχαιότερη καθημερινή εφημερίδα στην Ελλάδα καθώς κυκλοφορεί αδιάκοπα από το 1902, η «Πρώτη» και η «Πρωινή». Επίσης εκδίδεται σε εβδομαδιαίο επίπεδο η εφημερίδα «Αυγή» της οικογένειας Καπογιάννη, η «Δημοκρατική» ο «Παρατηρητής» και η «Θέση της Ηλείας». Σε επίπεδο τηλεόρασης εκπέμπει ένα τοπικά τηλεοπτικό κανάλι, η ΟΡΤ (Ολυμπιακή Ραδιοφωνία Τηλεόραση) του Δημοσιογραφικού Οργανισμού Βαρουξή . Η εμβέλειά τους καλύπτει όλο το νομό Ηλείας καθώς και το νησί της Ζακύνθου. Επίσης σε ραδιοφωνικό επίπεδο εκπέμπουν τέσσερις τοπικοί σταθμοί: ο «Life Radio 91.6» που είναι συνεργάτης του Nitro Radio, η Ολυμπιακή Ραδιοφωνία (ΟΡΤ FM) 92.3 που είναι συνεργάτης του ΣΚΑΪ 100.3, o VOX FM 103.3 που είναι συνεργάτης του διαδικτυακού ραδιοφωνικού σταθμού NG Radio, και το Φως της Ιεράς Μητροπόλεως Ηλείας και Ωλένης στους 107.6 FM και ο οποίος συνεργάζεται με τον Ραδιοφωνικό σταθμό της Εκκλησίας της Ελλάδος.

Αθλητισμός

Στον ποδοσφαιρικό τομέα οι μεγάλες ομάδες του Πύργου στην περίοδο του Μεσοπολέμου ήταν δύο, ο Ηρακλής, με έδρα την περιοχή του νοσοκομείου, και ο Εθνικός με έδρα την περιοχή που έχει κατασκευαστεί σήμερα το εθνικό στάδιο Πύργου. Στον Ηρακλή πρόεδρος ήταν ο εργοστασιάρχης Βασίλης Καραβασίλης. Το 1944 δημιουργήθηκε η τρίτη μεγαλύτερη ομάδα του Πύργου, η ΑΕΚ, η οποία δημιουργήθηκε από πρόσφυγες και είχε έδρα στα Χαλικιάτικα. Το 1949 ιδρύθηκε ακόμα ένα σωματείο με το όνομα Απόλλωνας. Η έδρα του ήταν στο Γυμνάσιο Αρρένων. Η κόντρα μεταξύ των τεσσάρων μεγάλων ομάδων εμπόδιζε την πρόοδο του ποιοτικού ποδοσφαίρου. Γι'αυτό τον λόγο στις 27 Ιανουαρίου 1958 δημιουργήθηκε ο Πανηλειακός με τη συνένωση του Εθνικού, του Ηρακλή και της ΑΕΚ. Το πρώτο διοικητικό συμβούλιο αποτελείτο από τους παράγοντες των προηγούμενων ομάδων. Την περίοδο 1969-1970 πρωταθλητής Ηλείας αναδείχτηκε ο Πανηλειακός. Το 1970 ο Πανηλειακός για πρώτη φορά έπαιξε στη Β΄ Εθνική ενώ στη δεκαετία του '90 συμμετείχε πολλές φορές στην Α΄ Εθνική. Τα έτη 2010-2011 έπαιζε στην Γ΄ Εθνική. Η έδρα της ομάδας είναι το Δημοτικό Στάδιο Πύργου "Χαράλαμπος Βιλαέτης", το οποίο κατασκευάστηκε το 1978 και ανακαινίστηκε το 2000. Η χωρητικότητα του ξεπερνάει τους 8.500 θεατές. Μεγάλη ώθηση στην ανάπτυξη του ποδοσφαίρου έδωσε η ανεξαρτητοποίηση της Ε.Π.Σ. Ηλείας που μέχρι τότε υπαγόταν στην Ε.Π.Σ. Πατρών.

Στον Πύργο λειτουργεί ένα σύγχρονο κλειστό στάδιο καλαθοσφαίρισης. Κατασκευάστηκε το 1995 και έχει φιλοξενήσει το Final-4 του Κυπέλλου Ελλάδας στο βόλεϊ το 1998. Στο συγκεκριμένο γήπεδο η Εθνική Ελλάδας (καλαθοσφαίριση ανδρών) έχει αγωνιστεί αρκετές φορές. Το γήπεδο ανήκει στον Δήμο Πύργου και σε αυτό δεν έχει έδρα καμία επαγγελματική ομάδα. Επίσης αξιόλογη δράση έχει ο Ναυτικός Όμιλος Πύργου, ο οποίος εδρεύει στο κολυμβητήριο της πόλης.

Εκπαίδευση

Η πόλη του Πύργου διαθέτει 9 Δημοτικά σχολεία και 1 Ειδικό Δημοτικό, 4 Γυμνάσια, 4 Γενικά Λύκεια, 2 Επαγγελματικά Λύκεια και 1 Νυχτερινό Γυμνάσιο - Λύκειο. Επίσης στην πόλη εδρεύουν οι διευθύνσεις πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Ο Πύργος φιλοξενούσε μέχρι το 2013 δύο τμήματα του πρώην ΤΕΙ Πάτρας. Συγκεκριμένα το τμήμα Πληροφορικής και ΜΜΕ, που ιδρύθηκε το 2003, και το τμήμα Μουσειολογίας. Με το Προεδρικό Διάταγμα 94/2013 (ΦΕΚ 132/Α/5-6-2013), το τμήμα Μουσειολογίας μετονομάστηκε σε τμήμα Διοίκησης, Οικονομίας και Επικοινωνίας Πολιτιστικών και Τουριστικών μονάδων και εντάχθηκε στο πρώην ΤΕΙ Δυτικής Ελλάδας (πρώην ΤΕΙ Πάτρας και ΤΕΙ Μεσολογγίου), ενώ το τμήμα Πληροφορικής και ΜΜΕ λειτουργούσε μεταβατικά υπό την εποπτεία του ΤΕΙ. Το 2019 με τον νόμο 4610/2019 (ΦΕΚ 70 Α/19) το τμήμα Διοίκησης, Οικονομίας και Επικοινωνίας Πολιτιστικών και Τουριστικών μονάδων καταργήθηκε και ιδρύθηκε εκ νέου το τμήμα Μουσειολογίας εντασσόμενο στο Πανεπιστήμιο Πατρών.

Επίσης στην πόλη λειτουργεί η Σχολή Βυζαντινής Μουσικής και Αγιογραφίας από τη Μητρόπολη Ηλείας και η Σχολή Εκπαιδεύσεως Τεχνιτών Τηλεπικοινωνίας (Σ.Ε.Τ.ΤΗΛ.) του Γενικού Επιτελείου Στρατού.

Οικονομία και τουρισμός

Η παλιά δημοτική αγορά του Πύργου, σημερινό αρχαιολογικό μουσείο.

Παραλία Λεβεντοχωρίου

Ο Πύργος αποτελεί το σημαντικότερο εμπορικό και οικονομικό κέντρο του νομού Ηλείας, καθώς εκτός των άλλων σε αυτόν συγκεντρώνονται οι οικονομικοί (Ένωση Γεωργικών Συνεταιρισμών κ.ά.) και διοικητικοί θεσμοί της περιοχής. Η παραγωγή της σταφίδας, που κατά το παρελθόν αποτέλεσε σημαντικό παράγοντα ανάπτυξης της περιοχής, αγγίζει κάθε χρόνο τους δύο χιλιάδες τόνους, από τους οποίους το 95% εξάγεται προς το εξωτερικό. Έχει αξιόλογη βιομηχανία επεξεργασία αγροτικών προϊόντων και βιοτεχνία. Η περιοχή είναι εύφορη και παράγει λαχανικά, κηπευτικά, κυρίως ντομάτες και πατάτες, ελιές, εσπεριδοειδή και κτηνοτροφές.

Η γειτνίαση με την Αρχαία Ολυμπία καθώς και η δυνατότητα ελλιμενισμού κρουαζιερόπλοιων στο επίνειο του Πύργου, το Κατάκολο, συμβάλει σημαντικά στην ανάπτυξη του τουρισμού. Υπολογίζεται ότι τετρακόσια τριάντα μεγάλα και μικρά πλοία ελλιμενίζονται σε ετήσια βάση στο Κατάκολο.

Γνωστές παραλίες της ευρύτερης περιοχής είναι η παραλία του Λεβεντοχωρίου, της Σκαφιδιάς, του Άγιου Ανδρέα, της Σπιάτζας και του Άγιου Ηλία.

Παραλία Σπιάτζας

Συγκοινωνίες

Η κύρια οδική αρτηρία που συνδέει την Πάτρα με τον Πύργο, είναι η Εθνική Οδός 9 η οποία μελλοντικά θα γίνει αυτοκινητόδρομος (νότιο τμήμα της Ιόνιας Οδού, πρώην Αυτοκινητόδρομος 9). Η πόλη του Πύργου συνδέεται με τα υπόλοιπα αστικά κέντρα με λεωφορεία ΚΤΕΛ. Η κατασκευή του σταθμού λεωφορείων ολοκληρώθηκε το 2004, ο δε στόλος της εταιρείας αποτελείται από ογδόντα επτά λεωφορεία. Αν και ο Πύργος διαθέτει σιδηροδρομική γραμμή που συνδέει την πόλη του Πύργου με την Πάτρα και την Καλαμάτα δεν εκτελούνται δρομολόγια λόγω κατάργησης των συγκεκριμένων δρομολογίων είτε για οικονομικούς είτε για τεχνικούς λόγους. Σήμερα λειτουργεί μόνο η σιδηροδρομική γραμμή Κατάκολου - Ολυμπίας, η οποία πραγματοποιεί στάση στον σιδηροδρομικό σταθμό Πύργου.

Στην περιοχή υπάρχει το στρατιωτικό αεροδρόμιο Ανδραβίδας, για το οποίο τα τελευταία χρόνια έχουν ασκηθεί έντονες τοπικές πιέσεις να μετατραπεί σε πολιτικό.

Νοσοκομεία

Το 2004 εγκαινιάστηκε το Νομαρχιακό Γενικό Νοσοκομείο Πύργου «Ανδρέας Παπανδρέου». Το νοσοκομείο έχει δυναμικό 280 κλινών, 14 χειρουργεία, μονάδα τεχνητού νεφρού, μονάδα εντατικής θεραπείας και αξονικό τομογράφο.

Ορθόδοξη Μητρόπολη Ηλείας

Κύριο λήμμα: Ορθόδοξη Μητρόπολη Ηλείας

Τα προεπαναστατικά χρόνια η έδρα της Επισκοπής Ωλένης βρισκόταν στον Πύργο. Με Βασιλικό Διάταγμα η Επισκοπή Ωλένης συγχωνεύθηκε με την Ιερά Μητρόπολις Πατρών και Ηλείας. Το έτος 1899 η Επισκοπή Ηλείας διαχωρίζεται, ενώ το 1922 παίρνει την τελική της μορφή ως Μητρόπολη Ηλείας με έδρα τον Πύργο.

Στα πρώτα χρόνια της ίδρυσης της Επισκοπής Ηλείας το Μητροπολιτικό μέγαρο βρισκόταν επί της οδού Γερμανού, στο σπίτι του γιατρού Ιωάννου Σταθόπουλου. Αργότερα μετακόμισε δύο φορές μέχρι να βρει το οριστικό μέρος να εγκατασταθεί στο οποίο είναι ακόμα και σήμερα. Το σημερινό κτίριο αγοράστηκε το 1939 από την Εθνική Τράπεζα.

Επί Μητροπολίτη Αντωνίου θεμελιώθηκε και λειτούργησε η αίθουσα ομιλιών της Ιεράς Μητροπόλεως Ηλείας, η οποία βοήθησε στην πνευματική ανάπτυξη του τόπου. Επίσης, σημαντικό έργο θεωρείται ότι έχει προσφέρει το Μαθητικό οικοτροφείο-ορφανοτροφείο «Η Αγία Φιλοθέη», το οποίο στεγάζεται σε τετραώροφο κτήριο στον Πύργο, ενώ στο Β.Δ. μέρος του Πύργου Ηλείας και στο Δ. Διαμέρισμα Λαστεΐκων, βρίσκεται το Άσυλο Ανιάτων και Κατακοίτων Γερόντων"Η ΝΕΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ", σε μια έκταση 33 στρεμμάτων, παραπλεύρως της Εθνικής οδού Πύργου - Πατρών.

Ύστερα από πρωτοβουλία του Μητροπολίτη Αθανασίου τοποθετήθηκε μπροστά από τον Μητροπολιτικό Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου η προτομή του εθνομάρτυρα Μητροπολίτη Ωλένης Φιλάρετου, ο οποίος πέθανε στις 13 Σεπτεμβρίου 1821 στις φυλακές της Τρίπολης.

Αξιοθέατα

Δημόσια κτίρια

Το Λάτσειο Δημοτικό Μέγαρο.

• Λάτσειο Δημοτικό Μέγαρο

Κατασκευάστηκε με δαπάνες του Γιάννη Λάτση. Στο συγκεκριμένο κτήριο στεγάζονται πολλές υπηρεσίες του Δήμου καθώς και η «αίθουσα Λαογραφικών στοιχείων».

• Δημοτική Αγορά

Βρίσκεται κοντά στην κεντρική πλατεία του Πύργου και καταλαμβάνει ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο. Στα πρώτα χρόνια της λειτουργίας της, η αγορά ήταν ξύλινη. Το 1889 με πρωτοβουλία του δημάρχου Πέτρου Αυγερινού αποφασίστηκε η διάθεση 200 χιλιάδων δραχμών για την ανέγερση λιθόκτιστης αγοράς στο ίδιο σημείο. Στις 13 Ιανουαρίου 1890 ξεκίνησαν επίσημα οι εργασίες για την κατασκευή της νέας δημοτικής αγοράς. Τη μελέτη του έργου επιμελήθηκε ο Γερμανός αρχιτέκτονας Τσίλλερ. Σήμερα η Δημοτική Αγορά, ύστερα από την ανακαίνισή της, λειτουργεί ως αρχαιολογικό μουσείο της πόλης του Πύργου. Στο μουσείο αυτό μπορεί ο επισκέπτης να δει αρχαιολογικά ευρήματα από την ευρύτερη περιοχή του Νομού Ηλείας, καθώς σε πάρα πολλά χωριά και αργότοπους έχουν ανασκαφεί διάφορα αντικείμενα. Έχει παραχωρηθεί από τον δήμο Πύργου στο υπουργείο πολιτισμού.

• Θέατρο «Απόλλων»

Είναι δωρεά του κτηματία Σωκράτη Συλλαϊδόπουλου και κατασκευάστηκε το 1878. Υποστηρίζεται ότι είναι σε σχέδια Ερνστ Τσίλλερ. Χρησιμοποιήθηκε για θεατρικές παραστάσεις αλλά και για κινηματογραφικές προβολές, εγκαταλείφθηκε όμως από τη δεκαετία του 1960. Το 1995 ολοκληρώθηκαν οι εργασίες ανακαίνισης ύστερα από δαπάνες του Γιάννη Λάτση.

• Κινηματογράφος «Ρέξ»

Κινηματογράφος «Ρέξ»

Κατασκευάστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και αρχικά λειτούργησε ως Καφενείο «Κρόνιον». Βρίσκεται στην Κεντρική Πλατεία “Σάκης Καράγιωργας”

Ναοί

• Άγιος Χαράλαμπος

Η εκκλησία του Άγιου Χαράλαμπου κατασκευάστηκε στην εποχή της Τουρκοκρατίας από την οικογένεια Βιλαέτη. Ο Άγιος Χαράλαμπος αποτελεί το πολιούχο της πόλης του Πύργου αφού σύμφωνα με την παράδοση έσωσε την πόλη από τον κίνδυνο της πανούκλας. Στο σημείο στο οποίο σταμάτησε η επιδημία κατασκευάστηκε το εκκλησάκι του Αγίου Χαράλαμπου. Μέσα στο ναό φυλάσσεται η εικόνα του Αγίου η οποία δωρήθηκε, το 1687, από την οικογένεια Βιλαέτη την οποία είχαν φέρει μαζί τους από τα Βελά Ηπείρου. Από το 1946 ο Άγιος Χαράλαμπος γιορτάζεται επίσημα ως πολιούχος της πόλης.

• Αγία Κυριακή

Η Αγία Κυριακή είναι η παλαιότερη εκκλησία του Πύργου. Είναι γοτθικού ρυθμού και διατηρεί ακόμα και στις μέρες μας τα χαρακτηριστικά της. Στο εσωτερικό της υπάρχουν αγιογραφίες του σπουδαίου Ζακυνθινού Ταμβάκη.

• Άγιος Αθανάσιος

Η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου έχει χτιστεί σε σχέδια Τσίλλερ. Είναι χτισμένη σε έναν από τους επτά λόφους της περιοχής. Σημαντικό ρόλο στην κατασκευή της, αφού ήταν ο κύριος ευεργέτης, διαδραμάτισε ο Ιωάννης Λιούρδης. Μέσα στο ναό φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας. Η παράδοση για την εικόνα αναφέρει ότι πουλήθηκε από μοναχούς του Αγίου Όρους. Οι μοναχοί αρχικά είχαν αρνηθεί να την πουλήσουν και κατευθύνθηκαν στη Ζάκυνθο πιστεύοντας ότι θα έβρισκαν καλύτερη τιμή πώλησης. Όμως, η τρικυμία δεν τους άφησε να περάσουν στο νησί με αποτέλεσμα να γυρίσουν και να πουλήσουν την εικόνα στον εφημέριο της εκκλησίας.

• Άγιος Νικόλαος

Βρίσκεται στην πλατεία Επαρχείου και είναι η Μητρόπολη του Πύργου. Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου έχει γνωρίσει πολλές καταστροφές. Το 1885 καταστράφηκε από τους σεισμούς ενώ τα πρώτα έργα για την ανακατασκευή της πραγματοποιήθηκαν τον Μάιο του 1889. Το 1904 ο δήμος Πύργου αποφάσισε τη δωρεά 4 χιλιάδων δραχμών για την αποπεράτωση του ναού. Τελικά ο ναός εγκαινιάστηκε το 1906, παρουσία του Μητροπολίτη Ηλείας.

• Αγία Παρασκευή *

Βρίσκεται κοντά στην πόλη προς την έξοδο για την Αρχαία Ολυμπία ιδρύθηκε το 1980 και γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 26 Ιουλίου. Λέγεται ότι ήταν προστάτιδα των ματιών διότι κατά την προσπάθεια να τη θανατώσουν της είχαν υποβάλει ως μαρτύριο να σταθεί μπροστά από ένα καζάνι με καυτό λάδι η ίδια όμως όσο κοντά και αν ήταν δεν αντιμετώπιζε καμία δυσκολία στην όραση της ενώ όταν ο ίδιος ο βασανιστής της πλησίασε απορημένος τραυματίστηκαν τα μάτια με αποτέλεσμα να τυφλωθεί, τότε η Αγία Παρασκευή τον θεράπευσε και εκείνος την άφησε ελεύθερη να συνεχίσει το έργο της!

Σημειώσεις

i. ^{^} Αντίθετα ο Βύρων Δάβος υποστηρίζει ότι σε καμμία άλλη εποχή, εκτός του 1778 που υπάρχουν τα συμφωνητικά και άλλα έγγραφα αλληλογραφίας των τούρκων του Αυγερινού, η ιστορία δεν αναφέρει το όνομα "Πύργος".

ii. ^{^} Ο Γερμανός συνταγματάρχης Οσσάν είπε στον δήμαρχο Τάση Καζάζη: «Ίσως να μην ιδωθούμε ποτέ πλέον. Φεύγοντας σας ευχαριστώ πολύ, γιατί με τη στάση σας με αποτρέψατε να κάμω κακό στον τόπο σας».

iii. ^{^} Η επιτροπή που είχε σκοπό την ίδρυση δημόσιας βιβλιοθήκης αποτελείτο από τους: Γ. Παπαβραμόπουλο, Π. Οικονόμου, Γ. Μανωλόπουλο, Τρύφωνα Κανελλόπουλο, Δ. Παπαδημητρίου και Κ. Πρεβεδούρο.

iv. ^{^} Οι ιδρυτές του ομίλου ήταν οι: Δ. Μπαντούνας, Δ. Καραμπίλιας, Βασίλειος Θεοδωρίδης, Α. Χριστογιαννόπουλος, Β. Δουδούμας, Π. Τσεκούρας, Π. Κοτζιάς και Δ. Αρνέλλος.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Επίσημος ιστότοπος δήμου Πύργου