Πεύκο Μεσσηνίας

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Συντεταγμένες: 37°12′20″N 22°04′54″E / 37.20556°N 22.08167°E / 37.20556; 22.08167

Για άλλες χρήσεις, δείτε: Πεύκο (αποσαφήνιση).
Πεύκο Μεσσηνίας
Τοποθεσία στο χάρτη
Τοποθεσία στο χάρτη
Πεύκο Μεσσηνίας
37°12′24″N 22°4′45″E
ΧώραΕλλάδα
Διοικητική υπαγωγήΔήμος Οιχαλίας
Γεωγραφική υπαγωγήΠελοπόννησος
Πληθυσμός39 (2011)
Ζώνη ώραςUTC+02:00 (επίσημη ώρα)
UTC+03:00 (θερινή ώρα)

Το Πεύκο (πρώην Μπάλα) είναι μικρό ορεινό χωριό (υψ.520μ) του Νομού Μεσσηνίας του Δήμου Οιχαλίας. Πρώτη επίσημη γραπτή μαρτυρία του ονόματος «Μπάλα» υπάρχει στα Οθωμανικά Αρχεία που βρίσκονται στα Πρωθυπουργικά Αρχεία της Κωνσταντινούπολης και εμφανίζουν το Μπάλα (Βala)το 1570 περίπου να έχει 3 σπίτια και να πληρώνει φόρο -χαράτσι- 801 άσπρα ( τούρκικο νόμισμα ). Επίσης αργότερα 200 περίπου χρόνια,  στην απογραφή των Ενετών στα 1700 μ.χ αναγράφεται ως Βalla με 13 οικογένειες και 53 κατοίκους, ανήκε δε τότε στην επαρχία Λεονταρίου. Στη Γαλλική απογραφή του 1829-30 αναγράφεται επίσης ως Βalla με 19 οικογένειες και 85 κατοίκους.

Η αναλυτική απογραφή του 1700 έχει ως εξής. Άνδρες: ηλικίας( 1-16 ετών ) 14, (16-30 ετών ) 3, ( 30-40 ετών ) 7, (40-50 ετών ) 2 , (50-60 ετών ) 0 άνω των ( 60 ετών ) 1 . Σύνολο ανδρών 27. Γυναίκες : ηλικίας ( 1-16 ετών ) 12, (16-30 ετών ) 7 ,(30-40 ετών) 3, (40-50 ετών ) 0, άνω των( 50ετών) 4. Σύνολο γυναικών 26. Γενικό σύνολο 27+26=53 κάτοικοι .Από την αναλυτική απογραφή του 1700 προκύπτει ότι: 1) Το σύνολο των παιδιών ( αγόρια + κορίτσια ) ηλικίας ( 1- 16 ετών ) είναι 14+12=26, το50%του συνόλου, δηλαδή τα αντρόγυνα είναι νεαρής ηλικίας. 2) το σύνολο των ανδρών ηλικίας ( 16-40 ετών ) είναι 3+7=10 άνδρες, επίσης το σύνολο γυναικών ηλικίας ( 16-40 ετών ) είναι επίσης 7+3=10 γυναίκες. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι έχουμε 10 οικογένειες αναπαραγωγικής ηλικίας και 3 οικογένειες μεγαλύτερης ηλικίας, δηλ. 13 οικογένειες σύνολο.

Ιστορικά στοιχεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πιθανόν οι πρώτοι κάτοικοι να εγκαταστάθηκαν στην ευρύτερη περιοχή του χωριού μετά το 1500 μ.χ δηλαδή μετά την πτώση του κάστρου του γαρδικίου ή Κάστρο της Ωριάς ή Κόκκαλα, στους Τούρκους (Μωάμεθ Β΄). Το κάστρο αυτό του οποίου ίχνη υπάρχουν και σήμερα βρίσκεται βόρεια του χωριού Πεύκου (πρώην Μπάλα) και σε απόσταση 5ΚΜ περίπου. Στην περιοχή του κάστρου αυτού πιθανολογείται ότι ήταν η παλιά Άμφεια έως τον Α΄Μεσσηνιακό πόλεμο (περίπου 730 π.χ).

Κατά την περίοδο του 1821 αναφέρονται ως αγωνιστές-πολεμιστές καταγόμενοι από το Μπάλα (σημ. Πεύκο) οι: Νιάρχος Θεόδωρος, Τζώρτζης Ιωάννης, Περδίος Θεόδωρος και Τζώρτζης Γεώργιος. Οι Νιάρχος Θεόδωρος και Τζώρτζης Ιωάννης ενόρκως βεβαιώνουν ότι ο Περδίος Θεόδωρος ήταν συμπολεμιστής τους και μαζί πολέμησαν στο Βαλτέτσι, Καρύταινα, Τρίπολη, Δερβενάκια και στα Μεσσηνιακά φρούρια κατά των Αράβων. Οι παραπάνω αγωνιστές αρχικά ήταν υπό τις διαταγές του Αναγνωσταρά (εκ Πολιανής) και αργότερα εντάχθηκαν στο σώμα του Νικηταρά. Ο Νικηταράς είχε την αδελφή του Αναστασία παντρεμένη στο Μπάλα (σημ. Πεύκο) με τον Νιάρχο Αποστόλη του Κωσταντή . Οι Νιαρχαίοι αυτής της Οικογένειας (Αποστόλη Κ Νιάρχου) εγκαταστάθηκαν μετά την απελευθέρωση του 1821 στη Μερόπη Μεσσηνίας (Δήμου Οιχαλίας) περί το 1860. Στα 1841 στον τότε Δήμο Οιχαλίας στον οποίο ανήκε και το Μπάλα (Πεύκο) πάρεδρος ήταν ο Θεόδωρος Κ Νιάρχος ενώ το 1846 δημοτικός σύμβουλος ήταν ο Νικήτας Αποστόλη Νιάρχος .

Τα επίθετα των οικογενειών που υπήρχαν το 1800 ,( όπως προκύπτει από τους εκλογικούς καταλόγους του 1865 και 1874, συλλογή Γιάννη Βλαχογιάννη ,ΓΑΚ οπου αναγράφεται εκτός από το ονοματεπώνυμο του ψηφοφόρου, το όνομα πατρός και η ηλικία του) είναι ίδια με τα σημερινά ( 2021 ) , δηλαδή : Καρούτας, Κουρκουλής Νιάρχος, Περδίος, Τζώρτζης. Από την οικ. Καρούτας προέκυψαν οι οικ. Γιαννέλης, Καμαρινόπουλος και Μαλεύρης. Από την οικ. Νιάρχος προέκυψαν οι οικ. Γεωργιόπουλος, Δημόπουλος, Κωτσιάκης και Νικολόπουλος. Η σημερινή οικ. Γιόκας προέκυψε απο άλλη οικ. <Νικολόπουλος> ανεξάρτητη από την προηγούμενη και στη συνέχεια μετά το 1880 έγινε Γιόκας Οι μεταβολές των οικογενειών αυτών εμφανίζονται στους εκλ. καταλόγους του 1865 πράγμα που σημαίνει ότι έγιναν γύρω στο 1860 περίπου.

Στα μέσα του 18 ου αιώνα (περίπου 1750 ) έφυγε από το Πεύκο ( Μπάλα ) ένας τουλάχιστον Νιάρχος και εγκαταστάθηκε πίσω από το βουνό Ιθώμη της Μεσσηνίας στο χωριό Μαυρομάτι- σημερινό Αρχαία Μεσσήνη, μετονομάσθηκε δε σε Μπαλόπουλος . Στους εκλ. καταλόγους του 1865 εμφανίζονται ψηφοφόροι με το επίθετο Μπαλόπουλος. Ένας δε εξ αυτών ο Μπαλόπουλος Γεώργιος του Δημητρίου υπηρέτησε ως Δήμαρχος ( Ιθώμης ) το 1841-44-46. Δύο άλλοι Νιαρχαίοι έφυγαν την ίδια περίπου χρονολογία από το Πεύκο(Μπάλα ) και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Επικούρειου Απόλλωνα ( Λύκαιον όρος). Ένας στο χωριό Αμπελιώνα και ο άλλος κοντά στα Κρέστενα Ηλείας, πιθανόν στο χωριό Βρίνα. Εμφανίζονται δε αρκετοί ψηφοφόροι το 1865 στη Βρίνα με το επίθετο Νιάρχος.

Διοικητικές μεταβολές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αρχική αναγνώριση ως Κοινότητα Μπάλα έγινε το 1912 με το Β.Δ 31/8/1912 Φ.Ε.Κ Α 262/1912 . Η μετονομασία από Μπάλα σε Πεύκο (ατυχής) έγινε το 1958 με το Β.Δ 8-5-1958 /Φ.Ε.Κ Α 84/1958 και η αλλαγή της σφραγίδας από Μπάλα σε Πεύκο έγινε με την υπ. αριθ. 12/24-7-1958 απόφαση του κοινοτικού συμβουλίου Πεύκου χωρίς να αναφέρονται οι λόγοι για τους οποίους προχώρησαν στην διαδικασία της μετονομασίας. Αναγνώριση του οικισμού Αγριλιές: ΦΕΚ - 17/03/1991 και προσάρτησή του στην κοινότητα Πεύκου. ΦΕΚ 244Α - 04/12/1997 ο οικισμός Πεύκο αποσπάται από την κοινότητα και προσαρτάται στο δήμο Οιχαλίας Ο οικισμός Αγριλιές αποσπάται από την κοινότητα και προσαρτάται στο δήμο Οιχαλίας. Η κοινότητα καταργείται. Ο Βασιλεύς των Ελλήνων ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α΄ με βασιλικό του διάταγμα στις 28 Φεβρουαρίου 1912 κατόπιν πρότασης του Νομάρχη Μεσσηνίας και συμβουλευτικής γνωμοδότησης του Σεβ. Επισκόπου Μεσσηνίας καθορίζει ως ενορία του χωριού Μπάλα Μεσσηνίας (σημ. Πεύκο ) την του Αγίου Κωνσταντίνου . Τα πληθυσμιακά στοιχεία του χωριού έχουν ως εξής:

  • 1700 - 53 κάτ. με 13 οικογ.
  • 1829 - 85 κάτ. με 19 οικογ.
  • 1835 - 81 κάτ.
  • 1844 - 144 κάτ.
  • 1851- 151 κάτ.
  • 1861 - 214 κάτ.
  • 1879 - 277 κάτ.
  • 1889 - 282 κάτ.
  • 1896 - 277 κάτ.
  • 1907 - 322 κάτ.
  • 1920 - 382 κάτ .
  • 1928 - 372 κάτ.
  • 1940 - 396 κάτ.
  • 1951 - 369 κάτ.
  • 1961 - 310 κάτ.
  • 1971 - 215 κάτ.
  • 1981 - 124 κάτ.
  • 1991 - 146 κάτ.

Αξιοθέατα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Νεραϊδόκηπος Είναι ένα βύθισμα (μεγάλη τρύπα) κυλινδρικού σχήματος διαμέτρου κατ’ εκτίμηση 70 Μ και βάθους επίσης περί τα 60-70 Μ. Βρίσκεται νότια του χωριού Πεύκου(Μπάλα) 2.5ΚΜ(περίπου)στην ανατολική προέκταση του όρους Γουβάλα. Το πως και πότε δημιουργήθηκε μόνο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε. Ήταν οροφή σπηλαίου η οποία κατέπεσε; Έγινε σύγκρουση με μετεωρίτη; Είναι κρατήρας προϊστορικού ηφαιστείου; Μόνο οι ειδικοί επιστήμονες μπορούν να μας δώσουν απάντηση. Μέχρι τότε θα ζούμε με το 'θρύλο –μύθο' που θέλει στο εσωτερικό του να κατοικούν Νεράιδες (Νεραϊδόκηπος=κήπος με Νεράιδες). Οι Νεράιδες είναι πανέμορφες κοπέλες, λεπτές, ψιλές, με μακριά μαλλιά, ξανθά, πράσινα. Φοράνε λεπτά μακριά ρούχα πολύχρωμα, μερικές φορές και μαύρα( ρούχα). Βγαίνουν από την κατοικία τους συνήθως το μεσημέρι με την μεγάλη ζέστη (καλοκαίρι),αλλά και το βράδι, μεσάνυχτα. Χορεύουν με εντυπωσιακούς ρυθμούς (σαγηνευτικά) , με τα νάζια δε και τα κάλλη τους προσπαθούν να ελκύσουν τους (νέους) άνδρες να κατέβουν στο βάθος της κατοικίας τους (Νεραϊδόκηπο) και να μείνουν για πάντα κοντά τους. Γι’ αυτό και ο θρύλος καταλήγει. Όποιος εισέρχεται και δε συνέρχεται ( δεν προσέχει), δεν εξέρχεται. Μέχρι το 1950 περίπου υπήρχε τρόπος (επικίνδυνος)και οι τολμηροί χωρικοί κατέβαιναν (με προσοχή) στον πυθμένα του, ο οποίος είχε και έχει πλούσια βλάστηση με πανύψηλα δένδρα (βίδια). Ένα τέτοιο δενδράκι (βίδι) έβγαλε το 1920 περίπου ένας χωρικός(Νιάρχος) ,το φύτεψε στην αυλή του σπιτιού του και είναι πολύ μεγάλο.


Ιεροί Ναοί

Άγιος Κωνσταντίνος : Βρίσκεται στο Ν.Α άκρο του χωριού , είναι η εκκλησία του κοιμητηρίου και η κατασκευή της ταυτίζεται με αυτήν του κοιμητηρίου και την οργανωμένη ύπαρξη του χωριού. Επομένως είναι η πιο παλιά εκκλησία. Όπως προαναφέρεται αναγνωρίστηκε το 1912 ως ενοριακός Ναός παρά το ότι είχε κτισθεί η σημερινή κεντρική εκκλησία Άγιος Δημήτριος . Είναι γνωστό ότι στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας είχε επιτραπεί στους Έλληνες Ορθοδόξους η κατασκευή και λειτουργία κοιμητηρίων με την αντίστοιχη εκκλησία τους . Η εκκλησία αυτή κάλυπτε όλες τις θρησκευτικές ανάγκες των τότε κατοίκων και το χωριό πανηγύριζε στη μνήμη της μοναδικής αυτής εκκλησίας ( 21 Μαΐου ) .

Άγιος Δημήτριος: Βρίσκεται στο κέντρο του χωριού, κατασκευάσθηκε στη δεκαετία 1865 ταυτόχρονα με τα επιβλητικά πέτρινα σπίτια, από Λαγκαδιανούς κτίστες . Παρ' όλα αυτά αναγνωρίστηκε ως Ενοριακός Ναός περί το 1922 πού έγιναν και τα εγκαίνια - θυρανοίξια . Οι εικόνες που υπάρχουν αριστερά και δεξιά της Ωραίας Πύλης έχουν έτος δωρεάς 1922 κατασκευασμένες από τον Ιερομόναχο του Αγίου Όρους Κάρτσωνα, εξ' Αρφαρών , αναγράφονται δε και τα ονόματα των δωρητών κατοίκων του χωριού. Ιερέας την περίοδο αυτή που έγινε η κατά κάποιο τρόπο εσωτερική ανακαίνιση του ναού ήταν ο Νιάρχος (Κωτσιάκης ) Γεώργιος του Κων/νου ( Παπακωτσιάκης) ο οποίος είχε γίνει ιερέας αρχάς του 1922 ,και αντικατέστησε τον Γιαννέλη Αθανάσιο του Καμαρινού (Παπαγιαννέλη) . Ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Μεσσηνίας είχε ωστόσο επιτρέψει να γίνονται τελετές-μυστήρια ( γάμοι, βαπτίσεις, κλπ) στον Άγιο Δημήτριο και τούτο αποδεικνύεται από το βιβλίο γάμων που υπάρχει από το1914 και " ανήκει" στον Άγιο Δημήτριο.

Εξωκλήσια

Μεταμόρφωση του Σωτήρος (Αγία Σωτήρα) : Βρίσκετε ΒΔ του χωριού (Πεύκο-Μπάλα) στον οικισμό Αγριλιές, πάνω στον κεντρικό δρόμο που συνδέει τα χωριά Κατσαρού-Σιάμου-Πεύκο. Απέχει περίπου 3,5 ΚΜ από το Πεύκο και 2,5 ΚΜ από τα χωριά Κατσαρού,Σιάμου. Κτίστηκε τη δεκαετία 1880-1890 με έξοδα του Σωτηρίου Θεοδώρου Νιάρχου (γεννήθηκε το 1826) , παρέμεινε μέχρι το 1925 περίπου ως ιδιωτικό εκκλησάκι και ανήκε στους απογόνους του κτήτορα (Σωτήρης-Σωτήρος) ονομαζόταν δε και ως Σωτηραίικη Εκκλησία. Κατά το 1925 παραχωρήθηκε στην Μητρόπολη Μεσσηνίας ,ανακαινίσθηκε από τον τότε Ιερέα Νιάρχο Γεώργιο του Κωνσταντίνου (Παπακωτσιάκης)και έγιναν τα εγκαίνια - θυρανοίξια .Από το 1992 και μετά ο περιβάλλον χώρος διαμορφώθηκε σταδιακά από την Κοινότητα και τον Πολιτιστικό Σύλλογο Πεύκου ο οποίος πραγματοποιεί από τότε στη μνήμη της ( 6 Αυγούστου ) πανηγυρική βραδιά ( πανηγύρι - εκτός του 2020 και 2021 λόγω πανδημίας COVID) με μεγάλη επιτυχία .

Πηγάδια

Το 1830-35 ο πληθυσμός του χωριού (Μπάλα) ήταν 85 κάτοικοι ενώ το 1860-70 ήταν 270 κάτοικοι. Ο πληθυσμός δηλαδή του χωριού σε 30-40 περίπου χρόνια υπερτριπλασιάσθηκε.  Ταυτόχρονα με την αύξηση των ανθρώπων αυξήθηκαν –πολλαπλασιάσθηκαν-και τα ζώα τους, κοπάδια ( γίδια, πρόβατα) , οικόσιτα ζώα (γίδες, προβατίνες, κότες, γουρούνια, μουλάρια) . Οι ανάγκες για νερό  αυξήθηκαν ακόμα περισσότερο και από το γεγονός ότι την περίοδο αυτή 1860-1870 άρχισαν να κτίζουν τα σπίτια τους .Οι λιγοστές βρυσούλες – με μικρή παροχή νερού-που υπήρχαν στα δύο άκρα του χωριού δεν κάλυπταν τις αυξημένες ανάγκες( το καλοκαίρι στέρευαν ).  Η λύση άρχισε να δίνεται  :  Α) με την διάνοιξη πηγαδιών και Β) με την μετακίνηση κάποιων οικογενειών  προς τα γειτονικά χωριά( Κατσαρού-Σιάμου ) ή κοντά σε αυτά, εάν υπήρχε νερό ( τοποθεσία Τράιζα) .  Επέλεξαν κυρίως την Ανατολική άκρη του χωριού, πριν το κοιμητήριο, για το άνοιγμα των πηγαδιών γιατί : Α) Ήταν κοντά στο χωριό Β) Υπήρχαν εκεί οι προαναφερόμενες βρυσούλες (είχαν επομένως ελπίδα πως θα βρουν έστω και μικρή ποσότητα νερού ) . Γ )  Ο χώρος ήταν  (και είναι ) κοινόχρηστος , επομένως μπορούσαν και όσοι δεν είχαν ιδιοκτησία εκεί  να τολμήσουν στο άνοιγμα πηγαδιού.  Δ) Ο τόπος εκεί  έχει υποστεί προσχώσεις από το υπερκείμενο βουνό με αργιλοχώματα (γλίνα) και ήλπιζαν πως σκάβοντας δεν θα βρουν βράχο . Συνολικά υπάρχουν στον ευρύτερο αυτό χώρο  14 πηγάδια .  Κάτι ανάλογο συνέβη και στην άλλη (βορειοδυτική ) άκρη του χωριού αλλά σε πολύ μικρή κλίμακα, ανοίχτηκαν 3 πηγάδια . Το βάθος σχεδόν όλων των πηγαδιών είναι γύρω στα 11Μ  με μία εξαίρεση που φτάνει τα 15Μ( περίπου) Η παροχή τους είναι  μικρή ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες, και Σεπτέμβριο-Οκτώβριο στέρευαν .   Στο κάθε πηγάδι δικαίωμα χρήσης είχαν αρχικά τα άτομα της οικογένειας όσων τα άνοιξαν .  Αργότερα το δικαίωμα πέρασε στους κληρονόμους ή πουλήθηκε το μερίδιο σε κάποιον .  Αν υπολογίσουμε και τους γάμους που γίνονταν με άτομα μεταξύ των διαφορετικών οικογενειών εντός του χωριού τότε τελικά εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων  έχουν δικαίωμα χρήσης όλοι σε όλα.  Το κάθε πηγάδι πήρε το όνομά του από την οικογένεια που το άνοιξε ή από τον (ένα) ιδιοκτήτη αυτού. Έτσι έχουμε τα οικογενειακά < Γιαννελαίικο, Τζωρτζαίικο, Κουρκουλαίικο- Καρουταίικο, Περδικαίικο (έχει βυθιστεί) ,Κωτσιακαίικο, Δημοπουλαίικο, Νικολοπουλαίικο Καμαρινοπουλαίικο > και <Σωτηραίικο, Σταθαίικο, Παναγαίικο , τα οποία αρχικά ανήκαν στους αδελφούς< Σωτήρη,Στάθη,και Παναγιώτη Θεοδώρου Νιάρχο> . Τέλος έχουμε  το <Παππαδαίικο> το οποίο αρχικά ήταν της οικ. < Γεωργιόπουλου>, το αγόρασε ο παππάς του χωριού( Νιάρχος-Κωτσιάκης- Γεώργιος του Κων/νου ) και έκτοτε λέγεται <Παππαδαίικο> . Περίπου το 1955-60 ανοίχτηκε και το κοινοτικό-δημόσιο- πηγάδι. Η  χρήση των πηγαδιών έδωσε ζωή στο χωριό για 140 περίπου χρόνια ,από το 1860 περίπου μέχρι το 1996 που ήρθε η ύδρευση στο χωριό και « μπήκε» το νερό στα σπίτια. Κάπου εδώ τελειώνει η Ιστορική τους χρήση και μένει μόνο η Ιστορία τους για να θυμίζει σε όλους εμάς τον αγώνα για επιβίωση των προγόνων μας  αλλά και την αξία του φυσικού αυτού αγαθού και πόσο πολύ πρέπει να το εκτιμάμε και να το σεβόμαστε.


Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Μεσσηνιακά", 1969-70. ΜΙΜΗ. Η. ΦΕΡΕΤΟΥ ΕΚΔΟΣΕΙΣ << ΑΡΙΣΤΟΜΕΝΗΣ>>
  • ΗΛΙΑ. Γ.Νιάρχου, "Ιστορία του Πεύκου",1988 ΚΑΛΑΜΑΤΑ
  • "Νικηταράς", 1996.Ευστάθιου Σταθόπουλου
  • , "Στοιχεία Δήμων και Κοινοτήτων", 1962.
  • "Μεσσηνιακά Χρονικά" 1999. Έρευνα στα Τουρκικά κατάστηχα του ερευνητή L. Kayapinar και μετάφραση του Ηρακλή Μήλλα.
  • Αρχεία Βλαχογιάννη. Εκλογικοί κατάλογοι 1865 και 1874.( ΓΑΚ)
  • Αριστομένη Νικ .Δημόπουλου. << Μια Ζωή πολυτάραχη αλλά υπερήφανη>>