Αίγα (αστέρας)

Αίγα

Αίγα (α Ηνιόχου)
Αστερισμός	Ηνίοχος
Συντεταγμένες (εποχή 2000.0):	α = 5h:16m:41s, δ = +45° 59΄ 54΄΄
Φαινόμενο μέγεθος	0,08 (με συνοδούς 10,2 και 13,7)
Φασματικός τύπος	G8III + G0III + M1V + M5V
Απόσταση από τη Γη	42,2 έτη φωτός

Η Αίγα, γνωστή διεθνώς με τη λατινική ονομασία Capella, είναι ο φωτεινότερος αστέρας (δηλαδή με το μικρότερο φαινόμενο μέγεθος) στον αστερισμό Ηνίοχο, ο άλφα (α) Ηνιόχου (alpha Aurigae, α Aur). Κυριαρχεί ψηλά στον χειμερινό ουρανό του βόρειου ημισφαιρίου, προς τα βόρεια όπως φαίνεται από την Ελλάδα. Στην πραγματικότητα αποτελείται από τέσσερα άστρα, δύο κίτρινους γίγαντες και δύο ερυθρούς νάνους. Είναι ο έκτος σε φωτεινότητα απλανής αστέρας ολόκληρου του νυκτερινού ουρανού (αν το σύστημα υπολογιστεί ως ένα άστρο), ο τρίτος φωτεινότερος αστέρας του βόρειου ημισφαιρίου μετά τον Αρκτουρο και τον Βεγα και ο βορειότερος τόσο φωτεινός αστέρας.

Ονομασίες και ιστορία

Το όνομα χρονολογείται από την ελληνορωμαϊκή εποχή. Η «φερομένη στον βραχίονα» θηλυκή γίδα του Αράτου, προερχόμενο από ιερείς του Διός, ήταν η αρχή (παραδοσιακά ο αστέρας σημείωνε τον αριστερό ώμο του «ηνιόχου»). Ο Πλίνιος αποκαλεί τον αστέρα το «βροχερό αστέρι της αίγας» και γι αυτόν, όπως και για τον Μανίλιο, σχημάτιζε δικό του ομώνυμο αστερισμό και ήταν γνωστό και με τα συνώνυμα Capra, Caper, Hircus, κλπ.. Το Capella είναι υποκοριστικό του Capra. Πιο συγκεκριμένα αναφέρεται ως Ωλενία Αιξ (Olenia, Olenie, Capra Olenie), το Olenium Astrum του Οβιδίου.

Το ελληνικό όνομα Αμάλθεια για τον αστέρα προήλθε από την ομώνυμη κρητική γίδα που έθρεψε τον Δία με το γάλα της. Κατά τον Μανίλιο «η τροφός γίδα ξεπληρώθηκε με Ουρανό», ενώ αναφέρεται και το προσδιοριστικό Jovis Nutrix. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, η τροφός ήταν η νύμφη Αμάλθεια, που με την αδελφή της Μέλισσα ανέθρεψαν το βρέφος-θεό με κατσικίσιο γάλα και μέλι, ενώ άλλοι πάλι υποστήριζαν ότι ο αστέρας αντιπροσώπευε το κέρατο της γίδας, που το έσπασε παίζοντας ο μικρός Δίας και μεταφέρθηκε στα ουράνια ως «Κέρας της Αφθονίας» (Αμαλθείας κέρας), ονομασία που ανακαλεί το λιθουανικό όνομα για τον α Ηνιόχου, «Τροφοφόρος».

Το Αιξ του Πτολεμαίου ίσως κρύβεται ως αντιδάνειο πίσω από το Αϊούκ του Χρυσοκόκκη, μαζί με τα Ayyuk, Alhajoc, Alhajoth, Alathod, Alkatod, Alatudo, Atud, κ.ά., που τα μοιραζόταν με τον αστερισμό του. Το Alcahela του Assemani ίσως προήλθε από το Capella. Οι Εβραίοι αποκαλούσαν τον αστέρα επίσης Ayyuk.

Στην αραβική γλώσσα ο αστέρας ήταν αρχικώς γνωστός ως Al Rakib, που σημαίνει «ο Οδηγός», αλλά μαζί με τους ζ και η Ηνιόχου σχημάτιζε την ομάδα Al Inaz, δηλαδή «οι Γίδες», κατά τον Kazwini, ενώ κατ' άλλους al Anz (η Γίδα, στον ενικό).

Στον Bayer συναντάται το ακατανόητο όνομα Ophiultus, ενώ η θέση του αστέρα στην οροφή του ναού της Δενδερά καταλαμβάνεται από μία μούμια γάτας στο τεντωμένο χέρι μιας ανδρικής μορφής που είναι καλυμμένο με φτερά. Υποτίθεται ότι στην Αρχαία Αίγυπτο η Αίγα λατρευόταν ως ο αστέρας του θεού Ptah και έφερε το όνομά του, ενώ ίσως τον παρατηρούσαν κατά τη δύση του από τον ναό του στο ύψωμα του Καρνάκ περί το 1700 π.Χ.. Σύμφωνα με τον Norman Lockyer, τουλάχιστον άλλοι 4 ναοί ήταν προσανατολισμένοι προς τη δύση του.

Στην αρχαία Ελλάδα, ο αστέρας ίσως έδωσε τον προσανατολισμό στον ναό της Αρτέμιδος Προπύλου στην Ελευσίνα και σε ένα ακόμα ναό, στην Αθήνα.

Στην Περσία η Αίγα ονομαζόταν Bozbān بزبان («αιγοφύλακας») και Negahbān نگهبان («φρουρός»). Στην Ινδία, η Αίγα λατρευόταν ιδιαιτέρως ως η Brahmahridaya, η Καρδιά του Βράχμα, ενώ κατά τον J.F. Hewitt ο Aryaman ή Airyaman της Ριγκ Βέδα είναι είτε η Αίγα είτε ο Αρκτούρος.

Για τους Κινέζους η Αίγα μαζί με τους β, θ, κ και γ Ηνιόχου σχημάτιζε τον αστερισμό Woo Chay, τα 5 άρματα, μια περίεργη σύμπτωση με τον ελληνικό «ηνίοχο» του άρματος. Στην αστρονομική μυθολογία των ιθαγενών («Αβορίγινες») της Αυστραλίας η Αίγα ήταν το Purra, το καγκουρώ που καταδιώχθηκε και σκοτώθηκε από τους γειτονικούς Διδύμους ή από τον κυνηγό Ωρίωνα.

Πιστεύεται ότι η Αίγα αντιστοιχεί στον Dil-gan I-ku, τον Αγγελιαφόρο του Φωτός, των Ακκαδίων και τον Dil-gan Babili, τον Προστάτη της Βαβυλώνας. Για τους Ασσυρίους επίσης ήταν ο Οδηγός ή ο Αρχηγός του έτους, καθώς τα πανάρχαια χρόνια κατά τον Βρετανό ανατολιστή A.H. Sayce η έναρξη του έτους καθοριζόταν από τη σχετική θέση αυτού του αστέρα ως προς τη Σελήνη κατά την εαρινή ισημερία. Από τη Μεσοποταμία εξάλλου παραδίνονται και τα ονόματα Askar (σε σφηνοειδή επιγραφή από τον Γερμανό ανατολιστή Peter Jensen, σημαίνει «Θεός της Θύελλας») και Ma-a-tu.

Οι Κέτσουα και οι Ίνκας του Περού ονόμαζαν την Αίγα Colca και οι βασκοί τους την ξεχώριζαν ιδιαίτερα ανάμεσα στους αστέρες, ενώ και οι Άγγλοι ποιητές την ονόμαζαν Shepherd's Star, όπως και την Αφροδίτη.

Στην Αστρολογία η Αίγα προμήνυε πολιτικές και στρατιωτικές τιμές, αλλά και πλούτο. Στον Μεσαίωνα είχε ως χαρακτηριστικά το ζαφείρι και το θυμάρι.

Αστρονομικά και αστροφυσικά δεδομένα

Η Αίγα είναι ένας κίτρινος γίγαντας αστέρας και συνοδεύεται από δύο ερυθρούς νάνους, τους α Aur B και α Aur C. Αλλά η ίδια η «κυρίως Αίγα», δηλαδή ο α Aur A, είναι φασματοσκοπικώς διπλός αστέρας (G1-2 III + G6-9 III, τύπου RS CVn), πράγμα που ανακαλύφθηκε το 1899 από τον W. Campbell. Συνεπώς πρόκειται στην πραγματικότητα για δύο κίτρινους γίγαντες (α Aur Aa και α Aur Ab) και το όλο σύστημα είναι τετραπλός αστέρας. Οι δύο αστέρες του α Aur A έχουν φαινόμενα μεγέθη +0,71 και +0,96, περιφέρονται περί το κοινό τους κέντρο μάζας μία φορά κάθε 104,02 γήινες ημέρες και η απόσταση μεταξύ των αστέρων είναι 100 εκατομμύρια χλμ., ενώ οι μάζες τους είναι 2,56 και 2,7 φορές μεγαλύτερες της ηλιακής. Οι δύο ερυθροί νάνοι α Aur B και α Aur C απέχουν από το σύστημα A 0,15 ή 1 έτος φωτός.

Το απόλυτο μέγεθος της Αίγας A είναι −0,7 (πραγματικές λαμπρότητες 80 και 50 φορές μεγαλύτερες της ηλιακής) και των συνοδών της αστέρων 9,5 (του B) και 13 (του C). Με βάση τη θερμοκρασία και τη λαμπρότητα οι α Aur Aa και α Aur Ab πρέπει να έχουν πραγματική διάμετρο 10,2 και 8,5 φορές μεγαλύτερη της ηλιακής, δηλαδή ο όγκος τους είναι 1.060 και 600 φορές μεγαλύτερος από τον όγκο του Ήλιου. Η επιφανειακή θερμοκρασία των μελών της Αίγας A είναι 5.900 και 5.270 K.

Η Αίγα αποτελεί πηγή ακτίνων Χ, πιθανότατα εξαιτίας επιφανειακής μαγνητικής δραστηριότητας στον ένα αστέρα του κύριου ζεύγους. Είναι φτωχότερη από τον Ήλιο κατά 60% σε «μέταλλα» (όλα τα άλλα στοιχεία εκτός από το υδρογόνο και το ήλιο). Υπήρξε το πρώτο διπλό σύστημα που απεικονίσθηκε με τη χρήση οπτικού αστρονομικού συμβολομέτρου, από το Cambridge Optical Aperture Synthesis Telescope (COAST) το 1995.

Το όλο σύστημα της Αίγας, ως σχετικώς κοντινό στη Γη, εμφανίζει σημαντική μέση ιδία κίνηση, ίση με 0,434 arcsec/έτος, και απομακρύνεται από εμάς με μέση ταχύτητα 30,2 χιλιόμετρα ανά δευτερόλεπτο (109.000 χιλιόμετρα την ώρα).

Πηγές

• Allen, R.H.: Star Names: Their Lore and Meaning, Dover Publ. 1963

Δείτε επίσης

• Κατάλογος αστέρων του Ηνιόχου