Ναός (αστέρας)

Ναός (ζ Πρύμνας)
Αστερισμός:	Πρύμνα
Συντεταγμένες (εποχή 2000.0):	α = 8h:03m:35s, δ = −40°.00΄.12΄΄
Φαινόμενο μέγεθος:	2,21
Φασματικός τύπος:	O4 If(n)p
Απόσταση από τη Γη:	1090 ± 40 έτη φωτός

Με το ιδιαίτερο όνομα Ναός (Naos) είναι γνωστός ο αστέρας ζ του αστερισμού Πρύμνα. Παρότι φέρει το διακριτικό γράμμα «ζήτα», είναι ο φωτεινότερος αστέρας του αστερισμού, καθώς αρκετά γράμματα έχουν αποδοθεί σε αστέρες των άλλων αστερισμών της Αργούς. Ο Ναός φαίνεται χαμηλά στον νότιο ουρανό από ολόκληρη την Ελλάδα και τη νότια Ευρώπη.

Ονομασίες και ιστορία

Το όνομα «Ναός» προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη ναύς, που σημαίνει «πλοίο», και σχετίζεται με το ότι «ανήκει», όπως και όλος ο αστερισμός του, στο μυθικό πλοίο Αργώ. Ο Πέρσης αστρονόμος Αλ Σούφι αναφέρει τον αστέρα με το όνομα Suhail Hadar (سهيل هدار, που σημαίνει κατά προσέγγιση «βρυχώμενος λαμπρός» στα αραβικά). Το όνομα Suhail από μόνο του δινόταν συνήθως στον Κάνωπο. Τα αρχικά NAOS (Nasmyth Adaptive Optics System, δηλαδή «Σύστημα Προσαρμοστικών Οπτικών στην εστία Νάσμυθ») υπονοούν ένα σύστημα που χρησιμοποιείται για τη διόρθωση των παραμορφώσεων που προκαλεί η γήινη ατμόσφαιρα στις εικόνες που παίρνουμε από ένα μεγάλο τηλεσκόπιο.

Το 1896 ο Αμερικανός αστρονόμος Έντουαρντ Πίκερινγκ ανίχνευσε «μυστηριώδεις» φασματικές γραμμές στο φως του ζ Πρύμνας, που διαπιστώθηκε ότι ταίριαζαν στη σχέση του Ρύντμπεργκ αν αντικατασταθούν οι ακέραιοι αριθμοί με ημιακεραίους. Αργότερα βρέθηκε ότι οι γραμμές αυτές οφείλονταν στο ιονισμένο ήλιο.

Αστρονομικά και αστροφυσικά δεδομένα

Ο Ναός έχει φασματικό τύπο O4, κάτι που τον κατατάσσει στους υψηλότατης επιφανειακής θερμοκρασίας αστέρες (μόλις το 0,00003% των αστέρων του Γαλαξία μας ανήκουν στον τύπο Ο), παρότι λίγοι ακόμα είναι ορατοί με γυμνό μάτι στους γήινους ουρανούς εξαιτίας της μεγάλης τους απόλυτης λαμπρότητας. Πράγματι, με απόλυτο μέγεθος -5,5 ο ζ Πρύμνας λάμπει περίπου 550.000 φορές ισχυρότερα από τον `Ηλιο σε συνολική ακτινοβολούμενη ισχύ (κυρίως στο υπεριώδες), ενώ στο ορατό φως λάμπει 12.500 φορές περισσότερο. Η επιφανειακή θερμοκρασία του ανέρχεται στους 42.000 βαθμούς K περίπου.

Ως κυανός υπεργίγαντας αστέρας ο Ναός είναι ένας από τους λαμπρότερους αστέρες στην περιοχή του του Γαλαξία. Είχε υποτεθεί ότι ανήκε στο αστρικό σύμπλεγμα των Ιστίων, αλλά η αναγωγή των αστρομετρικών δεδομένων του δορυφόρου HIPPARCOS ΤΟ 2008 τον τοποθετεί σε απόσταση περί τα 335 παρσέκ αντί των 400 και πλέον που νομιζόταν.

Η σημερινή μάζα του ζ Πρύμνας υπολογίζεται σε 22,5 ηλιακές μάζες και η διάμετρός του σε 14 περίπου ηλιακές, αλλά αυτές οι τιμές είναι αβέβαιες, ιδίως ως προς τη διάμετρο. Η μάζα του μειώνεται κάθε χρόνο κατά το ένα εκατομμυριοστό περίπου αυτής, αποβαλλόμενη με τη μορφή ισχυρότατου αστρικού ανέμου όπως συμβαίνει με όλους τους αστέρες τύπου O. Ο άνεμος αυτός έχει ταχύτητα περί τα 2500 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο. Συγκριτικά, ο ήλιος μας χάνει μάζα εξαιτίας του δικού του (ηλιακού) ανέμου με ρυθμό 10 εκατομμύρια φορές βραδύτερο. Αυτή η εκτίναξη μάζας φαίνεται έντονα σε μη ορατά μήκη κύματος, όπως στα ραδιοκύματα και στις ακτίνες Χ.

Προέλευση

Η νέα εκτίμηση για την απόσταση του Ναού σε συνδυασμό με τη γνωστή του ακτινική ταχύτητα υποδεικνύουν ότι συνάντησε την ομάδα OB Trumpler 10 πριν από περίπου 2 εκατομμύρια έτη. Μάλλον όμως δεν γεννήθηκε σε αυτή, αφού τα μέλη της Trumpler 10 έχουν μία καλώς προσδιορισμένη ηλικία, άνω των 30 εκατομμυρίων ετών, ενώ η ηλικία του ζ Πρύμνας δεν υπερβαίνει τα 4 εκατομμύρια έτη. Μία θεωρία που έχει διατυπωθεί είναι ότι ο Ναός ήταν ο συνοδός του αστέρα που εξερράγη ως υπερκαινοφανής και δημιούργησε το Νεφέλωμα του Γκαμ. Υπάρχουν ενδείξεις για ένα μέτωπο ιονισμού που προπορεύεται του Ναού στην πορεία του στον χώρο, όπως συμβαίνει συχνά σε τέτοιες περιπτώσεις, ενώ παρουσιάζει δύο άλλα κοινά χαρακτηριστικά αστέρων που απέκτησαν μεγάλη ταχύτητα μετά από έκρηξη υπερκαινοφανούς: την ιδιόμορφα ταχεία περιστροφή γύρω από τον άξονά του (ταχύτητα περιστροφής 220 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο στον ισημερινό του) και επιφάνεια εμπλουτισμένη σε ήλιο και άζωτο.

Πηγές-βιβλιογραφία

• Underhill, A. B. και άλλοι. (November 1979). «Effective temperatures, angular diameters, distances and linear radii for 160 Ο and B stars». Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 189: 601–605. Bibcode: 1979MNRAS.189..601U. 
• «SIMBAD Query Result». Results for NAOS. Ανακτήθηκε στις 5 Αυγούστου 2012. 
• Maíz Apellániz, J.; Alfaro; Sota (2008). Accurate distances to nearby massive stars with the new reduction of the Hipparcos raw data. 0804, σελ. 2553. Bibcode: 2008arXiv0804.2553M. 
• Schaerer, Daniel; et al. (1997). «Fundamental Stellar Parameters of γ2 Velorum from HIPPARCOS Data». Astrophysical Journal Letters 484 (2): L153–L156. doi:10.1086/310785. Bibcode: 1997ApJ...484L.153S. 

Δείτε επίσης

• Κατάλογος αστέρων της Πρύμνας