Μετάβαση στο περιεχόμενο

Χρυσή Αυγή

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
(Ανακατεύθυνση από Λαϊκός Σύνδεσμος - Χρυσή Αυγή)
Για άλλες χρήσεις, δείτε: Χρυσή Αυγή (αποσαφήνιση).
Λαϊκός Σύνδεσμος - Χρυσή Αυγή
Γενικός ΓραμματέαςΝίκος Μιχαλολιάκος
ΙδρυτήςΝίκος Μιχαλολιάκος
ΊδρυσηΔεκέμβριος 1980 (ως οργάνωση)[1]
Νοέμβριος 1993 (ως πολιτικό κόμμα)[2]
ΈδραΔηλιγιάννη 50, Αθήνα
Πτέρυγα νεολαίαςΜέτωπο Νεολαίας
ΙδεολογίαΝεοναζισμός[3]
Ελληνικός υπερεθνικισμός[4]
Αντιμετανάστευση[5]
Συντηρητισμός[6]
Ευρωσκεπτικισμός[7]
Ξενοφοβία[8]
Φυλετισμός[9]
Αντιπαγκοσμιοποίηση[10]
Αντισημιτισμός[11]
Αντικομμουνισμός[12]
Πολιτικό φάσμαΑκροδεξιά[13]
Χρώματα     Μαύρο
     Κόκκινο
Βουλή
των Ελλήνων
0 / 300
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο
0 / 21
Σημαία κόμματος
Ιστότοπος
xrisiavgi.com
Πολιτικό σύστημα Ελλάδας
Πολιτικά κόμματα
Εκλογές

Ο Λαϊκός Σύνδεσμος - Χρυσή Αυγή (συντ: Χρυσή Αυγή ή Χ.Α.) είναι ελληνικό πολιτικό κόμμα[14], χαρακτηρισμένο πρωτοδίκως ως εγκληματική οργάνωση από την ελληνική δικαιοσύνη.

Ιδρύθηκε το 1980 από τον Νίκο Μιχαλολιάκο ως οργάνωση με νεοναζιστική ιδεολογία, προσανατολισμένη γύρω από την έκδοση ομώνυμου περιοδικού. Ανέπτυξε τη δράση της στις αρχές της δεκαετίας του 1990, περίοδο έντασης του Μακεδονικού ζητήματος. Έκτοτε καταγγέλθηκαν δεκάδες βίαιες επιθέσεις της οργάνωσης εναντίον μεταναστών και Ελλήνων. Το 1998 απαγγέλθηκαν κατηγορίες για μια τέτοια επίθεση στον υπαρχηγό της, «Περίανδρο» Αντώνη Ανδρουτσόπουλο, που ήταν καταζητούμενος για εφτά χρόνια. Η Χ.Α. δημιούργησε συγγενικές οργανώσεις, όπως τη Γαλάζια Στρατιά στον χώρο οπαδών της εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου και το κόμμα Πατριωτική Συμμαχία. Μετά τις αντιδράσεις για τον σχεδιασμό ενός «φεστιβάλ μίσους» το 2005, ο Ανδρουτσόπουλος παραδόθηκε οικειοθελώς, και καταδικάστηκε, ενώ η Χ.Α. ανακοίνωσε ότι θα ανέστελλε τη δράση της, που συνεχίστηκε όμως μέσα από την Πατριωτική Συμμαχία. Από το 2007 ξεκίνησε πάλι ανεξάρτητη δράση, επικεντρώνοντας από το 2009 σε δράσεις εναντίον μεταναστών στο κέντρο της Αθήνας. Από το 1994 συμμετείχε σε εκλογές χωρίς επιτυχία, αλλά την περίοδο της οικονομικής κρίσης ανήλθε εκλογικά: το 2010 ο Μιχαλολιάκος εξελέγη δημοτικός σύμβουλος Αθηναίων και από το 2012 έως το 2019 η ΧΑ εκπροσωπούνταν στη Βουλή των Ελλήνων, ενώ από το 2014 μέχρι το 2020 διέθετε εκλεγμένους εκπροσώπους και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Από τη δεκαετία του '90[15] οι εκπρόσωποι της Χρυσής Αυγής έχουν παύσει τις αναφορές στον ναζισμό και αυτοπροσδιορίζονται κυρίως ως «εθνικιστές».[16] Ωστόσο, η οργάνωση εξακολουθεί να θεωρείται εξτρεμιστική νεοναζιστική από δημοσιογράφους, ερευνητές, πολιτικούς αναλυτές και επιστήμονες, που αναφέρονται στα σύμβολα, τη δράση, τις ιστορικές αναφορές και την ιδεολογία της.[17] Είναι προσωποπαγής οργάνωση, με τον ιδρυτή της, που αποκαλείται «αρχηγός», συνεχώς στη θέση του γενικού γραμματέα και δομή ιεραρχική.

Έχει κατηγορηθεί για αντισυνταγματική και βίαιη δράση, άσκηση ρατσιστικής βίας και δολοφονικές ενέργειες από μέλη της.[18][19] Από το 2003 έως το 2019 έχουν εκδοθεί περισσότερες από 25 καταδικαστικές αποφάσεις για εγκληματικές ενέργειες και επιθέσεις μελών και στελεχών της Χρυσής Αυγής,[20][21] ενώ τον Σεπτέμβριο του 2013, μετά τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα στο Κερατσίνι, εισαγγελικές έρευνες στοιχειοθέτησαν την κατηγορία της σύστασης εγκληματικής οργάνωσης.[22][23] Με βούλευμα του Συμβουλίου Εφετών συνολικά 69 πρόσωπα συνελήφθησαν και παραπέμφθηκαν σε δίκη το 2015.[24][25] Τον Οκτώβριο του 2020 το Τριμελές Εφετείο Κακουργημάτων καταδίκασε ομόφωνα την ηγεσία της Χρυσής Αυγής, πρώην βουλευτές και πολλά μέλη της για ένταξη σε εγκληματική οργάνωση ή τη διεύθυνσή της, επιβάλλοντάς τους πολυετείς ποινές κάθειρξης[26][27] με μια απόφαση στην οποία αναφέρεται ότι η Χρυσή Αυγή ήταν μία εγκληματική οργάνωση που δρούσε «υπό τον μανδύα πολιτικού κόμματος».[28]

Ιστορικό

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

1980-1987: Η αρχή της οργάνωσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Εξώφυλλο του 1ου τεύχους του περιοδικού Χρυσή Αυγή, Δεκέμβριος 1980, όπου παρατηρείται μια κυκλική σβάστικα και από κάτω η λέξη ἀγχιβασίην.[29]

Το 1973, ο 16χρονος τότε Νίκος Μιχαλολιάκος, γιος αξιωματικού της Χωροφυλακής που είχε θητεύσει στα Τάγματα Ασφαλείας, εντάχθηκε στη νεοφασιστική οργάνωση-κόμμα του Κώστα Πλεύρη, «4η Αυγούστου»[30][31] και κατά την αντιδικτατορική εξέγερση του Πολυτεχνείου στην Αθήνα τον Νοέμβριο του 1973 ήταν μέλος μιας ομάδας νεολαίων της «4ης Αυγούστου» που επιχείρησαν ανεπιτυχώς να εισβάλλουν στο κατειλημμένο από φοιτητές κτήριο του Πολυτεχνείου.[32] Το 1976, μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, κατηγορούμενος για συμμετοχή στο λιντσάρισμα δημοσιογράφων που κάλυπταν την κηδεία του χουντικού αρχιβασανιστή Ευάγγελου Μάλλιου, προφυλακίστηκε για δύο μήνες στις φυλακές Κορυδαλλού, όπου γνώρισε τους πρωταίτιους της δικτατορίας.[30][33] Αργότερα φυλακίστηκε για την εμπλοκή του στην υπόθεση των δεκατριών βομβιστικών επιθέσεων στην Αθήνα την τέταρτη επέτειο της Μεταπολίτευσης, στις 23 Ιουλίου 1978.[33]

Μετά την αποφυλάκισή του, τον Δεκέμβριο του 1980, ο Μιχαλολιάκος συνεργαζόμενος με άτομα του εθνικοσοσιαλιστικού χώρου, ξεκίνησε την έκδοση του περιοδικού «Χρυσή Αυγή»,[34] στο οποίο προβάλλονταν, μεταξύ άλλων, ο Χίτλερ, διάφοροι συνεργάτες του και Έλληνες δωσίλογοι.[35] Παράλληλα, ξεκίνησε η έκδοση βιβλίων ίδιου περιεχομένου.[36] Η έμπνευση του ονόματος προήλθε από το ομώνυμο Αγγλικό ερμητικό τάγμα του 19ου αιώνα, το οποίο, σύμφωνα με μία αποκρυφιστική θεώρηση ενός στελέχους της οργάνωσης, συνδεόταν με τον Χίτλερ.[37][38][39] Όπως και άλλες νεοφασιστικές οργανώσεις ανά την Ευρώπη, που ήθελαν να αποφύγουν τις επεμβάσεις των αρχών την εποχή εκείνη, η Χ.Α. είχε αρχικά τη μορφή οργάνωσης ιδεολογικής.[40][41] Τον Φεβρουάριο του 1983 ο Μιχαλολιάκος κατέθεσε στον Άρειο Πάγο δήλωση ίδρυσης «πολιτικής κίνησης» με την ονομασία «Λαϊκός Σύνδεσμος», ενώ στο τρέχον τεύχος του περιοδικού δήλωνε ότι δεν ενδιαφερόταν για την πολιτική.[2] Φοβούμενος την απαγγελία νέων κατηγοριών, τον Δεκέμβριο του 1983 ο Μιχαλολιάκος διέκοψε τη λειτουργία της οργάνωσης και τον Απρίλιο του 1984 την έκδοση του περιοδικού, ενώ ο ίδιος, σύμφωνα με ένα ιδρυτικό στέλεχος της Χ.Α., κατέφυγε στη Νότια Αφρική. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα,[42] τον Σεπτέμβριο διορίστηκε από τον Γεώργιο Παπαδόπουλο, πρόεδρος της Νεολαίας της Εθνικής Πολιτικής Ενώσεως, παραιτήθηκε όμως τον Ιανουάριο, λόγω έντονων αντιθέσεων στον χώρο της ακροδεξιάς μεταξύ φιλοεθνικοσοσιαλιστών και μη, και αντικαταστάθηκε από τον Μάκη Βορίδη.[30][33][43]

1987-1997: Δραστηριοποίηση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1985 ο Μιχαλολιάκος προσανατολίστηκε σε αυτόνομη δράση μαζί με μια μικρή ομάδα ομοϊδεατών. Το 1987 ξεκίνησε εκ νέου η έκδοση του περιοδικού,[44] οπότε και συντάχθηκε για εσωτερική χρήση της οργάνωσης ένα καταστατικό.[45][46] Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, η Χρυσή Αυγή εκμεταλλεύτηκε την εθνικιστική έξαρση που ακολούθησε του Μακεδονικού ζητήματος,[47] πραγματοποιώντας την πρώτη δημόσια εμφάνισή της στην Αθήνα στο συλλαλητήριο της 10ης Δεκεμβρίου 1992, όταν μια ομάδα κρούσης 30 ατόμων οπλισμένων με ρόπαλα και ασπίδες επιτέθηκε στην κατειλημμένη από φοιτητές ΑΣΟΕΕ και έπειτα στην κατάληψη της Οικίας της Λέλας Καραγιάννη και σε δύο νεαρούς μέλη αριστερής οργάνωσης. Η αστυνομία αποδείχθηκε αναποτελεσματική, ενώ εννιά συλληφθέντες χρυσαυγίτες αφέθηκαν ελεύθεροι δίχως να κρατηθούν τα στοιχεία τους. Τα ΜΜΕ κατήγγειλαν «εμφάνιση νεοναζί», ενώ η οργάνωση ανέλαβε την ευθύνη της επίθεσης σε «οργανωμένα αντεθνικά στοιχεία».[48][49] Τον επόμενο μήνα η ΧΑ ξεκίνησε την έκδοση ομώνυμης εβδομαδιαίας εφημερίδας.[50] Το ίδιο έτος σημειώθηκε έκρηξη βόμβας στα γραφεία της Χρυσής Αυγής η οποία αποδόθηκε στην ακροαριστερή οργάνωση «Επαναστατικός Λαϊκός Αγώνας».[51]

Μέλη της Χρυσής Αυγής πολέμησαν στον πόλεμο της Βοσνίας στο πλευρό του σερβικού στρατού. Τον Μάρτιο του 1995 σχημάτισαν την «Ελληνική Εθελοντική Φρουρά» (ΕΕΦ), μονάδα που ενσωματώθηκε στον τακτικό σερβοβοσνιακό στρατό με έδρα τη Βλασένιτσα, από την οποία πέρασαν 60 ως 100 εθελοντές. Αποτελούσαν τμήμα του «Σώματος Ντρίνα», που ήταν υπεύθυνο για την κατάληψη και τη σφαγή της Σρεμπρένιτσα, και σύμφωνα με έκθεση ολλανδικού ινστιτούτου ήταν παρόντες σε σφαγές αμάχων, αλλά οι ίδιοι αρνούνται ρητά τη συμμετοχή τους σε εγκλήματα πολέμου και αμφισβητούν την τέλεσή τους.[52][53][54][55]

Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας είχε διαμορφωθεί ένας στενός πυρήνας μελών γύρω από την ηγεσία αποτελούμενος από έναν περίγυρο περίπου 100 ατόμων (κυρίως νεαρών σκίνχεντς) στην Αττική και μικρότερων ομάδων στην επαρχία. Διαμορφώθηκε επίσης μια παραστρατιωτική δομή υπό τον υπαρχηγό της οργάνωσης, αξιωματικό εν αποστρατεία Γιάννη Γιαννόπουλο.[47] Από το 1992 έως το 1997 καταγγέλθηκαν πάνω από 50 επιθέσεις χρυσαυγιτών.[56] Η τυπολογία των επιθέσεων αυτών είναι κοινή με εκείνες που πραγματοποιούσαν οι μελανοχίτωνες του Μουσολίνι: αστραπιαίες επιδρομές ενόπλων με στόχο το σακάτεμα του θύματος (ή των θυμάτων) και εξαφάνιση των δραστών. Μετά τις καταγγελίες των συμβάντων, η Χρυσή Αυγή συνήθως διάψευδε τη συμμετοχή της σε αυτά, ακόμα κι όταν δράστες ήταν επώνυμα μέλη ή στελέχη της, ενώ στα έντυπα της οργάνωσης όπως την εφημερίδα της περιέχονταν σαφείς προτροπές προς τα μέλη και τους οπαδούς της για την ανάληψη τέτοιων ενεργειών με στόχο την «κυριαρχία στο πεζοδρόμιο» απέναντι σε «εθνικούς και φυλετικούς εχθρούς».[56][57] Παρά τη στρατιωτική δομή της οργάνωσης, ο Μιχαλολιάκος απαντούσε στις αιτιάσεις ενός μέρους του Τύπου, το οποίο προς τα τέλη της δεκαετίας του 1990 χαρακτήριζε τη Χρυσή Αυγή «εγκληματική οργάνωση», ότι δεν ευθύνεται για τις πράξεις των οπαδών της και ότι κανένα μέλος της δεν είχε ποτέ καταδικαστεί.[58]

Με απόφαση του Μιχαλολιάκου η Χρυσή Αυγή συμμετείχε στις βουλευτικές εκλογές του 1996 με κεντρικό σύνθημα «Ψηφίστε μας για να φοβηθούν». Απέσπασε 4.487 ψήφους (0,07%), αποτέλεσμα που δε θεωρήθηκε ικανοποιητικό και αποδόθηκε από την οργάνωση σε νοθεία του κράτους και των κομμάτων.[59][60] Μετά την εκλογική αυτή αποτυχία, επιχειρήθηκε η τηλεοπτική προβολή της οργάνωσης. Η τηλεοπτική παρουσία οδήγησε σε διαμαρτυρίες οπαδών της οργάνωσης ότι ατονεί η δράση «στο πεζοδρόμιο» και στην αποχώρηση της ομάδας υπό τον Γιαννόπουλο. Για την εκτόνωση της δυσαρέσκειας της βάσης δημιουργήθηκε η «φάλαγγα», μια παραστρατιωτική δομή 10–12 ατόμων υπό τον νέο υπαρχηγό της οργάνωσης, Αντώνη Ανδρουτσόπουλο, γνωστό με το ψευδώνυμο «Περίανδρος».[47]

1998-2009: Υπόθεση «Περίανδρου» και μετωπικές οργανώσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Δείτε επίσης: Περίανδρος Ανδρουτσόπουλος

Τον Ιούνιο του 1998 μία «φάλαγγα» δέκα χρυσαυγιτών με επικεφαλής τον «Περίανδρο» πραγματοποίησε μία επίθεση εναντίον τριών αριστερών νέων.[εκκρεμεί παραπομπή] Ένας από αυτούς, ο Δημήτρης Κουσουρής αναγνώρισε τον Ανδρουτσόπουλο και μετά τη δημόσια ανακοίνωση της αναγνώρισης, η εβδομαδιαία εφημερίδα της οργάνωσης διέκοψε αιφνίδια την κυκλοφορία της.[47] Την περίοδο της φυγοδικίας του Ανδρουτσόπουλου, τα περιοδικά της οργάνωσης δημοσίευαν διηγήματά του[61] και η ΧΑ αναφερόταν σε αυτόν ως «αδίκως διωκόμενο» για τις ιδέες του.[62][63] Ο Ανδρουτσόπουλος παρέμεινε καταζητούμενος για επτά χρόνια, κατά τα οποία η αστυνομία αδρανούσε ή δεν αξιοποιούσε στοιχεία που διέθετε για τη σύλληψή του.[64]

Στις ευρωεκλογές του 1999 η Χρυσή Αυγή συνεργάστηκε με την Πρώτη Γραμμή, σχηματισμό του Κωνσταντίνου Πλεύρη.[65] Ο συνδυασμός έλαβε 48.532 ψήφους (0,75%), σημειώνοντας τις καλύτερες επιδόσεις σε περιοχές της Αθήνας όπου κατοικούσαν ανώτερα κοινωνικά στρώματα, στη Θεσσαλονίκη και στους νομούς Λακωνίας, Πιερίας και Φλώρινας.[66] Λίγες μέρες αργότερα ωστόσο και παρά το ποσοστό που θεωρήθηκε «επιτυχές», ο Μιχαλολιάκος με αφορμή την προβολή της Πρώτης Γραμμής στην εφημερίδα «Ακρόπολις», αποστασιοποιήθηκε από το σχήμα και μετά από δυο βδομάδες ανακοίνωσε ότι η Χρυσή Αυγή δε θα κατερχόταν ξανά σε εκλογές.[67] Ενόψει των βουλευτικών εκλογών του 2000 έγιναν ζυμώσεις με σκοπό τη συνεργασία στον χώρο της ακροδεξιάς και αναμενόταν ότι η Χρυσή Αυγή θα συνεργαζόταν με την Εθνική Συμμαχία του Γρηγόρη Μιχαλόπουλου. Τελικά, όμως, απείχε από τις εκλογές,[68] καταγγέλλοντας όσους δε συμμετείχαν στη λεγόμενη «μάχη του πεζοδρομίου».[69]

Στην προσπάθεια εκμετάλλευσης μιας θετικής προδιάθεσης σημαντικού μέρους της νεολαίας, η Χ.Α. είχε δημιουργήσει μια νεανική οργάνωση, το Μέτωπο Νεολαίας, που το 1998 ξεκίνησε να εκδίδει το περιοδικό Αντεπίθεση,[70] και ως χώροι δράσης του επελέγησαν εκείνοι «όπου η νεολαία δίνει το μαζικό παρών όπως η μουσική και τα γήπεδα».[71] Αποσκοπώντας στη διείσδυση νεοναζιστικών ιδεών στον χώρο των οπαδών της ελληνικής εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου, η Χρυσή Αυγή δημιούργησε μια νέα οργάνωση με το όνομα Γαλάζια Στρατιά,[72][73][74] που ήταν παράρτημα της ΧΑ, αλλά εμφανιζόταν ως ανεξάρτητος σύνδεσμος φιλάθλων.[73][75] Στον χώρο της μουσικής, η ΧΑ προσπάθησε να διαδώσει τις ιδέες της και να στρατολογήσει νέα μέλη διοργανώνοντας «Γιορτές Νεολαίας» και προσεγγίζοντας τη μουσική σκηνή της άκρας δεξιάς, γνωστή ως "White Power Music", που υπάρχει στην Ελλάδα από τη δεκαετία του 1980 και στον χώρο της οποίας δραστηριοποιούνται πολλά στελέχη της ΧΑ.[76]

Στις αυτοδιοικητικές εκλογές του 2002 τέσσερα μέλη της Χρυσής Αυγής ήταν υποψήφιοι με τον συνδυασμό του Γιώργου Καρατζαφέρη, αρχηγού του ΛΑΟΣ, για την Υπερνομαρχία Αθηνών.[77]

Στις 21 Απριλίου 2004, επέτειο του πραξικοπήματος του 1967, ανακοινώθηκε η ίδρυση της Πατριωτικής Συμμαχίας από τη Χρυσή Αυγή, από μικρότερες, ιδεολογικά συγγενείς, οργανώσεις και προσωπικότητες του εθνικιστικού χώρου.[30] Η Πατριωτική Συμμαχία αποσκοπούσε στη σύγκλιση φιλοεθνικοσοσιαλιστών και φιλοχουντικών[78] και εμφανιζόταν ως διάδοχος της Χρυσής Αυγής.[30] Επικεφαλής της ήταν ο Δημήτρης Ζαφειρόπουλος, στέλεχος της ΧΑ.[30][78] Στις ευρωεκλογές του Ιουνίου του 2004 η Πατριωτική Συμμαχία έλαβε 10.618 ψήφους (0,17%).[79]

Το 2005 ανακοινώθηκε από τη ΧΑ ότι τον Σεπτέμβριο θα πραγματοποιούνταν στην Ελλάδα ένα πανευρωπαϊκό νεοφασιστικό φεστιβάλ, το «Hatewave 2005», για το οποίο προκλήθηκαν έντονες αντιδράσεις πολιτικών και κυβερνητικές δηλώσεις ότι δε θα γίνει δεκτή η τέλεση της εκδήλωσης.[80][81] Στις 13 Σεπτεμβρίου, τέσσερεις μέρες πριν την πραγματοποίηση του φεστιβάλ,[81] ο Ανδρουτσόπουλος παραδόθηκε στις αρχές,[82] και προφυλακίστηκε, ισχυριζόμενος ότι το διάστημα της φυγοδικίας του βρισκόταν στη Βενεζουέλα.[81] Μετά την παράδοσή του Ανδρουτσόπουλου και από την περίοδο που ιδρύθηκε η «Πατριωτική Συμμαχία» έπαυσαν οι αναφορές σε αυτόν στα έντυπα της οργάνωσης.[62][63] Τον Νοέμβριο του 2005 τριάντα κουκουλοφόροι επιτέθηκαν με βόμβες μολότοφ και πέτρες στα γραφεία της Χρυσής Αυγής απ' όπου κάποιοι άνοιξαν πυρ με επαναληπτική καραμπίνα. Μετά από έρευνα της αστυνομίας στα γραφεία βρέθηκαν έξι βόμβες μολότοφ.[83][84] Τον Δεκέμβριο, ο γενικός γραμματέας της Χρυσής Αυγής, Νίκος Μιχαλολιάκος, ανακοίνωσε την παύση των αυτόνομων πολιτικών δραστηριοτήτων της οργάνωσης και διακόπηκε η κυκλοφορία της ομώνυμης εφημερίδας,[85] προβάλλοντας ως λόγο την ενίσχυση της Πατριωτικής Συμμαχίας.[86] Ο Μιχαλολιάκος ξεκίνησε να αρθρογραφεί στην εφημερίδα «Ελεύθερος Κόσμος», και παρόλο που η Χρυσή Αυγή παρουσιαζόταν ως αδρανής, η εφημερίδα της επανακυκλοφόρησε τον Φεβρουάριο του 2006, ενώ ο Μιχαλολιάκος λάμβανε μέρος σε εκδηλώσεις με την ιδιότητα του γενικού γραμματέα της Χρυσής Αυγής.[85] Τον Ιανουάριο του 2007 η Χ.Α. απέσυρε την υποστήριξή της στην Πατριωτική Συμμαχία, η οποία έπαυσε τη δράση της.[87]

Την υπεράσπιση του Ανδρουτσόπουλου για την κατηγορία της απόπειρας ανθρωποκτονίας είχε αναλάβει μαζί με άλλους ο αδερφός του αρχηγού της Χρυσής Αυγής, Τάκης Μιχαλόλιας, που προσπάθησε να αποσυνδέσει τη Χ.Α. από την υπόθεση.[88] Τον Σεπτέμβριο του 2006 το δικαστήριο καταδίκασε τον Ανδρουτσόπουλο για τρεις απόπειρες ανθρωποκτονίας σε 21 χρόνια φυλάκισης χωρίς αναστολή και χωρίς να του αναγνωριστεί κάποιο ελαφρυντικό.[89] Στο Εφετείο, η ποινή του Ανδρουτσόπουλου μειώθηκε το 2009 στα 12 χρόνια και λίγο αργότερα αποφυλακίστηκε.[90]

2009-2012: Αντιμεταναστευτική δράση στην Αθήνα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 2007 η Χρυσή Αυγή πραγματοποίησε το 6ο[εκκρεμεί παραπομπή] Συνέδριό της και υιοθέτησε το σύνθημα «Εναντίον Όλων», ενώ ο Μιχαλολιάκος ανακοίνωσε ότι η Χ.Α. δε θα συμμετείχε στις βουλευτικές εκλογές του Σεπτεμβρίου, αλλά πρόβαλλε ως στόχο να γίνουν οι «οδηγητές της οργής του λαού μας».[91] Το 2009 η Χ.Α. εγκαταστάθηκε στην περιοχή του Άγιου Παντελεήμονα στην Αθήνα, όπου ξεκίνησαν να τελούνται επιθέσεις εις βάρος μεταναστών, σε ορισμένες από τις οποίες αναγνωρίζονταν άτομα που συνδέονταν με τη Χρυσή Αυγή, με αποτέλεσμα η περιοχή να γίνει άβατη για μετανάστες.[92][93] Εκεί δρούσαν μέλη της Χ.Α. από άλλες περιοχές της Αθήνας ή κοντινές πόλεις, τα οποία συχνά παρουσιάζονταν ως «αγανακτισμένοι κάτοικοι» της γειτονιάς.[94] Η Χρυσή Αυγή συμμετείχε στις ευρωεκλογές του 2009 όπου έλαβε 23.564 ψήφους (ποσοστό 0,46%),[95] ενώ στις εθνικές εκλογές του 2009 έλαβε 19.624 ψήφους (ποσοστό 0,29%).[96]

Τον Μάρτιο του 2010, τα γραφεία της Χρυσής Αυγής στην Αθήνα δέχθηκαν ισχυρή βομβιστική επίθεση, με αποτέλεσμα να καταστραφούν ολοκληρωτικά τα γραφεία και ένα μεγάλο μέρος του ορόφου, όπως επίσης και να προκληθούν υλικές ζημιές στις διπλανές οικοδομές.[97] Την ευθύνη για την επίθεση είχε αναλάβει με προκήρυξη της, η τρομοκρατική οργάνωση «Συνωμοσία των Πυρήνων της Φωτιάς».[98] Στις αυτοδιοικητικές εκλογές του ίδιου έτους η Χρυσή Αυγή έλαβε ποσοστό 5,29% στο Δήμο Αθηναίων και εξέλεξε ένα δημοτικό σύμβουλο, τον Νίκο Μιχαλολιάκο.[99][100]

Με αφορμή μία δολοφονία, τον Μάιο του 2011 η Χ.Α. οργάνωσε ένα πολυήμερο πογκρόμ εναντίον μεταναστών στο κέντρο της Αθήνας, κατά το οποίο πραγματοποιήθηκε μια πορεία με επικεφαλής στελέχη της Χ.Α., με αποτέλεσμα δεκάδες μετανάστες να τραυματιστούν και ένας, ο Αμπντούλ Μάναν από το Μπανγκλαντές, να χάσει τη ζωή του.[101]

2012-2019: Κοινοβουλευτική εκπροσώπηση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Εναλλακτικό λογότυπο του Λαϊκού Συνδέσμου – Χρυσή Αυγή.

Τον Μάιο του 2011 ξεκίνησαν να λαμβάνουν χώρα στην Πλατεία Συντάγματος στην Αθήνα αντικυβερνητικές διαδηλώσεις εναντίον των μέτρων οικονομικής λιτότητας. Η Χρυσή Αυγή τις αντιμετώπισε αρνητικά,[102] προκρίνοντας τη δράση «στον δρόμο», ενώ επέκρινε την ιδεολογική ποικιλία και την πολυπολιτισμική σύνθεση των διαδηλωτών.[103] Τον Δεκέμβριο, όταν το κίνημα των «Αγανακτισμένων» είχε πια κατασταλεί, η Χρυσή Αυγή οργάνωσε στο Σύνταγμα μία δική της συγκέντρωση «κατά του Μνημονίου».[104]

Ενώ μέχρι τότε η εκλογική ισχύς της Χρυσής Αυγής ήταν ισχνή έως μηδενική, από τον Φεβρουάριο του 2012 ως τις εκλογές του Μαΐου γνώρισε ταχεία άνοδο, υποθέτοντας αντιμνημονιακή στάση και επωφελούμενη από την κατάρρευση της επιρροής του ΛΑ.Ο.Σ., λόγω της συμμετοχής του στην κυβέρνηση Παπαδήμου, καθώς και την ανάδειξη της ασφάλειας και του μεταναστευτικού σε κύρια θέματα της προεκλογικής περιόδου.[105] Στις εκλογές του Μαΐου αναδείχθηκε έκτο κόμμα λαμβάνοντας ποσοστό 6,97% και πέτυχε για πρώτη φορά την είσοδό της στη Βουλή των Ελλήνων εκλέγοντας 21 βουλευτές.[106] Στις επαναληπτικές εκλογές του Ιουνίου διατήρησε το ποσοστό της και κέρδισε 18 έδρες.[107]

Σύμφωνα με έκθεση του Συνήγορου του Πολίτη, από το 2012 έως τον Σεπτέμβριο του 2013 σημειώθηκε ραγδαία αύξηση των περιστατικών ρατσιστικής βίας, φαινόμενο που συνδέεται με την είσοδο στο κοινοβούλιο της Χρυσής Αυγής, που εξέφερε «πρωτοφανή σε οξύτητα ρατσιστικό, ξενοφοβικό και μισαλλόδοξο πολιτικό λόγο» και ενθάρρυνε την απενοχοποίηση της ρατσιστικής ρητορικής.[108] Το 2013 το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας κατέγραψε 166 περιστατικά ρατσιστικής βίας, τα περισσότερα από τα οποία ήταν σωματικές επιθέσεις σε αλλοδαπούς και έλαβαν χώρα σε περιοχές του κέντρου της Αθήνας. Σε 75 από τα καταγραφέντα περιστατικά τα θύματα πιστεύουν ότι οι δράστες συνδέονται με εξτρεμιστικές ομάδες και σε 15 αναγνώρισαν ως δράστες μέλη της Χρυσής Αυγής.[109][110] Πέρα από την αύξηση των επιθέσεων εναντίον μεταναστών, την περίοδο αυτή, κατά την οποία η ΧΑ σημείωνε δημοσκοπική άνοδο, μέλη και βουλευτές της συμμετείχαν σε προκλητικά επεισόδια στο κοινοβούλιο, σε προπηλακισμούς και επιθέσεις κατά πολιτικών αντιπάλων σε δημόσιους χώρους.[111]

Ο Παύλος Φύσσας (2011), μετά τη δολοφονία του οποίου από χρυσαυγίτες το 2013 δρομολογήθηκε η δίκη της Χρυσής Αυγής.

Τον Σεπτέμβριο του 2013 κλιμακώθηκε η ένταση των επεισοδίων στα οποία συμμετείχαν χρυσαυγίτες, που στις 13 Σεπτεμβρίου επιτέθηκαν σε αφισοκολλητές του ΚΚΕ στο Πέραμα, ενώ στις 15 Σεπτεμβρίου απέσπασαν βίαια από τους διοργανωτές της τον έλεγχο εκδήλωσης για τους νεκρούς του Μελιγαλά στη Μεσσηνία.[111] Στις 18 προς 19 Σεπτεμβρίου κατά τη διάρκεια επίθεσης «τάγματος εφόδου» χρυσαυγιτών που είχε συγκροτηθεί έξω από τα γραφεία της τοπικής οργάνωσης της ΧΑ στη Νίκαια,[112] ένα στέλεχος της Χρυσής Αυγής, ο Γιώργος Ρουπακιάς δολοφόνησε με μαχαίρι τον Παύλο Φύσσα, έναν αριστερό ράπερ μουσικό,[112][113][114][115][116] γνωστό για την αντιφασιστική του δράση.[117] Με ενέργειες του υπουργού Δημόσιας Τάξης Νίκου Δένδια[118] και της εισαγγελέως του Αρείου Πάγου[119] στοιχειοθετήθηκε η κατηγορία της σύστασης εγκληματικής οργάνωσης από τη Χρυσή Αυγή και η Αντιτρομοκρατική Υπηρεσία συνέλαβε την ηγετική ομάδα του κόμματος και τους υπαίτιους της δολοφονίας.[23][120] Με βάση τη δικογραφία που σχηματίστηκε,[121] ο εισαγγελέας εφετών κατέθεσε μία πρόταση, στην οποία η ΧΑ περιγραφόταν ως μία στρατιωτικά οργανωμένη εγκληματική οργάνωση υπό τον απόλυτο έλεγχο του Νίκου Μιχαλολιάκου.[122] Τον Φεβρουάριο του 2015 το συμβούλιο εφετών υιοθέτησε τους ισχυρισμούς της εισαγγελικής πρότασης και διέταξε την παραπομπή σε δίκη 69 ατόμων κατηγορούμενων με το άρθρο 187 του ποινικού κώδικα περί εγκληματικής οργάνωσης.[24][25][123][124] Ανάμεσα στους προφυλακισμένους ήταν 8 από τα 16 μέλη της κοινοβουλευτικής ομάδας της Χρυσής Αυγής.[125] Η δίκη ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2015.[εκκρεμεί παραπομπή]

Δύο μήνες μετά τη δολοφονία Φύσσα, δύο άτομα που επέβαιναν σε μοτοσικλέτα άνοιξαν πυρ έξω από τα γραφεία της Χρυσής Αυγής στο Νέο Ηράκλειο της Αθήνας, με αποτέλεσμα τους θανάτους του Μανώλη Καπελώνη και του Γιώργου Φουντούλη, και το σοβαρό τραυματισμό του Αλέξανδρου Γέροντα, όλοι μέλη της Χρυσής Αυγής.[126][127] Την ευθύνη για την επίθεση ανέλαβε η πρωτοεμφανιζόμενη τρομοκρατική οργάνωση «Μαχόμενες Λαϊκές Επαναστατικές Δυνάμεις», ως αντίποινα για τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα.[128]

Τον Φεβρουάριο του 2014 ανακοινώθηκε ότι είχε ιδρυθεί ένα νέο κόμμα με την επωνυμία «Εθνική Αυγή», για να λάβει μέρος στις ευρωεκλογές του ίδιου έτους στην περίπτωση που η Χρυσή Αυγή τεθεί εκτός νόμου.[129][130] Ο Άρειος Πάγος, ωστόσο, ενέκρινε τη συμμετοχή της Χρυσής Αυγής στις ευρωεκλογές,[131] στις οποίες η οργάνωση αναδείχθηκε τρίτο κόμμα με 536.910 ψήφους (ποσοστό 9,39%) και εξέλεξε τρεις ευρωβουλευτές.[132] Τα υψηλότερα ποσοστά σημειώθηκαν ανάμεσα στους άντρες ψηφοφόρους, τους νέους και τους ψηφοφόρους με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, ενώ αύξησε τα ποσοστά της στους περισσότερους δήμους της χώρας, ιδίως στη Βόρεια Ελλάδα.[133]

Χρυσή Αυγή
Σημαία με σύμβολο μαίανδρου (τεθλασμένης γραμμής) σε μαύρο χρώμα με λευκό περίγραμμα, σε κόκκινο φόντο.
Η Σημαία της Χρυσής Αυγής
Πρόσωπα
Σχετιζόμενες
οργανώσεις
Περιστατικά βίας
Σχετικά θέματα

Στις εκλογές του Ιανουαρίου 2015 η Χρυσή Αυγή πήρε 388.447 ψήφους (6,28%) εκλέγοντας 17 βουλευτές.[134] Η εκλογική της ισχύς υποχώρησε στην Αττική, αλλά διευρύνθηκε σε περιοχές της Κεντρικής Μακεδονίας, όπως το Κιλκίς, όπου σημείωσε το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό μετά τη Λακωνία.[135][136] Στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015 κέρδισε 379.581 ψήφους (6,99%) εκλέγοντας 18 βουλευτές.

Τον Απρίλιο του 2018, ο ευρωβουλευτής Ελευθέριος Συναδινός ανακοίνωσε την αποχώρησή του από τη Χρυσή Αυγή[137] και ακολούθησαν τον Απρίλιο του επόμενου έτους οι άλλοι δύο ευρωβουλευτές, Γεώργιος Επιτήδειος[138] και Λάμπρος Φουντούλης.[139][140][141]

Τον Ιούνιο του 2018 ο βουλευτής της Χρυσής Αυγής Κωνσταντίνος Μπαρμπαρούσης, μιλώντας από το βήμα της Βουλής, κάλεσε τον Ελληνικό Στρατό να συλλάβει τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, τον Πρωθυπουργό και τον Υπουργό Εθνικής Άμυνας για να αποτρέψει την επικείμενη συνομολόγηση της συμφωνίας των Πρεσπών που έφερε η κυβέρνηση στη Βουλή για το Μακεδονικό ονοματολογικό ζήτημα.[142] Μετά από αυτή τη δήλωση του ο Νίκος Μιχαλολιάκος διέγραψε τον Μπαρμπαρούση από την κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος, με την αιτιολογία ότι οι θέσεις αυτές ήταν "εκτός της γραμμής του κόμματος".[143][144] Λίγους μήνες αργότερα ο Κωνσταντίνος Μπαρμπαρούσης επέστρεψε και επισήμως στην Κ.Ο. της Χρυσής Αυγής.[145]

Στις ευρωεκλογές του Μαΐου 2019 η Χ.Α. ήρθε πέμπτη με ποσοστό 4,87%, εκλέγοντας δύο ευρωβουλευτές. Στις βουλευτικές εκλογές του Ιουλίου δεν ξεπέρασε το όριο του 3% (έλαβε ποσοστό 2,93%), μένοντας έτσι εκτός Βουλής. Η απώλεια βουλευτικών εδρών οδήγησε σε αποχώρηση πολλών στελεχών, αλλά και μεταφορά των κεντρικών γραφείων του κόμματος από τη λεωφόρο Μεσογείων στην προ 2012 διεύθυνση, Θεόδωρου Δηλιγιάννη 50.[146][147]

2019-σήμερα: Εκτός Βουλής

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Λίγες μέρες μετά τις βουλευτικές εκλογές ο ευρωβουλευτής του κόμματος Γιάννης Λαγός ανακοίνωσε την ανεξαρτητοποίηση του από τη Χρυσή Αυγή.[148] Ακολούθησαν τέσσερις πρώην βουλευτές, ο Νικόλαος Κούζηλος,[149] ο Παναγιώτης Ηλιόπουλος,[150] ο Γιώργος Γερμενής και η Σωτηρία Βλάχου, οι οποίοι ίδρυσαν την Εθνική Λαϊκή Συνείδηση.[151] Παραιτήθηκε επίσης και ο Δημήτρης Βογιατζής, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής της Χρυσής Αυγής.[152] Τον Μάιο του 2020 ο Ηλίας Κασιδιάρης ανακοίνωσε την αποχώρησή του από το κόμμα, μετά την απόρριψη από τον Μιχαλολιάκο πρότασης του για αλλαγή ονομασίας και αντικατάσταση του Μιχαλολιάκου στην ηγεσία της ΧΑ από τον Κασιδιάρη,[153] και ίδρυσε ένα νέο κόμμα, τους Έλληνες για την Πατρίδα.[154] Τον Αύγουστο του ίδιου έτους διεγράφη και ο δεύτερος εκλεγμένος ευρωβουλευτής Θανάσης Κωνσταντίνου, αφήνοντας το κόμμα χωρίς εκπροσώπηση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.[155]

Στις 7 Οκτωβρίου 2020, η Χρυσή Αυγή κρίθηκε εγκληματική οργάνωση από το Τριμελές Εφετείο Κακουργημάτων, κι έτσι ο Γενικός Γραμματέας και η ηγεσία της καταδικάστηκαν ομόφωνα σε πρώτο βαθμό για τη διεύθυνσή της.[26] Το δικαστήριο επέβαλε ποινές φυλάκισης στα ηγετικά στελέχη της Χρυσής Αυγής, πρώην βουλευτές της, αλλά και πολλά μέλη της.[27]

Έναν χρόνο μετά, το 2021, ακροδεξιοί κουκουλοφόροι επιτέθηκαν σε ΕΠΑΛ της Σταυρούπολης στη Θεσσαλονίκη (με τη βοήθεια και μαθητών που ανήκουν στον ευρύτερο ακροδεξιό χώρο), όπου γινόταν ενημέρωση από φοιτητική οργάνωση σχετικά με την Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής, που αφορά τους τελειόφοιτους μαθητές. Έγινε επίσης επίθεση σε μέλη της ΚΝΕ, που πραγματοποιούσαν αντιφασιστική πορεία στην περιοχή, εξαιτίας των γεγονότων[156]. Το Μέτωπο Νεολαίας της Χρυσής Αυγής, έβγαλε ανακοίνωση με την οποία υποστήριξε τις πράξεις βίας, καθώς σύμφωνα με το ίδιο, η ενημέρωση από τους φοιτητές γινόταν για «αντεθνικούς σκοπούς» και ότι «ορθώς η μαθητική κοινότητα της Σταυρούπολης απομάκρυνε τους αριστεριστές συμμορίτες»[157].

Οργάνωση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Καταστατικό και η Αρχή του Αρχηγού

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Χρυσή Αυγή είναι μια προσωποπαγής οργάνωση της άκρας δεξιάς η πορεία της οποίας, όπως και εκείνη των νεοναζιστών στην Ελλάδα, ταυτίζεται με εκείνη του γενικού γραμματέα της οργάνωσης, Νίκου Μιχαλολιάκου.[158][159] Ο Μιχαλολιάκος, βρίσκεται στη θέση αυτή από την ίδρυση του κόμματος. Σύμφωνα με το επίσημο καταστατικό του κόμματος,[160] που κατατέθηκε στον Άρειο Πάγο τον Αύγουστο του 2012,[161] το υψηλότερα ιστάμενο όργανο είναι το τριετές συνέδριο, που αποτελείται από 300 μέλη τα οποία εκλέγουν το γενικό γραμματέα και τα μέλη της κεντρικής επιτροπής. Ο γενικός γραμματέας είναι το υψηλότερο όργανο μεταξύ συνεδρίων, οι αποφάσεις του είναι δεσμευτικές για όλα τα μέλη και η τριετής θητεία του ανανεώνεται αυτόματα εκτός αν μια πλειοψηφία των συνέδρων ζητήσει να γίνουν εκλογές. Σύμφωνα με το καταστατικό, ο γενικός γραμματέας ορίζει τα μέλη του πολιτικού συμβουλίου της Χ.Α. και τους υποψήφιους στις εκλογές. Αποτέλεσμα της οργανωτικής αυτής δομής είναι να διαχωρίζεται από όλα τα υπόλοιπα μέλη του κόμματος ο γενικός γραμματέας, που αποκαλείται από όλους ανεξαιρέτως «αρχηγός».[160] Η Χ.Α. διακηρύσσει ότι είναι οργανωμένη με βάση στρατιωτικά πρότυπα και στελέχη της ισχυρίζονται ότι υπερασπίζονται την «αρχή του αρχηγού», που θεωρούν πλεονέκτημα του κόμματος, αν και δεν αναφέρεται στο επίσημο καταστατικό του.[162]

Στην πράξη, ο Μιχαλολιάκος διαθέτει πολύ μεγαλύτερη εξουσία από αυτή που του αναγνωρίζεται με το επίσημο καταστατικό[133] και η εσωτερική δομή της ΧΑ μοιάζει να συμμορφώνεται περισσότερο με τις αρχές που καταγράφονται σε ένα παλαιότερο καταστατικό,[161] την ύπαρξη του οποίου η οργάνωση αρνείται. Το καταστατικό αυτό, σύμφωνα με ρεπορτάζ ελληνικών εφημερίδων, συντάχθηκε για εσωτερική χρήση της οργάνωσης το 1987 και είναι σφραγισμένο με το Wolfsangel.[163] Διαχωρίζει τη Χρυσή Αυγή ως ιδεολογική οργάνωση από τον Λαϊκό Σύνδεσμο, που αποτελεί την πολιτική έκφρασή της. Όπως προκύπτει από το καταστατικό, η οργάνωση χαρακτηρίζεται από πολύπλοκη δομή και τη διάκριση της "οργανωτικής" ιεραρχίας των μελών από τη "διοικητική" ιεραρχία, που έχει στρατιωτική δομή με 6 βαθμίδες και επιτάσσει την απόλυτη πειθαρχία των κατώτερων στους ανώτερους. Ακολουθώντας τη χιτλερική "Αρχή του Αρχηγού" (Führerprinzip), ο «εθνικοσοσιαλιστής Αρχηγός» αναγνωρίζεται ως «Ανώτατος Ηγέτης της Χρυσής Αυγής» με την «απόλυτη ευθύνη των τελικών αποφάσεων», ο «κατ’ εξοχήν Λαϊκός-Ηγέτης» που «είναι ο ίδιος ο Λαός, που έχει συνειδητοποιήσει το ιστορικό του πεπρωμένο» και το πρόσωπό του χαρακτηρίζεται «απαραβίαστο».[45][46]

Κομματικά έντυπα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η εβδομαδιαία εφημερίδα «Χρυσή Αυγή» ήταν το όργανο του κόμματος για διάσωση των απόψεων του και προπαγάνδα.[164] Το έντυπο της οργάνωσης ήταν γεμάτο με ρητές προτροπές προς μέλη και οπαδούς για επιθέσεις ενάντια σε τσιγγάνους, αλλοδαπούς, αντιφασίστες, «ανθέλληνες» και «μειοδότες».[56] Χρησιμοποιούσε ανεπίσημη γλώσσα, συχνά ειρωνική και προσβλητική, με στόχο να γίνει θελκτική και σε άτομα πέραν του στενού κομματικού κύκλου και να προσεγγίσει το ευρύτερο κοινό.[165] Η εφημερίδα έπαυσε να εκδίδεται μετά την καταδικαστική απόφαση του δικαστηρίου.[166] Η Χρυσή Αυγή εξέδιδε και την επίσης εβδομαδιαία εφημερίδα «Εμπρός»,[167] η οποία σταμάτησε την κυκλοφορία της τον Οκτώβριο του 2019.[168]

Ιδεολογία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Νεοναζισμός

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το πιο συγκροτημένο ιδεολογικό κείμενο της Χρυσής Αυγής κυκλοφόρησε τη δεκαετία του 1980 με τον τίτλο «Διακήρυξη Ιδεολογικών Αρχών» και είναι ένα μανιφέστο του μεταπολεμικού νεοναζισμού, με αντιχριστιανικό, αντιμαρξιστικό και αντισημιτικό χαρακτήρα. Το κείμενο καταγγέλλει αρχικά τους νικητές του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου και εξυμνεί τον εθνικοσοσιαλισμό, τον οποίο παρουσιάζει ως «συνεχιστή» της αρχαίας Ελλάδας.[169] Έπειτα, καταφέρεται ενάντια στον «Εβραίο όλων των εποχών», τον οποίο κατηγορεί ότι μολύνει φυλετικά «τον λευκό Άνθρωπο» και ότι δημιούργησε τον Χριστιανισμό (που ονομάζει «Ιουδαιοχριστιανισμό» και χαρακτηρίζει «μπολσεβικισμό της Αρχαιότητος») και, αργότερα, τον καπιταλισμό και τον κομμουνισμό.[170] Απορρίπτει τη δημοκρατία ως «σύστημα ιστορικά καταδικασμένο [...] γιατί στηρίζεται στη θέληση των πολλών» και καλεί σε μια «νέα εθνικοσοσιαλιστική σταυροφορία».[171] Παρουσιάζει τους υποστηρικτές της διακήρυξης ως «αμετάκλητα φυλετιστές» και αντίθετους στη «φυλετική επιμειξία» και την ισότητα των ανθρώπων και προβάλλει το Άπαρτχαϊντ ως το «μοναδικό φυλετικό κράτος της οικουμένης σήμερα».[172] Η Διακήρυξη καταλήγει με τη διεκτραγώδηση μιας πολιτισμικής και καλλιτεχνικής παρακμής, που αποδίδει «στον Εβραίο», και αντιπαραβάλλει «λίγες προσωπικότητες» της «Λευκής φυλής», από τις οποίες ξεχωρίζει «(...) ο θεμελιωτής, ενσαρκωτής και πρωτοπόρος ήρωας του εθνικοσοσιαλισμού και του ευρωπαϊκού πολιτισμού, ΑΔΟΛΦΟΣ ΧΙΤΛΕΡ». Κλείνει με τη φράση: «ΖΗΤΩ Ο ΕΘΝΙΚΟΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ!»[173]

Σύμφωνα με τον Γιάννη Περδικάρη, που από το 1982 έγραφε ιδεολογικά άρθρα σε έντυπα της Χ.Α. με το ψευδώνυμο Ίων Φιλίππου και παρουσιάζεται ως συνιδρυτής της οργάνωσης και συγγραφέας της Διακήρυξης, η Διακήρυξη χρονολογείται στο 1986-7.[174] Η Διακήρυξη προβαλλόταν επίσημα από το περιοδικό της Χρυσής Αυγής και ο Περδικάρης, που είχε αποχωρήσει το 1991, επανήλθε στη Χρυσή Αυγή από το 2009 ως ιδεολογικός καθοδηγητής και υπέγραφε και τα βασικά ιδεολογικά της κείμενα μέχρι τις εκλογές του 2012. Σε ανυπόγραφο κείμενο που αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα της Χ.Α. το 2013, μετά τη δημοσίευση της Διακήρυξης, υποστηρίζεται ότι η Διακήρυξη είναι προσωπικό κείμενο του Περδικάρη που δεν έχει σχέση με την οργάνωση.[175]

«Λαϊκός Εθνικισμός»

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Συγκέντρωση Χρυσής Αυγής στην Κομοτηνή (2010).[176]
Συγκέντρωση Χρυσής Αυγής στην Κομοτηνή (2010).[176]

Από τα μέσα της δεκαετίας του '90 έπαψαν οι αναφορές στον εθνικοσοσιαλισμό στα έντυπα της οργάνωσης και η ιδεολογία της προβάλλεται από τα μέλη της ως «εθνικισμός».[15][16] Ωστόσο, ο Μιχαλολιάκος διευκρίνιζε σε κείμενο του 2000 ότι η επιλογή του όρου «εθνικισμός» δεν «περιέχει ίχνος απολογίας» ούτε σημαίνει την απομάκρυνση των στελεχών της Χ.Α. από τις έως τότε θέσεις της, αλλά οφείλεται στο ότι θεώρησαν τον όρο αυτό «πλέον δόκιμο και πολιτικά κατάλληλο»,[177] ενώ σύμφωνα με κείμενο της εφημερίδας της οργάνωσης από το 2006, η αντικατάσταση των αναφορών στον εθνικοσοσιαλισμό από «τους όρους εθνικισμός, λαϊκός εθνικισμός και κοινωνικός εθνικισμός δεν σημαίνει ότι αλλάξαμε ιδέες», αλλά οφείλεται στο ότι η χρήση των δεύτερων κρίθηκε «περισσότερο πολιτικά δόκιμη».[178]

Αν και η Χρυσή Αυγή αρνείται τον χαρακτηρισμό της ως εθνικοσοσιαλιστική ή ναζιστική, τα επίσημα κείμενα της ασπάζονται μία βιολογική αντίληψη του εθνικισμού, όμοια με εκείνη των Ναζί του μεσοπολέμου, ορίζοντας τον λαό ως «μια ποιοτική σύνθεση ανθρώπων με την ίδια βιολογική και πνευματική κληρονομιά». Η βιολογική αυτή αντίληψη του έθνους και οι ρατσιστικές ιδέες, η πίστη, δηλαδή, στη «φυλετική ανισότητα των ανθρώπων», διαφοροποιούν την ιδεολογία της Χρυσής Αυγής από εκείνη των περισσότερων ακροδεξιών ευρωπαϊκών κομμάτων.[179]

Άλλες θέσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σε επίπεδο πολιτικών προτάσεων, η Χρυσή Αυγή βρίσκεται κοντά σε άλλα ελληνικά εθνικιστικά κόμματα, όπως ο ΛΑ.Ο.Σ., προωθώντας τον αλυτρωτισμό όσον αφορά τη Βόρεια Ήπειρο και ζητώντας την απέλαση από την Ελλάδα όλων των παράτυπων μεταναστών.[180] Απορρίπτει τα μνημόνια και ζητά την ακύρωσή τους και τη διαγραφή του δημόσιου χρέους, ασκεί κριτική στην ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και ζητά την εγκατάλειψη της Ευρωζώνης και την επιστροφή σε εθνικό νόμισμα.[181] Η Χρυσή Αυγή αντιτίθεται με ακραίο τρόπο στη μετανάστευση (υποστηρίζοντας παράλληλα την απέλαση όλων των μεταναστών και Ρομά, τους οποίους έχει αποκαλέσει «ανθρώπινα σκουπίδια»[159]), στον Μαρξισμό ως προς τη διεθνιστική του προσέγγιση, στην παγκοσμιοποίηση και στην πολυπολιτισμικότητα. Εμφανίζει επίσης αντισημιτικές ιδεολογικές τάσεις,[182][183][184][185] ενώ βουλευτές του κόμματος έχουν εκφράσει άρνηση του ολοκαυτώματος των Εβραίων.[186][187] Άλλες όψεις της ιδεολογίας της Χρυσής Αυτής είναι ο έντονος αντικομμουνισμός και η εναντίωση στο κοινοβουλευτικό σύστημα και την ύπαρξη πολιτικών κομμάτων.[188][189]

Σύμφωνα με κοινωνιολόγους και αναλυτές, η Χρυσή Αυγή χρησιμοποιεί μια κλασική μορφή λαϊκισμού και ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια προσπάθησε να χτίσει την εικόνα της φιλεργατικής οργάνωσης, πολιτευόμενη με όρους αίματος και φυλής ή με όρους αυστηρά έθνους ή πολιτευόμενη στη βάση του σωβινισμού, εξαιρετικά καχύποπτα απέναντι στις θεσμικές διαδικασίες.[16][56][158][190][191]

Εγχώρια και διεθνή Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης έχουν αναφερθεί σε θέσεις, πράξεις, και τη χρησιμοποίηση συμβόλων από μέλη της Χρυσή Αυγής, συμπεριφορές τις οποίες έχουν επισημάνει ως σχετιζόμενες με τις ιδεολογίες του ναζισμού και του φασισμού. Ομάδες μελών της Χρυσής Αυγής έχουν παρομοιαστεί αρκετές φορές, με βάση τη δράση τους, με τα τάγματα εφόδου του Εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος του Χίτλερ (NSDAP).[192][193][194][195][196]

Ιστορικές αναφορές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Μέλη της ΕΟΝ χαιρετούν φασιστικά τον Μεταξά (1938).

Οι ιστορικές αναφορές της Χρυσής Αυγής εντοπίζονται στους ηγέτες των εθνικοσοσιαλιστικών και φασιστικών καθεστώτων της Ευρώπης. Ο θαυμασμός του Αδόλφου Χίτλερ είναι έκδηλος στα κείμενα της οργάνωσης, ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια, ο οποίος χαρακτηρίζεται "οραματιστής" και "στρατηγική ιδιοφυΐα",[197] ενώ το βιβλίο του Ο Αγών μου, έχει εξέχουσα θέση στην ιδεολογική καθοδήγηση.[198] Μνημονεύεται επίσης και ο Ρούντολφ Ες.[16][199] Επιπλέον, υμνούνται οι στρατιωτικές δυνάμεις της ναζιστικής Γερμανίας και οι εθελοντές των Waffen-SS και δικαιολογείται η στάση της Γερμανίας απέναντι στην Ελλάδα κατά τον πόλεμο και την κατοχή.[200]

Παράλληλα, τη δεκαετία του 1980 η Χρυσή Αυγή ασκούσε κριτική στον Ιωάννη Μεταξά, παρά το γεγονός ότι κατά λειτουργική άποψη ήταν εμπνευσμένος από τα εθνικοσοσιαλιστικά και τα φασιστικά καθεστώτα. Η οργάνωση κατηγορούσε τον Μεταξά για το ότι το καθεστώς της 4ης Αυγούστου δεν έγινε ποτέ «λαϊκό εθνικοσοσιαλιστικό ή έστω φασιστικό καθεστώς», επειδή συμβιβάστηκε με τον Βασιλιά Γεώργιο Β΄ και τα συμφέροντα που εκπροσωπούσε, καθώς και για την αγγλόφιλη πολιτική του.[201] Να σημειωθεί επίσης πως ο Μεταξάς δεν υπήρξε αντισημίτης, ούτε ασπάστηκε ρατσιστικές ιδέες. Ωστόσο, καθώς η Χρυσή Αυγή προσπαθεί να αποσυνδεθεί από τον γερμανικό ναζισμό, που δε χαίρει εκτίμησης στην Ελλάδα εξαιτίας της εμπειρίας της κατοχής, τα πιο πρόσφατα χρόνια άρχισε να παρουσιάζει το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, ως το ιδεώδες καθεστώς για την Ελλάδα, δίνοντας έμφαση στην οικονομική, κοινωνική και εργασιακή πολιτική του Μεταξά και την απόρριψη του Ιταλικού τελεσιγράφου το 1940,[202] ενώ υπεραμύνεται την ιστορική αποκατάσταση του δικτάτορα.[158][191][203][204]

Πέραν του Χίτλερ και του Μεταξά,[205] γίνονται αναφορές στους Ισπανούς, Χοσέ Αντόνιο Πρίμο ντε Ριβέρα και τον δικτάτορα Φρανθίσκο Φράνκο.[206]

Σύμβολα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η χαρακτηριστική σημαία της ΧΑ με τον μαίανδρο.

Το σύμβολο της Χρυσής Αυγής είναι ένας μαύρος μαίανδρος με λευκό περίγραμμα σε κόκκινο φόντο, που μοιάζει με τον αγκυλωτό σταυρό.[195][198][207][208] Το σήμα συναντάται και σε άλλους χρωματικούς συνδυασμούς κατά περιπτώσεις. Σε ιστολόγιο ιδεολογικού περιεχομένου που διατηρούσε η Χ.Α., η πρόσβαση στο οποίο μπλοκαρίστηκε τον Φεβρουάριο του 2014, αναφερόταν η ναζιστική σβάστικα ως «αιώνιο σύμβολο», ο μαίανδρος ως σύμβολο της Χ.Α. και ότι τέλεια μορφή του μαιάνδρου είναι ο «διπλός μαίανδρος, δηλαδή η σβάστικα».[209] Επιπλέον, σε φωτογραφίες που λήφθηκαν στο πρώτο Συνέδριο της Χρυσής Αυγής, τον Φεβρουάριο του 1990, απεικονίζεται η αίθουσα του συνεδρίου διακοσμημένη με τον αγκυλωτό σταυρό (Hakenkreuz) και με το αγκίστρι του λύκου (Wolfsangel) που απετέλεσε σύμβολο της ναζιστικής παραστρατιωτικής οργάνωσης Werwolf.[210] Στα εξώφυλλα των δέκα πρώτων τευχών του περιοδικού Χρυσή Αυγή εμφανιζόταν μια κυκλική ναζιστικού τύπου σβάστικα, που αντικαταστάθηκε αργότερα από ένα ρούνο, τον Wolfsangel (λυκοπαγίδα).[211]

Ένας «εσωτερικός κώδικας» της ΧΑ που συντάχθηκε την ίδια περίοδο με το καταστατικό της, το 1987, επιβάλλει στα μέλη της τον ναζιστικό χαιρετισμό.[45][46] Έχουν παρατηρηθεί περιπτώσεις, στις οποίες μέλη της Χρυσής Αυγής, συμπεριλαμβανομένου και του Μιχαλολιάκου, χαιρετούν ναζιστικά.[195][199][212][213][214][215] Οι ίδιοι ισχυρίζονται πως ο χαιρετισμός αυτός είναι αρχαιοελληνικής προέλευσης, καθώς και ότι υιοθετήθηκε από το καθεστώς του Ιωάννη Μεταξά.[16][216][217]

Το κεντρικό σύνθημα του κόμματος Αίμα, Τιμή, Χρυσή Αυγή προέρχεται από τη Χιτλερική Νεολαία.[218] Σε συναυλία του 2005 που διοργανώθηκε από τη ΧΑ και στην οποία έλαβαν μέρος μέλη της ηγεσίας της Χρυσής Αυγής, οι παρευρισκόμενοι φωνάζουν συνθήματα όπως το «Sieg Heil» (Ζιγκ Χάιλ), «Juden Raus» (Έξω οι Εβραίοι) και «Αίμα, Τιμή, Χρυσή Αυγή» και χαιρετούν ναζιστικά, κρατώντας σημαίες των Ες-Ες και της Βέρμαχτ.[219][220]

Ερμηνείες εκλογικής ανόδου

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αρκετοί μελετητές ασχολήθηκαν με την εκλογική άνοδο της Χρυσής Αυγής διατυπώνοντας διάφορες ερμηνείες.

Συγκέντρωση υποστηρικτών της Χ.Α. (2015).

Σύμφωνα με τον Γιάννη Μαυρή, σε μια ανάλυση του εκλογικού αποτελέσματος των εκλογών του 2012 κυριότεροι λόγοι για τους οποίους ψήφισαν τον Λαϊκό Σύνδεσμο Χρυσή Αυγή, οι ψηφοφόροι του δήλωσαν την έκφραση της διαμαρτυρίας και της αγανάκτησής τους για τη γενική κατάσταση στη χώρα, αλλά και το μεταναστευτικό ζήτημα. Υψηλά ποσοστά υποστήριξης σημειώθηκαν σε περιοχές της «Παλαιάς Ελλάδας» όπως η Λακωνία, κάτι που δείχνει την πολιτικο–ιδεολογική συνέχεια των ψηφοφόρων της περιοχής με την προδικτατορική φιλοβασιλική στάση, αλλά και μεταπολιτευτική δεξιά, συντηρητική παράταξη. Ωστόσο, η σημαντικότερη μερίδα των ψηφοφόρων προήλθε από εργατικές–λαϊκές περιοχές της πρωτεύουσας και σχετίζονταν με την υψηλή ανεργία και την παρουσία πολλών μεταναστών.[105]

Σύμφωνα με τον καθηγητή πολιτικών επιστημών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Θανάση Διαμαντόπουλο, η ενίσχυση της Χρυσής Αυγής οφείλεται στην παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, η οποία δημιουργεί έντονα οικονομικά προβλήματα ενισχύοντας τον εθνικισμό, αλλά και στην κατάρρευση του ελληνικού πολιτικού συστήματος. Κατά τον Διαμαντόπουλο, τα αντιδυτικά στοιχεία που φιλοξενούνταν στα δύο μεγάλα κόμματα, ΠΑΣΟΚ και ΝΔ, βρήκαν «καταφύγιο» στη Χρυσή Αυγή που προβάλλει τη «δυνατότητα για μία δυναμική αντίδραση βίαιη, πεζοδρομιακού τύπου».[191]

Η Χρυσή Αυγή ως κόμμα επίσης υιοθέτηση το αρχηγοκεντρικό πρότυπο των μεγάλων κομμάτων της Μεταπολίτευσης (ΠΑΣΟΚ και ΝΔ) καθώς και τα λαϊκιστικά χαρακτηριστικά τους όπου υπάρχει μία υποτιθέμενη άμεση σχέση μεταξύ του ηγέτη του κόμματος με τον λαό [221] . Σύμφωνα με τον Γιώργο Φραντζή, η άνοδος του κόμματος οφείλεται τόσο στα κοινά λαϊκιστικά πρότυπα διακυβέρνησης που είχε με τα δύο μεγάλα κόμματα της μεταπολίτευσης, όσο και στις κοινές αναφορές που είχε με τον πρώιμο μεταπολιτευτικό λόγο του ΠΑΣΟΚ όπου η "εθνική ανεξαρτησία" και η "εθνική ταυτότητα" βρίσκονται "υπό απειλή" και χρειάζεται "κάθαρση" από τις "ξένες δυνάμεις" που επιβουλεύονται το γνήσιο "λαϊκό" και "εθνικό συμφέρον".[222]

Σύμφωνα με τον δημοσιογράφο–ερευνητή Δημήτρη Ψαρρά, η αύξηση της απήχησης της ΧΑ την περίοδο αυτή οφείλεται στο ότι «είναι ο καλύτερος εκφραστής μιας διαδεδομένης στην ελληνική δημόσια σφαίρα, απλοϊκής και μανιχαϊστικής θεωρίας σύμφωνα με την οποία η ελληνική οικονομική κρίση, όπως και το μεταναστευτικό, ήταν αποτέλεσμα μιας συνωμοσίας των ξένων ισχυρών του πλανήτη που επιβουλεύονται την Ελλάδα».[223]

Σύμφωνα με τις Βασιλοπούλου και Χαλικιοπούλου, η μεγάλη εκλογική άνοδος της Χρυσής Αυγής οφείλεται στη στρατηγική απάντηση της οργάνωσης στην ελληνική οικονομική κρίση. Σε μια κοινωνία απογοητευμένη από την εφαρμογή της δημοκρατίας και με ένα εκλογικά ρευστό σώμα, η Χρυσή Αυγή πρόταξε επιτυχημένα μία εθνικιστική λύση, μέσω της χρησιμοποίησης δυο φασιστικών μύθων, του μύθου της κοινωνικής παρακμής και τον μύθο της εθνικής παλιγγενεσίας. Με την εργαλειοποίηση αυτών των μύθων κατάφερε να προτείνει λύσεις για διάφορα οικονομικά, πολιτικά και ιδεολογικά προβλήματα τα οποία είχαν συσσωρευτεί κατά τη διάρκεια της κρίσης. Έτσι, η Χρυσή Αυγή παρουσίαζε τον εαυτό της ως «σωτήρα του έθνους» και ότι είχε να επιτελέσει εθνική αποστολή.[224]

Σχέσεις με θεσμούς

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αστυνομία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Υπολογίζεται ότι μόλις το 1-2% των περιπτώσεων επιθέσεων της Χρυσής Αυγής ή άλλων ακροδεξιών ομάδων εκδικάζονται. Η αδυναμία αυτή της πολιτείας οφείλεται στην αδράνεια των αστυνομικών αρχών για τον εντοπισμό των δραστών των επιθέσεων αυτών και τον φόβο των παθόντων και των μαρτύρων από τη δράση της οργάνωσης.[225]

Σύμφωνα με δημοσιογράφους και μαρτυρίες (μάλιστα και από πρώην στελέχη της) η Χρυσής Αυγή χρησιμοποιείται από τον κρατικό μηχανισμό για το χτύπημα συγκεντρώσεων Ελλήνων και αλλοδαπών εργαζομένων, όπως και άλλων πολιτών. Επίσης υπάρχουν μαρτυρίες για ευνοϊκή μεταχείριση από αρκετά ΜΜΕ (π.χ. δικαιολόγηση των περιπολιών μελών της οργάνωσης σε υποβαθμισμένες συνοικίες της Αθήνας παρόλο που υπάρχουν καταγγελίες για βιαιοπραγίες εναντίον Ελλήνων και μεταναστών, ή κλήση μελών της χ.α. για συνεντεύξεις σε ΜΜΕ μετά από χρησιμοποίηση απειλών και εκφοβισμών εκ μέρους της Χρυσής Αυγής).[226][227][228][229]

Υπάρχουν επίσης αναφορές για ειδική μεταχείριση της Χρυσής Αυγής από την ελληνική αστυνομία πως λειτουργούν βοηθητικά και συμπληρωματικά κατά τη διάρκεια συγκεντρώσεων και διαδηλώσεων.[230][231][232] Σύμφωνα με έκθεση της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών που που δημοσιεύτηκε στις 17 Απριλίου 2004 «τα περισσότερα μέλη της Χρυσής Αυγής οπλοφορούν παράνομα, προμηθευμένοι με όπλα από ορισμένους βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας που παρουσιάζονται ως συνοδοί τους» αλλά και ότι «η Χρυσή Αυγή διατηρεί ακόμη και σήμερα πολύ καλές σχέσεις και επαφές με εν ενεργεία και απόστρατους αξιωματικούς και μόνιμους υπαξιωματικούς του ελληνικού στρατού».[233][234] Ένας αστυνομικός που το 1999 καταδικάστηκε επειδή το 1995 είχε επιτεθεί φορώντας πολιτικά σε μία διαδηλώτρια που συμμετείχε σε μία αντιφασιστική συγκέντρωση εναντίον της ΧΑ και είναι αρθρογράφος με το ψευδώνυμο «Αντίοχος» στην εφημερίδα και σε ιστοσελίδα της ΧΑ, έγινε το 2006 διοικητής του αστυνομικού τμήματος Μεσσήνης και, όταν η ΧΑ εισήλθε στο κοινοβούλιο, μέλος της φρουράς του Μιχαλολιάκου κ.ά. βουλευτών της ΧΑ.[235]

Κατά τη διάρκεια της συγκέντρωσης της Χρυσής Αυγής για τα Ίμια που πραγματοποιήθηκε το 2008, διοργανώθηκε αντιδιαδήλωση από μέλη αντιρατσιστικών οργανώσεων. Στα σοβαρά επεισόδια που ακολούθησαν, τα μέλη της Χρυσής Αυγής, κατά τη διάρκεια των συμπλοκών και σύμφωνα με τις μαρτυρίες πολιτών, μαχαίρωσαν δυο διαδηλωτές και χτύπησαν στο κεφάλι άλλοι δύο. Υπήρχαν καταγγελίες εκ μέρους πολιτών ότι οι Μονάδες Αποκατάστασης Τάξης (ΜΑΤ) άφηναν να ενεργούν ανενόχλητα οπλισμένοι ακροδεξιοί, οι οποίοι φαίνονταν να διέρχονται δια μέσου των ΜΑΤ και πριν εφορμήσουν στους αντιρατσιστές και έπειτα, κατά την οπισθοχώρησή τους.[236]

Σύμφωνα με την ανάλυση αποτελεσμάτων από εκλογικά τμήματα της Αθήνας στα οποία ψηφίζει σε ειδικούς εκλογικούς καταλόγους προσωπικό της Ελληνικής Αστυνομίας, περίπου οι μισοί αστυνομικοί της Αθήνας στις εκλογές του Μαΐου και του Ιουνίου 2012 ψήφισαν υπέρ της Χρυσής Αυγής.[237][238]

Λίγες μέρες μετά τη δολοφονία Φύσσα ανακοινώθηκε η παραίτηση για προσωπικούς λόγους δύο ανώτατων αξιωματικών της Ελληνικής Αστυνομίας.[239] Την ίδια στιγμή, ο υπουργός Νίκος Δένδιας έδωσε εντολή για την πραγματοποίηση έρευνας από τη Διεύθυνση Εσωτερικών Υποθέσεων της ΕΛ.ΑΣ. για εμπλοκή αστυνομικών με τη δράση της Χρυσής Αυγής. Για να διασφαλιστεί η αντικειμενικότητα της έρευνας αντικαταστάθηκαν 8 αξιωματικοί της ΕΛ.ΑΣ.[240] Πραγματοποιήθηκαν έλεγχοι σε 319 αστυνομικούς, 2 λιμενικούς και 12 ιδιώτες, από τους οποίους συνελήφθησαν 15 αστυνομικοί, ένας λιμενικός και 6 ιδιώτες. Σύμφωνα με το πόρισμα της έρευνας, που ανακοινώθηκε τον Οκτώβριο του 2013, μόνο 10 αστυνομικοί από τους συλληφθέντες είχαν άμεση ή έμμεση διασύνδεση με εγκληματικές δράσεις της Χρυσής Αυγής. Η πρωτοβουλία δικηγόρων για την πολιτική αγωγή του αντιφασιστικού κινήματος χαρακτήρισε το πόρισμα «σκανδαλωδώς ψευδές» ισχυριζόμενη ότι «μόνο από τα στοιχεία που δημοσιεύτηκαν την περίοδο μετά τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα, ο αριθμός των αστυνομικών που προκύπτει ότι σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα, με πράξεις ή με παραλείψεις, με τη Χρυσή Αυγή υπερβαίνει κατά πολύ τους 10».[241]

Εκκλησία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Καθώς κατά την ορθόδοξη παράδοση οι κατά τόπους επίσκοποι είναι υπεύθυνοι για την επισκοπή τους και η Ιερά Σύνοδος δεν έχει λάβει επίσημα θέση απέναντι στην οργάνωση, μητροπολίτες της Εκκλησίας της Ελλάδος τοποθετήθηκαν σχετικά με δική τους πρωτοβουλία. Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Ιερώνυμος Β´ δήλωσε από το 2012 ότι η Εκκλησία ως πνευματικός οργανισμός έχει απέραντο σεβασμό στο ανθρώπινο πρόσωπο και στις δημοκρατικές διαδικασίες [242][243]. Μεμονωμένα πρόσωπα εκφράστηκαν θετικά απέναντί της, οι περισσότεροι, όμως, αρνητικά, ισχυριζόμενοι ότι η παγανιστική και ρατσιστική ιδεολογία της είναι ασύμβατη με τη χριστιανική πίστη.[244] Ανάμεσά τους και ο Μητροπολίτης Πειραιώς Σεραφείμ ο οποίος, ενώ είχε παλαιότερα υποβάλει μήνυση κατά των συντελεστών και ηθοποιών της θεατρικής παράστασης «Corpus Christi» μαζί με βουλευτές της Χρυσής Αυγής,[245] τον Απρίλιο του 2013 την κατηγόρησε ότι «εμφορείται από τις ιδεοληψίες σατανιστών αποκρυφιστών» και «αγωνίζεται για την επιβολή του νεοπαγανισμού της Νέας Εποχής».[246][247][248][249][250]

Ωστόσο, άλλοι μητροπολίτες εκφράστηκαν κατά καιρούς με θερμά λόγια υπέρ της Χρυσής Αυγής. Ο Μητροπολίτης Καλαβρύτων και Αιγιαλείας Αμβρόσιος δήλωσε ότι «η Χ.Α. μπορεί να αναδειχθεί σε γλυκιά ελπίδα» για την Ελλάδα.[251] Μητροπολίτες που βοήθησαν τη Χρυσή Αυγή, σύμφωνα με δηλώσεις του Μιχαλολιάκου είναι ο Μητροπολίτης Μονεμβασίας και Σπάρτης Ευστάθιος (ο οποίος ακολούθως διέψευσε τον Μιχαλολιάκο[252]), ο Πειραιώς Σεραφείμ, ο Μητροπολίτης Κονίτσης Ανδρέας και ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Χρυσόστομος Β΄ (ο οποίος επίσης αρνήθηκε οποιαδήποτε σχέση με την οργάνωση της Χρυσής Αυγής[253]).[254]

Ο Μητροπολίτης Σισανίου και Σιατίστης Παύλος είχε ταχθεί ανοιχτά κατά της Χρυσής Αυγής, εξηγώντας ότι η ιδεολογία της δεν έχει σχέση με τον λόγο του Ευαγγελίου.[255] Επίσης δήλωσε πως είναι “καλύτερα να είσαι άθεος παρά Χρυσαυγίτης”, ότι “η Χρυσή Αυγή διώκει, προσβάλλει και εξευτελίζει καθημερινά τον Χριστό και το πράττει στα πρόσωπα των προσφύγων, των μεταναστών ακόμα και των παιδιών” και ακόμα πως η “η Χρυσή Αυγή είναι μαύρη νύχτα”. Λίγες ημέρες μάλιστα μετά τις δηλώσεις αυτές, ο ίδιος αποκάλυψε ότι δέχεται απειλές για τη ζωή του, με ανώνυμα τηλεφωνήματα από άτομα της Χρυσής Αυγής.[256]

Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Χρυσή Αυγή για πολλά χρόνια είχε σχετικά μεγάλη προβολή (σε σχέση με το πολιτικό μέγεθός της) από μια μερίδα των ΜΜΕ. Τη δεκαετία του 1990 στελέχη της Χρυσής Αυγής, προσκαλούνταν συχνά σε τηλεοπτικές εκπομπές ως συνομιλητές για θέματα της ελληνικής επικαιρότητας, ιδίως εξωτερικής πολιτικής. Σημαντικότερη ήταν η συμμετοχή το 1995 του Μιχαλολιάκου στην εκπομπή «Τέλος Εποχής» του Γιάννη Πρετεντέρη, που οδηγήθηκε σε επεισοδιακό τέλος με την αποχώρηση του Θεόδωρου Πάγκαλου. Στο ακροατήριο της εκπομπής, άγνωστοι τότε, εμφανίστηκαν ο Περίανδρος Ανδρουτσόπουλος («Περίανδρος») και ο Χρήστος Παππάς.[257][258]

Στις εκλογές του 2012 η εφημερίδα Πρώτο Θέμα παρουσίασε στημένο ρεπορτάζ με ηλικιωμένη γυναίκα η οποία για λόγους ασφαλείας κάνει ανάληψη χρημάτων από μηχάνημα ΑΤΜ με συνοδεία χρυσαυγιτών. Η συγκεκριμένη γυναίκα αποδείχθηκε ότι είναι η μητέρα τοπικού στελέχους της οργάνωσης στον Άγιο Παντελεήμονα.[258]

Ωστόσο η Χρυσή Αυγή, όπως και άλλα ακροδεξιά κόμματα της Ευρώπης, έχει αντιταχθεί στον δημοσιογραφικό κόσμο. Το κόμμα έχει σημαντικό ιστορικό επιθέσεων μελών σε δημοσιογράφους. Στις 4 Νοεμβρίου 2012, μέλη του κόμματος ξυλοκόπησαν τον ρεπόρτερ του ΣΚΑΪ Μιχάλη Τέζαρη.[259] Στις 20 Δεκεμβρίου 2013, ο δημοσιογράφος του Σταρ Παναγιώτης Μπούσιος προπηλακίστηκε από μέλη της Χρυσής Αυγής.[260] Στις 4 Ιουλίου 2014, μέλη επίσης επιτέθηκαν σε δυο φωτορεπόρτερ μπροστά από το δικαστήριο, πριν την έναρξη της δίκης της Χρυσής Αυγής.[261]

Σύμφωνα με τον Ιωάννη Πρίνο, πριν την είσοδό της στη Βουλή, η Χρυσή Αυγή ευνοήθηκε αρκετά από τα ΜΜΕ της Ελλάδας, καθώς η ρητορική και αφήγηση τους για την κρίση της Ελλάδας το 2008, ευθυγραμμίστηκε με την αντίστοιχη της Χρυσής Αυγής. Τα ΜΜΕ της Ελλάδας, τα οποία ήταν ιδιοκτησία ορισμένων ολιγαρχών, αναπαρήγαγαν ότι για την οικονομική κρίση έφταιγε το υπερμεγέθες και διεφθαρμένο δημόσιο, ενώ παράλληλα έριχναν μερίδιο της ευθύνης σε διάφορες κοινωνικές ομάδες οι οποίες εξαρτώνταν από την κοινωνική πρόνοια. Η ρητορική της Χρυσής Αυγής αποσύνδεσε τον μέσο Έλληνα από μέλη των φτωχών και μη προνομοιούχων στρωμάτων μέσω της επίκλησης του συναισθήματος, του πατριωτισμού και της θρησκείας, ενώ ταυτόχρονα χαρακτήριζε ως τους νέους απόκληρους τους μετανάστες. Η τακτική αυτή υπήρξε καταλύτης στην άνοδο της Χρυσής Αυγής.[262]

Μετά την είσοδο της στη Βουλή η Χρυσή Αυγή είχε, σύμφωνα με τα στοιχεία του Ε.Σ.Ρ., προβολή κατά πολύ μικρότερη από τα εκλογικά της ποσοστά.[263][264] Η Χ.Α. επιχείρησε να κινηθεί νομικά εναντίον μεγάλων τηλεοπτικών σταθμών καταφεύγοντας στο Ε.Σ.Ρ. αλλά χωρίς κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα.[265]

Διεθνείς σχέσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ήδη από το 1980 η Χρυσή Αυγή είχε έλθει σε επαφή με το ισπανικό κόμμα Cedade και τους Ευρωπαίους ομοϊδεάτες της στη νεοναζιστική-εθνικιστική πανευρωπαϊκή συμμαχία «Νέα Ευρωπαϊκή Τάξη», που είχε ιδρυθεί το 1951. Το 1981 έλαβε μέρος στη 15η συνδιάσκεψή της στη Βαρκελώνη,[266] όπου επικαιροποιήθηκε η «Διακήρυξη της Βαρκελώνης», που είχε συνταχθεί προ διετίας. Η διακήρυξη ήταν ένα ρατσιστικό κείμενο που καλούσε μεταξύ άλλων στη χρήση ευγονικής για τη δημιουργία μιας «Ευρώπης των λευκών λαών». Η ΧΑ εξέδωσε τη διακήρυξη σε έντυπο στο εξώφυλλο του οποίου εμφανιζόταν ένας αξιωματικός των SS, εξηγώντας στον πρόλογο ότι πρόκειται για διασαφήνιση της θέσης της για «έναν διακρατικό εθνικοσοσιαλισμό όλων των λευκών».[267]

Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 η Χρυσή Αυγή ήλθε σε επαφή με τον Βέλγο πρώην στρατηγό των Waffen-SS Λεόν Ντεγκρέλ που ζούσε στην Ισπανία, από τον οποίον πήραν συνέντευξη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό της οργάνωσης και σε έναν τιμητικό τόμο με τον τίτλο «Χίλια Χρόνια Χίτλερ».[268] Τη δεκαετία του 1990 ο Μιχαλολιάκος γνώρισε τον Ζαν-Μαρί Λε Πεν, ενώ η ΧΑ διατηρούσε σχέσεις με το «Κίνημα Αντίστασης των Αφρικάνερ» της Νότιας Αφρικής, που προσπαθούσε να αποτρέψει με βία την κατάρρευση του απαρτχάιντ. Το 1996, κατόπιν πρόσκλησης του Βλαντιμίρ Ζιρινόφσκι, ηγέτη του ακροδεξιού Φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος της Ρωσίας, η Χρυσή Αυγή συμμετείχε στην «Πατριωτική Διεθνή» (Patrintern), ένα συνασπισμό ευρωπαϊκών οργανώσεων της άκρας δεξιάς.[269] Το κόμμα διατηρούσε κατά το παρελθόν επαφές με και την αμερικάνικη Εθνική Συμμαχία.[270]

Η Χρυσή Αυγή, μαζί με την Πατριωτική Συμμαχία, ήταν μέλη του Ευρωπαϊκού Εθνικού Μετώπου, μιας ευρωπαϊκής συμμαχίας νεοφασιστικών και ακροδεξιών κομμάτων που δημιουργήθηκε το 2004 για τον συντονισμό τους στις ευρωεκλογές του ίδιου χρόνου.[271] Διατηρεί επίσης σχέσεις με το νεοναζιστικό Εθνικοδημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας,[272] καθώς και με το ιταλικό νεοφασιστικό κόμμα Νέα Δύναμη.[273] Επιπλέον, η ΧΑ διατηρούσε σχέσεις τη γερμανική νεοναζιστική οργάνωση Freies Netz Süd και τη διάδοχο αυτής Der Dritte Weg.[274][275][276] Συγγενές κόμμα με τη Χρυσή Αυγή είναι το Εθνικό Λαϊκό Μέτωπο της Κύπρου, το οποίο, ωστόσο, έχει διακόψει επίσημα τις σχέσεις του μαζί της.[277]

Η Χρυσή Αυγή δεν έχει σχέσεις με τα ευρωπαϊκά κόμματα της ριζοσπαστικής δεξιάς. Παρά την ύπαρξη κοινών σημείων, όπως η αντίθεση στη μετανάστευση, ο προσανατολισμός της εξωτερικής πολιτικής προς τη Ρωσία, και το αντισυστημικό προφίλ, η ΧΑ έχει ιδεολογία πολύ πιο ακραία,[278] οργανωτική δομή πολύ πιο αρχηγική[279] και συνδέεται συχνά με τη χρήση βίας και τραμπουκισμού.[280] Η Μαρίν Λε Πεν του γαλλικού Εθνικού Μετώπου έχει αποκλείσει τη συνεργασία μαζί της, ωστόσο υπάρχουν εξαιρέσεις, όπως το Βρετανικό Εθνικό Κόμμα.[281]

Η Χρυσή Αυγή συμμετείχε επίσης στο ακροδεξιό ευρωπαϊκό πολιτικό κόμμα Συμμαχία για την Ειρήνη και την Ελευθερία, αλλά οι σχέσεις τους διακόπηκαν[282][283] και κοινά γραφεία τους έχουν κλείσει.

Αποτελέσματα εκλογών

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Βουλή των Ελλήνων

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Έτος Αρχηγός κόμματος Αριθμός ψήφων Ποσοστό ψήφων Έδρες Θέση
1996 Νίκος Μιχαλολιάκος 4.487 0,07%
0 / 300
 14ο κόμμα
Εκτός Βουλής
2009 Νίκος Μιχαλολιάκος 19.624 0,29%
0 / 300
 10ο κόμμα
Εκτός Βουλής
2012 Ι Νίκος Μιχαλολιάκος 440.966 6,97%
21 / 300
 6ο κόμμα
2012 ΙΙ Νίκος Μιχαλολιάκος 426.065 6,92%
18 / 300
 5ο κόμμα
Αντιπολίτευση
2015 Ι Νίκος Μιχαλολιάκος 388.387 6,28%
17 / 300
 3ο κόμμα
Αντιπολίτευση
2015 ΙΙ Νίκος Μιχαλολιάκος 379.722 6,99%
18 / 300
 3ο κόμμα
Αντιπολίτευση
2019 Νίκος Μιχαλολιάκος 165.620 2,93%
0 / 300
 7ο κόμμα
Εκτός Βουλής

Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Έτος Αρχηγός κόμματος Αριθμός ψήφων Ποσοστό ψήφων Έδρες Θέση Ομάδα
1994 Νίκος Μιχαλολιάκος 7.264 0,11%
0 / 25
 19η -
1999 Νίκος Μιχαλολιάκος 48.532
(με Πρώτη Γραμμή) 		0,75%
(με Πρώτη Γραμμή)
0 / 25
 9η -
2004 Νίκος Μιχαλολιάκος 10.618
(Πατριωτική Συμμαχία) 		0,17%
(Πατριωτική Συμμαχία)
0 / 24
 17η -
2009 Νίκος Μιχαλολιάκος 23.609 0,46%
0 / 22
 12η -
2014 Νίκος Μιχαλολιάκος 536.913 9,39%
3 / 21
 3η Μ.Ε.
2019 Νίκος Μιχαλολιάκος 275.734 4,87%
2 / 21
 5η Μ.Ε.

Βιβλιογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Διαβάστε επίσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Ψαρράς 2012, σελ. 35, 18
  2. ↑ 2,0 2,1 Ψαρράς 2018, σελ. 153, 158-9
  3. ↑
  4. ↑
  5. ↑
  6. ↑
    • Sotiris, Panagiotis (2018). Crisis, Movement, Strategy: The Greek Experience. BRILL. σελ. 196. 
    • O'Reilly, Gerry (2019). Aligning Geopolitics, Humanitarian Action and Geography in Times of Conflict. Springer. σελ. 47. 
  7. ↑
  8. ↑ Καφέ, Αναστασία; Γεωργιάδου, Βασιλική; Λιαλιούτη, Ζηνοβία (2018-05-10). «Βία κατά μεταναστών στην Ελλάδα. Μια νέα βάση δεδομένων για το ρεπερτόριο δράσης ακροδεξιών ομάδων (1991-2017)». Επιστήμη και Κοινωνία: Επιθεώρηση Πολιτικής και Ηθικής Θεωρίας 37: 41–72. doi:10.12681/sas.14728. ISSN 1108-3697. https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/sas/article/view/14728. 
  9. ↑
  10. ↑
  11. ↑ * Rose, William (2014). Thirties Throwbacks: Explaining the Electoral Breakthroughs of Jobbik and Golden Dawn. Tufts University. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2016-04-23. https://web.archive.org/web/20160423205813/http://as.tufts.edu/politicalscience/sites/all/themes/asbase/assets/documents/research/thirtiesThrowbacks.pdf. Ανακτήθηκε στις 2020-11-09. 
  12. ↑
  13. ↑
  14. ↑ * The Rise of Golden Dawn: The New Face of the Far Right in Greece
  15. ↑ 15,0 15,1 Ψαρράς 2012, σελ. 268
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 16,4 Νίκος Χασαπόπουλος (08-04-2012). «Οι φύρερ της διπλανής πόρτας». Το Βήμα. http://www.tovima.gr/politics/article/?aid=452491. Ανακτήθηκε στις 17-06-2015. 
  17. ↑ * Golden Dawn, Austerity and Young People: The Rise of Fascist Extremism Among Young People in Contemporary Greek Society
  18. ↑ Όχι στο Αβατο των ρατσιστών
  19. ↑ Ψαρράς 2012, σελ. 96-139, 415-430
  20. ↑ Γιάννης Μπασκάκης (08-09-2015). «Οι καταδίκες της Χρυσής Αυγής». Εφημερίδα των Συντακτών. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2015-09-13. https://web.archive.org/web/20150913222740/http://www.efsyn.gr/arthro/oi-katadikes-tis-hrysis-aygis. Ανακτήθηκε στις 09-09-2015. 
  21. ↑ «Δίκη Χρυσής Αυγής: Φυλάκιση 8 μηνών με αναστολή για Λαγό και Μίχο». www.news247.gr. Ανακτήθηκε στις 15 Σεπτεμβρίου 2019. 
  22. ↑ «kathimerini.gr - Δίωξη για ένταξη και διεύθυνση εγκληματικής οργάνωσης στους συλληφθέντες της Χρυσής Αυγής». Ανακτήθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου 2013. 
  23. ↑ 23,0 23,1 «Συνελήφθη ο Μιχαλολιάκος και βουλευτές της Χρυσής Αυγής». tvxs.gr. 2013-09-28. http://www.tvxs.gr/news/ellada/synelifthi-o-mixaloliakos-kai-boyleytes-tis-xrysis-aygis. Ανακτήθηκε στις 2013-09-28. 
  24. ↑ 24,0 24,1 Μίνα Μουστάκα (09-03-2015). «Στις 20 Απριλίου ξεκινά η δίκη της Χρυσής Αυγής». Τα Νέα. http://www.tanea.gr/news/greece/article/5217124/stis-20-aprilioy-ksekina-h-dikh-ths-xryshs-ayghs/. Ανακτήθηκε στις 17-04-2015. 
  25. ↑ 25,0 25,1 Μίνα Μουστάκα (20-04-2015). «Διακόπηκε για τις 7 Μαΐου η δίκη της Χρυσής Αυγής - προπηλακίστηκαν μάρτυρες». ΤΑ ΝΕΑ. http://www.tanea.gr/news/greece/article/5230316/drakonteia-metra-asfaleias-perimetrika-twn-fylakwn-korydalloy-en-opsei-ths-dikhs-ths-xryshs-ayghs/. Ανακτήθηκε στις 17-06-2015. 
  26. ↑ 26,0 26,1 «Χρυσή Αυγή: Η ώρα της ιστορικής απόφασης - Παλλαϊκή κινητοποίηση». efsyn.gr. Εφημερίδα των Συντακτών. 7 Οκτωβρίου 2020. [νεκρός σύνδεσμος]
  27. ↑ 27,0 27,1 Μάνδρου, Ιωάννα. «Βαριά απόφαση για τη Χρυσή Αυγή». Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. Ανακτήθηκε στις 22 Οκτωβρίου 2020. 
  28. ↑ Δημήτρης Ψαρράς (01-04-2022). «Η δεύτερη νίκη του Παύλου Φύσσα». Η Εφημερίδα των Συντακτών. https://www.efsyn.gr/ellada/dikaiosyni/i-diki-tis-hrysis-aygis/338085_i-deyteri-niki-toy-payloy-fyssa. Ανακτήθηκε στις 05-04-2023. 
  29. ↑ Δημήτρης Ψαρράς (Απρίλιος 2010). Το κρυφό χέρι του Καρατζαφέρη - Η τηλεοπτική αναγέννηση της ελληνικής Ακροδεξιάς. εκδόσεις Αλεξάνδρεια. σελ. 275. ISBN 978-960-221-480-0. 
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 30,3 30,4 30,5 Βασίλης Νέδος (11-09-2005). «Το κλούβιο «αβγό του φιδιού»». Το Βήμα. http://www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=168197. Ανακτήθηκε στις 07-03-2014. 
  31. ↑ Χασαπόπουλος 2013, σελ. 11
  32. ↑ Δημήτρης Ψαρράς (15-11-2013). «Οι «χρυσαυγίτες» στο Πολυτεχνείο του ’73». Η Εφημερίδα των Συντακτών. http://archive.efsyn.gr/?p=149587. Ανακτήθηκε στις 06-07-2017. 
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 Δημήτρης Νικολακόπουλος (27-10-2012). «Ο βίος και η πολιτεία του Νίκου Μιχαλολιάκου». Το Βήμα. http://www.tovima.gr/politics/article/?aid=481389. Ανακτήθηκε στις 07-03-2014. 
  34. ↑ Ψαρράς 2012, σελ. 18, 35
  35. ↑ Ψαρράς 2012, σελ. 36-7
  36. ↑ Ψαρράς 2012, σελ. 40
  37. ↑ Λακόπουλος, Νίκος (2014). Το μυθιστόρημα του ναζισμού: Οι «Ιππότες του Τάγματος της Χρυσής Αυγής» και η λατρεία του Εωσφόρου. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη. σελίδες 144–146. ISBN 9789600357257. 
  38. ↑ Ψαρράς 2012, σελ. 237-286
  39. ↑ Ψαρράς 2018, σελ. 32-33
  40. ↑ Ψαρράς 2012, σελ. 41
  41. ↑ Ψαρράς 2018, σελ. 125
  42. ↑ Ψαρράς 2018, σελ. 159-161
  43. ↑ Ψαρράς 2012, σελ. 49-50
  44. ↑ Ψαρράς 2012, σελ. 52-3
  45. ↑ 45,0 45,1 45,2 Ο Ιός (26-09-2013). «Το καταστατικό της ναζιστικής οργάνωσης Χ.Α.». Εφημερίδα των Συντακτών. http://www.efsyn.gr/?p=120615. Ανακτήθηκε στις 16-12-2013. 
  46. ↑ 46,0 46,1 46,2 Δημήτρης Ψαρράς (29-09-2013). «Το κρυφό καταστατικό της ναζιστικής οργάνωσης Χ.Α.». Εφημερίδα των Συντακτών. http://www.efsyn.gr/?p=123425. Ανακτήθηκε στις 16-12-2013. 
  47. ↑ 47,0 47,1 47,2 47,3 Ο Ιός (02-07-1998). «ΓΡΑΦΕΙ Ο ΙΟΣ». Ελευθεροτυπία. http://www.hri.org/E/1998/98-07-02.dir/keimena/greece/greece2.htm. Ανακτήθηκε στις 09-03-2014. 
  48. ↑ Ο Ιός (27-09-1998). «Τα κάτω άκρα της αστυνομίας: Σχέσεις ακροδεξιάς - ΕΛ.Α.Σ.». Ελευθεροτυπία. http://www.iospress.gr/ios1998/ios19980927b.htm. Ανακτήθηκε στις 08-03-2014. 
  49. ↑ Ο Ιός (20-01-2013). «Οι κρυφές «συνιστώσες» της Ν.Δ.». Εφημερίδα των Συντακτών. http://archive.efsyn.gr/?p=16808. Ανακτήθηκε στις 08-03-2014. 
  50. ↑ Ψαρράς 2012, σελ. 69
  51. ↑ «Macedonian Press Agency: News in Greek, 03-02-03». Ανακτήθηκε στις 11 Απριλίου 2016. 
  52. ↑ Ιός (16-07-2005). «Για τη Λευκή Φυλή και την Ορθοδοξία: Η ξεχασμένη ιστορία των Ελλήνων εθελοντών στον πόλεμο της Βοσνίας». Ελευθεροτυπία. http://www.iospress.gr/mikro2005/mikro20050716.htm. Ανακτήθηκε στις 08-03-2014. 
  53. ↑ Βασίλης Νέδος (10-07-2005). «Οι Ελληνες της σφαγής της Σρεμπρένιτσα». Το Βήμα. http://www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=167178. Ανακτήθηκε στις 08-03-2014. 
  54. ↑ «Έλληνες Χρυσαυγίτες δίπλα στους Σέρβους εθνικιστές στη σφαγή της Σρεμπρένιτσα». The Press Project - Ειδήσεις, Αναλύσεις, Ραδιόφωνο, Τηλεόραση. 14 Ιουλίου 2018. Ανακτήθηκε στις 15 Αυγούστου 2021. 
  55. ↑ «Οι σφαγές με Ελληνικό χρώμα στη Σρεμπρένιτσα και η συμμετοχή της Χρυσής Αυγής | PLUS by gazzetta». www.gazzetta.gr. Ανακτήθηκε στις 15 Αυγούστου 2021. 
  56. ↑ 56,0 56,1 56,2 56,3 ΙΟΣ (1-2-98). ««Αλλάξτε μυαλά, γιατί θα σας λιώσουμε σαν τα σκουλήκια»». Ελευθεροτυπία. http://www.iospress.gr/extra/xrisavgi-1.htm. Ανακτήθηκε στις 25 Ιουνίου 2013. 
  57. ↑ Περιοδικό Searchlight, τεύχη 331-42, 2003, σελ. 20, 21
  58. ↑ Ψαρράς 2012, σελ. 94-5
  59. ↑ Ψαρράς 2012, σελ. 344-5
  60. ↑ «ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΘΝΙΚΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ 1996». Ανακτήθηκε στις 9 Μαΐου 2014. 
  61. ↑ Ο ΙΟΣ (17-01-1999). «Η Νέα "Στρατευμένη" Τέχνη - Η λογοτεχνία των Ελλήνων νεοφασιστών». Ελευθεροτυπία. http://www.iospress.gr/ios1999/ios19990117a.htm. Ανακτήθηκε στις 31-05-2021. 
  62. ↑ 62,0 62,1 Ο ΙΟΣ (2006-02-26). «Το Τριώδιο της ακροδεξιάς». Ελευθεροτυπία. http://www.iospress.gr/ios2006/ios20060226.htm. Ανακτήθηκε στις 2015-04-16. 
  63. ↑ 63,0 63,1 Ο ΙΟΣ (16-09-2006). «Η συγκάλυψη μιας συμμορίας». Ελευθεροτυπία. http://www.iospress.gr/mikro2006/mikro20060916.htm. Ανακτήθηκε στις 31-05-2021. 
  64. ↑ Νέδος, Βασίλης (24-11-2008). «Αστυνομικοί έκαναν «στραβά μάτια» για τον «Περίανδρο»». Το Βήμα. https://www.tovima.gr/2008/11/24/archive/astynomikoi-ekanan-straba-matia-gia-ton-periandro. Ανακτήθηκε στις 14-11-2020. 
  65. ↑ «Τα άλλα κόμματα». http://www.hri.org/MPA/gr/other/elections99/other_parties.html. 
  66. ↑ Ο Ιός (19-06-1999). «Μικρά μηνύματα χωρίς αποδέκτη». Ελευθεροτυπία. http://www.iospress.gr/mikro1999/mikro19990619.htm. Ανακτήθηκε στις 13-05-2014. 
  67. ↑ Ψαρράς 2012, σελ. 348-9
  68. ↑ Ο Ιός (15-04-2000). «Τα άλλα θύματα της πόλωσης». Ελευθεροτυπία. http://www.iospress.gr/mikro2000/mikro20000415.htm. Ανακτήθηκε στις 13-05-2014. 
  69. ↑ Ψαρράς 2012, σελ. 352-4
  70. ↑ Ψαρράς 2012, σελ. 308
  71. ↑ Ο ΙΟΣ (17-09-2005). «Στίχοι του μίσους». Ελευθεροτυπία. http://www.iospress.gr/mikro2005/mikro20050917.htm. Ανακτήθηκε στις 01-08-2017. 
  72. ↑ «Προβληματισμός για τους χουλιγκανισμούς ακροδεξιών στοιχείων στα γήπεδα». http://news.in.gr/greece/article/?aid=564653. Ανακτήθηκε στις 11-05-2014. 
  73. ↑ 73,0 73,1 Μαρία Ψαρά (19-05-2012). ««Μπάλα» στα γήπεδα παίζει η Χρυσή Αυγή». Έθνος. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2012-05-23. https://web.archive.org/web/20120523101550/http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=63659429. Ανακτήθηκε στις 11-05-2014. 
  74. ↑ Ψαρράς 2012, σελ. 140
  75. ↑ Ο ΙΟΣ (01-12-2011). «Ναζί με στολή φιλάθλου». Ελευθεροτυπία. http://www.iospress.gr/mikro2001/mikro20011201.htm. Ανακτήθηκε στις 11-05-2014. 
  76. ↑ Λίνα Γιάνναρου (18-05-2013). «Στρατολόγηση ακροδεξιών και «κατήχηση» με τραγούδια». Η Καθημερινή. http://www.kathimerini.gr/488492/article/epikairothta/ellada/stratologhsh-akrode3iwn-kai-kathxhsh-me-tragoydia. Ανακτήθηκε στις 31-07-2017. 
  77. ↑ «Χορεύοντας με τη σκληρή ακροδεξιά…». Η Καθημερινή. 14-10-2007. https://www.kathimerini.gr/politics/301371/choreyontas-me-ti-skliri-akrodexia/. Ανακτήθηκε στις 15-11-2020. 
  78. ↑ 78,0 78,1 Ψαρράς 2012, σελ. 154
  79. ↑ «Υπουργείο Εσωτερικών - Αποτελέσματα Ευρωεκλογών 2014». Υπουργείο Εσωτερικών. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Αυγούστου 2018. Ανακτήθηκε στις 26 Αυγούστου 2014. 
  80. ↑ Ψαρράς, Δημήτρης (2012). Η μαύρη βίβλος της Χρυσής Αυγής: Ντοκουμέντα από την ιστορία και τη δράση μιας ναζιστικής ομάδας. Αθήνα: Πόλις. σελίδες 157–9. 
  81. ↑ 81,0 81,1 81,2 Τομαράς Κώστας (14 Σεπτεμβρίου 2005). «Παραδόθηκε ο Περίανδρος». Έθνος. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Απριλίου 2015. Ανακτήθηκε στις 3 Απριλίου 2012. 
  82. ↑ Βασίλης Νέδος (2005-09-18). «Αστυνομικοί έκαναν «στραβά μάτια» για τον «Περίανδρο»». Το Βήμα. http://www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=168329. Ανακτήθηκε στις 2015-04-16. 
  83. ↑ «Επεισόδια με πυροβολισμούς έξω από τα γραφεία της οργάνωσης «Χρυσή Αυγή»». 2005-11-20. http://news.in.gr/greece/article/?aid=664890. Ανακτήθηκε στις 24-08-2014. 
  84. ↑ Πέτρος Καρσιώτης (9-2-2008). «Αρμονική συνύπαρξη με παρόν, παρελθόν και μέλλον». Έθνος. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2015-04-24. https://web.archive.org/web/20150424040212/http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=444475. Ανακτήθηκε στις 24-08-2014. 
  85. ↑ 85,0 85,1 Ο ΙΟΣ (13-05-2006). «Το δίκροκο αβγό του φιδιού». Ελευθεροτυπία. http://www.iospress.gr/mikro2006/mikro20060513.htm. Ανακτήθηκε στις 24-08-2014. 
  86. ↑ (Αγγλικά) Irene Koutelou, Former Junta leaders form alliance with Nazis, περιοδικό Searchlight, τεύχη 343-354, Anti-Nazi Initiative: Αθήνα, 2004, σελ. 34
  87. ↑ Ψαρράς 2012, σελ. 163-4
  88. ↑ Ο ΙΟΣ (2014-11-09). ««Περίανδρος» εναντίον «Κάτμαν»». Εφημερίδα των Συντακτών. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2015-01-13. https://web.archive.org/web/20150113023623/http://www.efsyn.gr/arthro/periandros-enantion-katman. Ανακτήθηκε στις 2015-04-16. 
  89. ↑ Κατερίνα Κατή, Παναγιώτης Στάθης (2006-09-26). «Αμετανόητη Αυγή του φιδιού». Ελευθεροτυπία. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2013-02-17. https://archive.today/20130217154245/http://archive.enet.gr/online/online_text/c=112,id=84914692. 
  90. ↑ Μαρία Ψαρά - Λευτέρης Μπιντέλας (2014-11-01). «Περίανδρος: Ο Παναγιώταρος ήταν μαζί μου, ο Μιχαλολιάκος έδωσε την εντολή». Έθνος. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2015-02-03. https://web.archive.org/web/20150203151015/http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22767&subid=2&pubid=64087017&mmid=28802548. Ανακτήθηκε στις 2015-04-16. 
  91. ↑ Ο ΙΟΣ (04-01-2015). «Το κρυφό πρόγραμμα της Χρυσής Αυγής». Η Εφημερίδα των Συντακτών. https://www.efsyn.gr/stiles/arheio/o-ios/9865_kryfo-programma-tis-hrysis-aygis. Ανακτήθηκε στις 15-11-2020. 
  92. ↑ Μάνος Χαραλαμπάκης, Γιάννης Παπαδόπουλος (10-10-2013). «Αγιος Παντελεήμονας: Το «άβατο» παραμένει». Τα Νέα. http://www.tanea.gr/news/greece/article/5046420/to-abato-paramenei/. Ανακτήθηκε στις 26-08-2014. 
  93. ↑ Ο ΙΟΣ (12-1-2014). «Αίμα, Τιμή, Τράφικινγκ». Εφημερίδα των Συντακτών. http://www.efsyn.gr/?p=165093. Ανακτήθηκε στις 26-08-2014. 
  94. ↑ Μαρία Ψαρά (22-1-2011). «Ναζιστική «απόβαση» στη γειτονιά του μίσους». Έθνος. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2015-04-24. https://web.archive.org/web/20150424040403/http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=52214956. Ανακτήθηκε στις 02-02-2015. 
  95. ↑ «European Elections 2009». Υπουργείο Εσωτερικών. Ανακτήθηκε στις 26 Αυγούστου 2014. 
  96. ↑ «National Elections October 2009». Υπουργείο Εσωτερικών. Ανακτήθηκε στις 26 Αυγούστου 2014. 
  97. ↑ «'Έκρηξη στα γραφεία της «Χρυσής Αυγής»». Εφημ. Τα Νέα. 2010-03-10. http://www.tanea.gr/ellada/article/?aid=4566012. Ανακτήθηκε στις 2011-10-09. 
  98. ↑ "Ανάληψη ευθύνης από την «Συνωμoσία Πυρήνων Φωτιάς»" Εφημ. ΤΟ ΠΟΝΤΙΚΙ 22.3.2010
  99. ↑ Υπουργείο Εσωτερικών-Περιφερειακές και Δημοτικές εκλογές 2010: Δήμος Αθηναίων
  100. ↑ Η υποβάθμιση και η ανασφάλεια έθρεψαν τη Χρυσή Αυγή
  101. ↑ Μπασκάκης, Γιάννης (22-09-2018). «Βίντεο-ομολογία από τη Χ.Α.: «Εμείς οργανώσαμε το πογκρόμ»». Η Εφημερίδα των Συντακτών. https://www.efsyn.gr/ellada/dikaiosyni/i-diki-tis-hrysis-aygis/165311_binteo-omologia-apo-ti-ha-emeis-organosame-pogkrom. Ανακτήθηκε στις 14-11-2020. 
  102. ↑ Δημήτρης Χαραλάμπους (05-06-2011). «Πλατεία… Ανω και Κάτω Συντάγματος». Το Βήμα. https://www.tovima.gr/2011/06/05/politics/plateia-anw-kai-katw-syntagmatos/. Ανακτήθηκε στις 06-05-2019. 
  103. ↑ Ψαρράς 2012, σελίδες 387-391.
  104. ↑ Δημήτρης Ψαρράς (18-02-2019). «Αλλο «αγανακτισμένοι», άλλο ναζιστές». Η Εφημερίδα των Συντακτών. https://www.efsyn.gr/politiki/183856_allo-aganaktismenoi-allo-nazistes. Ανακτήθηκε στις 06-05-2019. 
  105. ↑ 105,0 105,1 Γιάννης Μαυρής (01-07-2013). «Ανάδυση και σταθεροποίηση του ακροδεξιού φαινομένου». Εφημερίδα των Συντακτών. http://www.efsyn.gr/?p=66373. Ανακτήθηκε στις 17-12-2013. 
  106. ↑ Βουλευτικές Εκλογές Μαΐου 2012, Υπουργείο Εσωτερικών
  107. ↑ Βουλευτικές Εκλογές Ιουνίου 2012, Υπουργείο Εσωτερικών
  108. ↑ «Συνήγορος του Πολίτη: Η ρατσιστική βία θέριεψε μαζί με τα ποσοστά της ΧΑ». Το Βήμα. 26-09-2013. http://www.tovima.gr/society/article/?aid=531936. Ανακτήθηκε στις 17-08-2015. 
  109. ↑ «Έκθεση για τη ρατσιστική βία το 2013». 2 Απριλίου 2014. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Ιουνίου 2014. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2014. 
  110. ↑ Μπασκάκης, Γιάννης; Ψαρρά, Άντα (03-04-2014). «Μαύρο και το 2013, ορόσημο η δολοφονία Φύσσα». Εφημερίδα των Συντακτών. http://www.efsyn.gr/?p=187065. Ανακτήθηκε στις 12-06-2014. 
  111. ↑ 111,0 111,1 Γαλιατσάτος, Παναγής (06-10-2013). «Από το «εγέρθητω» έως τον Μελιγαλά, το Κερατσίνι και τη δολοφονία». Η Καθημερινή. https://www.kathimerini.gr/500537/article/epikairothta/politikh/apo-to-eger8htw-ews-ton-meligala-to-keratsini-kai-th-dolofonia. Ανακτήθηκε στις 07-06-2020. 
  112. ↑ 112,0 112,1 Γιάννης Μπασκάκης (18-09-2015). «Πώς οργανώθηκε η δολοφονία». Η Εφημερίδα των Συντακτών. https://www.efsyn.gr/ellada/dikaiosyni/i-diki-tis-hrysis-aygis/41171_pos-organothike-i-dolofonia. Ανακτήθηκε στις 10-07-2019. 
  113. ↑ «Greek Golden Dawn member arrested over murder of leftwing hip-hop artist». The Guardian. 18-09-2013. http://www.theguardian.com/world/2013/sep/18/greece-murder-golden-dawn. Ανακτήθηκε στις 19-09-2013. 
  114. ↑ «Ομολόγησε ότι είναι Χρυσαυγίτης ο δολοφόνος του Φύσσα». tvxs.gr. 18-09-2013. http://tvxs.gr/news/ellada/omologise-oti-einai-xrysaygitis-o-dolofonos-tis-amfialis. Ανακτήθηκε στις 19-09-2013. 
  115. ↑ «Δολοφονία αντιφασίστα στο Κερατσίνι από χρυσαυγίτη». tvxs.gr. 18-09-2013. http://tvxs.gr/news/ellada/dolofonia-antifasista-sto-keratsini-apo-xrysaygiti. Ανακτήθηκε στις 19-09-2013. 
  116. ↑ «Greece: Prevent further extremist violence after activist stabbed to death». Amnesty international. 18-09-2013. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2019-04-18. https://web.archive.org/web/20190418223745/https://www.amnesty.org/en/latest/news/2013/09/greece-prevent-further-extremist-violence-after-activist-stabbed-death/. Ανακτήθηκε στις 19-09-2013. 
  117. ↑ «Ποιος ήταν ο Παύλος Φύσσας που δολοφονήθηκε στο Κερατσίνι». Τα Νέα. 18-09-2013. http://www.tanea.gr/news/greece/article/5041763/poios-htan-o-paylos-fyssas-poy-dolofonhthhke-sto-keratsini/. Ανακτήθηκε στις 19-09-2013. 
  118. ↑ Α.Ψ. (29-09-2013). «Εκθέσεις και μάρτυρες κατακλύζουν τους εισαγγελείς». Εφημερίδα των Συντακτών. http://www.efsyn.gr/?p=121620. Ανακτήθηκε στις 23-08-2014. 
  119. ↑ «Κατεπείγουσα προκαταρκτική εξέταση για Χρυσή Αυγή». Η Εφημερίδα των Συντακτών. 22-09-2013. http://archive.efsyn.gr/?p=118119. Ανακτήθηκε στις 03-08-2017. 
  120. ↑ «Τα στοιχεία για εγκληματική δράση της Χ.Α. «δείχνουν» βουλευτές της». The Press Project. 27-09-2013. http://www.thepressproject.gr/article/47360/Ta-stoixeia-gia-egklimatiki-drasi-tis-X-deixnoun-bouleutes-tis. Ανακτήθηκε στις 27-09-2013. 
  121. ↑ «Ανοίγει ο δρόμος για τη δίκη της Χρυσής Αυγής». Έθνος. 03-08-2014. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24-04-2015. https://web.archive.org/web/20150424051513/http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=64045814. Ανακτήθηκε στις 24-08-2017. 
  122. ↑ «Καταπέλτης ο Ντογιάκος για τη Χρυσή Αυγή». Η Ναυτεμπορική. 16-10-2014. http://www.naftemporiki.gr/story/868376/katapeltis-o-ntogiakos-gia-ti-xrusi-augi. Ανακτήθηκε στις 03-08-2017. [νεκρός σύνδεσμος]
  123. ↑ Ιωάννα Μάνδρου (05-02-2015). «Βαρύτατες κατηγορίες για βουλευτές Χ.Α.». Η Καθημερινή. http://www.kathimerini.gr/802238/article/epikairothta/ellada/varytates-kathgories-gia-voyleytes-xa. Ανακτήθηκε στις 03-08-2017. 
  124. ↑ Μαρία Δήμα, Αντα Ψαρρά (06-02-2015). «Η φρίκη έχει ονοματεπώνυμο». Η Εφημερίδα των Συντακτών. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2015-07-28. https://web.archive.org/web/20150728104141/http://www.efsyn.gr/arthro/i-friki-ehei-onomateponymo-0. Ανακτήθηκε στις 03-08-2017. 
  125. ↑ Αντωνία Ξύνου (04-08-2014). «Από τη Βουλή, στη φυλακή οι νεοναζί». Ελευθεροτυπία. http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=442070. Ανακτήθηκε στις 24-08-2014. 
  126. ↑ «Εν ψυχρώ δολοφονία δύο μελών της Χρυσής Αυγής στο Ν. Ηράκλειο, η Αντιτρομοκρατική ανέλαβε τις έρευνες». Η Καθημερινή. 02-11-2013. http://www.kathimerini.gr/58332/article/epikairothta/ellada/en-yyxrw-dolofonia-dyo-melwn-ths-xryshs-ayghs-sto-n-hrakleio-h-antitromokratikh-anelave-tis-ereynes. Ανακτήθηκε στις 17-08-2015. 
  127. ↑ Παπαδόπουλος, Γιάννης (4/11/2013). «Ποια ήταν τα δύο θύματα της δολοφονικής επίθεσης στο Ν. Ηράκλειο». Τα Νέα. http://www.tanea.gr/news/greece/article/5051429/poia-htan-ta-dyo-thymata-ths-bias/. Ανακτήθηκε στις 13 Δεκεμβρίου 2015. 
  128. ↑ Νεσφυγέ, Λία (18 Νοεμβρίου 2013). «Η προκήρυξη των τρομοκρατών: Νέοι στόχοι και επιστροφή στον Εμφύλιο». Τα Νέα. http://www.tanea.gr/news/greece/article/5054384/neoi-stoxoi-kai-epistrofh-ston-emfylio/. Ανακτήθηκε στις 2013-12-03. 
  129. ↑ Ο ΙΟΣ (2014-02-09). «Το μπαλ μασκέ του ναζισμού». Εφημερίδα των Συντακτών. http://www.efsyn.gr/?p=172985. Ανακτήθηκε στις 2014-03-15. 
  130. ↑ Liz Alderman (Niki Kitsantonis contributed reporting.). «Greece’s Far-Right Party Tries to Evade Government Crackdown With a New Name». =The New York Times. http://www.nytimes.com/2014/02/03/world/europe/greeces-far-right-party-tries-to-evade-government-crackdown-with-a-new-name.html. Ανακτήθηκε στις 15-03-2014. 
  131. ↑ «Αρειος Πάγος: Εγκρίθηκε η συμμετοχή της Χρυσής Αυγής στις Ευρωεκλογές». Η Καθημερινή. 11-05-2014. http://www.kathimerini.gr/766693/article/epikairothta/politikh/areios-pagos-egkri8hke-h-symmetoxh-ths-xryshs-ayghs-stis-eyrwekloges. Ανακτήθηκε στις 24-08-2014. 
  132. ↑ «Ευρωεκλογές Μάιος 2014». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Μαΐου 2014. Ανακτήθηκε στις 24 Αυγούστου 2014. 
  133. ↑ 133,0 133,1 Ellinas 2015, σελ. 7
  134. ↑ «Εθνικές Εκλογές Ιανουάριος 2015». Υπουργείο Εσωτερικών. Ανακτήθηκε στις 2 Φεβρουαρίου 2015. 
  135. ↑ Γιάννης Παπαδόπουλος (01-02-2015). «Κιλκίς, η «Λακωνία της Μακεδονίας»». Η Καθημερινή. http://www.kathimerini.gr/801826/article/epikairothta/politikh/kilkis-h-lakwnia-ths-makedonias. Ανακτήθηκε στις 02-02-2015. 
  136. ↑ https://web.archive.org/web/20180302153242/http://mobile.tovima.gr/article.aspx?id=599952
  137. ↑ «Αποχώρησε από τη Χρυσή Αυγή με αιχμές ο Ελ. Συναδινός». in.gr. 2019-04-21. http://www.in.gr/2018/04/20/politics/kommata/apoxorise-apo-ti-xrysi-aygi-aixmes-o-el-synadinos/. Ανακτήθηκε στις 2019-07-15. 
  138. ↑ «Θυσίασαν» τον Επιτήδειο για χάρη του Λαγού στη Χρυσή Αυγή - Κρίση στη νεοναζιστική οργάνωση με την αποχώρηση του Ευρωβουλευτή
  139. ↑ Σφαγή στη Χρυσή Αυγή για τα «μάτια» του Λαγού
  140. ↑ Τρίτη παραίτηση ευρωβουλευτή της Χρυσής Αυγής
  141. ↑ Κρίση στη Χρυσή Αυγή -Παραιτήθηκαν και οι τρεις ευρωβουλευτές με καρφιά εναντίον του Μιχαλολιάκου
  142. ↑ Σταυρόπουλος Λάμπρος (15 Ιουνίου 2018). «Π. Καμμένος: Ζητά ποινική δίωξη για εσχάτη προδοσία κατά της Χρυσής Αυγής». 
  143. ↑ «Διεγράφη από τη Χρυσή Αυγή ο Μπαρμπαρούσης (video)». Athens Voice. Ανακτήθηκε στις 17 Αυγούστου 2021. 
  144. ↑ «Διεγράφη από την ΚΟ της Χρυσής Αυγής ο Μπαρμπαρούσης». www.enikos.gr. Ανακτήθηκε στις 17 Αυγούστου 2021. 
  145. ↑ «Ξανά στη Χρυσή Αυγή ο Μπαρμπαρούσης». Αυγή. 15 Ιανουαρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 21 Σεπτεμβρίου 2021. 
  146. ↑ «Τέλος εποχής για την Χρυσή Αυγή». KoutiPandoras. Ανακτήθηκε στις 15 Σεπτεμβρίου 2019. 
  147. ↑ in.gr (14 Σεπτεμβρίου 2019). «Χρυσή Αυγή: Διαλύεται επιτέλους - Κλείνουν τα κεντρικά γραφεία της στη Μεσογείων». in.gr. Ανακτήθηκε στις 15 Σεπτεμβρίου 2019. 
  148. ↑ «Υπό διάλυση η Χρυσή Αυγή: Ανεξαρτητοποιείται ο ευρωβουλευτής Γιάννης Λαγός». News 24/7. 13 Ιουλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 15 Ιουλίου 2019. 
  149. ↑ «Αποχωρούν Λαγός και Κούζηλος, υπό διάλυση η Χρυσή Αυγή». Η Εφημερίδα των Συντακτών. 13 Ιουλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 15 Ιουλίου 2019. 
  150. ↑ «Χρυσή Αυγή: Παραιτήθηκε και ο Παναγιώτης Ηλιόπουλος». News 24/7. 14 Ιουλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 15 Ιουλίου 2019. 
  151. ↑ Νέο κόμμα από Λαγό-«Καιάδα»-Ηλιόπουλο - Με τις «ευλογίες» του πατρός Πλεύρη, Το Ποντίκι, 05/11/2019.
  152. ↑ «Μάρτυρας υπεράσπισης της ΧΑ παραιτείται από την ΚΕ: «Συμμορία που σπάει κεφάλια»». gazzetta.gr. 12 Ιουλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 15 Ιουλίου 2019. 
  153. ↑ Δημήτρης Ψαρράς (22-05-2020). «Γι’ αυτό έφυγε ο Κασιδιάρης». Η Εφημερίδα των Συντακτών. https://www.efsyn.gr/politiki/244490_gi-ayto-efyge-o-kasidiaris. Ανακτήθηκε στις 05-04-2023. 
  154. ↑ *Newsroom (21 Μαΐου 2020). «Νέο εθνικιστικό κόμμα ιδρύει ο Ηλίας Κασιδιάρης». CNN.gr. Ανακτήθηκε στις 16 Ιουνίου 2020. 
  155. ↑ Οριστική κατεδάφιση: Έφυγε από τη Χρυσή Αυγή και ο (τελευταίος ευρωβουλευτής) Αθ. Κωνσταντίνου
  156. ↑ «Επεισόδια στο ΕΠΑΛ Σταυρούπολης: Όπλα και μαχαίρια στα σπίτια των εμπλεκομένων - 11 συλλήψεις, ανάμεσά τους και ανήλικοι». ProtoThema. 29 Σεπτεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 4 Οκτωβρίου 2021. 
  157. ↑ «Η Χρυσή Αυγή στο πλευρό των μαθητών της Σταυρούπολης». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Οκτωβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 4 Οκτωβρίου 2021. 
  158. ↑ 158,0 158,1 158,2 Το... αυγό της ελληνικής ακροδεξιάς, Σε ρατσιστικό αμόκ τα ανώνυμα ηγετικά στελέχη των οργανώσεων, εφημερίδα Τα Νέα, 11/05/2002
  159. ↑ 159,0 159,1 «Χρυσή Αυγή: Παρόντες στα ραντεβού των νεοναζί». Εφημερίδα Έθνος. 2007-03-31. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2012-05-12. https://web.archive.org/web/20120512212826/http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22767&subid=2&pubid=63638178. Ανακτήθηκε στις 2012-04-04. 
  160. ↑ 160,0 160,1 Ellinas 2013, σελίδες 552-3
  161. ↑ 161,0 161,1 Ellinas 2015, σελ. 6
  162. ↑ Ellinas 2015, σελίδες 6-7
  163. ↑ Ο Ιός (02-10-2013). «Επιχειρούν να διαψεύσουν το αρχικό καταστατικό τους». Εφημερίδα των Συντακτών. http://www.efsyn.gr/?p=125154. Ανακτήθηκε στις 16-12-2013. 
  164. ↑ «Ποιός είναι ο ηγέτης της Χρυσής Αυγής Νίκος Μιχαλολιάκος». iefimerida.gr. 8 Φεβρουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2015. 
  165. ↑ Sakellariou 2017, σελ. 398.
  166. ↑ «Χρυσή Αυγή : Κλείνει τη ναζιστική εφημερίδα ο Μιχαλολιάκος». in.gr. 16-10-2020. https://www.in.gr/2020/10/16/greece/xrysi-aygi-kleinei-ti-nazistiki-efimerida-o-mixaloliakos/. Ανακτήθηκε στις 22-10-2020. 
  167. ↑ Ο ΙΟΣ (2015-08-09). «Λούφα και Χρυσή Αυγή». Η Εφημερίδα των Συντακτών. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2018-04-18. https://web.archive.org/web/20180418231349/http://www.efsyn.gr/arthro/loyfa-kai-hrysi-aygi. Ανακτήθηκε στις 2018-03-31. 
  168. ↑ «Εικόνα αποσύνθεσης: Έκλεισε η εφημερίδα Εμπρός, ματαιώθηκαν οι Θερμοπύλες, λουκέτο σε Σαλαμίνα, Άλιμο, Κομοτηνή». jailgoldendawn.com. 2019-10-10. https://jailgoldendawn.com/2019/10/15/%CE%B5%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CE%BD%CE%B1-%CE%B1%CF%80%CE%BF%CF%83%CF%8D%CE%BD%CE%B8%CE%B5%CF%83%CE%B7%CF%82-%CE%AD%CE%BA%CE%BB%CE%B5%CE%B9%CF%83%CE%B5-%CE%B7-%CE%B5%CF%86%CE%B7%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%AF/. Ανακτήθηκε στις 2020-10-22. 
  169. ↑ Ψαρράς 2012, σελ. 234-6
  170. ↑ Ψαρράς 2012, σελ. 236-8
  171. ↑ Ψαρράς 2012, σελ. 238-9
  172. ↑ Ψαρράς 2012, σελ. 240-1
  173. ↑ Ψαρράς 2012, σελ. 241-3
  174. ↑ Δημήτρης Ψαρράς (30-10-2013). «Ο «συνιδρυτής» καίει τον Αρχηγό». Εφημερίδα των Συντακτών. http://archive.efsyn.gr/?p=140222. Ανακτήθηκε στις 06-02-2015. 
  175. ↑ Δημήτρης Ψαρράς (06-11-2013). «Η «στρατηγική της έντασης» και τα «άκρα»». Εφημερίδα των Συντακτών. http://archive.efsyn.gr/?p=144302. Ανακτήθηκε στις 06-02-2015. 
  176. ↑ 176,0 176,1 «Εφημερίδα "Χρόνος": Διαδήλωση στο κέντρο της Κομοτηνής». Επίσημη Ιστοσελίδα Χρυσής Αυγής. 21 Δεκεμβρίου 2010. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Δεκεμβρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 23 Μαΐου 2011. 
  177. ↑ Ψαρράς 2012, σελίδες 250-1, 460. Τ. Κατσιμάρδος (19-05-2013). «Ο κατάλληλος και δόκιμος «εθνικισμός»». Έθνος. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2012-10-27. https://web.archive.org/web/20121027184432/http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=28326. Ανακτήθηκε στις 20-08-2015. 
  178. ↑ «Ο εθνικοσοσιαλισμός «φάντασμα»». Εφημερίδα των Συντακτών. 07-10-2013. http://www.efsyn.gr/?p=127758. Ανακτήθηκε στις 19-12-2013. 
  179. ↑ Ellinas 2013, σελ. 549-50, 560
  180. ↑ Ellinas 2013, σελ. 551
  181. ↑ Ellinas 2013, σελ. 551-2, 549
  182. ↑ (Αγγλικά) Dina Porat, Roni Stauber (επιμ.), Antisemitism Worldwide, 2000/1, University of Nebraska Press, 2002, ISBN 0-8032-5945-X, σ. 123.
  183. ↑ Bernd Jürgen Fischer, Balkan Strongmen, Purdue University Press, 2007, σελ. 423
  184. ↑ (Αγγλικά) Frederic P. Miller, Agnes F. Vandome, McBrewster John, Chrysi Avyi, VDM Verlag Dr. Mueller e.K., 2010
  185. ↑ Και ο αρχηγός της Χρυσής Αυγής Ν. Μιχαλιολιάκος υποψήφιος στον Έβρο! Αρχειοθετήθηκε 2010-01-09 στο Wayback Machine., εφημερίδα Ο Χρόνος, 19/09/2009
  186. ↑ «Ένταση στη Βουλή μετά από σχόλια Κασιδιάρη για το Ολοκαύτωμα». Καθημερινή. 2013-06-06. http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathremote_1_06/06/2013_502996. Ανακτήθηκε στις 2013-06-09. 
  187. ↑ «ΒΙΝΤΕΟ-Επιμένουν να προκαλούν...». enikos.gr. 2013-06-09. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2013-06-12. https://web.archive.org/web/20130612104815/http://www.enikos.gr/politics/151149,BINTEO-Epimenoyn_na_prokaloyn.html. Ανακτήθηκε στις 2013-06-09. 
  188. ↑ Ellinas 2013, σελ. 550-1
  189. ↑ Έλλη Ζώτου (27-10-2014). «Βίντεο ντοκουμέντο - Ν. Μιχαλολιάκος: Θα καταργήσουμε τη δημοκρατία». Η Αυγή. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2015-04-23. https://web.archive.org/web/20150423131307/http://www.avgi.gr/article/4565182/binteo-ntokoumento-n-mixaloliakos-tha-katargisoume-ti-dimokratia. Ανακτήθηκε στις 30-07-2015. 
  190. ↑ Η ρατσιστική βία εξαπλώνεται και εκτός κέντρου της Αθήνας
  191. ↑ 191,0 191,1 191,2 Το φαινόμενο «Χρυσή Αυγή» Αρχειοθετήθηκε 2012-05-10 στο Wayback Machine., Αθήνα 9.84 (06/04/2012).
  192. ↑ Τα Νέα Online- Τάγματα εφόδου της Χρυσής Αυγής, 10/9/2012
  193. ↑ iefimerida.gr - Τάγματα εφόδου της Χρυσής Αυγής σε εργοδότες: Διώξτε τους αλλοδαπούς ή σας κλείνουμε, 13/11/2012
  194. ↑ guardian - Greece's Golden Dawn isn't a political party – it's more like a criminal gang, 4/9/2012
  195. ↑ 195,0 195,1 195,2 guardian - Fear and loathing in Athens: the rise of Golden Dawn and the far right, 26/10/2012
  196. ↑ tovima.gr - Guardian για Χρυσή Αυγή: Ο ναζιστικός φόβος σκεπάζει την Αθήνα, 26/10/2012
  197. ↑ tvxs.gr - Ο Κασιδιάρης εξυμνεί τον Χίτλερ, 17/9/2012
  198. ↑ 198,0 198,1 Rachel Donadio, Dimitris Bounias (2012-04-13). «Hard Times Lift Greece’s Anti-Immigrant Fringe». New York Times. http://www.nytimes.com/2012/04/13/world/europe/far-right-golden-dawn-sees-opening-in-greeces-woes.html?_r=1&partner=rss&emc=rss. Ανακτήθηκε στις 2012-04-13. 
  199. ↑ 199,0 199,1 «Έθνος - Τα παιδιά του Χίτλερ με στολή «Χρυσής Αυγής»». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Ιουνίου 2014. Ανακτήθηκε στις 17 Νοεμβρίου 2012. 
  200. ↑ Δημήτρης Τρίμης (10-05-2016). «Αυτοί που δεν γιορτάζουν...». Εφημερίδα των Συντακτών. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2015-05-11. https://web.archive.org/web/20150511113214/http://www.efsyn.gr/arthro/aytoi-poy-den-giortazoyn. Ανακτήθηκε στις 02-03-2016. 
  201. ↑ Μαρία Ψαρά (28-04-2015). «Πρώην μέλος βγάζει στη φόρα τα... άπλυτα της Χρυσής Αυγής». Έθνος. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2012-05-12. https://web.archive.org/web/20120512011012/http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22767&subid=2&pubid=63650503. Ανακτήθηκε στις 16-08-2015. 
  202. ↑ Vasilopoulou & Halikiopoulou 2015, σελίδες 57-8
  203. ↑ «Παράσταση για ένα ρόλο»: ο πολιτικός εξωραϊσμός της ελληνικής ακροδεξιάς
  204. ↑ Vasilopoulou & Halikiopoulou 2015, σελ. 58
  205. ↑ Ψαρράς 2012, σελ. 268, 271-2
  206. ↑ Vasilopoulou & Halikiopoulou 2015, σελ. 57
  207. ↑ Renee Maltezou (2012-04-25). «Analysis - Secretive far-right party taps into Greeks' anger, fear». Reuters. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2016-03-04. https://web.archive.org/web/20160304204205/http://af.reuters.com/article/worldNews/idAFBRE83O0XV20120425?pageNumber=1&virtualBrandChannel=0&sp=true. Ανακτήθηκε στις 2012-04-26. 
  208. ↑ 2012-05-13. «Από τον «Φιγούρα» στον... «Καιάδα» Η ανθρωπογεωγραφία των βουλευτών της Χρυσής Αυγής». Εφημερίδα Το Βήμα. http://www.tovima.gr/afieromata/elections2012/article/?aid=457432. Ανακτήθηκε στις 2012-05-16. 
  209. ↑ Δημήτρης Ψαρράς (21-02-2014). «Η Χρυσή Αυγή σβήνει τα ίχνη της». Η Εφημερίδα των Συντακτών. http://archive.efsyn.gr/?p=176486. Ανακτήθηκε στις 07-02-2016. 
  210. ↑ «Έθνος - Χρυσή Αυγή: Το αληθινό πρόσωπο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Σεπτεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 6 Οκτωβρίου 2012. 
  211. ↑ Ψαρράς 2012, σελ. 317-9, 36
  212. ↑ tvxs.gr - Ναζιστικοί χαιρετισμοί στο συμβούλιο του Δήμου Αθηναίων, 18/1/2011
  213. ↑ Το Βήμα, Επιμένει στον ναζιστικό χαιρετισμό η Χρυσή Αυγή, 22/10/2012
  214. ↑ tvxs.gr - Ναζιστικοί χαιρετισμοί στο συμβούλιο του Δήμου Αθηναίων, 22/10/2012
  215. ↑ tvxs.gr - Ναζιστικός χαιρετισμός στο Δημοτικό Συμβούλιο της Λαμίας, 11/4/2012
  216. ↑ «protothema.gr - Από τους Σπαρτιάτες στον Φύρερ - Η αλήθεια για τον ναζιστικό χαιρετισμό, 22/10/2012». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Οκτωβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 3 Νοεμβρίου 2012. 
  217. ↑ Αφροδίτη Καριμάλη «Ακροδεξιά πρόκληση στον δήμο» Αρχειοθετήθηκε 2015-04-24 στο Wayback Machine., εφημερίδα Έθνος (18 Ιανουαρίου 2011)
  218. ↑ Joanna Kakissis (03-10-2013). «Supporters Of Greek Neo-Nazi Party Tested By Arrests». NPR. http://www.npr.org/2013/10/03/228910726/arrests-of-golden-dawn-leaders-tests-greek-supporters. Ανακτήθηκε στις 06-02-2015. «The motto comes from Nazi Germany's Hitler Youth [...]» 
  219. ↑ Ψαρράς, Δημήτρης; Μπασκάκης, Γιάννης (13-02-2017). «Η αληθινή πατρίδα της Χρυσής Αυγής». Η Εφημερίδα των Συντακτών. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2017-02-13. https://web.archive.org/web/20170213154638/http://www.efsyn.gr/arthro/i-alithini-patrida-tis-hrysis-aygis. Ανακτήθηκε στις 13-02-2017. 
  220. ↑ Ύμνοι της Χ.Α. στο τρίτο Ράιχ και τα Ες Ες. Εφημερίδα των Συντακτών. 12 Φεβρουαρίου 2017. Συμβαίνει στα 00:58. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Φεβρουαρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 13 Φεβρουαρίου 2017. 
  221. ↑ Φραντζής, Γιώργος (2020). «Η κυρίαρχη "αφήγηση" για την εθνική ταυτότητα της ελληνικής κοινωνίας τη δεκαετία του 1980 και η σχέση της με τον εθνοκεντρικό λόγο στην Ελλάδα μέχρι την άνοδο της Χρυσής Αυγής: 1990-2012». Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών. σελ. 311. doi:10.12681/eadd/49143. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Ιουνίου 2023. Ανακτήθηκε στις 15 Ιουνίου 2023. Η λαϊκιστική κινητοποιήση του κοινού γίνεται στη βάση μιας υποτιθέμενης "άμεσης" σχέσης του ηγέτη με τον λαό η οποία είχε υιοθετηθεί από τους κομματικούς μηχανισμούς του ΠΑΣΟΚ τη δεκαετία του 1980 μετατρέποντας το κόμμα σε "κίνημα" όπου "ο αρχηγός έχει αδιαμεσολάβητη σχέση με τον λαό". CS1 maint: Unfit url (link)
  222. ↑ Φραντζής, Γιώργος. Η εθνική ιδέα στην Ελλάδα την δεκαετία του '80 και η επανάκαμψη της "εθνικοφροσύνης". Αθήνα: Παπαζήση. σελ. 349 - 350. ISBN 978-960-02-3963-8. Στις πολιτικές θέσεις της Χρυσής Αυγής ως πρώτιστος στόχος αναφέρεται η "εθνική ανεξαρτησία", ένα σύνθημα το οποίο υπήρξε βασικός ιδεολογικός άξονας και στην Ιδρυτική Διακήρυξη του ΠΑΣΟΚ (...) Λέξεις όπως "ξένες δυνάμεις" και "προτεκτοράτο" αναφέρονται με τον ίδιο γλαφυρό τρόπο όπως και στην Ιδρυτική Διακήρυξη του ΠΑΣΟΚ. 
  223. ↑ Ψαρράς 2012, σελ. 384-7
  224. ↑ Vasilopoulou & Halikiopoulou 2015
  225. ↑ Ψαρράς 2012, σελ. 165-8
  226. ↑ Δημήτρης Ψαρράς (2012-04-09). «Τα μέσα ενημέρωσης και η Χρυσή Αυγή.». tvxs.gr. http://tvxs.gr/news/egrapsan-eipan/ta-mesa-enimerosis-kai-i-xrysi-aygi-toy-dimitri-psarra. Ανακτήθηκε στις 2012-04-09. 
  227. ↑ Χάρης Κουσουμβρής, Γκρεμίζοντας τον μύθο της Χρυσής Αυγής, εκδ. Έρεβος, 2004
  228. ↑ Δημήτρης Ψαρράς, Το πογκρόμ κατά των μεταναστών σχεδιαζόταν ήδη από το 1997, εφημερίδα Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Κυριακή 22 Μαΐου 2011
  229. ↑ TVXS: Χρυσή Αυγή και νεοναζιστές τρομοκράτες δρουν ανενόχλητοι στην επαρχία
  230. ↑ Μαρίλη Μαργωμένου (9 Φεβρουαρίου 2008). «Η αμηχανία των ΜΑΤ μπροστά στη Χρυσή Αυγή». Εφημ. Καθημερινή. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Φεβρουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2011. 
  231. ↑ «Φαινόμενο «Χρυσή Αυγή»». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Μαΐου 2012. Ανακτήθηκε στις 9 Απριλίου 2012. 
  232. ↑ Εγκληματίες Ειρήνης
  233. ↑ Στέλιος Βραδέλης (2011-07-02). «Στην επιφάνεια οι σχέσεις «στοργής» ΕΛ.ΑΣ. - Χρυσής Αυγής Ξύπνησε μνήμες η προνομιακή μεταχείριση των πέντε κουκουλοφόρων». Εφημερίδα Τα Νέα. http://www.tanea.gr/ellada/article/?aid=4639406. Ανακτήθηκε στις 2011-07-02. 
  234. ↑ «Στην επιφάνεια οι σχέσεις «στοργής» ΕΛ.ΑΣ. - Χρυσής Αυγής». tvxs.gr, Αναδημ. Τα Νέα 02/07/2011. 2011-07-02. http://tvxs.gr/news/%CE%AD%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%88%CE%B1%CE%BD-%CE%B5%CE%AF%CF%80%CE%B1%CE%BD/%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B5%CF%80%CE%B9%CF%86%CE%AC%CE%BD%CE%B5%CE%B9%CE%B1-%CE%BF%CE%B9-%CF%83%CF%87%CE%AD%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82-%C2%AB%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%B3%CE%AE%CF%82%C2%BB-%CE%B5%CE%BB%CE%B1%CF%83-%CF%87%CF%81%CF%85%CF%83%CE%AE%CF%82-%CE%B1%CF%85%CE%B3%CE%AE%CF%82. Ανακτήθηκε στις 2011-07-02. 
  235. ↑ Δημήτρης Ψαρράς, Γιάννης Μπασκάκης (14-05-2017). «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Η Εφημερίδα των Συντακτών. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2017-08-10. https://web.archive.org/web/20170810192747/http://www.efsyn.gr/arthro/o-haros-tis-hrysis-aygis-vgike-pagania-stin-elas. Ανακτήθηκε στις 29-07-2017. 
  236. ↑ Αργυρώ Μωρού, Συντονισμένα μαχαιρώματα, Εφημ. Ελευθεροτυπία, 06/02/2008
  237. ↑ Βασίλης Γ. Λαμπρόπουλος (2012-05-11). «Ενας στους δύο αστυνομικούς ψήφισαν «Χρυσή Αυγή»». Το Βήμα. http://www.tovima.gr/afieromata/elections2012/article/?aid=457088. Ανακτήθηκε στις 2012-05-11. 
  238. ↑ Βασίλης Λαμπρόπουλος (17-06-2012). «Οι αστυνομικοί ψήφισαν και πάλι μαζικά «Χρυσή Αυγή»». Το Βήμα. http://www.tovima.gr/society/article/?aid=463063. Ανακτήθηκε στις 10-03-2014. 
  239. ↑ «Παραιτήσεις αξιωματικών της ΕΛ.ΑΣ. για Χρυσή Αυγή». Εφημερίδα των Συντακτών. 23-09-2013. http://www.efsyn.gr/?p=118707. Ανακτήθηκε στις 20-07-2014. 
  240. ↑ «Αντικατάσταση αξιωματικών φέρνει η έρευνα για τυχόν θύλακες της ΧΑ στην ΕΛ.ΑΣ.». 23-09-2013. http://news.in.gr/greece/article/?aid=1231266205. Ανακτήθηκε στις 20-07-2014. 
  241. ↑ Γιάννης Μπασκάκης (18-07-2014). «Οι Αδιάφθοροι δεν είδαν θυλάκους της Χ.Α. στην ΕΛ.ΑΣ.». Εφημερίδα των Συντακτών. http://www.efsyn.gr/?p=218219. Ανακτήθηκε στις 20-07-2014. 
  242. ↑ Ιερώνυμος κατά Χρυσής Αυγής, 26/10/2012, enikos.gr
  243. ↑ Ιερώνυμος σε Χρυσή Αυγή: Η Εκκλησία δεν έχει ανάγκη από προστάτες και σωτήρες, news247.gr, 26/10/2012
  244. ↑ Ο ΙΟΣ (02-12-2012). «Πιστεύω εις έναν Αδόλφο: Ο παγανιστικός «Χριστιανισμός» της Χρυσής Αυγής». Εφημερίδα των Συντακτών. http://www.efsyn.gr/?p=4947. Ανακτήθηκε στις 07-02-2014. 
  245. ↑ «Ποινική δίωξη κατά των συντελεστών και ηθοποιών του «Corpus Christi» - Σκάι». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 16 Νοεμβρίου 2012. 
  246. ↑ ««Η Χρυσή Αυγή εμφορείται από τις ιδεοληψίες σατανιστών αποκρυφιστών», λέει ο μητροπολίτης Πειραιώς». Τα Νέα. 2013-04-29. http://www.tanea.gr/news/greece/article/5015041/h-xrysh-aygh-emforeitai-apo-tis-ideolhpsies-satanistwn-apokryfistwn-leei-mhtropoliths-peiraiws/. Ανακτήθηκε στις 2013-04-30. 
  247. ↑ «Ο Σεραφείμ αφορίζει τη Χρυσή Αυγή». tvxs.gr. 2013-04-29. http://tvxs.gr/news/%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%B1/%CE%BF-%CF%83%CE%B5%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%B5%CE%AF%CE%BC-%CE%B1%CF%86%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B6%CE%B5%CE%B9-%CF%84%CE%B7-%CF%87%CF%81%CF%85%CF%83%CE%AE-%CE%B1%CF%85%CE%B3%CE%AE. Ανακτήθηκε στις 2013-04-30. 
  248. ↑ Μητροπολίτης Πειραιώς Σεραφείμ Μεντζελόπουλος (29 Απριλίου 2013). «Απάντηση του Σεβασμιωτάτου μας στις συκοφαντίες του Γενικού Γραμματέα της Χρυσής Αυγής κ. Νίκου Μιχαλολιάκου». Ιερά Μητρόπολις Πειραιώς. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 30 Απριλίου 2013. 
  249. ↑ Μητροπολίτης Πειραιώς Σεραφείμ Μεντζελόπουλος (22 Απριλίου 2013). «Κρίσιμα ερωτήματα για το κόμμα Λαϊκός Σύνδεσμος Χρυσή Αυγή». Ιερά Μητρόπολις Πειραιώς. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Απριλίου 2013. Ανακτήθηκε στις 30 Απριλίου 2013. 
  250. ↑ Μάνος Χαραλαμπάκης (2013-04-22). «Μητροπολίτης Σεραφείμ: Η Χρυσή Αυγή, ο ΣΥΡΙΖΑ και ο... παιδεραστής Δίας». Τα Νέα. http://www.tanea.gr/news/greece/article/5013702/apanthseis-apo-th-xrysh-aygh-gia-thn-paganistikh-arxaiolatreia-boyleyth-ths-zhtaei-o-serafeim/. Ανακτήθηκε στις 2013-04-30. 
  251. ↑ «Αμβρόσιος: «Η Χ.Α. μπορεί να αναδειχθεί σε γλυκιά ελπίδα» | Kathimerini». http://www.kathimerini.gr/499414/article/epikairothta/politikh/amvrosios-h-xa-mporei-na-anadeix8ei-se-glykia-elpida. Ανακτήθηκε στις 2017-12-14. 
  252. ↑ Μητροπολίτης Σπάρτης Ευστάθιος: Ο Μιχαλολιάκος λέει ψέμματα -Δεν έχω καμία σχέση με τη Χρυσή Αυγή, iefimerida.gr
  253. ↑ Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου αρνείται οποιαδήποτε σχέση με τη Χρυσή Αυγή, Dogma, 16/12/2013
  254. ↑ «Ν. Μιχαλολιάκος: Ποιοι ιεράρχες στηρίζουν την Χρυσή Αυγή». TO BHMA. Ανακτήθηκε στις 14 Δεκεμβρίου 2017. 
  255. ↑ «Μητροπολίτης Σιατίστης: Για ποια «Ορθοδοξία» μιλάει η Χρυσή Αυγή, μήπως για τη δική της;». tovima.gr. 2012-10-23. https://www.tovima.gr/2012/10/23/society/mitropolitis-siatistis-gia-poia-orthodoksia-milaei-i-xrysi-aygi-mipws-gia-ti-diki-tis/. Ανακτήθηκε στις 2019-01-13. 
  256. ↑ Δριμεία κριτική από τον Μητροπολίτη Σισανίου και Σιατίστης: «Η Χρυσή Αυγή είναι Μαύρη Νύχτα», ΤΑ ΝΕΑ, 16/10/2012
  257. ↑ Ο Ιός (19-07-1998). «Ο ρατσισμός και οι υψηλοί προστάτες: Οι «Περίανδροι των ΜΜΕ»». Ελευθεροτυπία. http://www.iospress.gr/ios1998/ios19980719b.htm. Ανακτήθηκε στις 08-03-2014. 
  258. ↑ 258,0 258,1 Τάσος Κωστόπουλος; Αντα Ψαρρά; Δημήτρης Ψαρράς (11 Οκτωβρίου 2014). «Η Χρυσή Αυγή και τα ΜΜΕ». Εφημερίδα των Συντακτών - ΙΟΣ. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2014-11-02. https://web.archive.org/web/20141102134541/https://www.efsyn.gr/?p=242628. 
  259. ↑ «Επιτέθηκαν σε δημοσιογράφο του ΣΚΑΪ». http://www.enikos.gr/media/93991/epitethikan-se-dimosiografo-tou-skai. Ανακτήθηκε στις 2018-06-15. 
  260. ↑ Star.gr. «Το μήνυμα του δημοσιογράφου του Star που δέχθηκε επίθεση από την Χρυσή Αυγή». Star.gr. http://www.star.gr/media/206816/to_minyma_tou_dimosiografou_tou_star_pou_dechthike_epithesi_apo_tin_chrysi_avgi. Ανακτήθηκε στις 2018-06-15. [νεκρός σύνδεσμος]
  261. ↑ «Χτύπησαν φωτορεπόρτερ οι χρυσαυγίτες». Newsbeast.gr. 2014-07-04. https://www.newsbeast.gr/greece/arthro/702002/htupisan-fotoreporter-oi-hrusaugites. Ανακτήθηκε στις 2018-06-15. 
  262. ↑ Prinos 2014, abstract.
  263. ↑ «Αναφορά Πολιτικής Πολυφωνίας 2015» (PDF). 
  264. ↑ «Συνολική Χρονική Έκθεση 2019» (PDF). 
  265. ↑ «Σε απολογία το Mega από το ΕΣΡ διότι «δεν προέβαλε προσηκόντως τις θέσεις της ΧΑ»». ProtoThema. 24 Σεπτεμβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 21 Σεπτεμβρίου 2021. 
  266. ↑ Ψαρράς 2012, σελ. 44-45
  267. ↑ Κλέωνας Ιωαννίδης (31-03-2013). «Όταν η «Xρυσή Αυγή» προσχωρούσε στη νεοναζιστική Διεθνή «Νέα Ευρωπαϊκή Τάξη» και στη «Διακήρυξη της Βαρκελώνης» (1981)». Η Αυγή [(Ενθέματα). https://enthemata.wordpress.com/2013/03/31/kleon-2/. Ανακτήθηκε στις 19-08-2015. ·
  268. ↑ Ψαρράς 2012, σελ. 72-74
  269. ↑ Ψαρράς 2012, σελ. 75-76
  270. ↑ The Rising Sun Heralds The Golden Dawn Αρχειοθετήθηκε 2012-06-28 στο Wayback Machine., National Alliance Sacramento
  271. ↑ Ο ΙΟΣ (25-09-2005). «Καλοκαίρι με τον Αδόλφο». Ελευθεροτυπία. http://www.iospress.gr/ios2005/ios20050925.htm. Ανακτήθηκε στις 19-08-2015. 
  272. ↑ Δημήτρης Ψαρράς (11-02-2013). «Η Μαύρη Διεθνής του Μιχαλολιάκουnewspaper=Εφημερίδα των Συντακτών». http://archive.efsyn.gr/?p=22837. Ανακτήθηκε στις 10-02-2016. 
  273. ↑ (Αγγλικά) Street clashes in central Athens Street clashes in central Athens(2005) – (BBC).
  274. ↑ «Γερμανοί νεοναζί στην ελληνική Βουλή προσκεκλημένοι της Χρυσής Αυγής». in.gr. 8/2/2013. http://news.in.gr/greece/article/?aid=1231234486. Ανακτήθηκε στις 9 February 2013. 
  275. ↑ Δημήτρης Ψαρράς; Γιάννης Μπασκάκης (08-02-2016). «Ελλάς Ελλήνων και... Γερμανών ναζιστών». Εφημερίδα των Συντακτών. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2016-02-09. https://web.archive.org/web/20160209095019/http://www.efsyn.gr/arthro/ellas-ellinon-kai-germanon-naziston. Ανακτήθηκε στις 10-02-2016. 
  276. ↑ Παναγιώτης Δημητράς (09-02-2016). «Χρυσή Αυγή και διεθνείς Ναζιστές τίμησαν Ίμια και Χίτλερ!». the books' journal. http://booksjournal.gr/blog/item/1872-%CF%87%CF%81%CF%85%CF%83%CE%AE-%CE%B1%CF%85%CE%B3%CE%AE-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B4%CE%B9%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%B5%CE%AF%CF%82-%CE%BD%CE%B1%CE%B6%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%AD%CF%82-%CF%84%CE%AF%CE%BC%CE%B7%CF%83%CE%B1%CE%BD-%CE%AF%CE%BC%CE%B9%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%87%CE%AF%CF%84%CE%BB%CE%B5%CF%81. Ανακτήθηκε στις 10-02-2016. 
  277. ↑ «Ο Χρίστου εξηγεί: Γιατί το ΕΛΑΜ διέκοψε τις σχέσεις με την Χρυσή Αυγή (ΒΙΝΤΕΟ)». 23 Ιουνίου 2020. 
  278. ↑ Ellinas 2015, σελ. 3-4
  279. ↑ Ellinas 2015, σελ. 6-7
  280. ↑ Ellinas 2015, σελ. 5
  281. ↑ Ellinas 2015, σελ. 3
  282. ↑ Η Χρυσή Αυγή έχει αφαιρεθεί από τον κατάλογο των κομμάτων που συμμετέχουν στη Συμμαχία για την Ειρήνη και την Ελευθερία. https://apfeurope.com/pages-2/faq/ Αρχειοθετήθηκε 2018-03-19 στο Wayback Machine. στο Annex1
  283. ↑ Η Ευρώπη τιμά τους αγώνες της Χρυσής Αυγής - Αντιπρόεδρος του ΑPF ο Συναγωνιστής Α. Ματθαιόπουλος. Χρυσή Αυγή 10-02-2015

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Χρυσή_Αυγή&oldid=10840637"