Η Φλώρινα (μεσαιωνικά ελληνικά: Χλερηνός) είναι πόλη της Μακεδονίας και έδρα του ομώνυμου δήμου, καθώς και πρωτεύουσα της Περιφερειακής Ενότητας Φλώρινας, η οποία υπάγεται στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας. Είναι κτισμένη σε υψόμετρο 687 μέτρων και, σύμφωνα με την απογραφή του 2021, αριθμεί 17.188 κατοίκους. Ο ποταμός Σακουλέβας, ο οποίος διασχίζει τον εσωτερικό ιστό της πόλης, συμβάλλει καθοριστικά στη διαμόρφωση του ιδιαίτερου φυσικού και αισθητικού της χαρακτήρα. Τα διατηρητέα κτίρια και οι σύγχρονες υποδομές αναψυχής που εκτείνονται κατά μήκος της κοίτης του ποταμού συνθέτουν ένα μοναδικό πολιτισμικό τοπίο, καθιστώντας τη Φλώρινα ελκυστικό προορισμό με έντονη καλλιτεχνική και πνευματική ταυτότητα.
Τα αρχαιολογικά δεδομένα επιβεβαιώνουν ότι στην ευρύτερη περιοχή της Φλώρινας υφίσταται συνεχής κατοίκηση ήδη από την ύστερη Εποχή του Χαλκού. Η γεωγραφική της θέση, ως φυσικό πέρασμα μεταξύ των λεκανοπεδίων Πρεσπών και Λυγκηστίδας, ανάμεσα στα όρη Βαρνούντα και Βέρνο, υπαγόρευσε την ανέγερση οχυρωματικών έργων από τα πρώιμα κιόλας ιστορικά χρόνια. Η στρατηγική σημασία της περιοχής είχε ως συνέπεια να αποτελέσει κατ’ επανάληψιν πεδίο συγκρούσεων, γεγονός που ανέστειλε σε ορισμένες περιόδους την απρόσκοπτη ανάπτυξή της.
Η αρχαία ονομασία της σημερινής Φλώρινας αντιστοιχεί στη Λυγκηστίδα, ένα αυτόνομο αρχικά μακεδονικό κρατίδιο, που αργότερα ενσωματώθηκε στο ευρύτερο Βασίλειο της Μακεδονίας κατά την εποχή του Φιλίππου Β΄, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση της εδαφικής και πολιτικής ενότητας του μακεδονικού χώρου. Η ονομασία της περιοχής αποδίδεται στον μυθικό πρώτο βασιλέα της, τον ήρωα και αργοναύτη Λυγκέα, ο οποίος, σύμφωνα με την παράδοση, υπήρξε ιδρυτική μορφή του τοπικού βασιλικού οίκου.
Ταφική στήλη της ρωμαϊκής περιόδου (2ος αιώνας π.Χ.) στο Αρχαιολογικό Μουσείο Φλώρινας.
Η εγκατάσταση ελληνικών φύλων στη Λυγκηστίδα τοποθετείται γύρω στον 19ο αιώνα π.Χ., περίοδο κατά την οποία η βορειότερη Πελαγονία αποτελούσε ένα εκ των δύο κυρίων κέντρων του πρωτοελληνικού κόσμου (με το έτερο να εντοπίζεται στη Χαονία). Κατά τους επόμενους αιώνες, υπό την πίεση των Βρυγών, τμήμα ελληνικών φύλων, μετακινήθηκαν προς τον νότο· ωστόσο, ο εθνογλωσσικός χαρακτήρας της περιοχής διατηρήθηκε ακέραιος. Μετά την αποχώρηση των Βρυγών προς τη Μικρά Ασία (15ος αιώνας π.Χ.), η περιοχή γνώρισε πληθυσμιακή άνθηση, η οποία κορυφώθηκε πριν από τη γνωστή «κάθοδο των Δωριέων» τον 11ο αιώνα π.Χ.
Στον λόφο του Αγίου Παντελεήμονος εντοπίζεται σημαντικός αρχαιολογικός χώρος, όπου έχουν αποκαλυφθεί ίχνη συνεχούς κατοίκησης από τον 16ο έως τον 6ο αιώνα π.Χ., καθώς και εκ νέου από τον 4ο έως τον 1ο αιώνα π.Χ.[1] Η παρουσία λατινικών επιγραφών και ρωμαϊκών αγγείων και νομισμάτων καταδεικνύει ότι ο οικισμός αυτός συνέχισε να υφίσταται έως τα τέλη της ρωμαϊκής αρχαιότητας, γεγονός που οφείλεται στην ιδιαίτερα στρατηγική του θέση. Από το σημείο αυτό ελέγχονταν δύο ζωτικής σημασίας οδικοί άξονες: η ρωμαϊκή Εγνατία οδός και η οδός που συνέδεε, μέσω των στενών του Πισοδερίου, την περιοχή των Πρεσπών με τον κάμπο της Φλώρινας.[2]
Βυζαντινά ερείπια της νησίδας του Αγίου Αχίλλειου Φλώρινας.
Κατά τη βυζαντινή περίοδο, το οχυρό της περιοχής ανοικοδομήθηκε σε υψηλότερο σημείο, στους πρόποδες του όρους Βαρνούντα, και είναι γνωστό στις πηγές ως Κάστρο του Χλερηνού. Η στρατηγική του τοποθέτηση επέτρεπε τον έλεγχο των περασμάτων και των γύρω κοιλάδων, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα την αμυντική προστασία του οικισμού. Η μεσαιωνική ονομασία της πόλης αποδίδεται ως «Χλερηνός», που πιθανότατα συνδέεται με τη λέξη «χλωρός», υποδηλώνοντας την πλούσια βλάστηση και το ήπιο, δροσερό κλίμα που χαρακτηρίζουν την περιοχή.[3] Σταδιακά, ο οικισμός εξελίχθηκε σε αστικό κέντρο με οικονομική και στρατιωτική δραστηριότητα, διατηρώντας τον ρόλο του ως τοπικού διοικητικού πυρήνα.
Οι Φλωρινιώτες Ευάγγελος, Αθανάσιος και Κωνσταντίνος Χατζής, οι οποίοι είχαν σπουδαία συμβολή στον Μακεδονικό Αγώνα.
Κατά την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας, η Φλώρινα αναδείχθηκε σε αξιόλογο τοπικό εμπορικό και βιοτεχνικό κέντρο, γεγονός που οφείλεται στη γεωγραφική της θέση ως κόμβου επικοινωνίας μεταξύ των πεδινών και ορεινών περιοχών της δυτικής Μακεδονίας. Την εποχή αυτή, η πλειονότητα του πληθυσμού ήταν μουσουλμανική, ενώ παράλληλα διατηρούνταν ισχυρές εστίες ορθόδοξου χριστιανικού στοιχείου. Ήδη από τον 16ο αιώνα καταγράφεται η δράση του αρματολού Τσολάκη, ο οποίος δραστηριοποιήθηκε στην περιοχή.[4] Από τη Φλώρινα καταγόταν και ο νεομάρτυρας Άγιος Αγαθάγγελος, ο οποίος μαρτύρησε το 1727 στο Μοναστήρι,[5] γεγονός που υποδηλώνει τη διαχρονική παρουσία και τη θρησκευτική αντοχή του ελληνικού στοιχείου.
Κώδικας του Μητροπολίτη Μογλενών, ο οποίος είχε την έδρα του στην Φλώρινα (7 Μαρτίου 1907).
Κατά τις αρχές του 19ου αιώνα, η Φλώρινα, ευρισκόμενη βόρεια της νοητής γλωσσικής γραμμής που όριζε το βόρειο όριο της συμπαγούς ελληνοφωνίας στη Μακεδονία, αποτελούσε ένα νησί ελληνοφωνίας μέσα σε κατά κύριο λόγο αλλόφωνο περιβάλλον. Ως έδρα μητρόπολης και κέντρο ελληνικής παιδείας, μέσω της λειτουργίας ελληνικών σχολείων, η πόλη λειτούργησε ως εστία πολιτισμικής και γλωσσικής ακτινοβολίας, συμβάλλοντας στον εξελληνισμό των αλβανόφωνων, βλαχόφωνων και σλαβόφωνων πληθυσμών της υπαίθρου, χωρίς ωστόσο να εξαλειφθεί πλήρως η πολυγλωσσία της περιοχής.[6]
Στις παραμονές της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, ο ελληνικός πληθυσμός της πόλης αριθμούσε περίπου 80 οικογένειες.[7] Οι Φλωρινιώτες συμμετείχαν ενεργά στην Επανάσταση, με εξέχουσα μορφή τον αγωνιστή Αγγελίνα, ο οποίος πολέμησε σε διάφορα μέτωπα, μεταξύ αυτών και στην Κρήτη. Επιπλέον, κάτοικοι της Φλώρινας έλαβαν μέρος στις επιχειρήσεις του Μεσολογγίου, γεγονός που αναδεικνύει το πνεύμα φιλοπατρίας και την εθνική συνείδηση των κατοίκων.[8] Σημαντική υπήρξε επίσης η συμμετοχή των αδελφών Λουκά και Νικολάου Νεδέλκου, μελών της Φιλικής Εταιρείας, οι οποίοι κατάγονταν από την περιοχή. Με την έναρξη της Επανάστασης, οι οθωμανικές αρχές αντέδρασαν σκληρά· επτά από τους επιφανέστερους προκρίτους της πόλης συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν δια απαγχονισμού στην κεντρική πλατεία.[9]
Από τα μέσα του 19ου αιώνα, η Φλώρινα εξελίχθηκε σε σπουδαίο κέντρο μεταποίησης καπνού, γνωστή για τα εκτεταμένα καπνοξυραντήριά της.[10]
Ως αποτέλεσμα του εξελληνιστικού ρόλου που διαδραμάτιζε το ελληνικό σχολείο, στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, μεγάλο τμήμα των κατοίκων της Φλώρινας, ιδίως οι νέοι, συνήθιζαν να μιλούν τα ελληνικά και στο σπίτι τους.[11] Το 1881, οι Έλληνες οπλαρχηγοί Ναούμ Κωνσταντινίδης(ή Καραναούμ ή Ορλίνης) και Νάιδος εισέβαλαν με το σώμα τους στην πόλη και απήγαγαν τον Οθωμανόκαϊμακάμη (έπαρχο), σε μια προσπάθεια να σταματήσουν οι διώξεις των ανταρτών της Μακεδονικής Επανάστασης του 1878.[12] Μετά τη Μακεδονική επανάσταση του 1878 που είχε αναστατώσει την περιοχή, και την ίδρυση του βουλγαρικού κράτους, άρχισαν να εμφανίζονται στην περιοχή της Φλώρινας, πολυάριθμες βουλγαρικές ένοπλες ομάδες, σταλμένες από τη Βουλγαρία με σκοπό να πιέζουν τους κατοίκους να μεταστραφούν στη Βουλγαρική Εξαρχία.[13] Μάλιστα, όταν το 1885 πήρε τα όπλα και άρχισε να δρα στην περιοχή ο καπετάν Τσανάκας, ως αντίδραση στις βουλγαρικές επιθέσεις, οι οθωμανικές αρχές, παρόλο που η ομάδα ντύνονταν με την τοπική ελληνική φουστανέλα και μιλούσε ελληνικά, ήταν πεπεισμένες ότι επρόκειτο για βουλγαρική ομάδα, που προσπαθούσε να παραπλανήσει τις αρχές ως προς την καταγωγή της.[14] Οι Βούλγαροι, προκειμένου να δελεάσουν τους Έλληνες μαθητές να εγγραφούν στο σχολείο τους, είχαν εισαγάγει και την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας, αλλά παρόλα αυτά οι μαθητές του εν λόγω σχολείου ήταν ελάχιστοι κατά το 1883, και συνεχώς μειούμενοι, αφού προσέτρεχαν στα ελληνικά σχολεία της πόλης.[15] Το 1884, η Κοινότητα Φλωρίνης έστειλε επιστολή διαμαρτυρίας προς την Υψηλή Πύλη, το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, για τις ψευδείς και παραποιημένες στατιστικές του πληθυσμού που διοχέτευαν εντέχνως οι Βούλγαροι προς τους Ευρωπαίους, και αρκετές είχαν μάλιστα υιοθετηθεί, διατρανώνοντας την ελληνική τους συνείδηση[16]. Κατά την επίσημη οθωμανική απογραφή του 1885, στην υποδιοίκηση (καζά) Φλώρινας οι Έλληνες αποτελούσαν τα 2/3 του συνολικού πληθυσμού, παρόλο που οι Βούλγαροι, με διάφορες μεθοδεύσεις, είχαν κατορθώσει να χαρακτηρίζονται οι σλαβόφωνοι Έλληνες, ως «πατριαρχικοί Βούλγαροι» (ήταν η πρώτη φορά που εισάχθηκαν οι έννοιες «πατριαρχικοί» και «εξαρχικοί», κατ' απαίτηση των Βουλγάρων).[17]
Τα δυσμενή, για τους Βούλγαρους, αποτελέσματα της απογραφής εντατικοποίησαν τις ενέργειές τους και εκμεταλλευόμενοι την αναταραχή που σημειώνονταν στην Ανατολική Ρωμυλία, βρήκαν την ευκαιρία να αποστείλουν εκατοντάδες πολυάριθμα ένοπλα σώματα σε όλη τη Μακεδονία. Στην περιοχή της Φλώρινας, η κατάσταση ήταν ανεξέλεγκτη και η βουλγαρική τρομοκρατία σχεδόν παρέλυσε την οικονομική ζωή. Οι οθωμανικές αρχές αναγκάστηκαν να εγκαταστήσουν στη Φλώρινα ισχυρή στρατιωτική δύναμη.[18] Στα τέλη του 1886, αποκαλύφθηκε η μυστική οργάνωση των Ελλήνων της Βορειοδυτικής Μακεδονίας, που δρούσε από το 1867 υπό τον Αναστάσιο Πηχιών, και ξέσπασαν μεγάλες διώξεις κατά των Ελλήνων κατοίκων, τα γνωστά Πηχεωνικά. Στην πόλη της Φλώρινας πολλοί κάτοικοι διώχθηκαν, καθώς από τις ανακρίσεις αποκαλύφθηκε ότι πολλοί Φλωρινιώτες ήταν συνεργαζόμενοι με τη «νέα Φιλική Εταιρεία». Τελικά, συνελήφθησαν και καταδικάστηκαν αρκετοί Φλωρινιώτες, ενώ ο ιατρός Αργύριος Βούζας εξορίστηκε.[19] Τον Σεπτέμβριο του 1888, ο βοηθός επίσκοπος Μογλενών και Φλωρίνης και Επίτροπος Φλωρίνης, Άνθιμος Πελτέκης, αποφάσισε να εγκαταλείψει τη Φλώρινα, προκειμένου να εγκατασταθεί για το χειμώνα στη Γευγελή, για να εισπράξει τους εκεί φόρους της μητρόπολης. Οι Βούλγαροι εκμεταλλεύτηκαν το κενό που δημιουργήθηκε στην πόλη, προκειμένου να μεταστρέψουν πολλούς κατοίκους στη Βουλγαρική Εξαρχία.[20]
Μουσουλμάνες στις όχθες του Σακουλέβα (περ. 1914–1918).
Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα ο συνολικός πληθυσμός της πόλης ανερχόταν σε 9 με 10 χιλιάδες, από τους οποίους τα 3/4 ήταν Μουσουλμάνοι και οι υπόλοιποι Χριστιανοί και Τσιγγάνοι.[21] Το 1890, ο Γάλλος περιηγητής Βικτόρ Μπεράρ επισκέφθηκε την πόλη και ανέφερε πως τα 3/4 των κατοίκων (1.500 σπίτια) ήταν Μουσουλμάνοι (κυρίως Αλβανοί και Σλάβοι προσηλυτισμένοι και περίπου εκατό οικογένειες Τούρκων). Όλοι οι Χριστιανοί, περίπου 500 οικογένειες, ήταν σλαβόφωνοι ελληνόφρονες, που χρησιμοποιούσαν την ελληνική και αυτοπροσδιορίζονταν ως Έλληνες, εκτός από περίπου 200-300 φανατικούς νεοπροσήλυτους Βουλγάρους, που απολάμβαναν της προστασίας της τοπικής οθωμανικής διοίκησης.[22] Κατά τη Μακεδονική επανάσταση του 1896–1897, πολλοί Φλωρινιώτες ξεσηκώθηκαν εναντίον των βουλγαρικών ένοπλων σωμάτων, ενώ κατά την άφιξη των σωμάτων των Τάκη Περήφανου (Νάτσιου), Λάζου Βαρζή και Ιωάννη Τσάμη κοντά στην πόλη, προκλήθηκε μεγάλη αναταραχή που οδήγησε στην εγκατάσταση ισχυρού οθωμανικού στρατιωτικού αποσπάσματος 200 ανδρών στην πόλη για την καταστολή της εξέγερσης.[23] Σύμφωνα με αυστριακές στατιστικές του 1897, στην πόλη της Φλώρινας επικρατούσε το ελληνικό στοιχείο.[24] Το 1898, λόγω της συνεχιζόμενης διαμάχης ανάμεσα, από τη μία, των εκπροσώπων της Ελληνικής κυβέρνησης, δηλαδή των προξένων Μοναστηρίου, που προσπαθούσαν να αντιμετωπίσουν τη βουλγαρική ένοπλη βία χωρίς καμία συνεννόηση και συνεργασία με την τοπική Μητρόπολη Μογλενών και, από την άλλη, των μητροπολιτών, οι κάτοικοι είχαν χωριστεί σε δύο αντιμαχόμενες πτέρυγες (φιλομητροπολιτική και αντιμητροπολιτική). Για το λόγο αυτό, ο Μητροπολίτης Ιωαννίκιος Μαργαριτιάδης απέστειλε το ίδιο έτος επιστολή προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, αναλύοντας τους προβληματισμούς του για την τεταμένη κατάσταση και μάλιστα, εντός μίας ολοένα και εχθρικότερης προς τους Έλληνες Μητροπολίτες, Οθωμανικής Διοίκησης.[25] Για τον ίδιο λόγο, το ίδιο έτος, ο Μητροπολίτης Πελαγονίας Ιωακείμ Φορόπουλος, απέστειλε επιστολή προς τον Οικουμενικό Πατριάρχη, προτείνοντας να αποσπαστούν τα Μογλενά (Αλμωπία) από τη Μητρόπολη και να δημιουργηθεί μία νέα Μητρόπολη Πρεσπών και Φλωρίνης, ώστε να υπάρξει αποτελεσματικότερη διοικητική οργάνωση, ανταποκρινόμενη στην ιδιαίτερα ταραγμένη περίοδο. Τελικά, οι προτάσεις του δεν υλοποιήθηκαν.[26]
Την περίοδο 1899–1900, οι βουλγαρικές ένοπλες ομάδες στην περιοχή οργάνωσαν μαζικές δολοφονίες Ελλήνων επιφανών ανδρών, μεταξύ των οποίων και ο Φλωρινιώτης Κωνσταντίνος (Κώτσης) Πέτρου.[27] Την ίδια χρονιά, ο αρχηγός των κομιτατζήδων στην περιοχή, Γεώργης Ιβάνωφ (Μάρκος), που γνώριζε άπταιστα ελληνικά, κατάφερε να οργανώσει πυρήνα εντός της πόλης της Φλώρινας, διαδίδοντας ότι στοχεύει στην ελληνοβουλγαρική σύμπραξη, επιδεικνύοντας τα όπλα του που είχε φέρει λαθραία από την Αθήνα[28]. Λόγω της εντεινόμενης βουλγαρικής τρομοκρατίας στον τοπικό πληθυσμό, ο Έλληνας πρόξενος Μοναστηρίου, Σταμάτης Κιουζές Πεζάς, το 1901, πρότεινε τη σύσταση τριμελούς επιτροπής από Φλωρινιώτες για την οργάνωση του αγώνα και τη συγκρότηση ένοπλων ελληνικών σωμάτων[29]. Σε στατιστική της σχολικής χρονιάς 1901/1902, οι Έλληνες μαθητές υπερτερούσαν σαφώς έναντι των Βουλγάρων.[30] Στις αρχές του 1902, οι Βούλγαροι, στα πλαίσια της προπαγάνδας, διέρρευσαν ψευδώς ότι θα εγκατασταθεί στη Φλώρινα Βούλγαρος επίσκοπος, κάτι που προκάλεσε νέα απογοήτευση στον ελληνικό πληθυσμό[31]. Προς επίρρωση των φημών μάλιστα, αντιπρόσωποι της βουλγαρικής κοινότητας Μοναστηρίου ευχαρίστησαν δημόσια τον Βαλή (Περιφερειάρχη) του Βιλαετίου Μοναστηρίου για την ευνοϊκή στάση του Σουλτάνου προς τους Βούλγαρους[32].
Το πρώτο δεκαπενθήμερο του Σεπτεμβρίου του 1902, ο καπετάνιος Κώττας Χρήστου, σε μια προσπάθεια να προσεταιριστεί τον Αναστάς Γιάγκωφ και να τον απομονώσει από τους λοιπούς κομιτατζήδες της ΕΜΕΟ στην περιοχή, σχεδίασε επίθεση, από κοινού με τον Γιάγκωφ, στη Φλώρινα. Η κοινή δράση Κώττα – Γιάγκωφ προκάλεσε την έντονη ανησυχία των Ελλήνων κατοίκων που θεωρούσαν τον Γιάγκωφ, μισητό εχθρό αλλά και την αποστροφή των εκπροσώπων του βουλγαρικού Κομιτάτου. Έτσι, όταν επιχειρήθηκε η επίθεση στη Φλώρινα στα τέλη του πρώτου δεκαπενθήμερου του Σεπτεμβρίου του 1902, πολλοί ήταν εκείνοι, και από τις δυο πλευρές που ήταν καχύποπτοι ως προς το εγχείρημα. Ο Κώττας έστειλε τότε, επιστολή στον Έλληνα γιατρό, Κύρο Καραμπίνα, προκειμένου να καθησυχάσει τους Έλληνες της Φλώρινας και να προετοιμάσει προμήθειες σε τρόφιμα, λόγω της επικείμενης επίθεσης στην πόλη. Η επιχείρηση τελικά απέτυχε γιατί αφενός, η επιστολή δεν έφτασε ποτέ στον παραλήπτη, καθώς έπεσε στα χέρια κομιτατζήδων οι οποίοι την κατέστρεψαν και αφετέρου το σχέδιο προδόθηκε στις οθωμανικές αρχές από τον Έλληνα πρόκριτο της Τύρσιας (Τρίβουνο), που δεν έβλεπε με καλό μάτι την εμπλοκή του Γιάγκωφ στις ελληνικές ενέργειες. Επίσης, και ο Μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης φαίνεται να είχε ειδοποιήσει τις οθωμανικές αρχές.[33] Στις αρχές του 1903, ο Νικόλαος (Λάκης) Πύρζας είχε συγκροτήσει μυστική επιτροπή στη Φλώρινα με τους Φλωρινιώτες Γεώργιο Λουκά, Πέτρο Χατζητάση, Αθανάσιο Κοτλάρτζη και Στέργιο Σαπουντζή προκειμένου να αντιμετωπίσουν τη βουλγαρική βία (το 1904 ως εκπρόσωπος της «Επιτροπής Φλώρινας» στάλθηκε στην Αθήνα και επέστρεψε συνοδεύοντας τον Παύλο Μελά).[34] Στα μέσα του 1903 τα πολυάριθμα βουλγαρικά σώματα που δρούσαν στην περιοχή, στα πλαίσια της προετοιμαζόμενης εξέγερσης, πύκνωσαν τις επιθέσεις τους, ώστε να προκαλέσουν τα οθωμανικά αντίποινα κατά των χριστιανικών πληθυσμών. Έτσι, στα μέσα του 1903 επιτροπές κατοίκων της Φλώρινας (Ελλήνων και Βουλγάρων) μετέβηκαν στο Μοναστήρι προκειμένου να διαμαρτυρηθούν στους Ευρωπαίους προξένους και να ζητήσουν της προστασίας τους.[35] Κατά την εξέγερση του Ίλιντεν, και Παρά την καταπίεση, ελάχιστοι Φλωρινιώτες συμμετείχαν, γι αυτό και αναφέρονται μόνο δυο αδέρφια από την πόλη της Φλώρινας.[36]
Στον Μακεδονικό Αγώνα, η πόλη ανέδειξε σημαντικούς οπλαρχηγούς, όπως ο Νικόλαος Πύρζας (1880–1947)[37][38] και ο Πέτρος Χατζητάσης,[39][40] ενώ ηγετική μορφή στην περιοχή ήταν ο Ξενοφών Πούσκας.[41][42] Σε απογραφή των πατριαρχικών κατοίκων της πόλης που διενεργήθηκε το 1905 από το Μητροπολίτη Μογλενών και Φλωρίνης Άνθιμο για τον χωρισμό τους σε ενορίες καταγράφονται 406 ελληνορθόδοξες οικογένειες.[43] Από το καλοκαίρι του 1906, η δράση των ελληνικών αντάρτικων σωμάτων καρποφόρησε, και στην πόλη της Φλώρινας, καθώς και στη γύρω περιοχή, σταμάτησαν πλέον να δρούν βουλγαρικές ένοπλες ομάδες. Ταυτόχρονα, η ελληνική εκπαιδευτική δραστηριότητα είχε επικρατήσει πλήρως, παρά την άστοχη παρουσία του Μητροπολίτη Άνθιμου.[44] Τον Ιούλιο του 1907, οι Βούλγαροι δολοφόνησαν τον ιερέα της πόλης παπα-Κωνστάντιο. Σε αντίποινα ο Αρ. Γιαννόπουλος, γραμματέας της Μητρόπολης, σκότωσε τον Βούλγαρο ιερέα παπα-Ηλία. Για την ενέργειά του αυτή, συνελήφθη και εκτελέστηκε από τις οθωμανικές αρχές.[45] Κατά τα έτη 1906 και 1907 οι συγκρούσεις ελληνικών και βουλγαρικών ομάδων στην περιοχή ήταν τόσο έντονες, που οι οθωμανικές αρχές για να αντιμετωπίσουν την κατάσταση προέβαιναν σε αθρόες συλλήψεις, φυλακίσεις, αλλά και φόνους Χριστιανών. Αυτό προκάλεσε μαζικές μεταναστεύσεις κατοίκων προς τις ΗΠΑ.[46] Στα τέλη του 1907, η οθωμανική καταστολή απέδωσε αποτελέσματα και συνέλαβε πολλούς Έλληνες οπλαρχηγούς και οπλίτες. Έτσι, νέα ένοπλα βουλγαρικά σώματα άρχισαν να δρουν στην περιοχή δολοφονώντας Έλληνες, όπως έγινε με τη δολοφονία του Γεώργιου Στεφάνου στην πόλη της Φλώρινας, στα μέσα Ιανουαρίου του 1908[47].
Η πόλη απελευθερώθηκε τελικά από τον ελληνικό στρατό στις 7 Νοεμβρίου το 1912.[48]
Το 1936, εκδρομείς από την Αθήνα στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας πληροφόρησαν τη Διεύθυνση Βαλκανικών Υποθέσεων του Υπουργείου Εξωτερικών ότι στην πόλη της Φλώρινας «η βουλγαρική ομιλείται εις ίσην μοίραν με την ελληνικήν, ανεξαρτήτως ηλικίας» και ότι οι δικηγόροι της πόλης ήταν αναγκασμένοι να τη μαθαίνουν για να είναι σε θέση να διεκπεραιώσουν τις υποθέσεις τους.[49]
Ο κεντρικός πεζόδρομος της Φλώρινας επί της οδού Παύλου Μελά
Στην πόλη υπάρχουν λιγοστοί δίγλωσσοι κάτοικοι οι οποίοι ομιλούν τοπική διάλεκτο που κατατάσσεται στη σλαβομακεδονική γλώσσα,[50][51] η οποία αποκαλείται και «ντόπικα»[52] ή «σλαβική διάλεκτος».[53][54] Στη Φλώρινα εδρεύει το κόμμα Ουράνιο Τόξο που εκπροσωπεί την ομάδα των Σλαβομακεδόνων. Το κόμμα αυτό στις Ευρωεκλογές του 2009 κατάφερε να αποσπάσει 36 ψήφους.[55] Τον Σεπτέμβριο 1995 τα γραφεία του κόμματος δέχτηκαν επίθεση με αφορμή μια επιγραφή του ονόματος του κόμματος «Ουράνιο Τόξο» στη σλαβομακεδονική γλώσσα.[56] Δικαστική δίωξη είχε δεχτεί και ο Σιδηρόπουλος ο οποίος δήλωνε εθνικά Σλαβομακεδόνας και μαζί με άλλους προσπάθησε να ιδρύσει το σωματείο «Στέγη Μακεδονικού πολιτισμού», το 1990 στη Φλώρινα.[57] Οι δύο υποθέσεις έφτασαν μέχρι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων όπου η Ελλάδα καταδικάστηκε δύο φορές (γνωστές ως «υπόθεση Σιδηρόπουλου» και υπόθεση «Ουράνιου Τόξου»).[56][57]
Το κλίμα της Φλώρινας είναι το ψυχρότερο της Ελλάδας λόγω της εσωτερικής θέσης της και του υψομέτρου. Με μέση ετήσια θερμοκρασία μόλις 12°C και τις ελάχιστες θερμοκρασίες τους χειμερινούς μήνες να αγγίζουν συχνά τους -10°C, η Φλώρινα αποτελεί την πιο παγωμένη πόλη της Ελλάδας. Οι βροχοπτώσεις είναι γενικά μέτριες, τα καλοκαίρια ήπια και οι χιονοπτώσεις συχνές τους χειμερινούς μήνες. Η υψηλότερη θερμοκρασία που έχει καταγραφεί είναι 40,8°C, στις 25 Ιουλίου 2023 και η χαμηλότερη ήταν -25,1°C[58] στις 18 Ιανουαρίου 2012.
Αξιοσημείωτο είναι το φαινόμενο της 'παγωμένης ομίχλης'(γνωστό στην περιοχή ως σινιάκι), που παρατηρείται κατά κανόνα τους χειμερινούς μήνες και, συνήθως, τον Ιανουάριο. Πρόκειται για ένα πυκνό πέπλο ομίχλης το οποίο καλύπτει την πόλη της Φλώρινας και το ευρύτερο λεκανοπέδιο Φλώρινας - Μοναστηρίου, γνωστό και ως η κοιλάδα της Πελαγονίας. Το φαινόμενο μπορεί να διαρκέσει ακόμη και για αρκετές εβδομάδες(ιδιαίτερα αν επικρατεί άπνοια) και έχει ως αποτέλεσμα πέραν της πολύ χαμηλής ορατότητας, τη διατήρηση της θερμοκρασίας ακόμη και στο κέντρο της πόλης κάτω από τους 0°C καθ'όλη τη διάρκεια της ημέρας(ολικός παγετός), την ίδια ώρα που σε περιοχές που απέχουν μόλις λίγα χιλιόμετρα και βρίσκονται εκτός του λεκανοπεδίου η θερμοκρασία μπορεί να είναι αρκετούς βαθμούς υψηλότερη.[59][60]
Στις 18 Ιανουαρίου 2012 καταγράφηκε η χαμηλότερη θερμοκρασία στο σταθμό της Ε.Μ.Υ. (-25,1°C)[61] με αρκετές αναφορές, ωστόσο, στον τοπικό τύπο για θερμοκρασίες σε χωριά του δήμου που άγγιξαν τους -32°C, χωρίς όμως να έχει υπάρξει επίσημη καταγραφή τέτοιας θερμοκρασίας. Ο σταθμός του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών στην πόλη σημείωσε μία μέρα νωρίτερα θερμοκρασία -22,2°C, ενώ ο ίδιος σταθμός κατέγραφε συνεχώς ελάχιστες θερμοκρασίες κάτω από -20°C από τις 16/1/12 έως και τις 19/1/12, με τη μέση μέγιστη θερμοκρασία για τον μήνα Ιανουάριο μόλις -0,6°C, και με την επικράτηση επί 13 συνεχόμενες ημέρες συνθηκών ολικού παγετού[62] (θερμοκρασία μικρότερη των 0°C ολόκληρο το 24ωρο). Η παραπάνω κατάσταση είχε ως αποτέλεσμα η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, κατόπιν αιτήματος του δημάρχου Φλώρινας, να κηρύξει στις 16/1/12 τον δήμο Φλώρινας σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης πολιτικής προστασίας, λόγω των πολικών θερμοκρασιών αλλά και των έντονων χιονοπτώσεων που επικρατούσαν επί μέρες.[63]
Νεοκλασικά κτίσματα κατά μήκος του ποταμού ΣακουλέβαΤο κτίριο του Δημαρχείου της πόλης
Το ιδιαίτερα πλούσιο φυσικό τοπίο του νομού καθώς και οι προσπάθειες σημαντικών Φλωρινιωτών έδωσαν την ευκαιρία στη Φλώρινα να αναπτυχθεί μέσα από προγράμματα προώθησης του οικοτουρισμού, εκμεταλλευόμενοι κονδύλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Κοινοτικού πλαισίου στήριξης.
Θεωρείται πόλη των καλλιτεχνών, διαθέτοντας δεκάδες ζωγράφους, ποιητές και μουσικούς, επαγγελματίες και ερασιτέχνες.[εκκρεμείπαραπομπή] Το χιονοδρομικό κέντρο του Πισοδερίου βρίσκεται στη θέση Βίγλα, 19 χιλιόμετρα από την πόλη της Φλώρινας. Έχει δημιουργηθεί ένα αξιόλογο σαλέ και 10 πίστες εξυπηρετούν τους επισκέπτες. Η Φλώρινα έχει πολλούς τουρίστες το καλοκαίρι αλλά ακόμα περισσότερους τον χειμώνα. Το καλοκαίρι γίνονται πολλές εκδηλώσεις από χορευτικά, συλλόγους, ζωγράφους, χορωδίες και μουσικούς.
Στα μέσα Αυγούστου 2016 δόθηκε σε λειτουργία ο ανακαινισμένος Ζωολογικός Κήπος Φλώρινας, ο οποίος κοσμεί την πόλη από το 1967.[64]
Η ενότητα αυτή δεν τεκμηριώνεται επαρκώς με παραπομπές. Παρακαλούμε βοηθήστε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Ατεκμηρίωτο υλικό μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί.
Προσοχή, το πρότυπο τοποθετήθηκε χωρίς ημερομηνία. Για την σημερινή ημερομηνία χρησιμοποιήστε: {{πηγές ενότητας|28|10|2025}}
Ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Φλώρινας «Ο Αριστοτέλης» (Φ.Σ.Φ. «Ο Αριστοτέλης»), είναι ένας εκ των παλαιότερων συλλόγων της πόλης με χρονολογία ίδρυσης 1941. Ο σύλλογος ιδρύθηκε με σκοπό την πολιτιστική αντίσταση στην τριπλή κατοχή Ιταλών, Γερμανών, Βουλγάρων και τη διατήρηση της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού πνεύματος στους Φλωρινιώτες. Τα πρώτα τμήματα που δημιουργήθηκαν μέσα στους κόλπους του «Αριστοτέλη» ήταν η Μικτή Χορωδία Ενηλίκων και η πρώτη παιδική χορωδία της Φλώρινας. Στην πορεία ο σύλλογος έκλεισε για ελάχιστο χρόνο αφού ο μαέστρος της μικτής χορωδίας Θεόδωρος Θωμαΐδης κρεμάστηκε από τους Γερμανούς κατα τη διάρκεια της κατοχής. Λίγα χρόνια αργότερα ο σύλλογος θα ανοίξει ξανά. Συμμετέχει ενεργά στην πολιτιστική-αθλητική ζωή της πόλης και της χώρας γενικότερα με μια ποικιλία τμημάτων.
Ο σύλλογος Λύκειο Ελληνίδων Φλώρινας που έχει ομάδες χορευτικού (παιδιών και ενηλίκων) και ομάδες ζωγραφικής.
Ο Ο.ΞΙ.Φ. (Όμιλος Ξιφασκίας Φλώρινας) με διακρίσεις τόσο στην Ελλάδα όσο και στο Εξωτερικό[65]
Ο Σύλλογος Εκπαιδευτικών Πληροφορικής Φλώρινας (Σ.Ε.Π.Φ.)] που ιδρύθηκε το 2000.[66]
Η ενότητα αυτή δεν τεκμηριώνεται επαρκώς με παραπομπές. Παρακαλούμε βοηθήστε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Ατεκμηρίωτο υλικό μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί.
(Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 24/07/2022)
Σημαντικότατο έργο είχε επιτελέσει ο μακαριστός Μητροπολίτης Φλωρίνης, Πρεσπών και Εορδαίας π. Αυγουστίνος Καντιώτης, ο οποίος στην περίοδο του δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου και του Εμφυλίου πραγματοποιούσε γύρω στα 3.000 συσσίτια καθημερινώς. Επί Μητροπολίτου Αυγουστίνου κτίστηκε, ακόμη, ένας μεγάλων διαστάσεων σταυρός στην κορυφή του λόφου Αγίου Παντελεήμονα, που δεσπόζει πάνω από την πόλη. Ωστόσο, ο τοπικός ιεράρχης είχε κατά καιρούς προβεί σε ακραίες ενέργειες, όπως ο αφορισμός του σκηνοθέτη Θόδωρου Αγγελόπουλου, κατά το διάστημα των εκεί γυρισμάτων της ταινίας «Το Μετέωρο Βήμα του Πελαργού».
Ο Μητροπολίτης πρώην Φλωρίνης Θεόκλητος, είχε διατελέσει Πρωτοσύγκελος κατά την περίοδο της διακονίας του μακαριστού Αυγουστίνου. Σημερινός Μητροπολίτης Φλωρίνης, Πρεσπών και Εορδαίας είναι ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ειρηναίος.
Η πόλη της Φλώρινας έχει πέντε ναούς. Ο καθεδρικός ναός, όπως και ο προστάτης της πόλεως, είναι ο Άγιος Παντελεήμονας, ενώ οι υπόλοιποι ναοί είναι ο Άγιος Γεώργιος, ο Άγιος Δημήτριος, ο Άγιος Νικόλαος και η Αγία Παρασκευή. Η 27η Ιουλίου, γιορτή του Αγίου Παντελεήμονος, θεωρείται αργία για την πόλη.
Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Φλώρινας «Βασιλικής Πιτόσκα»: ιδρύθηκε το 1984, από δωρεά του Γεωργίου Πιτόσκα, στη μνήμη της κόρης του Βασιλικής. Η βιβλιοθήκη διατηρεί δυο παραρτήματα, στο Αρμενοχώρι και στη Παλαίστρα. Η συλλογή της αποτελείται από 53.000 αντίτυπα και περιλαμβάνει ιστορικά βιβλία που αφορούν τον τόπο και αποτελούν μοναδικά και χρήσιμα τεκμήρια για έναν ερευνητή της τοπικής ιστορίας. Επιπρόσθετα, διαθέτει αρχεία με σπάνιο και πολύτιμο υλικό όπως τα χειρόγραφα πολιτικών προσωπικοτήτων και λογοτεχνών της ευρύτερης περιοχής της Φλώρινας. Η βιβλιοθήκη από το 1987 έχει αναπτύξει εκδοτική δραστηριότητα με ανατυπώσεις παλαιών και δυσεύρετων βιβλίων και με νέες μελέτες που αφορούν τη Φλώρινα και την ευρύτερη περιοχή της.[67]
Λαογραφικό Μουσείο της «Λέσχης Πολιτισμού Φλώρινας»[68]
Μέγαρο «Ι. Ρώμπαπα», Έτος κατασκευής 1928, Αρχιτέκτων Γεώργιος Κουρζούπος, Οδός Τυρνόβου & Παύλου Μελά, Φλώρινα[71]
Οικία Γούναρη, Έτος κατασκευής 1933, Αρχιτέκτων Γεώργιος Καμπανέλλος, Λεωφόρος Ελευθερίας 5, Φλώρινα[71]
Υποκατάστημα Εθνικής Τράπεζας, 1930–31, Αρχιτέκτων Αριστομένης Βάλβης υπό την εποπτεία του Νικόλαου ΖουμπουλίδηΥποκατάστημα Εθνικής Τράπεζας, Έτος κατασκευής 1930–31, Αρχιτέκτων Αριστομένης Βάλβης υπό την εποπτεία του Νικόλαου Ζουμπουλίδη, Κεραμικός διάκοσμος Μηνάς Αβραμίδης[72]
Στην πόλη της Φλώρινας αλλά και στα γύρω χωριά, τις παραμονές των Χριστουγέννων τα μεσάνυχτα 23 προς 24 Δεκεμβρίου οι κάτοικοι ανάβουν φωτιές σε δεκάδες γειτονιές και συνοικίες της πόλης, με μεγαλύτερη/ιστορικότερη και δημοφιλέστερη τη φωτιά Τσεκούρι Μαχαλά. Οι φωτιές αυτές ανάβονται στις γειτονιές με ξύλα από το βουνό, κυρίως κέδρα, που κάνουν θόρυβο όταν καίγονται και θεωρείται ότι διώχνουν τα κακά πνεύματα με την προετοιμασία να ξεκινά πολύ καιρό πριν, ενώ παλαιότερα συνηθιζόταν και το κλέψιμο ξύλων μεταξύ των ομάδων - γειτονιών κάθε φωτιάς, ως μέρος του εθίμου. Γύρω από τις φωτιές στήνεται γλέντι και φαγοπότι με παραδοσιακά εδέσματα στο οποίο συμμετέχουν όλοι οι κάτοικοι καθώς και πολλοί τουρίστες που επισκέπτονται την πόλη τις ημέρες εκείνες.[73]
Το έθιμο έχει πιθανόν τις ρίζες του σε προχριστιανικές παγανιστικές τελετές, όμως στις μέρες μας είναι άρρηκτα συνυφασμένο με τη φωτιά που άναψαν οι βοσκοί για τον νεογέννητο Χριστό.[74]
Στη Φλώρινα υπάρχουν 10 νηπαιγωγεία και ένα ειδικό, έξι δημοτικά και ένα ειδικό, τρία γυμνάσια, εκκλησιαστικό γυμνάσιο-λύκειο, εσπερινό γυμνάσιο, τρία γενικά λύκεια, ΕΠΑΛ, εσπερινό επαγγελματικό λύκειο και εσπερινό λύκειο.
Στη Φλώρινα για τις διαδρομές εντός πόλεως διατίθενται αστικά λεωφορεία,ενώ υπάρχει και η δυνατότητα να κληθεί ταξί. Άνετη είναι η μετακίνηση πεζή ή με ποδήλατο, καθώς διαθέτει ποδηλατοδρόμους. Για μετακινήσεις εκτός πόλεως, δρομολόγια πραγματοποιούνται με τα Κ.Τ.Ε.Λ. Ν.Φλώρινας, εντός και εκτός Νομού (από-προς: Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Λάρισα, Λαμία, Ιωάννινα, Έδεσσα, Γιαννιτσά, Κοζάνη, Πτολεμαΐδα, Καστοριά, Γρεβενά)[76]. Επίσης, η Φλώρινα διαθέτει Σιδηροδρομικό Σταθμό που τη συνδέει με τρία δρομολόγια ημερησίως με τη Θεσσαλονίκη. Η πόλη δεν διαθέτει αεροδρόμιο αλλά εξυπηρετείται από τα αεροδρόμια της Καστοριάς, της Κοζάνης και της Θεσσαλονίκης.
Η πρόσβαση στην πόλη της Φλώρινας με αυτοκίνητο από επιλεγμένα αστικά κέντρα μπορεί να πραγματοποιηθεί ως εξής:
Αθήνα, Λαμία, Λάρισα: Μέσω του Α1 (ΠΑΘΕ) έως τον κόμβο Κλειδιού, είσοδο στην Εγνατία Οδό δυτικά προς Κοζάνη και έξοδο στον Α27 προς Φλώρινα.
Θεσσαλονίκη, Αλεξανδρούπολη: Μέσω της Εγνατίας Οδού προς Κοζάνη και έξοδο στον Α27 προς Φλώρινα, ή μέσω της Εθνικής Οδού 2 προς Γιαννιτσά, Έδεσσα, Φλώρινα.
Ιωάννινα: Μέσω της Εγνατίας Οδού ανατολικά προς Κοζάνη και έξοδο στον Α27 προς Φλώρινα.
Πάτρα: Μέσω της Ιονίας Οδού βόρεια, είσοδο στην Εγνατία Οδό ανατολικά προς Κοζάνη και έξοδο στον Α27 προς Φλώρινα.
1 2 3 4 5 Ζαρκάδα-Πιστιόλη, Χριστίνα (2003). Η αρχιτεκτονική της Φλώρινας στην περίοδο του μεσοπολέμου,. Διδακτορική Διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
↑ Θεοδωρίδου-Σωτηρίου, Λίλα (2016). Νικόλαος Ζουμπουλίδης, Ένας σημαντικός αρχιτέκτονας, ένας πολύπλευρος άνθρωπος,. ΔΙΣΙΓΜΑ εκδόσεις.
Κολιόπουλος, Ιωάννης Σ. (2003). Η πέραν Ελλάς και οι άλλοι Έλληνες: Το σύγχρονο ελληνικό έθνος και οι ετερόγλωσσοι σύνοικοι χριστιανοί 1800–1912. Θεσσαλονίκη: Βάνιας.
Βιβλίο - Τάσος Κωστόπουλος: Η απαγορευμένη γλώσσα - Κρατική Καταστολή των Σλαβικών Διαλέκτων στην Ελληνική Μακεδονία, Εκδόσεις Βιβλιόραμα, Δ' Έκδοση, Αθήνα 2008, ISBN 978-960-8087-73-6.
Hart,Laurie Kain(2006).«Provincial Anthropology, Circumlocution, and the Copious Use of Everything».Journal of Modern Greek Studies24(2): 307-345.doi:10.1353/mgs.2006.0022.
Ελλάδα
Μακεδονία
Σχετικά πολυμέσα
,_Greece.jpg)
_Λεωφ._Ελευθερίας_53-55,_Φλώρινα.jpg)
.jpg)
Φλώρινα, η πόλη του χιονιού (Αρχείο της ΕΡΤ)
