Μετάβαση στο περιεχόμενο

Ιερά Μητρόπολις Μαρωνείας και Κομοτηνής

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Ιερά Μητρόπολις Μαρωνείας και Κομοτηνής
Γενικές πληροφορίες
XώραΕλλάδα
ΈδραΚομοτηνή
ΥπαγωγήΕκκλησία της Ελλάδος (επιτροπικώς)
Έκταση2.543 τ.χλμ.
Ενορίες71
Μονές6
Μητροπολιτικός ΝαόςΙ.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου
Ιεραρχία
ΜητροπολίτηςΠαντελεήμων
Γενικός Αρχιερατικός ΕπίτροποςΠρωτοπρεσβύτερος Γεώργιος Παπαβέργος
Ιεροκήρυκες0
Εφημέριοι75
Διάκονοι3
Ιστοσελίδα
immaroniaskomotinis.gr

Η Ιερά Μητρόπολη Μαρωνείας και Κομοτηνής είναι μια από τις Μητροπόλεις των λεγομένων «Νέων Χωρών[α]». Έδρα της είναι η Κομοτηνή και αποτελεί τη μητρόπολη της περιοχής της Ροδόπης στη Θράκη.

Σήμερα μητροπολίτης είναι ο Παντελεήμων Μουτάφης.

Ο περίκεντρος επισκοπικός ναός Μοσυνουπόλεως Ροδόπης.

Κατά τους βυζαντινούς χρόνους, ιδίως τον 11ο και 12ο αιώνα το Παπίκιο όρος της Ροδόπης υπήρξε σημαντικό μοναστικό κέντρο της Θράκης. Με τις μονές του Παπικίου έχουν συνδεθεί σπουδαίες μορφές της Εκκλησίας, όπως ο Άγιος ο Γρηγόριος ο Παλαμάς, ο Άγιος Μάξιμος ο Καυσοκαλύβης –άλλαζε συχνά τόπο και πάντα έκαιγε την καλύβα του όπου ήταν ασκητής–, καθώς και πολιτικές προσωπικότητες όπως, ο πρωτοστράτωρ Αλέξιος Αξούθ, ο σεβαστοκράτωρ Αλέξιος Αξούθ και η Μαρία Βοτανειάτη. Στη Ροδόπη η Μαρώνεια και η Μοσυνούπολις αναφέρονται ως επισκοπικές έδρες[2]. Υφίσταται μνεία δύο επισκόπων στις Οικουμενικές Συνόδους του 431 και του 449.

Ο μητροπολίτης Μαρωνείας Κωνστάντιος (1770-1821) αποτέλεσε μέλος της Φιλικής Εταιρείας και αγωνιστής της Ελληνικής επανάστασης του 1821 όπως και ο διάδοχός του μητροπολίτης Μαρωνείας Ιωαννίκιος.[3][4][5][6][7][8][9]

Ο σημερινός Μητροπολιτικός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου βρίσκεται μέσα στα ερείπια του Φρούριου Κομοτηνής και χρονολογείται στο 1800. Πιθανολογείται ότι ο ναός χτίστηκε πάνω σε παλαιότερη μεταβυζαντινή εκκλησία του 1548[10].

Επισκοπικός κατάλογος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Όνομα Έτη Σημειώσεις
Θεόδωρος 11ος αιώνας[11]
Νικήτας ~ 1166[12]
Γεώργιος αρχές 13ου αιώνα[13]
Νικήτας 13ος αιώνας
Λέων ο Κύπριος τέλη 13ου – αρχές 14ου αιώνα επί Πατριαρχίας Αθανασίου Α΄[14]
Παγκράτιος 12 Δεκεμβρίου 1646[15] – ;
Καλλίνικος προ του 1697[16] – αρχές 18ου αιώνα[17]
Γαβριήλ αρχές 18ου αιώνα[17]
Καλλίνικος Ιανουάριος 1704[18] – ;
Άνθιμος (;) ~ Σεπτέμβριος 1743[19]
Νεόφυτος Μάιος 1771[20] – 1 Μαΐου 1789 κατόπιν Οικουμενικός Πατριάρχης
Νεόφυτος Μάιος 1789 – Οκτώβριος 1810 παραιτήθηκε
Κωνστάντιος 3 Οκτωβρίου 1810 – Οκτώβριος 1821 επαύθη
Δανιήλ Οκτώβριος 1821 – Φεβρουάριος 1838[21] κατόπιν Φιλαδελφείας
Ιωαννίκιος Φεβρουάριος 1838 – Οκτώβριος 1839[21]
Άνθιμος Οκτώβριος 1839 – Δεκέμβριος 1845[21] κατόπιν Εφέσου
Κύριλλος Δεκέμβριος 1845 – 16 Μαρτίου 1863[21]
Θεόκλητος (Θεοδοσιάδης) 16 Μαρτίου 1863[22] – Ιούλιος ή Αύγουστος 1865[23]
Άνθιμος 11 Σεπτεμβρίου 1865[24] – Ιούλιος 1877 από Νυσσάβας[21]
Ιερώνυμος (Γοργίας ή Γιούργας) 24 Ιουλίου 1877 – 5 Αυγούστου 1885 κατόπιν Νικοπόλεως
Κωνσταντίνος (Βαφείδης) 3 Οκτωβρίου 1885 – 18 Οκτωβρίου 1888 κατόπιν Σερρών
Χρύσανθος (Ιεροκλής) 20 Οκτωβρίου 1888 – Σεπτέμβριος 1893
Γαβριήλ (Ιατρουδάκης) 23 Οκτωβρίου 1893 – Ιούλιος 1894 από Τραπεζούντος, καθαιρέθηκε
Ιωακείμ (Βαλασιάδης) 16 Ιουλίου 1894 – 7 Σεπτεμβρίου 1900 κατόπιν Ρόδου
Κωνστάντιος (Γαζής ή Ζαχαριάδης) 7 Σεπτεμβρίου 1900 – Νοέμβριος 1902 από Σηλυβρίας
Νικόλαος (Σακκόπουλος) 19 Οκτωβρίου 1902 – 13 Φεβρουαρίου 1914 από Αγκύρας, κατόπιν Καισαρείας
Μελισσηνός (Χριστοδούλου) 13 Φεβρουαρίου 1914 – 2 Οκτωβρίου 1920 † από Παμφυλίας
Άνθιμος (Σαρίδης)[25] 17 Νοεμβρίου 1922 – 4 Αυγούστου 1938 † από Βιζύης
Σπυρίδων (Αλυβιζάτος) 9 Δεκεμβρίου 1938 – 13 Δεκεμβρίου 1940 †[26]
Βασίλειος (Κωνσταντίνου) Μάρτιος 1941[27] – 24 Δεκεμβρίου 1952 †
Τιμόθεος (Ματθαιάκης) Μάρτιος 1954[27] – 22 Μαΐου 1974[28] από Μυρέων, κατόπιν Νέας Ιωνίας
Δαμασκηνός (Ρουμελιώτης) 30 Μαΐου 1974 – 6 Νοεμβρίου 2012 †
Παντελεήμων (Μουτάφης) 21 Φεβρουαρίου 2013 – σήμερα

Οι τοπικές εορτές περιλαμβάνουν τις εξής:

  • Κοίμησις της Θεοτόκου, 15 Αυγούστου (πανήγυρις μητροπολιτικού ναού).
  • Αγίας Παρασκευής πολιούχου Κομοτηνής, 26 Ιουλίου.
  • Αγίου νεομάρτυρος Μιχαήλ Μαυροειδούς του εν Αδριανουπόλει Θράκης μαρτυρήσαντος, 17 Φεβρουαρίου (τμήμα ιερού λειψάνου του αγίου φυλάσσεται στον μητροπολιτικό ναό και το παρεκκλήσιό του βρίσκεται στην Μονή Οσίου Μαξίμου Καυσοκαλύβη Ροδόπης).
  • Άγιοι Γρηγόριος ο Παλαμάς και Μάξιμος ο Καυσοκαλύβης, οι εν Παπικιώ όρει ασκήσαντες.
  • Παναγίας Φανερωμένης Βαθυρρύακος Ροδόπης, 23 Αυγούστου.
  • Παναγίας Μουρτατιανής στο Νέο Σιδηροχώρι Ροδόπης. Την είκονα της Παναγίας Μουρτατιανής έφεραν ως κειμήλιο οι Θρακιώτες πρόσφυγες από το Σιδηροχώρι (Σαμάκοβο) της Ανατολικής Θράκης το 1922.[29][30]
  • Ελευθέρια πόλεως Κομοτηνής και Θράκης, 14 Μαΐου.

Τέσσερις κληρικοί της Ροδόπης, που κατάγονταν από την Ανατολική Θράκη, μαρτύρησαν κατά τη διάρκεια της Βουλγαρικής κατοχής μεταξύ των ετών 19411944, από τους Βούλγαρους κατακτητές. Οι κληρικοί και οι διδάσκαλοι αποτελού­σαν τα πρώτα θύματα των θηριωδιών των Βουλγάρων κατακτητών, στα πλαίσια της βουλγαρικής προσπάθειας για αλλοίωση του χαρακτήρα του ελληνικού πληθυσμού, ώστε να εγείρονται από πλευράς Βουλγαρίας εδαφικές αξιώσεις στη Μακεδονία και τη Θράκη.

  • Ιερέας Θεόδωρος Παπαδόπουλος (εκ Μοσχονιάς Κεσσάνης Ανατολικής Θράκης 1880), εφημέριος Αιγείρου που εκτελέστηκε στις 22 Ιουνίου 1941. Στις αρχές της κατοχής, στις 20 Απριλίου 1941, Βούλγαροι στρατιώτες μετέβησαν στο σπίτι του πατρός Θεόδωρου, στην Αίγειρο, όπου υπηρετούσε ως εφημέριος, κι ενώ ήταν άρρω­στος τον κατηγόρησαν για οπλοκατοχή και βιαιοπράγησαν εις βάρος του, επαναλαμβά­νοντας την πράξη τους δύο μήνες αργότερα, με αποτέλεσμα ο 64χρονος ιερέας να εκ­πνεύσει στις 22 Ιουνίου 1941.
  • Ιερέας Δημήτριος Καβάζης (εκ Κεσσάνης Ανατολικής Θράκης 1890), εφημέριος Κρωβύλης, συνελήφθη την ώρα του Εσπερινού και μαρτύρησε δια λιθοβολισμού διότι δεν προσχωρούσε στην Βουλγαρική Εξαρχία και υπέκυψε στα τραύματά του στις 29 Απριλίου 1944.
  • Ιερέας Βαγιάννης Εμμανουηλίδης (από το χωριό Γραβούνα Κεσσάνης της Ανατολικής Θράκης 1872), εφημέριος Συκορράχης, συνελήφθη από τους Βούλγαρους, κακοποιήθηκε και εκτελέστηκε στις 25 Ιουνίου 1944.
  • Ιερέας Γεώργιος Βουλγαράκης (από τα Μάλγαρα της Ανατολικής Θράκης), εφημέριος Νέας Αδριανής, βασανίστηκε, αρνούμενος να υποκύψει στις πιέσεις για τέλεση της Θείας Λειτουργίας στην βουλγαρική. Τα βασανιστήρια συνεχί­στηκαν ακόμη και μπροστά στην 11χρονη θυγατέρα του, μέχρι να χάσει τις αισθήσεις του. Δύο μήνες χρειάσθηκαν, ώστε να καταφέρει να ορθοποδήσει και να επιστρέψει στα καθήκοντά του, μέχρι που επανήλθε στην εκκλησία της Νέας Αδριανής και ξανατέλεσε την θεία λειτουργία. Λίγο μετά εμφανίσθηκε έφιππος Βούλγαρος χωροφύλακας, ο οποίος δολίως τον δηλητηρίασε. Ο εθνομάρτυρας παρέδωσε το πνεύμα, στις 13 Νοεμβρίου 1944.

Συνολικά, δεκάδες Έλληνες διδάσκαλοι, κληρικοί και πολίτες, υπέστησαν βασανιστήρια, φυλακίσεις και εξορίες στη Βουλγαρία, ξυλοδαρμούς και ποικίλες μορφές βίας και εκφοβισμών κατά τις τρεις βουλγαρικές Κατοχές της Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης: Α' Βουλγαρική Κατοχή (Οκτώβριος 1912-Ιούνιος 1913), Β' Βουλγαρική Κατοχή (1916-1918) και Γ' Βουλγαρική Κατοχή (1941-1944).[31][32]

  • Τράπεζες Αγάπης:
  1. Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου, για άπορους γέροντες
  2. Σοφίας Θεού, για άπορους γέροντες
  • Βρεφονηπιακοί Σταθμοί:
  1. «Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός»
  2. «Αγία Αικατερίνη»

Εκκλησιαστικό Μουσείο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Από το 1999 στεγάζεται στο Ιμαρέτ Κομοτηνής. Στο μουσείο υπάρχουν εκκλησιαστικά εκθέματα, τα οποία χρονολογούνται από το 16ο έως τον 20ο αιώνα, όπως εικόνες, ιερά σκεύη, άμφια, χειρόγραφα από ναούς της περιοχής αλλά και δωρεές προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Ροδόπης.[33] Το κτίριο θεωρείται από τα αρχαιότερα σωζόμενα δείγματα οθωμανικής αρχιτεκτονικής στην Ευρώπη[β] (αποτελείται από τρεις χώρους που διαμορφώνουν στην κάτοψη το σχήμα Τ - τύπου ζαβιγέ) και είναι κτισμένο με τη βυζαντινή τεχνική. Έχει συνδεθεί με τοπικές παραδόσεις των Κομοτηναίων για ύπαρξη βυζαντινού ναού της Αγίας Σοφίας στη συγκεκριμένη θέση, και σύμφωνα με αυτές, στο κτίσμα ενσωματώθηκαν τμήματα του ναού.[37] Στη νότια πλευρά του κτίσματος έχει ανακαλυφθεί εντοιχισμένο μαρμάρινο γυναικείο κεφάλι ρωμαϊκών χρόνων. Το μουσείο τελεί υπό την εποπτεία της Ιεράς Μητρόπολης Κομοτηνής και Μαρώνειας.

Υποσημειώσεις και παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. «Νέες Χώρες» ονομάζονται 36 Μητροπόλεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου, οι οποίες μετά τους Βαλκανικούς πολέμους περιήλθαν στην ελληνική επικράτεια. Αυτές συνεχίζουν να υπάγονται πνευματικά στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, αλλά με την Πατριαρχική και Συνοδική Πράξη της 4ης Σεπτεμβρίου 1928 η Διοίκησή τους παραχωρήθηκε «επιτροπικώς» και υπό δέκα ρητούς όρους στην Εκκλησία της Ελλάδος[1].
  2. Το βιβλίο "Studies on the Ottoman Architecture of the Balkans"[34] περιέχει σε ξεχωριστά κεφάλαια τα δημοσιευμένα άρθρα του Κιλ[35][36], στα οποία αναφέρει: Komotini was made into a great trading and craftsman centre, and the oldest Turkish monument preserved in Europe, the Ghazi Evrenos Imaret, is still to be seen there.
  1. Μαζαράκης, Ευάγγελος (2020). Το υφιστάμενο εκκλησιαστικό καθεστώς των Νέων Χωρών (PDF). Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 19 Απριλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 20 Απριλίου 2021. 
  2. Κομοτηνή: Παπίκιο όρος, το Ιερό Βουνό της Ροδόπης, ert.gr
  3. «Ιωάννης Σιδηράς, Η προσφορά και οι θυσίες του ορθόδοξου κλήρου στην απελευθέρωση της Ελλάδος». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Απριλίου 2016. Ανακτήθηκε στις 2 Απριλίου 2016. 
  4. «Αντιαιρετικόν Εγκόλπιον, Αρχιερείς κατά την Επανάσταση του '21». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Απριλίου 2016. Ανακτήθηκε στις 17 Απριλίου 2016. 
  5. Θρακικά: Σύγγραμμα περιοδικόν εκδιδομένων υπό του εν Αθήναις "Θρακικού Κέντρου" και της "Εταιρίας Θρακικών Μελετών", εκδ. Θρακικό Κέντρο - Εταιρία Θρακικών Μελετών - Το Κέντρο, τόμος 8ος, Αθήνα 1993, σελίδα 63
  6. «Δήμος Φερών, Αρχαίος Δορίσκος». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Νοεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 8 Ιανουαρίου 2019. 
  7. Κωνσταντίνος Πινέλης, "Συμμετοχή των Θρακών στην Φιλική Εταιρεία και στην επανάσταση του 1821"
  8. «Θρακική Εστία Θεσσαλονίκης, Συλλογή Γεωγραφικών και Ιστορικών στοιχείων της Θράκης». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Οκτωβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Ιανουαρίου 2019. 
  9. Αφιέρωμα: Η Ελληνική επανάσταση του 1821, Η Θράκη στην Επανάσταση, Θεοφάνης Μαλκίδης, Μακεδονία, 24-25 Μαρτίου 2012
  10. Αικατερίνη Μπάλλα (28 Νοεμβρίου 2007). «Κομοτηνή». Οδηγός Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Ανακτήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 2012. [νεκρός σύνδεσμος]
  11. Laurent 1963, σελ. 637.
  12. Χωνιάτης, Νικήτας (1865). Τα ευρισκόμενα πάντα. σελ. 256. 
  13. Preiser-Kapeller 2008, σελ. LI.
  14. Γεδεών, Μανουήλ (1885). Πατριαρχικοί Πίνακες: Ειδήσεις ιστορικαί βιογραφικαί περί των Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως: από Ανδρέου του Πρωτοκλήτου μέχρις Ιωακείμ Γ' του από Θεσσαλονίκης, 36-1884. Κωνσταντινούπολη: Lorenz & Keil. σελ. 410. 
  15. Αποστολόπουλος 1987, σελ. 190.
  16. Μακραίος, Σέργιος (1872). Εκκλησιαστική Ιστορία. Βενετία: Τύποις του Χρόνου. σελ. 408. 
  17. 17,0 17,1 Παπαδόπουλος Κεραμέως, Α. Τακτικόν των Ορθοδόξων Εκκλησιών της Ανατολής (PDF). σελ. 471. 
  18. Κοτζαγεώργης, Φωκίων Π. (2020). «Μια Οθωμανική πηγή για την ιστορία του Οικουμενικού Πατριαρχείου κατά το β´ μισό του 17ου αιώνα». Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών 21: 60. https://www.academia.edu/45626760/%CE%9C%CE%B9%CE%B1_%CE%9F%CE%B8%CF%89%CE%9C%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%A0%CE%AE%CE%B3%CE%AE_%CE%B3%CE%B9%CE%B1_%CF%84%CE%AE%CE%BD_%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%9F%CF%81%CE%B9%CE%B1_%CF%84%CE%9F%CF%85_%CE%9F%CE%B9%CE%BA%CE%9F%CF%85%CE%9C%CE%B5%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%9F%CF%85_%CE%A0%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%B9%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B5%CE%B9%CE%9F%CF%85_%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%B1_%CF%84%CE%9F_%CE%92_%CE%9C%CE%B9%CF%83%CE%9F_%CF%84%CE%9F%CF%85_17%CE%9F%CF%85_%CE%B1%CE%B9%CF%89%CE%BD%CE%B1_%CE%94%CE%95%CE%9B%CE%A4%CE%99%CE%9F_%CE%9A%CE%95%CE%9D%CE%A4%CE%A1%CE%9F%CE%A5_%CE%9C%CE%99%CE%9A%CE%A1%CE%91%CE%A3%CE%99%CE%91%CE%A4%CE%99%CE%9A%CE%A9%CE%9D_%CE%A3%CE%A0%CE%9F%CE%A5%CE%94%CE%A9%CE%9D. Ανακτήθηκε στις 27 Μαΐου 2024. 
  19. «Acte patriarhie cesti referitoare la Mitropolia Proilavului». Studii istorice greco-romane: 292. https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/35/1939_-_Demostene_Russo%2C_Acte_patriarhice%C5%9Fti_referitoare_la_Mitropolia_Proilavului.pdf. Ανακτήθηκε στις 17 Νοεμβρίου 2022. 
  20. Χαμουδόπουλος, Μηνάς (1882). «Πατριαρχικαί πινακίδες». Εκκλησιαστική Αλήθεια Β (ΙΣΤ): 248. https://books.google.de/books?id=7EkWAAAAYAAJ&hl=el&pg=PA248#v=onepage&q&f=false. Ανακτήθηκε στις 14 Οκτωβρίου 2022. 
  21. 21,0 21,1 21,2 21,3 21,4 Φιλιππαίος 1960, σελ. 365.
  22. Καλλίφρων 1867, σελ. 217.
  23. Καλλίφρων 1867, σελ. 243.
  24. Καλλίφρων 1867, σελ. 244.
  25. Σιδηράς, Ιωάννης. «Ο Μητροπολίτης Μαρωνείας Άνθιμος Σαρρίδης (1870-1938)». Ανακτήθηκε στις 20 Απριλίου 2021. 
  26. Μάρκου, Μάρκος. «Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Μαρωνείας και Θάσου κυρός Σπυρίδων. (1883-1940)». Ανακτήθηκε στις 20 Απριλίου 2021. 
  27. 27,0 27,1 Φιλιππαίος 1960, σελ. 366.
  28. Επετηρίς Ι.Μ. Νέας Ιωνίας και Φιλαδελφείας (1974-1984) (PDF). Ιερά Μητρόπολις Νέας Ιωνίας και Φιλαδελφείας. σελ. 11. Ανακτήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 2024. 
  29. Μητρόπολη Μαρωνείας: Υποδοχή Παναγίας Μουρτατιανής στο Νέο Σιδηροχώρι Ροδόπης
  30. Υποδοχή Παναγίας Μουρτατιανής στο Νέο Σιδηροχώρι Ροδόπης, orthodoxianewsagency.gr
  31. Η ΜΑΡΤΥΡΙΚΗ ΘΥΣΙΑ ΤΩΝ ΤΕΣΣΑΡΩΝ ΙΕΡΕΩΝ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΜΑΡΩΝΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ, ΣΤΗΝ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ 1941-1944[νεκρός σύνδεσμος]
  32. Οι τέσσερις Ανατολικοθρακιώτες Μάρτυρες της Ροδόπης 1941-1944
  33. «Εκκλησιαστικό Μουσείο Ιεράς Μητροπόλεως Μαρωνείας και Κομοτηνής». Οδυσσεύς - Ιστοσελίδα Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Ιανουαρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 9 Ιανουαρίου 2012. 
  34. Kiel, Machiel (1990). Studies on the Ottoman Architecture of the Balkans. Variorum. ISBN 978-0860782766. 
  35. Kiel, Machiel (1983). The Oldest Monuments of Ottoman-Turkish Architecture in the Balkans: The Imaret and the Mosque of Ghazi Evrenos Bey in Gümülcine (Komotini) and the Evrenos Bey Khan in the Village of Ilıca/Loutra in Greek Thrace (1370-1390). Istanbul: Sanat Tarihi Yıllıġı, Kunsthhistorische Forschungen 12, σελ. 117-138. 
  36. «Observations on the History of Northern Greece during the Turkish Rule: Historical and Architectural Description of the Turkish Monuments of Komotini and Serres, their Place in the Development of Ottoman Turkish Architecture, and their Present Condition». Balkan Studies Thessaloniki 12: 416. 1971. 
  37. «Μουσεία Κομοτηνής». Ιστοσελίδα Δήμου Κομοτηνής. Ανακτήθηκε στις 9 Ιανουαρίου 2012. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]