Ιερά Μητρόπολις Αδριανουπόλεως
| Ιερά Μητρόπολις Αδριανουπόλεως | |
|---|---|
| Γενικές πληροφορίες | |
| Ίδρυση | 325 μ.Χ. |
| Xώρα | Τουρκία |
| Έδρα | Αδριανούπολη |
| Υπαγωγή | Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως |
| Ιεραρχία | |
| Μητροπολίτης | Αμφιλόχιος |
Η Ιερά Μητρόπολις Αδριανουπόλεως είναι μια εκ των εν Τουρκία ενεργών Μητροπόλεων του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Η Μητρόπολη υφίσταται από το 325 και έχει την έδρα της στη Θρακική πόλη της Αδριανούπολης. Συνορεύει στα βόρεια με τη Μητρόπολη Σηλύμνου (Σλίβεν) του Πατριαρχείου Βουλγαρίας, στα ανατολικά με τις Μητροπόλεις Σαράντα Εκκλησιών και Βιζύης και Μηδείας, στα νότια με τη Μητρόπολη Ηρακλείας και στα δυτικά με τη Μητρόπολη Διδυμοτείχου. Άλλες μεγάλες πόλεις εντός της Μητρόπολης είναι η Αρτεσκός και η Αρκαδιούπολη[1].
Ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η Αδριανούπολη (επαν)ιδρύθηκε παίρνοντας το όνομά της από τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Αδριανό (117-138) το 125 στη θέση προγενέστερου Θρακικού οικισμού, που ονομαζόταν Ουσκουδάμα.
Η πόλη έγινε έδρα επισκοπής το έτος 325. Τον 7ο αιώνα υπήχθησαν σε αυτή 5 επισκοπές και τον 12ο αιώνα έφτασαν τις 13. Το 1326 η Βυζαντινή πόλη κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς Τούρκους και μεταξύ 1413 και 1457 ήταν η πρωτεύουσα τους. Σταδιακά, οι επισκοπές που υπάγονταν σε αυτή μειώθηκαν, και τον 16ο αιώνα παρέμεινε μόνο η Αγαθόπολη, η οποία επίσης διαχωρίστηκε το 1760[1].
Στην ευρύτερη περιοχή της Αδριανούπολης υπήρχαν πολλές ελληνορθόδοξες μονές και μετόχια όπως η Μονή Αγίων Πέτρου και Παύλου Λαμπούς, ο Άγιος Στέφανος (μετόχιο Μονής Μεγίστης Λαύρας), ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος (της Μονής Σινά), η Αγία Παρασκευή (του Παναγίου Τάφου), ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος (Μονής Παντοκράτορος) κ.ά.[2]
Μετά την ίδρυση της Βουλγαρικής Εξαρχίας το 1870 εγκαταστάθηκε και εξαρχικός ιεράρχης στην Αδριανούπολη. Δυτικά της Μητρόπολης Αδριανουπόλεως, στο Ορτάκιοϊ υφίστατο η Μητρόπολη Λιτίτσης από τον 9ο-10ο αι. μ.Χ. Η περιοχή αυτή της Βόρειας Θράκης κατελήφθη από τους Βούλγαρους κατά τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο (30 Σεπτεμβρίου 1912 – 30 Μαΐου 1913). Οι Βούλγαροι εκδίωξαν το 1912 από την έδρα του ως Πατριαρχικό, τον Μητροπολίτη Λιτίτσης Νικόδημο μαζί με όλους τους Έλληνες κατά τους διωγμούς του Ελληνισμού της Θράκης το 1912-13. Έτσι η Μητρόπολη Λιτίτσης σταμάτησε να υφίσταται[3][4][5].
Το 1913 ο βουλγαρικός ορθόδοξος πληθυσμός εκδιώχθηκε από τον οθωμανικό στρατό κατά τη διάρκεια του Β΄ Βαλκανικού Πολέμου. Ο ελληνορθόδοξος πληθυσμός απελάθηκε στην Ελλάδα βάσει της συμφωνίας ανταλλαγής πληθυσμών Τουρκίας-Ελλάδας του 1923[1].
Ο ελληνορθόδοξος μητροπολιτικός ναός της Αδριανούπολης ήταν αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Κτίσθηκε το 1704 σε επαφή με το βόρειο τείχος του κάστρου και ήταν μια μεγαλοπρεπής τρίκλιτη βασιλική με πλούσια εσωτερική. Η τελευταία λειτουργία στον ναό, τελέσθηκε στις 9 Οκτωβρίου του 1922 πριν οι Έλληνες εγκαταλείψουν την πόλη οριστικά. Στη συνέχεια ο ναός μετατρέπεται σε αποθήκη ξυλείας μέχρι τη δεκαετία του '60 που κατεδαφίστηκε για να χτιστεί στη θέση του, γνωστό ξενοδοχείο.
Μετά το 1922 τα κειμήλια από τους ελληνορθόδοξους ναούς μεταφέρθηκαν από τους πρόσφυγες στην ελεύθερη Ελλάδα, όπως τα κειμήλια του ναού των Αγίων Δώδεκα Αποστόλων της συνοικίας Κιρισχανέ της Αδριανούπολης μεταφέρθηκαν από τους πρόσφυγες στη Δράμα όπου εγκαταστάθηκαν και αργότερα έκτισαν τον Ναό των Αγίων Δώδεκα Αποστόλων Δράμας σε ανάμνηση του ναού της πατρίδας τους.[6][7]
Ο τελευταίος Μητροπολίτης Αδριανουπόλεως, ο Πολύκαρπος Β΄, μετά την απόσυρση των ελληνικών στρατευμάτων από την Ανατολική Θράκη, αποσύρθηκε δυτικά του Έβρου, σε τμήματα της Μητροπόλεως που βρίσκονταν στην ελληνική επικράτεια. Στις 9 Οκτωβρίου 1924, έλαβε τον τίτλο του Μητροπολίτη Νέας Ορεστιάδας και Αδριανουπόλεως. Το 1931, όλες οι ενορίες της επισκοπής προσαρτήθηκαν στη Μητρόπολη Διδυμοτείχου[8] και ο Πολύκαρπος μετέβη στη Χίο[1].
Στις 20 Ιανουαρίου 2003 δόθηκε ο τίτλος του Μητροπολίτη Αδριανουπόλεως, υπερτίμου και εξάρχου παντός Αιμιμόντου στον (από Ελβετίας) Δαμασκηνό Παπανδρέου[1], ο οποίος πέθανε το 2011. Το 2014 εξελέγη Μητροπολίτης Αδριανουπόλεως ο Αμφιλόχιος Στεργίου.
Η Ορθόδοξη Εκκλησίας της Βουλγαρίας διατήρησε τον τίτλο του Μητροπολίτη Αδριανουπόλεως μέχρι το 1940. Την 1η Οκτωβρίου 1998 δόθηκε ο τίτλος αυτός στον επίσκοπο Ευλόγιο, κίνηση που προκάλεσε προβλήματα μεταξύ των Πατριαρχείων Σόφιας και Κωνσταντινουπόλεως. Μετά από σχετική επιστολή του Πατριάρχη Βαρθολομαίου το 2015, η Ιερά Σύνοδος του Πατριαρχείου Σόφιας απάντησε ότι δεν θα αλλάξει τον τίτλο του επισκόπου Ευλογίου, αλλά υποσχέθηκε να μην ξαναδώσει τίτλους που υπάρχουν ήδη σε άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες[9].
Αρχιεπισκοπή Αδριανουπόλεως υφίσταται ως τίτλος και της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας με το πλήρες Λατινικό όνομα Hadrianopolis in Haemimonto, δηλαδή Αδριανουπόλεως του Αίμου. Ο τίτλος είναι κενός από το 1997[10].
Επισκοπικός κατάλογος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
| Όνομα | Έτη | Σχόλια |
|---|---|---|
| Ευτρόπιος | 338 – 332 | |
| Λούκιος | 340 – 356 | |
| Φίλιππος Α΄ | 362 – 363 | |
| Τηλέμαχος | ~ 375 | |
| Θεμίστιος | 390 | |
| Αμμώνιος | 394 – 399 | συμμετείχε στη Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης το 394[11] |
| Γρηγόριος | 451 – 459 | |
| Κόνων | πριν το 518[12] – 536 | |
| Ιωάννης Α΄ | 553 | |
| Ιωάννης Β΄ | 680 | |
| Μανουήλ ή Εμμανουήλ | 787 – 813 | |
| Θεοφύλακτος | 845; | |
| Κοσμάς | 867 – 869 | |
| Φίλιππος Β΄ | 879; | |
| Νικόλαος Α΄ | επί Τσιμισκή | |
| Μιχαήλ | τέλη του 10ου αιώνα | |
| Αγαπητός | 1025 – 1043 | |
| Ευσέβιος | 1054 | |
| Νικόλαος Β΄ | ~ 1084 | επί Αλεξίου Α΄ Κομνηνού |
| Μιχαήλ | μετά το 1084 | |
| Λέων ή Λεόντιος | 1156 – 1171 | συμμετείχε στις Συνόδους της Κωνσταντινούπολης το 1156, 1160 και 1171 |
| Γεώργιος | ~ 1173[13] | |
| Χριστόδουλος[13] | ||
| Ευστάθιος | ||
| Θεοδόσιος | τέλη 12ου – αρχές 13ου αιώνα[13] | |
| Θεόδωρος[14] | ||
| λατινική κατοχή | 1204 – 1225[14] | |
| Γεράσιμος | β' τέταρτο 13ου αιώνα[14] | |
| Γερμανός | 1250[14] – 1265 | κατόπιν Οικουμενικός Πατριάρχης |
| Βασίλειος ή Βαρλαάμ | 1265 – 1278[14] | ανηψιός του Γερμανού |
| Θεόκτιστος | Νοέμβριος 1278 – αρχές 1283[14] | |
| Αρσένιος | 1290/93 – 1307[14] | |
| Ιγνάτιος | 1317/18 – 1327[15] | |
| Γρηγόριος | πριν τις 19 Οκτωβρίου 1331[15] | |
| Ιωσήφ | 1344 – 1347/1351[15] | |
| Γεράσιμος | 1347 – 1361[15] | |
| Πολύκαρπος Α΄ | 1365 – 1379/80[15] | αιχμαλωτίστηκε από τους Οθωμανούς κατά την κατάληψη της πόλης |
| Ματθαίος | Ιούνιος 1380 – 1391[16] | |
| Θαδδαίος | Δεκέμβριος 1401 – 1403 | εξελέγη κατόπιν διετούς χηρείας, προηγουμένως επίσκοπος Μελανίων[17][16] |
| Γεράσιμος Α΄ | πριν τον Μάρτιο 1433[18] – 1457 | |
| Μάρκος | 1464 – 1466[19] | κατόπιν Οικουμενικός Πατριάρχης |
| Μακάριος | ~ 1467[20] – ; | |
| Θεοφάνης | 1474 | |
| Θεόληπτος | 1517 – 1518 | |
| Ιωάσαφ | ~1535/40 – 1556 | κατόπιν Οικουμενικός Πατριάρχης |
| Αρσένιος | 1561 – 1565 | υπογράφει την καθαίρεση του Πατριάρχη Ιωάσαφ Β΄ (Ιαν. 1565)[21] |
| Ιωάσαφ | 1572 – ; | β΄ θητεία ως τον θάνατό του |
| Ιερεμίας | ~ 1580[22] | |
| Κάλλιστος | πριν τον Ιούνιο 1583[23] – 1594 | |
| Ιερεμίας | 1594 – ; | |
| Άνθιμος Α΄ | πριν το 1597[24] – 18 Ιουνίου 1623 | κατόπιν Οικουμενικός Πατριάρχης |
| Παρθένιος Α΄ | 19 Ιουνίου 1623[25] – 1639 | από Αγχιάλου, κατόπιν Οικουμενικός Πατριάρχης |
| Παρθένιος Β΄ | 1639 – 1644 | από Ιωαννίνων, κατόπιν Οικουμενικός Πατριάρχης |
| Νεόφυτος | 1644 – 1688 | κατόπιν Οικουμενικός Πατριάρχης |
| Γεράσιμος Β΄ | 1688 (επιτροπικώς) | από Καστοριάς, μετέπειτα Πατριάρχης Αλεξανδρείας |
| Κλήμης | 1688 – 1691 | |
| Αθανάσιος Α΄ | 1692 – 1709 | από Τορνόβου, κατόπιν Οικουμενικός Πατριάρχης |
| Αθανάσιος Β΄ | 1709 – 1739 † | |
| Διονύσιος Α΄ | Σεπτέμβριος 1739[26] – 1742; | α΄ θητεία |
| Κύριλλος Α΄ | 1742 – 1744 | |
| Διονύσιος Α΄ | 1744[27] – 1η Φεβρουαρίου 1774[28] | β΄ θητεία |
| Καλλίνικος Α΄ | 1774; | |
| Νικηφόρος Α΄ | πριν τον Σεπτέμβριο 1774[29] – 1780 † | |
| Καλλίνικος Β΄ | Οκτώβριος 1780 – Σεπτέμβριος 1792[30] | κατόπιν Νικαίας, μετέπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης |
| Γαβριήλ | Σεπτέμβριος 1792 – Δεκέμβριος(;) 1810 † | από Νικαίας |
| Κύριλλος Β΄ | Δεκέμβριος 1810 – 4 Μαρτίου 1813 | από Ικονίου, κατόπιν Οικουμενικός Πατριάρχης |
| Δωρόθεος Πρώιος | Ιούνιος 1813 – 4 Ιουνίου 1821 † | από Φιλαδελφείας, σκοτώθηκε από τους Οθωμανούς, άγιος |
| Νικηφόρος (Πηλουσιώτης) | Ιούνιος 1821 – Σεπτέμβριος 1824 | από Προικοννήσου, κατόπιν Δέρκων |
| Γεράσιμος Γ΄ (Αργυράκης ή Φρυδάς ή Κρης) | Σεπτέμβριος 1824 – 19 Απριλίου 1830 | από Προύσης, παραιτήθηκε |
| Γρηγόριος Β΄ | Μάιος 1830 – 24 Ιουνίου 1840 | από Στρωμνίτσης, παραιτήθηκε |
| Γεράσιμος Δ΄ (Τζερμιάς) | Ιούνιος 1840 – 15 Μαρτίου 1853 | από Πελαγονίας, μετά Χαλκηδόνος |
| Κύριλλος Γ΄ (Κυριακίδης) | 15 Μαρτίου 1853 – 1 Μαΐου 1873 | από Γάνου και Χώρας, αργότερα Σηλυβρίας |
| Διονύσιος Β΄ (Χαριτωνίδης) | 1 Μαΐου 1873 – 14 Νοεμβρίου 1880 | από Διδυμοτείχου, κατόπιν Νικαίας |
| Νεόφυτος Β΄ | 14 Νοεμβρίου 1880 – 23 Ιανουαρίου 1886 | από Φιλιππουπόλεως, παραιτήθηκε, αργότερα Πελαγονίας, μετέπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης |
| Διονύσιος Β΄ (Χαριτωνίδης) | 23 Ιανουαρίου 1886 – 23 Ιανουαρίου 1887 | από Νικαίας, κατόπιν Οικουμενικός Πατριάρχης |
| Ματθαίος (Πετρίδης) | 28 Φεβρουαρίου 1887 – 3 Ιανουαρίου 1890 | από Πελαγονίας, παύθηκε |
| Κύριλλος Δ΄ (Δημητριάδης/Παναγιώτου) | 3 Ιανουαρίου 1890 – 26 Αυγούστου 1908 | από Λήμνου |
| Καλλίνικος Γ΄ (Γεωργιάδης) | 26 Αυγούστου 1908 – 12 Αυγούστου 1910 | κατόπιν Καλλιουπόλεως |
| Πολύκαρπος Β΄ (Βαρβάκης) | 12 Αυγούστου 1910 – 12 Φεβρουαρίου 1931 | από Ελασσώνος, κατόπιν Χίου |
| Δαμασκηνός (Παπανδρέου) | 20 Ιανουαρίου 2003 – 5 Νοεμβρίου 2011 | από Ελβετίας |
| Αμφιλόχιος (Στεργίου) | 18 Οκτωβρίου 2014 – σήμερα |
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Kiminas, Demetrius (31 Μαρτίου 2009). The Ecumenical Patriarchate: A History of Its Metropolitanates with Annotated Hierarch Catalogs. Wildside Press LLC. σελ. 52. ISBN 978-1434458766. Ανακτήθηκε στις 15 Αυγούστου 2014.
- ↑ Λέκκου, Παντελής (1999). Οι Μονές της Βόρειας και της Ανατολικής Θράκης. Θεσσαλονίκη. σελίδες 279–299. ISBN 9789607411020.
- ↑ «Ο Μητροπολίτης Λιτίτσης Νικόδημος (Οικουμενικό Πατριαρχείο) - users.sch.gr/markmarkou». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Ιουνίου 2020. Ανακτήθηκε στις 9 Ιουνίου 2020.
- ↑ Γιώργος Καζάνας, Το Ορτάκιοϊ της Θράκης – μια ελληνική κοινότητα.
- ↑ Ν.Ροδοοίνος, Ολίγα περί της Μητροπόλεως Λιτίτσης, Θρακικά, τόμος 12, 1939.
- ↑ Ο Ιερός Ναός Αγίων Δώδεκα Αποστόλων Δράμας, Πρωινός Τύπος, 9 Οκτωβρίου 2017
- ↑ Ιερά Μητρόπολις Δράμας, Ημερολόγιον 2018, Ἀφιερωμένον εἰς τόν Ἑλληνισμόν τῆς Θράκης, έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Δράμας, εκδόσεις Μέλισσα, 2017
- ↑ «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ, ΟΡΕΣΤΙΑΔΟΣ ΚΑΙ ΣΟΥΦΛΙΟΥ». Ιερά Μητρόπολη Διδυμοτείχου, Ορεστιάδος και Σουφλίου. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Ιουνίου 2012. Ανακτήθηκε στις 15 Αυγούστου 2014.
- ↑ «Църквата поряза Вартоломей за Антим I, паметникът в Одрин остава!». Faktor.bg. Ανακτήθηκε στις 19 Αυγούστου 2019.
- ↑ «Hadrianopolis in Haemimonto (Titular See)». The Hierarchy of the Catholic Church. Current and historical information about its bishops and dioceses. Ανακτήθηκε στις 15 Αυγούστου 2014.
- ↑ Πολάκης, Παρθένιος (1954). «Ἱστορικαὶ προϋποθέσεις τοῦ πρωτείου τοῦ Ἐπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως (Ζ´)». Θεολογία ΚΕ´ (1): 124. http://www.ecclesia.gr/greek/press/theologia/index.asp. Ανακτήθηκε στις 8 Αυγούστου 2021.
- ↑ Sacrosancta Concilia Ad Regiam Editionem Exacta. Παρίσι. 1671. Ανακτήθηκε στις 10 Αυγούστου 2021.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 Preiser-Kapeller 2008, σελ. 5.
- ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 14,5 14,6 Preiser-Kapeller 2008, σελ. 6.
- ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 Preiser-Kapeller 2008, σελ. 7.
- ↑ 16,0 16,1 Preiser-Kapeller 2008, σελ. 8.
- ↑ von Miklosich, Franz Ritter· Müller, Joseph (1860). Acta patriarchatus Constantinopolitani 1315-1402 e codibus manu scriptis bibliothecae Palatinae Vindobonensis. Βιέννη: Gerold. σελ. 561.
- ↑ Λαυριώτης, Σπυρίδων (1918). «Αγιορείτικα ανάλεκτα». Γρηγόριος ο Παλαμάς ΙΘ: 79. https://digital.lib.auth.gr/record/139964/files/5074_1.pdf. Ανακτήθηκε στις 12 Οκτωβρίου 2022.
- ↑ Snegarov, Ivan (1995). История на Охридската архиепископия-патриаршия (2., fototipno izd έκδοση). Sofi︠a︡: Akademichno izd-vo "Prof. Marin Drinov". σελίδες 184–186. ISBN 954-430-345-6.
- ↑ Παπαδόπουλος-Κεραμεύς, Αθανάσιος (1903). «Μάρκος Ξυλοκαράβης: πατριάρχης οικουμενικός και είτα πρόεδρος Αχριδών». Византийский временник 10: 14. http://digital.lib.auth.gr/record/67552/files/arc-2007-26504.pdf. Ανακτήθηκε στις 14 Απριλίου 2021.
- ↑ Bekker 1849, σελ. 184.
- ↑ Χαμουδόπουλος, Μηνάς (1881-1882). «Αποσπάσματα πατριαρχικών σελίδων». Εκκλησιαστική Αλήθεια Β (ΜΕ): 731. https://books.google.de/books?id=7EkWAAAAYAAJ&lpg=PA731&ots=ch0jdS98Cp&pg=PA731#v=onepage&q&f=false. Ανακτήθηκε στις 13 Οκτωβρίου 2022.
- ↑ Πάρδος, Αντώνης (1998). Ἀθωνικὰ Σύμμεικτα 5. Ἀρχεῖο τῆς Ἱ. Μ. Παντοκράτορος. Ἐπιτομὲς ἐγγράφων. Αθήνα: Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. σελ. 122. ISBN 960-90911-0-5.
- ↑ Γεώργιος, Ρυζιώτης. ΚΡΙΤΟΠΟΥΛΟΙ -ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΗ. σελ. 5.
- ↑ Χαμουδόπουλος, Μηνάς (1882). «Πατριαρχικαί πινακίδες». Εκκλησιαστική Αλήθεια Β (ΙΕ): 229. https://books.google.de/books?id=7EkWAAAAYAAJ&hl=el&pg=PA229#v=onepage&q&f=false. Ανακτήθηκε στις 28 Οκτωβρίου 2022.
- ↑ «Διονύσιος Μητροπολίτης Αδριανουπόλεως». Γρηγόριος ο Παλαμάς ΜΘ: 666. Ιανουάριος 1920. http://digital.lib.auth.gr/record/139966/files/5076_1.pdf. Ανακτήθηκε στις 1 Μαΐου 2022.
- ↑ Κουρίλας, σελ. 187.
- ↑ «Διονύσιος Μητροπολίτης Αδριανουπόλεως». Γρηγόριος ο Παλαμάς ΜΘ: 669. Ιανουάριος 1920. http://digital.lib.auth.gr/record/139966/files/5076_1.pdf. Ανακτήθηκε στις 1 Μαΐου 2022.
- ↑ «Acte patriarhie cesti referitoare la Mitropolia Proilavului». Studii istorice greco-romane: 296. https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/35/1939_-_Demostene_Russo%2C_Acte_patriarhice%C5%9Fti_referitoare_la_Mitropolia_Proilavului.pdf. Ανακτήθηκε στις 17 Νοεμβρίου 2022.
- ↑ Χαμουδόπουλος, Μηνάς (1882). «Πατριαρχικαί πινακίδες». Εκκλησιαστική Αλήθεια Β (ΙΗ): 279. https://books.google.de/books?id=7EkWAAAAYAAJ&hl=el&pg=PA279#v=onepage&q&f=false. Ανακτήθηκε στις 16 Νοεμβρίου 2022.
Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Κονιδάρης, Γεράσιμος (1936). Σύντομος Εκκλησιαστική Ιστορία της Αδριανουπόλεως μετ'επισκοπικού καταλόγου. Αθήνα. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Ιουνίου 2020. Ανακτήθηκε στις 7 Ιουνίου 2020.
- Ζαχαριάδου, Ελισάβετ Α. (1996). Δέκα τουρκικά έγγραφα για την Μεγάλη Εκκλησία (1483-1567) (PDF). Αθήνα: Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών. ISBN 960-7094-69-7.
- Bekker, August Immanuel (1849). Historia Politica et Patriarchica Constantinopoleos; Epirotica. Bonn.
- Κουρίλας, Ευλόγιος. Κώδιξ επισήμων εγγράφων Μεγίστης Λαύρας, καταρτισθείς υπό του Ευλογίου Κουρίλα από του 1910-1951 (PDF). Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη Ιωαννίνων.
- Δελιάλης, Ν. (2017). «Δύο Πατριαρχικά Σιγίλλια Διονυσίου του Δ' και Γρηγορίου του Ε'». Μακεδονικά (1): 120. doi:.
- Preiser-Kapeller, Johannes (2008). Das Episkopat im späten Byzanz : ein Verzeichnis der Metropoliten und Bischöfe des Patriarchats von Konstantinopel in der Zeit von 1204 bis 1453. Saarbrücken: VDM Verlag Dr. Müller. ISBN 978-3836487863.