Ξάνθη

Ξάνθη
Πόλη
Εικόνα Το ρολόι στην (κεντρική) πλατεία Δημοκρατίας
Ξάνθη
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης
Δήμος	Ξάνθης
Διοίκηση
• Δήμαρχος	Χαράλαμπος Δημαρχόπουλος
Έκταση	153,1 km2
Υψόμετρο	65-190 m
Πληθυσμός	58.760
Ταχυδρομικός κώδικας	67100, 67131, 67132, 67133, 67300
Τηλεφωνικός κωδικός	25410
Ιστοσελίδα	cityofxanthi.gr

Η Ξάνθη είναι πόλη της Θράκης στη Βόρεια Ελλάδα. Αποτελεί την πρωτεύουσα της ομώνυμης Περιφερειακής Ενότητας και την έδρα του ομώνυμου Δήμου. Υπάγεται διοικητικά στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Ο πληθυσμός της ανέρχεται σε 65.133 μόνιμους κατοίκους, σύμφωνα με την Απογραφή του 2011. Βρίσκεται κτισμένη στις παρυφές του Αχλαδόβουνου και τη διαρρέει ο ποταμός Κόσυνθος. Φέρει τους χαρακτηρισμούς: «Κυρά και Αρχόντισσα της Θράκης» και «Η πόλη με τα χίλια χρώματα». Ο πολιούχος της Ξάνθης είναι ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος και η ημέρα της Αποτομής της Τίμιας Κεφαλής του στις 29 Αυγούστου, είναι αργία για την πόλη.

Ιστορία

Για το όνομα της πόλης υπάρχουν δύο απόψεις: Η πρώτη, πως Ξάνθη ονομαζόταν μία από τις κόρες του Ωκεανού και της Τηθύας και η δεύτερη, πως προέρχεται από μια αμαζόνα που είχε το όνομα Ξάνθη και βασίλευε τότε στην περιοχή.

Ιστορικά, η περιοχή κατοικείται από τους Νεολιθικούς χρόνους, όπως μαρτυρούν και τα αρχαιολογικά ευρήματα που αποκαλύφθηκαν στην πεδιάδα της Ξάνθης. Από τον 11ο π.Χ. αιώνα άρχισε η εγκατάσταση των θρακικών φυλών.

Οι πρώτες αναφορές, την περίοδο των αρχαίων χρόνων, κάνουν λόγο για ένα χωριό που βρισκόταν στο πέρασμα του ποταμού Κοσσινίτη-Κοσύνθου, ακριβώς στην είσοδο της χαράδρας προς το εσωτερικό της ορεινής περιοχής. Το χωριό αυτό στα αρχαιοθρακικά ονομαζόταν Πάρα (το) και σήμαινε το πέρασμα, διάβαση. Είχε δηλαδή την ίδια έννοια με το νοτιοελληνικό πόρος: διάβαση. Με την πάροδο του χρόνου το όνομα του χωριού αυτού ενώθηκε με το άρθρο "το" και έτσι μετονομάσθηκε σε Τόπαρα ή Τόπειρος με την ίδια πάντα σημασία. Με τη διέλευση της Εγνατίας οδού μέσα από το χωριό αυτό (100 π.Χ.) το Τοπάρα αναπτύχθηκε σε πλούσια πόλη και ακμαία, «ελεύθερη» με δικά της νομίσματα (2ος αιώνας μ.Χ.).

Την εποχή του Χαλκού η περιοχή δέχεται επιδράσεις από την Τροία, τη Λέσβο και τη Λήμνο. Σύμφωνα με τον Όμηρο, οι Θράκες είναι καλοί πολεμιστές, με γυμνασμένα άλογα και αξιόλογη μεταλλουργία χρυσού και αργύρου.

Από τον 7ο αι. π.Χ., που ιδρύεται η αποικία των Αβδήρων, ως το 330 μ.Χ., που αρχίζει η Βυζαντινή περίοδος, έχουμε τη διαμόρφωση νέας κατάστασης ακμής και λάμψης. Σημαντικό ρόλο παίζουν τα Άβδηρα και άλλες αποικίες που διευκολύνουν τη διείσδυση του Ελληνικού πολιτισμού και τον εξελληνισμό των Θρακών. Τον 8ο μ.Χ. η πόλη καταστράφηκε, άγνωστο αν αυτό συνέβη από σεισμό ή βαραβαρικές επιδρομές, όμως ξανακτίσθηκε. Άλλαξε όνομα και μετονομάσθηκε σε (λατινικό) Ρούσιο (ίσως γιατί νόμισαν ότι η ονομασία Τόπερος προερχόταν από το Τόπυρος που σημαίνει το πύρινο).

Η πόλη Ξάνθεια, που ταυτίζεται πιθανώς με τη σημερινή Ξάνθη, μνημονεύεται τον 1ο π.Χ. αιώνα από τον Στράβωνα: «Μετά δε την ανά μέσον λίμνην (Βιστονίδα) Ξάνθεια, Μαρώνεια και Ίσμαρος...». Επειδή η πόλη δεν αναφέρεται από άλλη μεταγενέστερη αρχαία πηγή, εικάζεται ότι ίσως να μην κατάφερε να επιβιώσει στα ρωμαϊκά χρόνια και εγκαταλείφτηκε από τους κατοίκους της. Ωστόσο, φαίνεται πως ξανακατοικήθηκε τον 3ο μ.Χ. αιώνα, όταν οι συχνές βαρβαρικές επιδρομές εξανάγκασαν τους πληθυσμούς να μετακινηθούν, για μεγαλύτερη ασφάλεια, προς τα ορεινή μέρη.

Ως Ξάνθεια μαρτυρείται και το 879 μ.Χ. όταν ο επίσκοπός της Γεώργιος, αναφέρεται να συμμετέχει στην Δ΄ Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης (εν Αγία Σοφία). Ωστόσο δεν υπάρχει κανένα αρχαιολογικό τεκμήριο για την ταύτιση της αρχαίας πόλης με την ομώνυμη βυζαντινή καθώς η θέση της αρχαίας Ξάνθειας δεν είναι ξεκάθαρη όμως τοποθετείται πιο ανατολικά από τη βυζαντινή και κυρίως πέρα από τη λίμνη της Βιστωνίδας.

Η πόλη αποτέλεσε σταθμό της εκστρατείας του Ανδρόνικου Γ΄ του Παλαιολόγου το 1327 κατά τον εμφύλιο πόλεμο που επικρατούσε εκείνη την εποχή.

Η Ξάνθη καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς το 1375. Στο τέλος του 14ου αι. αρχίζει ο εποικισμός της περιοχής με μουσουλμάνους και ο εξισλαμισμός των ορεινών περιοχών του νομού.

Κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 οι Ξανθιώτες συμμετείχαν στων αγώνα για την ανεξαρτησία με κυριότερο οπλαρχηγό τον καπετάν Γεώργιο Δημητρίου.

Τοπική αρχιτεκτονική στη παλιά πόλη - "σαχνισιά": ξύλινα μαδέρια-υποστυλώματα στηρίζουν τα δωμάτια του ορόφου που επεκτείνονται πέρα από τα όρια της τοιχοποιίας του ισογείου .

Η ανάπτυξη της περιοχής αρχίζει με την καλλιέργεια του καπνού τον 17ο αι., ενώ τον επόμενο αιώνα η Γενισέα και η Ξάνθη γίνονται γνωστές παγκοσμίως λόγω του καπνού. Η άνθηση της πόλης επήλθε τον 18ο με 19ο αιώνα, οπότε και η πόλη έγινε γνωστή για τον καπνό της. Την αποκαλούσαν και Μικρό Παρίσι, εξαιτίας του πλούτου που είχε εκείνη την εποχή. Την οικονομική άνθηση της πόλης σταμάτησαν η ελληνική επανάσταση, κατά την οποία πολλοί Ξανθιώτες συνελήφθησαν και φυλακίσθηκαν (μεταξύ των οποίων και ο τότε μητροπολίτης Σεραφείμ) και οι δυο αλλεπάλληλοι σεισμοί το 1829 (Μάρτιο και Απρίλιο) που ισοπέδωσαν την πόλη και τα χωριά της περιοχής. Η πρώτη φάση οικοδόμησης της σημερινής Παλιάς Πόλης, διατηρώντας μεγάλο μέρος του παλαιότερου πολεοδομικού ιστού, εκτιμάται ότι έγινε μεταξύ 1830 - 1845 με οικοδόμους από την Δυτική Μακεδονία και την Ήπειρο. Μετά την καταστροφή της Γενισέας το 1870 ξεκινά η δεύτερη φάση οικοδόμησης της πόλης. Η πόλη έγινε το διοικητικό κέντρο της περιοχής ενώ το 1891 ολοκληρώθηκε η σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης - Κωνσταντινούπολης. Την περίοδο 1870 - 1910 στην πόλη αναπτύχθηκε έντονη οικονομική δραστηριότητα και καταγράφεται οικονομική άνθηση.

Βαλκανικοί Πόλεμοι και Απελευθέρωση

Κατά τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο, η Ξάνθη καταλαμβάνεται από τις βουλγαρικές συμμαχικές δυνάμεις στις 8 Νοεμβρίου 1912 και ελευθερώνεται από τους Τούρκους. Τα βουλγαρικά στρατεύματα όμως, γρήγορα θα μετατραπούν σε στρατεύματα κατοχής και θα ξεκινήσει για την Ξάνθη η πρώτη βουλγαρική κατοχή. Οι Βούλγαροι καταστρέφουν ναούς, σχολεία και σπίτια. Λεηλατούν τα μοναστήρια αρπάζοντας τα ιερά κειμήλια και τους κώδικες και τα μεταφέρουν στη Σόφια, όπου βρίσκονται μέχρι και σήμερα. Στους 8 μήνες Βουλγαροκρατίας φονεύονται πολλοί κάτοικοι. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο κουρέας Ιωάννης Ευστρατίου (Αντίκας), ο οποίος συνελήφθη από τους Βούλγαρους, φυλακίστηκε και βασανίστηκε μέχρι θανάτου γιατί δεν αποκάλυψε τους συμπατριώτες του.

Κατά τον Β' Βαλκανικό Πόλεμο, στις 13 Ιουλίου 1913, η Ξάνθη απελευθερώνεται για πρώτη φορά από τον ελληνικό στρατό. Ωστόσο η απελευθέρωση θα κρατήσει μόλις 15 ημέρες, αφού με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου που υπεγράφη την ίδια χρονιά, όλη η Θράκη αποδίδεται στη Βουλγαρία. Η Δεύτερη Βουλγαρική Κατοχή αποδείχτηκε ιδιαίτερα οδυνηρή. Πολλοί κάτοικοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και μετακινήθηκαν σε περιοχές της Ανατολικής Μακεδονίας. Όσοι αντιστεκόταν, φυλακίζονταν και η περιουσία τους δημευόταν, ενώ πολλοί εξορίστηκαν στη Βουλγαρία. Στη διάρκεια της Β' Βουλγαρικής Κατοχής κλάπηκαν από τον κατοχικό βουλγαρικό στρατό, και κρατούνται έως σήμερα στη Βουλγαρία, τα κειμήλια από τις Μονές Καλαμούς και Παναγίας Αρχαγγελιώτισσας Ξάνθης

Η οριστική απελευθέρωση από τους Βούλγαρους έλαβε χώρα το πρωινό της 4ης Οκτωβρίου 1919 όταν, μετά την ήττα των Γερμανών και των συμμάχων τους, ο ελληνικός στρατός με τον Στρατηγό Γεώργιο Λεοναρδόπουλο και την 9η Μεραρχία μπαίνει στην Ξάνθη και την απελευθερώνει. Επικεφαλής των στρατευμάτων ήταν ο Ξανθιώτης Ανθυπολοχαγός Μηχανικού, Γαβριήλ Λαδάς. Η Ξάνθη, έπειτα από 544 χρόνια τουρκικού ζυγού και βουλγαρικής κατοχής ήταν πάλι ελεύθερη και ελληνική.

Ως το Μάιο του 1920, στην Ξάνθη και στη Θράκη έχουμε μια περίοδο διασυμμαχικής κατοχής υπό γαλλική διοίκηση με την παρουσία της ελληνικής μεραρχίας που εγγυόταν την ασφάλεια του πληθυσμού. Παράλληλα ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Χαρίσιος Βαμβακάς στο διπλωματικό πεδίο δίνουν σκληρούς αγώνες, ώσπου να κατακυρωθεί η Δυτική Θράκη στην Ελλάδα. Η πλήρης ενσωμάτωση της Ξάνθης και όλης της Δυτικής Θράκης στην Ελλάδα επήλθε με τη Συνθήκη των Σεβρών, στις 28 Ιουλίου 1920. Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή το 1922, ο πληθυσμός ενισχύεται με πρόσφυγες από τον Μικρά Ασία, την Ανατολική Θράκη και τη Ανατολική Ρωμυλία(Βόρεια Θράκη).

Β' Παγκόσμιος Πόλεμος και Κατοχή

Στις παραμονές του Β' Παγκόσμιου Πολέμου η Ξάνθη είχε 32.000 κατοίκους και ήταν έβδομη σε πλούτο στην Ελλάδα. Η προοδευτική της πορεία διακόπτεται με το καθεστώς της 4ης Αυγούστου 1936 και με τον πόλεμο. Οι κάτοικοι της περιοχής, χριστιανοί και μουσουλμάνοι, αντιστάθηκαν ηρωικά στους Γερμανούς εισβολείς στα οχυρά του Εχίνου. Οι Γερμανοί εισήλθαν στην πόλη της Ξάνθης στις 8 Απριλίου 1941 και παρέμειναν έως τις 20 Απριλίου οπότε και την παρέδωσαν στους Βούλγαρους. Η τρίτη βουλγαρική κατοχή αποδείχτηκε κατά πολύ σκληρότερη αυτής των Γερμανών. Οι Βούλγαροι κατέλαβαν βίαια τα δημόσια κτήρια, εκδίωξαν όλους τους Έλληνες υπαλλήλους και ανέλαβαν τη διοίκηση. Οι Μητροπολίτες ειδοποιήθηκαν να διατάξουν την άμεση εξάλειψη των ελληνικών επιγραφών από τους ναούς και να μνημονεύουν στο εξής στις θείες λειτουργίες τον Βασιλιά Βόρις και τον Βούλγαρο Έξαρχο ενώ υποχρέωναν τους κατοίκους να συμμετέχουν σε κάθε εθνική, θρησκευτική και βασιλική βουλγάρικη γιορτή και επέτειο. Ταυτόχρονα τέθηκε σε εφαρμογή το μεγαλόπνοο σχέδιο βουλγαροποίησης της περιοχής:

• Επιβλήθηκε η χρησιμοποίηση της βουλγαρικής γλώσσας στις επιγραφές των καταστημάτων.
• Καθορίστηκε ως μοναδική γλώσσα συνεννοήσεως με τις αρχές η βουλγαρική. Όσοι τολμούσαν να μιλήσουν ελληνικά τους επεβάλλετο πρόστιμο ή ξυλοκοπούνταν.
• Έκλεισαν όλα τα ελληνικά σχολεία, στη θέση των οποίων θα λειτουργούσαν βουλγαρικά.
• Δόθηκε διαταγή να εφοδιαστούν όλα τα καταστήματα και τα σπίτια με βουλγαρικές σημαίες.
• Οι ελληνικές ονομασίες πόλεων, χωριών και οδών αντικαταστάθηκαν με βουλγαρικές. Τα περισσότερα ηρώα και μνημεία καταστράφηκαν, ενώ στα υπόλοιπα σβήστηκαν οι ελληνικές επιγραφές.

Ανάλογη ήταν και η μοίρα της εβραϊκής κοινότητας της Ξάνθης. Από το 1941 οι Εβραίοι υποχρεώθηκαν να φέρουν το διακριτικό σήμα της θρησκείας τους - το κίτρινο αστέρι του Δαβίδ - ενώ τους απαγόρευσαν να είναι έμποροι και βιομήχανοι. Τα μεσάνυκτα της 4ης Μαρτίου 1944, οι Βούλγαροι συνέλαβαν τους 550 Εβραίους της πόλης και τους συγκέντρωσαν σε μία καπναποθήκη της οδού Σαλαμίνος. Μόνο 6 μπόρεσαν να διαφύγουν. Στις 18 και 19 Μαρτίου 1944, άρχισε η μεταφορά τους μέσω Βουλγαρίας, προς τα στρατόπεδα των Ναζί όπου όλοι βρήκαν τραγικό θάνατο στα κρεματόρια. Οι Βούλγαροι επιδόθηκαν σε λεηλασία των εβραϊκών σπιτιών και καταστημάτων ενώ καταπάτησαν αντίστοιχες ιδιοκτησίες. Η καταστροφή της εβραϊκής κοινότητας ήταν ολοκληρωτική αφού κανένας δεν επέστρεψε στην Ξάνθη και οι ελάχιστοι επιζήσαντες εγκαταστάθηκαν σε άλλες πόλεις.

Οι Βούλγαροι εγκατέλειψαν την Ξάνθη στις 14 Σεπτεμβρίου 1944.

Σημερινή Ξάνθη

Στις αρχές της δεκαετίας του '70 η παρουσία του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και του Δ’ Σώματος Στρατού τονώνουν την περιοχή. Από το 2000 κι έπειτα, παρατηρείται έντονη πολεοδομική δραστηριότητα, αποτέλεσμα της ανάγκης στέγασης χιλιάδων φοιτητών στις πανεπιστημιακές σχολές της πόλης. Η Ξάνθη επεκτείνεται κυρίως δυτικά προς την περιοχή της Χρύσας, αλλά και προς τα νότια αυτής. Η αρχή έγινε με τον συνοικισμό που οικοδομήθηκε το 1959-1960, καθώς η τότε κυβέρνηση σκόπευε στη διάθεση των κτηρίων σε κατοίκους της πόλης. Ο συνοικισμός, γνωστός σαν «Παλιές Εργατικές Κατοικίες», περικλείεται από τις οδούς Απόλλωνος, Θεοδώρου Δούκα, Πιαλόγλου και Αλικαρνασσού.

Μεταφορές

Οδικές Μεταφορές

Λίγα χιλιόμετρα έξω από την Ξάνθη διέρχεται η Εγνατία Οδός ενώνοντας την Ξάνθη με την Μακεδονία και την Ήπειρο αλλά και με την υπόλοιπη Θράκη. Το ΚΤΕΛ Ξάνθης εκτελεί καθημερινά δρομολόγια για αρκετές πόλεις της Ελλάδας. Η Ξάνθη απέχει 206 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη, 704 χλμ. από την Αθήνα, 397 χλμ. από την Κωνσταντινούπολη και 236 χλμ. από την Αδριανούπολη.

Στις 15 Ιανουαρίου 2010 εγκαινιάστηκε ο συνοριακός σταθμός Ελλάδος-Βουλγαρίας, «Άγιος Κωνσταντίνος», ο οποίος απέχει 51 χιλιόμετρα από την Ξάνθη και συνδέει το ακριτικό χωριό Θέρμες με την πόλη Ζλάτογκραντ.

Σιδηροδρομικές Μεταφορές

Έξω από την Ξάνθη βρίσκεται ο σιδηροδρομικός σταθμός Ξάνθης επί της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκης - Αλεξανδρούπολης. Καθημερινά εκτελούνται δρομολόγια για Θεσσαλονίκη και Αλεξανδρούπολη.

Αεροπορικές Μεταφορές

Η Ξάνθη δεν διαθέτει αεροδρόμιο και εξυπηρετείται από δύο αεροδρόμια με κυριότερο το αεροδρόμιο της Καβάλας και δευτερευόντως από το αεροδρόμιο της Αλεξανδρούπολης.

Διοικητική διαίρεση

Ο Δήμος Ξάνθης αποτελείται από τις εξής δημοτικές ενότητες:

• Ξάνθης
• Σταυρούπολης

Πληθυσμός

Η πληθυσμιακή εξέλιξη της Ξάνθης έχει ως εξής:

Απογραφή [1]	Πληθυσμός
1940	31.015
1951	27.283
1961	27.802
1971	27.040
1981	33.897
1991	38.808
2001	46.464
2011	56.122

Πολυτεχνείο

Στην Ξάνθη εδρεύει, από το 1974, η Πολυτεχνική σχολή του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου της Θράκης, με τα ακόλουθα τμήματα:

• Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
• Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών
• Μηχανικών Παραγωγής και Διοίκησης
• Μηχανικών Περιβάλλοντος
• Πολιτικών Μηχανικών

Οι εγκαταστάσεις βρίσκονται έξω από την Ξάνθη, στην Πανεπιστημιούπολη Κιμμερίων, ενώ κάποια τμήματα παραμένουν ακόμη στην πόλη. Η Πανεπιστημιούπολη βρίσκεται σε απόσταση 3 χιλιομέτρων από την πόλη και διαθέτει φοιτητική εστία με 568 κλίνες, εστιατόριο, το οποίο εξυπηρετεί το σύνολο σχεδόν των φοιτητών που ζουν στην πόλη, Βιβλιοθήκη και το Αμφιθέατρο Καραθεοδωρή. Στην Πανεπιστημιούπολη βρίσκονται, επίσης, οι εγκαταστάσεις των τμημάτων Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών, Αρχιτεκτόνων Μηχανικών και Πολιτικών Μηχανικών. Τα τμήματα Μηχανικών Περιβάλλοντος και Μηχανικών Παραγωγής και Διοίκησης στεγάζονται, προς το παρόν, σε κτήρια εντός της πόλης. Στην Ξάνθη φοιτούν περίπου 4.000 φοιτητές.

Αξιοθέατα

Το ρολόι στην κεντρική πλατεία της Ξάνθης.

Οι Καπναποθήκες

Η περιοχή των καπναποθηκών - ένα σημαντικό σε έκταση και αξία τμήμα της πόλης -, είναι συνδεδεμένη άμεσα με την οικονομική άνθηση της Ξάνθης. Σώζεται σε ικανοποιητικό βαθμό ως πολεοδομικός ιστός και ως κτιριακό απόθεμα και αποτελεί ένα από τα καλύτερα υφιστάμενα σύνολα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα. Τα κτήρια είναι δημιουργήματα του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα και αποτελούν έξοχα δείγματα αρχιτεκτονικής, ορισμένα από αυτά μοναδικά και για τον ευρωπαϊκό χώρο.

Οι καπναποθήκες ήταν χτισμένες στον κάμπο, στα νοτιοανατολικά της Παλιάς Πόλης, και αποτελούσαν ιδιαίτερη συνοικία, διαχωρισμένη σαφώς από την κεντρική περιοχή εμπορίου και την περιοχή κατοικίας της αστικής τάξης.

Η περιοχή βρισκόταν κοντά σε υπεραστικούς άξονες οδικής και σιδηροδρομικής (από το 1891) κυκλοφορίας και κυρίως κοντά στον άξονα που συνέδεε την Ξάνθη με τη Γενισέα. Σε χαμηλό υψόμετρο, συχνά πλημμυρισμένη και υγρή, ήταν ακατάλληλη περιοχή κατοικίας, ευνοϊκή όμως εξαιτίας της σύστασης του εδάφους της για την κατασκευή ημιυπόγειων χώρων, απαραίτητων στη λειτουργία των καπναποθηκών

Σήμερα η περιοχή των καπναποθηκών βρίσκεται στις παρυφές του κέντρου, κοντά στην πλατεία Ελευθερίας και οριοθετείται από τις οδούς Δημοκρίτου, Μιχαήλ Καραολή, Ελπίδος, Μπρωκούμη, Γεωργίου Κονδύλη, Ναυαρίνου, Έλλης και Λευκίππου.

Τα κτήρια των καπναποθηκών που διασώζονται μέχρι το 1995, αθροίζονται σε 57, από τα οποία τα 27 ήταν εγκαταλειμμένα, ενώ τα 30 λειτουργούσαν με νέες χρήσεις (ως αποθηκευτικοί χώροι 9 κτήρια, ως εργαστήρια κυρίως επίπλων και κουφωμάτων 17 κτήρια, ενώ 5 απ’ αυτά στέγαζαν πολιτιστικές δραστηριότητες και δραστηριότητες αναψυχής).

Οι πρώτες καπναποθήκες εμφανίστηκαν μετά το 1860 και ήταν μονώροφες, υλοποιήθηκαν με παραδοσιακές μεθόδους και υλικά και βασίστηκαν στη χρήση τοπικών μορφολογικών στοιχείων και ορισμένες φορές νεοκλασικών μοτίβων. Ο κτηριακός όγκος αυτών των καπναποθηκών είναι συνήθως απλός, ορθογωνικός, με επίπεδες όψεις, διάτρητες από τα εν σειρά ανοίγματα, και επικαλύπτεται με απλή τετράριχτη στέγη.

Στο τέλος του 19ου αιώνα κτίστηκαν καπναποθήκες πολύ μεγαλύτερες από τις παλιότερες, ομοίως από ξύλο και πέτρα. Κύρια χαρακτηριστικά τους αποτέλεσε η συμμετρία στην οργάνωση της όψης και της κάτοψης, η αξονική προσπέλαση, ο τονισμός της κεντρικής εισόδου και η κυριαρχία της πρόσοψης, το αυστηρό γεωμετρικό περίγραμμα και η σαφήνεια του κτηριακού όγκου, το μεγάλο ύψος, το στηθαίο που αποκρύπτει την απόληξη της δίρριχτης στέγης και σχηματίζει συχνά ημικυκλικά ή τριγωνικά αετώματα.

Αρχείο:Φρούριο στο βουνό Αυγό-Ξάνθη.jpg

Άποψη του μεγαλύτερου μέρους του Φρουρίου.

Το Ρολόι

Ο Πύργος του Ρολογιού ήταν χτισμένος σε επαφή με το ανύπαρκτο σήμερα κεντρικό τέμενος του οικισμού (Γιερί Παζάρ Τζαμισί), τονίζοντας την είσοδο του. Κτίσθηκε ως αφιέρωμα στην πόλη από τον εντόπιο πλούσιο αριστοκράτη Χατζή Εμίν Αγά, το 1870, με παραδοσιακή μορφή. Το 1934 ανακαινίσθηκε σε ύφος art deco.

Το κτίριο αποτελεί μνημείο της ιστορικής αλλαγής των παραγωγικών σχέσεων στην συγκεκριμένη περιοχή της πόλης, στα τέλη του 19ου αιώνα, με την εμφάνιση της κεφαλαιοκρατικής οικονομίας και της νέας αντίληψης του χρόνου που επιβλήθηκε σ’ αυτήν.

Ο Πύργος και το τέμενος αποτελούσαν μέρος της μνημειακής διαμόρφωσης του ισλαμικού κέντρου (κουλλιγιέ) της πόλης, γύρω από την πλατεία της υπαίθριας αγοράς (σημερινή Κεντρική Πλατεία), μετά την ανάδειξη της Ξάνθης σε πρωτεύουσα ομώνυμης Περιφέρειας (Καζά) το 1870. Τα υπόλοιπα κτίρια του κουλλιγιέ ήταν το ιεροσπουδαστήριο, το χαμάμ, το κτίριο της έδρας του Καϊμακάμη (Έπαρχου), το Δημαρχείο και το πτωχοκομείο (ιμαρέτ).

Στο κέντρο περίπου της πλατείας, όπως ήταν διαμορφωμένη τότε, υπήρχε μνημειώδης κρήνη για το τελετουργικό πλύσιμο των πιστών (απτέστ), πριν την είσοδό τους στο παρακείμενο τέμενος για την προσευχή. Η πλατεία ήταν ο χώρος της εβδομαδιαίας αγοράς (παζάρι) και δυτικά της, μέσα στον περίβολο του τεμένους Γιερί Παζάρ, υπήρχε ισλαμικό νεκροταφείο.

Ο Πύργος του Ρολογιού αποτελεί το σήμα κατατεθέν της πόλης ενώ το 2014 χαρακτηρίστηκε ομόφωνα μνημείο από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων.

Η Παλιά Πόλη

Ως σημαντικότερο σημείο της πόλης θεωρείται η Παλιά Πόλη. Βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της Ξάνθης αποτελώντας τον ιστορικό της πυρήνα και καλύπτει έκταση 380.000m². Χτισμένη σε ύψωμα, κρατώντας την παραδοσιακή μορφή της, σαγηνεύει τους επισκέπτες αλλά και τους κατοίκους της, κάθε φορά που περπατάνε στα σοκάκια της. Είναι ένας από τους μεγαλύτερους παραδοσιακούς οικισμούς της Ελλάδας, που έχει μείνει ανεπηρέαστος από τη φθορά του χρόνου και διατηρεί την αρχοντιά και τη μεγαλοπρέπειά του.

Η Παλιά Πόλη της Ξάνθης άρχισε να ξαναχτίζεται το 1830 μετά από δύο σεισμούς το 1829. Ήκμασε στα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 20ου, περίοδος κατά την οποία γνώρισε ακμή το καπνεμπόριο με το οποίο ασχολούνταν το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της. Χαρακτηριστικό της ακμής και της ευρωπαϊκής πορείας που ακολούθησε η Ξάνθη, είναι τα 4 προξενεία (Ιταλικό, Αυστροουγγαρίας, Γαλλικό και Ελληνικό) που έδρευαν στην πόλη, ενώ υπήρχαν ακόμα τράπεζες, εμπορικό επιμελητήριο, ασφαλιστικά γραφεία, καμπαρέ, 2 κινηματογράφοι, ένα θέατρο, 150 καταστήματα, 50 χάνια, λέσχες, σωματεία, σύλλογοι και, βέβαια, καπνεργοστάσια.

Στα αρχοντικά κατοικούσαν κυρίως καπνέμποροι, που ζούσαν ζωή μεγαλοαστική, με τα ιδιωτικά τους ιππήλατα αμάξια, τους θυρωρούς, τοιχογραφίες στα σπίτια τους φιλοτεχνημένες από τεχνίτες από την Ευρώπη, όπως και με επίπλωση φερμένη από την Ευρώπη. Στα άλλα σπίτια κατοικούσαν οι καπνεργάτες αλλά και οι Ξανθιώτες της αστικής τάξης (έμποροι, βιοτέχνες, επαγγελματίες).

Η Παλιά Πόλη της Ξάνθης παρουσιάζει μεγάλη ιστορική αξία. Χαρακτηρίστηκε παραδοσιακός οικισμός το 1978 και είναι ένα από τα καλύτερα διατηρημένα αρχιτεκτονικά σύνολα σε όλη τη Μακεδονία και Θράκη. Αρχοντικά και κατοικίες εργατών διασώζονται χάρη σε νόμο που ψηφίστηκε το 1994 και απαγορεύει οποιαδήποτε εξωτερική επέμβαση στις κατοικίες. Η εκλεκτικιστική αρχιτεκτονική, η Mπελ Eπόκ, οι επιδράσεις από την Ιταλική Αναγέννηση, τον Γερμανικό Ρομαντισμό και τον Ελληνικό Νεοκλασικισμό διαχέονται από την μια άκρη στην άλλη. Ο επισκέπτης στην Παλιά Πόλη περπατώντας στα πλακόστρωτα δρομάκια της θα θαυμάσει τα αριστοτεχνικά οικήματα της θρησκείας, της παιδείας και της τέχνης. Πλατείες μικρές που θυμίζουν αλλοτινές εποχές, κτίσματα που αφηγούνται την ιστορία της πόλης. Όλα αποπνέουν την αίσθηση του πλούτου και της όμορφης ζωής που πέρασαν όσοι έζησαν εδώ τους περασμένους αιώνες. Το οδοιπορικό στην Παλιά Πόλη απαιτεί αρκετό χρόνο για να απολαύσει κανείς το μεγαλείο και τη λιτή ομορφιά του χώρου.

Το Παζάρι

Το παζάρι της Ξάνθης είναι ένας από τους πιο σημαντικούς χώρους ανάπτυξης της υπαίθριας εμπορικής δραστηριότητας στη Βόρεια Ελλάδα. Γίνεται κάθε Σάββατο στην πλατεία Εμπορίου, από νωρίς το πρωί μέχρι αργά το μεσημέρι. Στους πάγκους θα βρει κανείς ό,τι μπορεί να χρειάζεται ένα νοικοκυριό, από φρέσκα φρούτα και λαχανικά, ρούχα, παπούτσια μέχρι είδη υγιεινής και οικιακής χρήσης, κεντήματα, χαλιά, βότανα και μπαχαρικά. Προσελκύει όλο το χρόνο χιλιάδες επισκέπτες. Τουρίστες από τις βαλκανικές χώρες και κυρίως από τη γειτονική Βουλγαρία έρχονται όλο το χρόνο, ενώ ημερήσιες εκδρομές πραγματοποιούνται κάθε Σάββατο από τους όμορους νομούς αλλά και γενικότερα από νομούς της Βόρειας Ελλάδος. Η αρμονική συνύπαρξη Χριστιανών, Μουσουλμάνων, Ρομά και άλλων παλλινοστούντων εμπόρων και πελατών συνθέτουν ένα ενδιαφέρον ανθρωπογεωγραφικό ψηφιδωτό που δεν μπορεί να συναντήσει κάποιος σε άλλη υπαίθρια αγορά στην Ελλάδα.

Πολιτισμός

Πολιτιστικά δρώμενα

Η πόλη έχει πλούσια ιστορία, παραδόσεις και έθιμα και είναι πνευματικό-πολιτιστικό κέντρο στην περιοχή. Θεωρείται επίσης πόλη πολυπολιτισμική καθώς ήταν και είναι σταυροδρόμι λαών, θρησκειών και πολιτισμών, γι'αυτό και έχει χαρακτηριστεί ως "Η πόλη με τα χίλια χρώματα".

Διάσημο στην πόλη είναι το Καρναβάλι (κάθε Φεβρουάριο-Μάρτιο) το οποίο είναι από τα πιο γνωστά καρναβάλια της Ελλάδας, ενώ εξίσου γνωστές είναι και οι Γιορτές Παλιάς Πόλης, που γίνονται στις αρχές του Σεπτεμβρίου. Ένας ακόμη θεσμός, το φεστιβάλ Ξάνθη, Πόλις Ονείρων (Μάνος Χατζιδάκις) στα τέλη Απριλίου, φιλοξενεί κάθε χρόνο μουσικά σχολεία από όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό γεμίζοντας με μουσικές όλη την πόλη της Ξάνθης. Τέλος, η Ευρωπαϊκή Γιορτή Μουσικής κάθε Ιούνιο, γιορτάζεται στην Ξάνθη με πλήθος μουσικών και άλλων πολιτιστικών εκδηλώσεων σε διάφορα υπαίθρια σημεία της πόλης.

Ξανθιώτικο Καρναβάλι (Θρακικές Λαογραφικές Εορτές)

Η Ξάνθη διοργανώνει το μεγαλύτερο καρναβάλι της Βόρειας Ελλάδος, το οποίο είναι παράλληλα και ένα από τα μεγαλύτερα σε όλη την Ελλάδα. Συνδυάζει πολιτιστικές και λαογραφικές εκδηλώσεις παράλληλα με τις καρναβαλικές, σμίγοντας έτσι το παραδοσιακό με το σύγχρονο, κάτι που το κάνει μοναδικό. Επισκέπτες από όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό έρχονται κάθε χρόνο είτε για να συμμετάσχουν στην παρέλαση είτε για να το παρακολουθήσουν από κοντά. Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει ευρύτερα γνωστό και στα Βαλκάνια με μεγαλύτερη επισκεψιμότητα από τη Βουλγαρία και την Τουρκία.

Γιορτές Παλιάς Πόλης

Οι Γιορτές Παλιάς Πόλης της Ξάνθης είναι ο δεύτερος μεγάλος θεσμός στην Ξάνθη μετά τις Θρακικές Λαογραφικές Εορτές. Διοργανώθηκαν για πρώτη φορά το 1991 και έκτοτε λαμβάνουν χώρα αδιάλειπτα κάθε χρόνο την πρώτη εβδομάδα του Σεπτεμβρίου. Το όνομά τους το έλαβαν για τον λόγο ότι το μεγαλύτερο μέρος των εκδηλώσεων αυτών πραγματοποιείται στον παραδοσιακό διατηρητέο οικισμό της Ξάνθης, τη λεγόμενη «Παλιά Πόλη», στα σοκάκια της οποίας στήνονται τα στέκια των πολιτιστικών και καρναβαλικών συλλόγων για να προσφέρουν φαγητό και ποτό. Παράλληλα, στις πλατείες και στα διατηρητέα κτήρια της παλιάς πόλης οργανώνονται πλήθος εκδηλώσεων, εκθέσεων και συναυλιών.

Το Λαογραφικό Μουσείο Ξάνθης

Μουσεία

• Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο Ξάνθης
• Εκκλησιαστικό Μουσείο Ιεράς Μητροπόλεως Ξάνθης
• Δημοτική Πινακοθήκη Ξάνθης
• Μουσείο Φυσικής Ιστορίας
• Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης
• Μουσείο Ιστορίας της Ελληνικής Ενδυμασίας
• Το Σπίτι της Σκιάς
• Μουσείο Καπνού
• Οικία Μάνου Χατζιδάκι
• Balkan Art Gallery

Αθλητισμός

Η ποδοσφαιρική ομάδα της Ξάνθης είναι ο Α.Ο. Ξάνθης που αγωνίζεται στην Σούπερ Λιγκ.

Άλλες ποδοσφαιρικές ομάδες είναι ο Α.Π.Σ. Ασπίς Ξάνθης, ο Ορφέας Ξάνθης καθώς και η γυναικεία ομάδα Βασίλισσα της Θράκης.

Ομάδες μπάσκετ της Ξάνθης είναι: ο Ξάνθη Α.Σ., που αγωνιζόταν στην Α2 κατηγορία και διαλύθηκε το 2010, ο Γ.Α.Σ. Αρίων Ξάνθης και ο Άθλος Ξάνθης που αγωνίζονται στην Ε.ΚΑ.Σ.Α.ΜΑ.Θ., ο Α.Π.Σ. Ασπίς Ξάνθης και ο Λεύκιππος Ξάνθης που αγωνίζονται στην Γ' Εθνική.

Η Ξάνθη έχει ακόμα ομάδα βόλεϊ, τον Α.Σ. ΕΡΜΟΓΕΝΗΣ και ομάδα χάντμπολ, τον Α.Π.Σ. Ασπίς Ξάνθης.

Στην περιοχή των Πηγαδίων βρίσκεται το σύγχρονο γήπεδο της ποδοσφαιρικής ομάδας Xanthi FC Arena μαζί με το προπονητικό κέντρο. Στην πόλη της Ξάνθης βρίσκονται το Κλειστό Γυμναστήριο «Φίλιππος Αμοιρίδης», το Γήπεδο Α.Ο.Ξ., το Δημοτικό Στάδιο Ξάνθης και το Κλειστό Γυμναστήριο «Αλέξανδρος Μπαλτατζής».

Πρόσωπα

• Κύριλλος Γ΄, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως τον 17ο αιώνα
• καπετάν Γεώργιος Δημητρίου, οπλαρχηγός της επανάστασης του 1821, με 49 στρατιώτες του ανέλαβε το 1824 τη φρουρά της Ύδρας
• Μέλπω Μερλιέ, 1889-1979 λαογράφος
• Γιώργος Στογιαννίδης, 1912 ποιητής
• Στέφανος Ιωαννίδης, 1921-2001 πεζογράφος, ποιητής, ιστορικός ερευνητής και εκδότης του περιοδικού «Θρακικά Χρονικά».
• Θωμάς Εξάρχου, 1921-2014 ερευνητής της ιστορίας της Ξάνθης με πλούσιο συγγραφικό έργο
• Ελένη και Σουζάνα Βουγιουκλή, τραγουδιστικό ντουέτο
• Χρήστος Παυλίδης, 1913 (Αττάλεια)-1998 ζωγράφος
• Μάνος Χατζιδάκις, 1925-1994 μουσικοσυνθέτης
• Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος, 1939-2008
• Νίκος Καπηλίδης, 1955 μουσικός
• Σερίφ Γκιορέν (Şerif Gören) σκηνοθέτης (Χρυσός Φοίνικας, 1982, Φεστιβάλ Καννών, ταινία "Ο Δρόμος").
• Άκης Πάνου, συνθέτης, στιχουργός.
• Αντώνης Αντωνιάδης ποδοσφαιριστής, ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες σκόρερ στο ποδόσφαιρο.
• Βασίλης Τοροσίδης, ποδοσφαιριστής της A.C Roma.
• Αλέξανδρος Μπαλτατζής, πρώην πρόεδρος του κόμματος Αγροτικόν και Εργατικόν Κόμμα.
• Απόστολος Κοκμάδης, στρατιωτικός, αντιστασιακός
• Νικόλαος Ματσούκας (1934 - 2006),ερευνητής - καθηγητής Φιλοσοφίας και Δογματικής της Θεολογίας Α.Π.Θ.
• Μπέτυ Μαγγίρα, ηθοποιός και τραγουδίστρια
• Ματθίλδη Μαγγίρα, ηθοποιός και τραγουδίστρια

Αδελφοποιημένες πόλεις

Ο Δήμος Ξάνθης έχει αδελφοποιηθεί με τις παρακάτω πόλεις:

• Γκίφχορν, Γερμανία
  Αδελφοποιημένη πόλη από το 1984
• Βελιγράδι, Σερβία
  Αδελφοποιημένη πόλη από το 1994
• Σμόλιαν, Βουλγαρία
  Αδελφοποιημένη πόλη από το 1995
• Μπίγκα, Τουρκία
  Αδελφοποιημένη πόλη από το 2000
• Μπεσίκτας, Τουρκία
  Αδελφοποιημένη πόλη από το 2007

Φωτογραφίες

• 
  Ξάνθη - άποψη της πόλης.
• 
  Ξάνθη - η παλιά πόλη.
• 
  Ξάνθη - η παλιά πόλη.
• 
  Ξάνθη - καπναποθήκες.
• 
  Ξάνθη - καπναποθήκες.
• 
  Ξάνθη - καπναποθήκες.
• 
  Ξάνθη - καπναποθήκες.
• 
  Ξάνθη - καπναποθήκες.
• 
  Ξάνθη - καπναποθήκες.
• 
  Ξάνθη - το πάρκο Μεξικάνας με χιονόπτωση.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Τρισδιάστατη Ανακατασκευή της Παλιάς Πόλης Ν. Ξάνθης - Ιστορία - Φωτογραφικό υλικό
• Περιφεριακή Ενότητα Ξάνθης
• Δήμος Ξάνθης
• Γιορτές Παλιάς Πόλης Ξάνθης
• Ξανθιώτικο Καρναβάλι
• Ινστιτούτο Πολιτιστικής και Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας - Ερευνητικό Κέντρο Αθηνά
• Ιστορία και έθιμα
• Μουσείο καπνού
• Μουσείο παιδικής τέχνης
• Το Σπίτι της Σκιάς
• Balkan Art Gallery

Ψηφιακό αρχείο ΔΤ

• Ξάνθη, η αρχόντισσα του Βορρά (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Ξάνθη (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Ξάνθη (Ματιές σε Ελληνικούς οικισμούς) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Ξάνθη, η κυρά της Θράκης (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Ταξιδεύοντας στην Ελλάδα: Ξάνθη (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Το Καρναβάλι της Ξάνθης (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Ψηφιακό αρχείο ΕΟΑ

• Θράκη. Μια πανάρχαιη ελληνική περιοχή - 1969 (Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο)