Χρήστης:Ggia/Κομοτηνή

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Η σελίδα αυτή είναι σελίδα/πρόχειρο του user:Ggia. Για το λήμμα στην βικιπαίδεια πηγαίνετε Κομοτηνή.

Συντεταγμένες: 41°07′02″N 25°24′04″E / 41.1172°N 25.4011°E / 41.1172; 25.4011

Κομοτηνή
Πόλη
Εικόνα
Το κέντρο της Κομοτηνής
[[File::Thrakas_Ippeas.jpg|85px|alt=|Official logo of {{{official_name}}}]]
Έμβλημα
Κομοτηνή is located in Greece
Κομοτηνή
Κομοτηνή
ΧώραΕλλάδα
ΠεριφέρειαΑνατολικής Μακεδονίας και Θράκης
Διοίκηση
 • ΔήμαρχοςΠετριδης Γεωργιος
Έκταση385.386 km2
Ταχυδρομικός κώδικας69100
Τηλεφωνικός κωδικός25310
Ιστοσελίδαhttp://www.komotini.gr

Η Κομοτηνή (παλαιότερα και Γκιουμουλτζίνα, τουρκικά: Gümülcine) πρωτεύουσα της ελληνικής Θράκης, βρίσκεται στο βορειοανατολικό τμήμα της Ελλάδας, στο νομό Ροδόπης. Είναι έδρα της διοικητικής περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και πρωτεύουσα της Περιφερειακής Ενότητας Ροδόπης. Στην Κομοτηνή, επίσης, έχει την έδρα του το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.

Με την ύπαρξη της να βεβαιώνεται από την ύστερη αρχαιότητα, το πάλαι ποτέ μικρό βυζαντινό οχυρό των Κομοτηνών ή Κουμουτζηνών αναδείχθηκε σε σημαντικό αστικό κέντρο στην υστεροβυζαντινή περίοδο. Η σημαίνουσα θέση της στην περιοχή της Θράκης εδραιώθηκε στα χρόνια της Οθωμανικής περιόδου (1363-1912), στην τελευταία περίοδο της οποίας (19ος αιώνας) αναδείχθηκε σε διοικητικό κέντρο της ευρύτερης περιφέρειας. Η πρόσκαιρη κατάκτησή της από τους Βούλγαρους στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο, η απελευθέρωσή της κατά τον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο και η έκβαση του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου οδήγησαν στη διαδοχική κατοχή της πόλης από τη Βουλγαρία και την Ελλάδα, μέχρι την οριστική ενσωμάτωσή της στην ελληνική επικράτεια το 1920.

Κατά την διάρκεια της συνεχόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας (1363-1912) πλειοψηφούν οι μουσουλμάνοι Οθωμανοί [1]. Η ενσωμάτωση της πόλης στην Ελλάδα, υποδοχή των πληθυσμών της ανταλλαγής που συμφωνήθηκε με τη συνθήκη της Λωζάνης το 1923 μετέβαλε τα δημογραφικά δεδομένα καθιστώντας τον χριστιανικό πληθυσμό πλειονοτικό έναντι του μουσουλμανικού [2] [3] [4] [5] [6], με την πληθυσμιακή σύνθεση να συμπληρώνεται από σημαντικές κοινότητες Αρμενίων και Εβραίων, εικόνα που έμελλε να αλλάξει στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ως αποτέλεσμα της εξόντωσης των τελευταίων. Στα μεταπολεμικά χρόνια η πόλη αναπτύχθηκε χάρη στην κεντρική της γεωγραφική θέση και τη σημασία της ως διοικητικό κέντρο, διατηρώντας τον χαρακτήρα της με τα συνεπαγόμενα προβλήματα ένταξης των μειονοτικών ομάδων.

Η οικονομία της χαρακτηρίζεται από την υπεροχή του τομέα παροχής υπηρεσιών, απόρροια γεωγραφικών και ιστορικών παραγόντων. Ο αστικός της χώρος παρουσιάζει ιδιαίτερη ποικιλομορφία χάρη στην ιστορία της και τον πολιτισμό της, στοιχεία που είναι υπεύθυνα και για τα σημαντικά μνημεία και αξιοθέατα τα οποία τον διασπείρουν. [1]

Όνομα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Βυζαντινό όνομα ήταν Κουμουτζηνά [7][8] ή Κομοτηνά ή Κομοτηναί[9]. Η πρώτη χρήση του ονόματος Γκιουμουλτζίνα, τουρκικά: Gümülcine έχει καταγραφεί σε οθωμανική πηγή το έτος 1344 μ.Χ. Το όνομα Κομοτηνή ορίσθηκε επισήμως το 1920 [2] και αποτελεί το ακαδημαϊκό όνομα Κουμουτζηνά που χρησιμοποιούσε ο Κατακουζηνός στα μέσα του 14ου αιώνα. [10]

Ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αρχαιότητα, Ρωμαίοι και Βυζάντιο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Φρούριο χρονολογείται από τον 4 αι. μ.Χ.

Θρυλείται ότι το πόλισμα Κομοτηνή ανάγεται στον 5ο αιώνα π.Χ. και συνδέεται με την ομώνυμη κόρη του ζωγράφου Παρρασίου[11][12][13] Η ύπαρξη της πόλης ως οικισμός βεβαιώνεται ήδη από το 2ο αιώνα μ.Χ. σύμφωνα με αρχαιολογικά ευρήματα της περιόδου, τα οποία εκτείνονται μέχρι και τον 4ο αιώνα.[14]. Τα σημερινά σωζόμενα τείχη είναι ερείπια βυζαντινού οχυρού το οποίο ανεγέρθηκε τον 4ο αιώνα μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο Α΄, κατά τον λαογράφο Στίλπωνα Κυριακίδη.[15][16][17] Στη Ρωμαϊκή εποχή ήταν ένα από τα πολλά διάσπαρτα φρούρια κατά μήκος της Εγνατίας οδού, που υπήρχαν στην περιοχή της Θράκης. Σημαντικότερη πόλη εκείνη την περίοδο ήταν η γειτονική Μαξιμιανούπολη, η παλαιότερη Θρακική Πορσούλις ή Παισούλαι, η οποία μετονομάστηκε σε Μοσυνούπολη τον 8-9ο αιώνα.[18] Η Κομοτηνή αποτελούσε κόμβο της Εγνατίας οδού προς τη βόρεια κατεύθυνση που, μέσα από το πέρασμα της Νυμφαίας, οδηγεί στην κοιλάδα του Άρδα, τη Φιλιππούπολη και τη βυζαντινή Βερόη (σημερινή Στάρα Ζαγόρα).[19] [20]

Κατά την περίοδο της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ανήκε στο Θέμα Μακεδονίας, ενώ από τον 9ο αιώνα έγινε η υπαγωγή της στο νεότευκτο Θέμα Βολερού. Έως τότε αποτελούσε φρούριο ήσσονος σημασίας όμως το 1207, ύστερα από την επιδρομή του τσάρου της Βουλγαρίας Ιβάν Α΄, αποτέλεσε καταφύγιο προσφύγων από τα γύρω φρούρια που καταστράφηκαν. Πολλοί κάτοικοι της Μοσυνόπολης (πρώην Μαξιμιανούπολη) κατέφυγαν τότε στην Κομοτηνή[21][22] και ο πληθυσμός της συνέχισε να αυξάνει μέχρι του σημείου να εξελιχθεί σε σημαντικό αστικό κέντρο της περιοχής. Το 1331 ο Ιωάννης ΣΤ΄ Καντακουζηνός την αναφέρει ως Κουμουτζηνά ενώ ένα χρόνο αργότερα ο Ανδρόνικος Γ' Παλαιολόγος στρατοπέδευσε σε αυτή προκειμένου να αντιμετωπίσει τον ηγεμόνα της Σμύρνης Ομούρ στο χωριό Παναγία, κοντά στη Μονή Παναγίας Βαθυρρύακος (σημερινά Φατήριακα), ο οποίος εντέλει αποχώρησε χωρίς να δοθεί μάχη. Το 1341 ο ιστορικός Νικηφόρος Γρηγοράς την αναφέρει με το σημερινό της όνομα, ως Κομοτηνά ή Κομοτηναί. Το 1343, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου μεταξύ Ιωάννη ΣΤ' Καντακουζηνού και Ιωάννη Ε' Παλαιολόγου, προσχώρησε στην παράταξη του Καντακουζηνού μαζί με τα γειτονικά φρούρια Ασωμάτου, Παραδημής, Κρανοβουνίου και Στυλαρίου, . Ο τελευταίος κατέφυγε σε αυτήν το 1344 για να σωθεί μετά από μάχη με τα στρατεύματα του Ομούρ και του Βούλγαρου συμμάχου του, Μομιτζίλου που έλαβε χώρα κοντά στην ήδη κατεστραμμένη Μοσυνόπολη.[23]

Οθωμανική περίοδος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το "Γενί Τζαμί" και ο Πύργος του Ρολογιού
Το Ιμαρέτ/σήμερα Εκκλησιαστικό Μουσείο (1360-1380)
Εσκί Τζαμί - 17ου αιώνα.

Η κατάκτηση της Βυζαντινής Κουμουτζηνά ή Κομοτηνά σύμφωνα με παλαιούς Οθωμανούς χρονικογράφους τοποθετείται περίπου το 1361 με την κατάληψη της Στάρα Ζαγόρα και της Φιλιππούπολης βορειότερα. Η πλειοψηφία των πηγών θεωρούν ότι η πόλη καταλήφθηκε από τον Οθωμανό κατακτητή Γαζή Εβρενός [10] το 1361 ή 1362 [20] [24]. Η πόλη αποτέλεσε την πρώτη στρατιωτική έδρα του Γαζή Εβρενός. Το 1371 οι Οθωμανοί νικούν τις δυνάμεις των Σέρβων στην Κριμένα και την ίδια εποχή κατακτάται η Καβάλα και το 1383 οι Σέρρες. Διάσημο είναι το Ιμαρέτ (πτωχοκομείο) (1370-1380) το οποίο έχτισε Έβρενος και διασώζεται. [20] Εκτός από το Ιμαρέτ ο Έβρενος στην πόλη έκτισε μια μεγάλη έπαυλη, ένα ισλαμικό τέμενος, χαμάμ και μια πληθώρα καταστημάτων τα οποία αποτέλεσαν τον πυρήνα της ισλαμικής ζωής στην δυτική Θράκη. Τα κτήρια του Έβρενος βρισκόντουσαν έξω από το τείχος του κάστρου και μέσα σε αυτό συνέχισε να κατοικεί ο ελληνικός πληθυσμός. Ο αποικισμός με Τούρκους αγρότες στα χωράφια γύρω από την πόλη οφείλεται επίσης στον Έβρενο. Το Χαμάμ του Γαζί Έβρενος σωζόταν μέχρι το 1970 όταν κατά την διάρκεια της Χούντας των Συνταγματαρχών ανατινάχθηκε με δυναμίτη. Στο Χαμάμ υπήρχε αραβική επιγραφή του 8/14ου αιώνα η οποία είχε ήδη καταστραφεί από το 1923. [10]

Η Οθωμανική κατάκτηση της Θράκης δημιούργησε προβλήματα στην επιβίωση του Ελληνικού στοιχείου. Το ελληνικό στοιχείο κυρίως διατηρήθηκε σε αγροτικές περιοχές των ανατολικών ακτών της Μαύρης Θάλασσας. [20] Πολλές οικογένειες Κομοτηναίων αναγκάστηκαν να διαφύγουν στην Ήπειρο όπου και ίδρυσαν το χωριό Κουμουτζάδες (σημερινός Αμμότοπος Άρτας). Καταδιωκόμενοι κι εκεί, αρκετοί προσέφυγαν στα Τρόπαια Γορτυνίας. Οι δεσμοί μεταξύ των κατοίκων της Κομοτηνής, του Αμμοτόπου και των Τροπαίων διατηρούνται ως σήμερα[11] Η Κομοτηνή έκτοτε ήταν έδρα του ομωνύμου καζά και υπάγονταν έως το 1867 στο σαντζάκι (διοίκηση) Δράμας, ενώ με την καθιέρωση των βιλαετίων, εντάχθηκε σε αυτό της Αδριανουπόλεως.[25] Σε αυτή την περίοδο επεκτάθηκε και εκτός των τειχών. Το 1452-5 είχε 511 εστίες από τις οποίες η πλειοψηφία 422 εστιών ήταν μουσουλμανικές και αποτελούσε το μεγαλύτερο πληθυσμιακό κέντρο στην περιοχή [26] Ο Γάλλος περιηγητής Πιέρ Μπελόν αναφέρει γύρω στα 1540, ότι κατοικείτο από Έλληνες και λίγους Τούρκους[α]. Η περιγραφή του Πιέρ Μπελόν αμφισβητείται [10] και θεωρείται ότι δεν είναι αντικειμενική. Την εποχή εκείνη υπερτερούσε το οθωμανικό στοιχείο (για παράδειγμα στην απογραφή του 1530 η τότε Κομοτηνή είχε 17 μαχαλάδες όπου όλοι είχαν τουρκικά ονόματα ενώ στην πόλη υπήρχαν 16 τεμένη, 4 τεκές/ζαβιγιέ, τέσσερα σχολεία και μία εκκλησία). Το 1590 ο Οθωμανός γεωγράφος Μεχμέντ-ι Ασχίκ και περιέγραψε ότι υπήρχαν Τεμένη της Παρασκευής, χαμάμ και αγορές. Οι επίσημες απογραφές του του 15 και 16ου αιώνα (9η και 10η απογραφή) δείχνει την ισχυρή πλειοψηφία των μουσουλμάνων Οθωμανών στην Κομοτηνή και στα χωριά της ευρύτερης περιοχής. [10] Από τον 16ο αιώνα σχηματίστηκε σε αυτή εβραϊκή κοινότητα, η οποία αποτελούνταν από Σεφαραδίτες Εβραίους που ασχολούνταν με το εμπόριο υφασμάτων, μεταξιού και μαλλιού.[27][28] Το 1585 η μουσουλμανική κοινότητα της Κομοτηνής ίδρυσε το ιεροσπουδαστήριο (μεντρεσέ) του Γενί τζαμιού που είχε τότε δύναμη 104 μαθητών και 19 δωμάτια[29]. Ο Καθηγητής Μπαρκάν για την περίοδο των αρχών του 16ου αιώνα δημοσίευσε ένα χάρτη ο οποίος δείχνει το Τουρκικό στοιχείο στην ευρύτερη περιοχή της Θράκης. Σύμφωνα τον χάρτη αυτό η Κομοτηνή τον 15ο και το μεγαλύτερο μέρος του 16ου αιώνα ήταν μια μικρή πόλη όπου υπήρχαν 250 μουσουλμανικές και 50 χριστιανικές οικογένειες. Η ανάπτυξη της πόλης θα πρέπει να έγινε μεταξύ του 16ου και 17ου αιώνα. [30] Ο Οθωμανός περιηγητής του 17ου αιώνα Εβλιγιά Τσελεμπή περιγράφει το φρούριο της ως μια στέρεη κατασκευή από τούβλα και πέτρες το οποίο κατοικείτο από πολλούς Εβραίους. Σύμφωνα με τον Τσελεμπή η πόλη το 17ο αιώνα έχει αναπτυχθεί και έχει 4.000 σπίτια, 16 ισλαμικά τεμένη τα οποία αντιστοιχούν τις 16 συνοικίες της πόλης. Γίνονται αναφορές στο Εσκί Τζαμί Κομοτηνής, το Γενί Τζαμί Κομοτηνής αλλά και στα Χαντζή Μπιτλίσλι, Κουλχά, Γαζί Έβρενος Τεμένη. Στην πόλη υπήρχαν 2 Ιμαρέτ (Πτωχοκομεία), ισλαμικά σχολεία, 17 χάνια (Καραβάν Σεράι) και 400 μαγαζιά. Η πόλη ήταν εμπορικό κέντρο και μέσω του περάσματος της Μακάζα (δια της οροσειράς της Ροδόπης) υπήρχε εμπορική σύνδεση από της πόλης και την Φιλιππούπολη [στ]. [31] [32] Από την Κομοτηνή προερχόταν ο αλβανικής καταγωγής Νασούχ πασάς (τουρκ. Gümülcineli Damat Nasuh Paşa), Μεγάλος Βεζίρης (5/8/1611 - 17/10/1614) και σύζυγος της Αϊσέ σουλτάν, κόρης του Σουλτάνου Αχμέτ του Α'.

Το 18ο αιώνα μια πανούκλα στην περιοχή ερήμωσε την πεδινή Θράκη και ολόκληρα χωριά εξαφανίστηκαν. 7 χιλιόμετρα βορειοδυτικά από την Κομοτηνή, κοντά στο χωριό Σύμβολα, διατηρείται σήμερα ένα μοναχικός μιναρές μέσα στα χωράφια. Εκεί βρισκόταν το χωριό με το όνομα Εσκί Γκιουμουλτίνε (δηλαδή Παλαιά Κομοτηνή) το οποίο ερημώθηκε από την πανούκλα.

19ος αιώνας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Γεωγραφική περιοχή του σαντζακίου Γκιουμουλτζίνας (19ος αιώνας).
Ιμαρέτ/Εκκλησιαστικό Μουσείο
Ο Ναός Κοιμήσεως της Παναγίας (1800) - πιθανόν στη θέση μεταβυζαντινής εκκλησίας του 1548 [13]
Αρμένικος Ναός Αγίου Γρηγορίου του Φωτιστή
Ο Αρμένικος Ναός Αγίου Γρηγορίου του Φωτιστή (Αρμενική γλώσσα: Σουρπ Κρικόρ Λουσαβορίτς) (1834) στην περιοχή "Αρμενιό".

Ο Άγγλος περιηγητής Έντουαντ Ντάνιελ Κλάρκε αναφέρει ότι το 1801 η Κομοτηνή (Gymmergine, Γκιουμερτζίνα) είχε χίλιες εστίες, εκ των οποίων οι τετρακόσιες ανήκαν σε Έλληνες, εξήντα σε Εβραίους, δεκαπέντε σε Αρμένιους και πεντακόσιες είκοσι πέντε σε Τούρκους.[34]

Κατά την Επανάσταση του 1821, σπουδαία ήταν η προσφορά των Κομοτηναίων με κυριότερους αγωνιστές, τον μετέπειτα μητροπολίτη Ιωαννίκιο, τον Αγγελή Κίρζαλη και το λοχαγό Σταύρο Κομπένο, μέλη της Φιλικής Εταιρείας.[35] Κατά την Οθωμανική απογραφή του 1831 στην Κομοτηνή υπήρχαν 37.568 κάτοικοι από τους οποίους οι 30.517 ήταν μουσουλμάνοι, οι 1.712 τσιγγάνοι και οι υπόλοιποι 5.339 ήταν χριστιανοί, χωρίς να αναφέρονται στοιχεία για Εβραίους και Αρμένιους.[36] Στα μέσα του 18ου αιώνα εμφανίστηκαν στην πόλη Αρμένιοι κάτοικοι [γ], ενώ στις 25 Νοεμβρίου του 1834 εγκαινιάστηκε ο Αρμένικος Ναός, αφιερωμένος στον Άγιο Γρηγόριο τον Φωτιστή (Αρμενική γλώσσα: Σουρπ Κρικόρ Λουσαβορίτς), ο οποίος υπαγόταν διοικητικά στην αρχιεπισκοπή Ανδριανούπολης. Ο ναός χτίστηκε σε οικόπεδο της αρμένικης κοινότητας και σήμερα σώζεται η κτητορική επιγραφή όπου αναγράφεται το έτος κατασκευής και το ποσό που χρησιμοποιήθηκε για την ανέγερση του . Η εκκλησία παραδοσιακά τιμά και τον Άγιο Ιάκωβο[d].

Στα μέσα του 19ου αιώνα εγκαταστάθηκαν στην πόλη πολλοί Εβραίοι μετανάστες από την Αδριανούπολη και την Θεσσαλονίκη.[27][28] Ανάμεσα τους ήταν άνθρωποι που ασχολούντο με χονδρεμπόριο καπνών και σιτηρών, καθώς και με τραπεζικές εργασίες.[27] Η κοινότητα των Εβραίων βρισκόταν ανάμεσα στα τείχη του Βυζαντινού Φρουρίου και η συνοικία ονομαζόταν Εβραγιά.[27] Η συνοικία περιελάμβανε και την εβραϊκή Συναγωγή, η οποία χτίστηκε την ίδια περίοδο και λειτουργούσε μέχρι την έναρξη της Κατοχής.[27][33][37]

Η οικονομική ανάπτυξη στα τέλη του 19ου αιώνα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Κομοτηνή αποτέλεσε την έδρα του σαντζακίου της Γκιουμουλτζίνας που ιδρύθηκε το 1867[β][25]. Τις επόμενες δεκαετίες αναπτύχθηκε οικονομικά λόγω της επεξεργασίας και του εμπορίου καπνού και οι Έλληνες, όντες ευνοημένοι από τα σύγχρονα μεταρρυθμιστικά μέτρα υπέρ της ανεξιθρησκείας, έθεσαν την οικονομική της δραστηριότητα υπό τον πλήρη έλεγχό τους. Εκείνη την περίοδο χτίστηκαν πολλά από τα αρχοντικά που κοσμούν σήμερα τους δρόμους της, όπως αυτά του Στάλιου, του Μαλλιόπουλου και του Πεΐδη (σήμερα στεγάζεται το Λαογραφικό Μουσείο).[21] Μετά τον Ρωσοτουρκικό Πόλεμο του 1877-1878, κύμα Τούρκων προσφύγων συνέρευσε στην Κομοτηνή. Την περίοδο εκείνη λόγω της έξαρσης του Βουλγαρικού εθνικισμού, η περιοχή δέχεται έντονες πιέσεις από τη Βουλγαρική πλευρά.[14]

Το 1880 λειτουργούσαν στην πόλη Παρθεναγωγείο και Αστική Σχολή Αρρένων, το λεγόμενο "Σχολαρχείο".[38] Το 1885 ιδρύθηκε ο πολιτιστικός σύλλογος "Ομόνοια" ο οποίος ανέπτυξε έντονη δραστηριότητα στην τοπική πνευματική ζωή, διοργανώνοντας θεατρικές παραστάσεις και συναυλίες.[39] Εκείνη την περίοδο αναδείχθηκαν μεγάλοι ευεργέτες, όπως μεταξύ άλλων ο Νέστωρ Τσανακλής, που με δωρεά του ανεγέρθηκε η Τσανάκλειος Σχολή και ο Δημήτριος Σίντος.[40] Σημαντικές μορφές των γραμμάτων που γεννήθηκαν στην Κομοτηνή ήταν ο ιατρός και καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Αλέξανδρος Συμεωνίδης [41] και η δασκάλα και ιατρός Βικτωρία Μαργαριτοπούλου, μία από τις πρώτες Ελληνίδες ιατρούς.[42]

Το 1894 ιδρύθηκε στην πόλη το ιεροσπουδαστήριο (μεντρεσές) Κιρ Μαχαλέ (τουρκ. kirmahalle < kir[43], βρωμιά) στην περιοχή βορείως του κέντρου από τη μουσουλμανική κοινότητα[29]. Η Εβραϊκή κοινότητα το 1889 ίδρυσε ένα αρρεναγωγείο και στην συνέχεια ένα παρθεναγωγείο το 1900. Το 1900 αριθμούσε 1.200 μέλη και το 1910 ιδρύεται το μεικτό σχολείο Alliance Israelite Universelle μετά από ένωση του αρρεναγωγείου και παρθεναγωγείου. Στο σχολείο αυτό διδασκόταν η ελληνική, η γαλλική και η εβραϊκή γλώσσα. Επειδή το σχολείο φημιζόταν για την πειθαρχία και την εκμάθηση της γαλλικής γλώσσας σε αυτό φοιτούσε επίσης και ένας μικρός αριθμός Ελλήνων, Αρμενίων, και μουσουλμάνων μαθητών. Έκλεισε το 1940 και σήμερα στο χώρο αυτό στεγάζεται το 7ο Δημοτικό σχολείο Κομοτηνής.[27][37] Στο τέλος του 19ου αιώνα ήταν εγκατεστημένοι στην Κομοτηνή 210-265 Αρμένιοι, σύμφωνα με τον εμπορικό οδηγό Annuaire Orientale du Commerce.[44] Λίγο πριν το τέλος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, κοντά στο 1900, υπήρχαν 2.110 εστίες από τις οποίες η πλειοψηφία 1.450 εστιών ήταν μουσουλμανικές, με εκατό να ανήκουν σε μουσουλμάνους τσιγγάνους, 500 ήταν ορθόδοξες και παράλληλα υπήρχαν 100 Εβραϊκές και 60 Αρμένικες.[2] Οι χριστιανοί ορθόδοξοι έμεναν στην συνοικία Βαρόσι (τουρκ. varoş, προάστιο) και στη συνοικία Αγίου Γεωργίου και οι Εβραίοι στην περιοχή του Φρουρίου.[27][45] Στις αρχές του 20ού αιώνα εγκαταστάθηκαν στην πόλη μουσουλμάνοι πρόσφυγες από την Ανατολική Ρωμυλία και τη Βοσνία,[25] και ο μουσουλμανικός πληθυσμός υπερτερούσε στην ευρύτερη περιοχή του σαντζακίου.[46][47]

Απελευθέρωση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Γραμματόσημο 1913 Κομοτηνή - Γκιουμουλτζίνα - Διακρίνεται η σφραγίδα του σουλτάνου και η επισφράγισή της με το ελληνικό εθνόσημο.
14 Μαΐου 1920: Εικόνα από την απελευθέρωση της Κομοτηνής από την Βουλγαρική κατοχή.
Ταχυδρομική κάρτα (1913-1918) με επιστολή του 1920 η οποία αναφέρεται στον στρατηγό Σαρπύ και Ζυμβρακάκη - το μέγαρο των Σαρπύ/Ζυμβρακάκη στην εικόνα αποτελεί τη σημερινή Ταξιαρχία. Πίσω διακρίνεται ο Πύργος του Ρολογιού Κομοτηνής.

Η μακρόχρονη περίοδος της Τουρκοκρατίας η οποία κράτησε 549 έτη, έληξε κατά τον Ά Βαλκανικό Πόλεμο, τον Οκτώβριο του 1912, οπότε η πόλη πέρασε στην κατοχή των Βουλγάρων. Κατά τη διάρκεια του Β΄ Βαλκανικό Πολέμου, στις 14 Ιουλίου του 1913 απελευθερώθηκε από την VIIΙ μεραρχία του ελληνικού στρατού, ωστόσο στις 10 Αυγούστου του ίδιου έτους παραχωρήθηκε εκ νέου στη Βουλγαρία με τη συνθήκη Βουκουρεστίου (1913) . Οι Βούλγαροι σχεδόν αμέσως εξαπέλυσαν διωγμούς κατά Ελλήνων, Πομάκων και Τούρκων[48]. Το 1912-13 πολλοί Εβραίοι μετανάστευσαν σε μεγάλες πόλεις, όπως στη Θεσσαλονίκη και στην Κωνσταντινούπολη,[49] ενώ την ίδια περίοδο και έως το 1918 εγκαταστάθηκαν σε αυτή Αρμένιοι πρόσφυγες και ο πληθυσμός τους έφτασε τα 396 άτομα.[44] Στις 31 Αυγούστου του 1913 το κίνημα των Πομάκων με τη συνδρομή των ντόπιων Τούρκων και την υποστήριξη των Ελλήνων, εγκαθίδρυσε τη βραχύβια Αυτόνομη Κυβέρνηση Δυτικής Θράκης με έδρα την πόλη. Το ανεξάρτητο αυτό κρατίδιο καταλύθηκε μετά από δύο μήνες στις 25 Οκτωβρίου του 1913 και η Κομοτηνή πέρασε πάλι υπό βουλγαρική κατοχή.[50]

Μετά τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τον Αύγουστο του 1919 καταλήφθηκε από Γαλλικά στρατεύματα και ετέθη υπό το καθεστώς της Διασυμμαχικής Θράκης, με έδρα του ανεξάρτητου κρατιδίου την ίδια την πόλη και διοικητή τον Γάλλο στρατηγό Σαρπύ (γαλλ. Charles Antoine Charpy,1869-1941[51]).

Την 14η Μαΐου 1920 ενώθηκε με την Ελλάδα κατόπιν διπλωματικής νίκης του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου και του στενού συνεργάτη του Χαρίσιου Βαμβακά.[52] Ο μουσουλμανικός πληθυσμός εξαιρέθηκε από την ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία στην Συνθήκη της Λωζάνης το 1923. Μετά το 1922 προσέφυγαν σε αυτή αρκετοί πρόσφυγες από τον Πόντο, τη Μικρά Ασία, την Ανατολική Θράκη και την Ανατολική Ρωμυλία. Την ίδια περίοδο στην περιοχή της Θράκης βρήκαν καταφύγιο και αρκετοί μουσουλμάνοι αντικεμαλιστές ως πολιτικοί πρόσφυγες,[53] καθώς και Αρμένιοι πρόσφυγες με αποτέλεσμα στην απογραφή του 1928 η Αρμένικη κοινότητα να αριθμεί σε όλο το Δήμο Κομοτηνής 779 άτομα.[44] Στην ανατολική περιοχή της πόλης βρίσκεται η συνοικία όπου παραδοσιακά κατοικούσαν που φέρει την ονομασία Αρμενιό[ε]. Λίγο πριν υπογραφεί η συνθήκη της Λωζάνης ενὠ είχαν ήδη ξεκινήσει οι ανταλλαγές πληθυσμών που προέβλεπε, έγινε επίσημη ελληνική στατιστική στις 7 Ιουνίου 1923 (Φ.1923!ΚΤΕ,Τ'1 (57)) οπότε καταγράφηκαν 30.989 κάτοικοι από τους οποίους οι 6.115 ήταν Έλληνες, οι 12.843 μουσουλμάνοι, οι 1.183 Αρμένιοι, οι 1.112 Εβραίοι, οι 41 Κιρκάσιοι και 9.695 Έλληνες πρόσφυγες.[3] Μετά την ένωσή της με την Ελλάδα, το Μάιο 1920, η ισραηλίτικη κοινότητα Κομοτηνής διατηρούσε πολιτιστική λέσχη και φιλανθρωπικούς συλλόγους.[49]

Νεώτερα χρόνια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πάρκο Αγίας Παρασκευής: Μνημείο Ολοκαυτώματος Εβραίων Κομοτηνής.

Η Κομοτηνή γνώρισε τη Βουλγαρική κατοχή κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η εβραϊκή κοινότητα εξοντώθηκε σε αυτή την περίοδο.[27][54][55] Στις 4 Μαρτίου 1943 οι Βούλγαροι σύμμαχοι των ναζιστών Γερμανών συνέλαβαν 863 Εβραίους. Αρχικά τους μετέφεραν σε μια εγκαταλελειμμένη καπναποθήκη, γνωστή και ως κτήριο Τσελμπόρωφ. Στις 5 Μαρτίου τους επιβίβασαν σε τρένο και τους μετέφεραν αρχικά στο Σιμιτλί και στη συνέχεια στην Άνω Τζουμαγιά (Μπλαγκόεβγκραντ). Περίπου 20 άτομα αφέθηκαν ελεύθερα από εκεί, καθώς είχαν τουρκική, ισπανική και ιταλική υπηκοότητα. Οι υπόλοιποι μεταφέρθηκαν, στις 19 Μαρτίου, με ποταμόπλοιο από τον Δούναβη στη Βιέννη, από εκεί με τρένο στο Κατοβίτσε της Πολωνίας και στη συνέχεια στο στρατόπεδο εξόντωσης Τρεμπλίνκα, όπου εξοντώθηκαν. Επέζησαν του Ολοκαυτώματος μόνον οκτώ άτομα.[54][55] Το 1958 η Ισραηλίτικη Κοινότητα της Κομοτηνής διαλύθηκε λόγω έλλειψης μελών. Η Εβραϊκή συναγωγή διατηρείτο μέχρι τον Απρίλιο του 1994, όταν πάρθηκε η απόφαση να κατεδαφιστεί, παρόλο που το 1983 είχε χαρακτηριστεί ως διατηρητέα.[33][56] Το 2004 ο Δήμος Κομοτηνής τοποθέτησε, στο Πάρκο Αγίας Παρασκευής, μνημείο αφιερωμένο στους Εβραίους-θύματα του Ολοκαυτώματος.[57][58][59][60]

Το Νοέμβριο του 1987 απαγορεύτηκε στην "Τουρκική Νεολαία Κομοτηνής" (που λειτουργούσε από το 1928) να χρησιμοποιεί τον όρο "Τουρκική" με το σκεπτικό ότι αυτός αφορά πολίτες της Τουρκίας και ότι η χρήση του για Έλληνες πολίτες αντιτίθεται στο πνεύμα της Συνθήκης της Λωζάνης και απειλεί την κοινωνική ειρήνη[61][62] Το 1990 δημιουργήθηκε ένταση όταν μερίδα της μειονότητας που δεν είχε αποδεχτεί το πρόσωπο του νέου μουφτή Μέτσο Τζεμαλή, αντιπρότεινε τον Ιμπραήμ Σερήφ (ο Μέτσο Τζεμαλή είχε διοριστεί το 1984 μετά το θάνατο του Χουσεΐν Μουσταφά Εφεντί). Ο Ιμπραήμ Σερήφ δεν έγινε δεκτός από την Ελληνική κυβέρνηση, αλλά συνέχισε να ασκεί τα πνευματικά του καθήκοντα ως ιδιώτης μουφτής, γεγονός που προκάλεσε την ποινική του δίωξη για αντιποίηση αρχής και το θέμα έφτασε μέχρι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων.[63] Η Ελλάδα καταδικάστηκε, καθώς το δικαστήριο έκρινε ότι η εν λόγω κατηγορία δεν είχε στοιχειοθετηθεί επαρκώς και ότι οι καταδίκες σε χαμηλότερο βαθμό περιόριζαν τα ατομικά δικαιώματα θρησκευτικής έκφρασης, ενώ παράλληλα επιδίκασε στον ενάγοντα αποζημίωση για ηθική βλάβη. Το 1990 δημιουργήθηκε ένταση όταν ο τότε υποψήφιος βουλευτής Σαδίκ Αχμέτ έθεσε ζήτημα αναγνώρισης εθνικής μειονότητας δηλώνοντας εθνικά Τούρκος. Στις 26 Ιανουαρίου του 1990 ο Σαδίκ Αχμέτ οδηγήθηκε στη φυλακή και ακολούθως ξέσπασαν διαμαρτυρίες μουσουλμάνων με κλείσιμο των καταστημάτων. Στις 29 Ιανουαρίου συγκεντρώθηκαν 1.500 μουσουλμάνοι έξω από τζαμί φωνάζοντας "είμαστε Τούρκοι", γεγονός που προκάλεσε επεισόδια με μερίδα χριστιανών. Στα επεισόδια τραυματίστηκαν 50 άτομα, προκλήθηκαν υλικές ζημιές σε καταστήματα μουσουλμάνων και στα γραφεία δυο εφημερίδων της μειονότητας. Παρόμοια επεισόδια μικρής έντασης σημειώθηκαν τον Αύγουστο του ίδιου έτους, το Δεκέμβριο του 1997 και τον Ιούλιο του 1998.[61][64][65][66] [67]

Πληθυσμιακά στοιχεία δήμου και πόλης της Κομοτηνής
Έτος Πληθυσμός Πόλης Αλλαγή Πληθυσμός Δήμου Αλλαγή
1981 37.487 - 40.141 -
1991 37.036 -461/-1,2% 45.934 5.793/14%
2001 40.141 3.105/+9% 52.659 6.725/16%
2011 48.683 8.542/+21% 55.812 3.153/6% [68]

Σήμερα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Κομοτηνή σήμερα είναι μια πόλη πολυπολιτισμική.[69][70][71][72] Ο πληθυσμός είναι εξαιρετικά πολύγλωσσος για το μέγεθός της.[71][73] Αποτελείται από ντόπιους Έλληνες, απόγονους πρόσφυγων από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη, Έλληνες Μειονοτικούς (Τουρκόφωνους, Πομάκους και Αθίγγανους, κυρίως Μουσουλμάνους στο θρήσκευμα) και απογόνους Αρμενίων προσφύγων. Οι Τσιγγάνοι μένουν στον Ήφαιστο (παλιά ονομασία: Καλκάτζα),[74] ένα οικισμό 1 χιλιόμετρο βορειοδυτικά της Κομοτηνής και στην περιοχή Αλάν Κουγιού (Αλάνκιοϊ) γνωστό και ως "Τενεκέ Μαχαλά" μέσα στην Κομοτηνή [75] Την δεκαετία του 1990 [76] εγκαταστάθηκαν σε αυτή και παλιννοστούντες ομογενείς από χώρες της πρώην ΕΣΣΔ [77][78] (κυρίως Γεωργία, Αρμενία, Ρωσία, Ουκρανία και Καζακστάν [79]). Ο πληθυσμός της, κατά την απογραφή του 2011, είναι 55.812 κάτοικοι. Στο πανεπιστήμιο της φοιτούν περίπου 10.000[80] φοιτητές.

Γεωγραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η θέση της Κομοτηνής - χάρτης Δυτικής Θράκης

Η πόλη είναι επίπεδη, χτισμένη μέσα στο Θρακικό κάμπο και στους πρόποδες της οροσειράς της Ροδόπης, σε υψόμετρο 31-55 μ., 30 περίπου χλμ. οδικώς από τη θάλασσα. Αποτελεί σπουδαίο εμπορικό, οικονομικό και συγκοινωνιακό κόμβο της Θράκης και βρίσκεται επί της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκης - Αλεξανδρούπολης και της Εγνατίας Οδού (Α2). Η θέση της εντοπίζεται επί της ιζηματογενούς λεκάνης Ξάνθης-Κομοτηνής η οποία ανήκει στη γεωτεκτονική μάζα της Ροδόπης. Ως εκ τούτου η γεωλογική της σύσταση περιλαμβάνει κυρίως ἀργιλο, χάλικες και αμμοχάλικες.[81] Βρίσκεται επί εδάφους της Νεογενούς περιόδου, πολύ κοντά στο σεισμικό ρήγμα Καβάλα-Ξάνθη-Κομοτηνή.[82] Εντούτοις, δεν παρουσιάζει έντονη σεισμικότητα και ο τελευταίος μεγάλος σεισμός που έπληξε την ευρύτερη περιοχή της Κομοτηνής συνέβη το 1784 με μέγεθος 6,3.

Κλίμα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το κλίμα της, με βάση τη βιοκλιματική κατάταξη του Emberger που εφαρμόζεται στα μεσογειακά κλίματα, αποτιμάται ως μέτρια ψυχρό και υπόυγρο.[83] Ακολουθώντας εκείνη του Köppen το κλίμα εντάσσεται στην κατηγορία Csa, ήτοι κλίμα της ενδοχώρας της Μεσογείου με πολύ θερμά και ξηρά καλοκαίρια και ήπιους χειμώνες.[84]

Κλιματικά δεδομένα για την Κομοτηνή
Μήνας Ιαν Φεβ Μάρ Απρ Μάι Ιούν Ιούλ Αύγ Σεπ Οκτ Νοε Δεκ Έτος
Μέση Μέγιστη °C (°F) 8.8 10.4 12.8 17.5 22.9 27.7 30.2 30.4 26.4 21.0 16.0 11.2 19,61
Μέση Μηνιαία °C (°F) 4.8 6.2 8.6 13.1 18.4 23.0 25.5 25.0 20.6 15.2 10.8 7.0 14,85
Μέση Ελάχιστη °C (°F) 1.4 2.3 3.9 7.3 11.7 15.2 17.6 17.1 13.6 10.0 6.9 3.2 9,18
% υγρασίας 72.5 71.7 70.2 69.8 67.1 58.3 52.4 51.3 58.9 67.9 75.1 75.6 65,9
Μέσες μηνιαίες ώρες ηλιοφάνειας 119.6 123.7 138.1 184.9 250.3 280.3 309.3 290.8 249.4 172.0 122.8 115.6 2.356,8
Ποσοστό πιθανής ηλιοφάνειας 40 42 45 51 55 60 61 62 59 53 45 41 614
Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος[85][86] (1955 έως 1997)

Οικονομία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κατά την απογραφή του 2001 σε σύνολο 46.586 κατοίκων του δημοτικού διαμερίσματος Κομοτηνής, ο ενεργός οικονομικά πληθυσμός ανερχόταν σε 18.253 άτομα εκ των οποίων 16.276 βρίσκονταν υπό καθεστώς απασχόλησης, με την ανεργία να βρίσκεται στο 10.83%. Από αυτά, εξαιρουμένων εκείνων που δεν έδωσαν στοιχεία, 1.409 απασχολούνταν στον πρωτογενή τομέα παραγωγής (9,21%), 3.888 στον δευτερογενή (25,41%) και η πλειοψηφία 10.006 στο τριτογενή τομέα (65,39%). Στην ίδια διοικητική διαίρεση οι κλάδοι με τη μεγαλύτερη συμμετοχή στην απασχόληση ήταν το εμπόριο, οι επισκευές και η μεταποίηση, με τη δημόσια διοίκηση να ακολουθεί κατά συχνότητα[87]. Η έμφαση στην παροχή υπηρεσιών που αποτυπώνεται παραπάνω είναι ασύμβατη με το υφιστάμενο αστικό μέγεθος αλλά μπορεί να αποδοθεί σε δύο κύριες αιτίες. Η πρώτη είναι η έδραση της Περιφέρειας και άλλων διοικητικών και κρατικών οντοτήτων, όπως διάφορες υπηρεσίες, στρατόπεδα,επιμελητήρια, η σχολή αστυνομίας και το πανεπιστήμιο. Η ύπαρξή τους συνεπάγεται αυτήν εξωτερικών οικονομιών οι οποίες με τη σειρά τους ενισχύουν τη ζήτηση για παροχή υπηρεσιών. Η δεύτερη αιτία εντοπίζεται στη μορφή της ενδοχώρας του νομού Ροδόπης, από τον οποίο απουσιάζουν άλλοι οικισμοί μεγαλύτεροι των 5.000 κατοίκων, ενώ ο συνολικός του πληθυσμός το 2001 προσέγγιζε τις 50.000 άτομα. Κατά συνέπεια στο συγκεκριμένο αστικό κέντρο εξυπηρετούνται ανάγκες για υπηρεσίες πληθυσμού σχεδόν διπλασίου σε σχέση με το μέγεθός του, κάτι που αντικατοπτρίζεται στο υψηλό ποσοστό απασχόλησης στον τριτογενή τομέα. Στο τελευταίο προστίθεται η κεντρική γεωγραφική του θέση στο νόμο, καθώς και το γεγονός ότι πρόκειται για ακριτική περιοχή[87].

Το 1978 συστάθηκε η Βιομηχανική Περιοχή Κομοτηνής η οποία εκτείνεται σε επιφάνεια 4.332 στρεμμάτων, από τα οποία 2.847 αποτελούν βιομηχανικά και βιοτεχνικά γήπεδα, και περιλαμβάνει πλήρες οδικό δίκτυο, ύδρευση με ιδιαίτερο υδραγωγείο και δίκτυο αποχέτευσης[88]. Τη δεκαετία του 1980 μετατράπηκε σε μία από τις μεγαλύτερες αντίστοιχες περιοχές της Ελλάδας ως τόπος εργασίας σχεδόν 18.000 ατόμων[89],ωστόσο υπέπεσε σε βαθιά παρακμή, καθώς πολλοί επενδυτές, αν και έτυχαν μεγάλων επιδοτήσεων, δεν δημιούργησαν βιώσιμες επιχειρήσεις . Το 2012 ανακινήθηκε διαδικασία ελἐγχου για την απόδοση ευθυνών[90][91][92]. Την ίδια χρονιά, δεδομένης της Ελληνικής κρίσης χρέους 2010-2012, είχαν απομείνει σε αυτή μερικές δεκάδες εργοστασίων εν λειτουργία, αντανακλώντας τον τοπικό δείκτη ανεργίας, ο οποίος σύμφωνα με το Εργατικό Κέντρο Κομοτηνής ήταν της τάξης του 40%, με έτερες εκτιμήσεις να τον υπολογίζουν στο 24%[89].

Η Κομοτηνή φημίζεται για τις διάφορες ποικιλίες στραγαλιών (λεμπλιεμπλιά), τα ιδιαίτερα χαρμάνια ελληνικού καφέ και τα παραδοσιακά γλυκά της, όπως μαλεμπί και το σουτζούκ λουκούμ (είδος λουκουμιού). Το σουτζούκ λουκούμ, το οποίο σήμερα θεωρείται αντιπροσωπευτικό τοπικό έδεσμα, παρασκευάστηκε για πρώτη φορά από τον Νεντίμ Μεμέτ σε ένα λουκουμάδικο της πόλης.[93][94]

Αστικός χώρος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Χάρτης των συνοικιών της πόλης
Το Παπίκιο Όρος όπως φαίνεται από τον σταθμό των τραίνων της Κομοτηνής.

Ο αρχικός αστικός πυρήνας ήταν το βυζαντινό φρούριο. Επί Τουρκοκρατίας αναπτύχθηκε προς ανατολάς, ακολουθώντας την παλιά ροή του ποταμού Μπουκλουτζά καθώς και ήδη υπάρχουσες ευθείες (σημερινή οδός Εγνατία/Φιλιππουπόλεως). Η έλλειψη σχεδίου οδήγησε στο ορατό μέχρι σήμερα αποτέλεσμα της ανεπαρκούς ρυμοτομίας, της απουσίας υποδομών και υπαιθρίων χώρων.

Η έλευση των μετακινηθέντων βάσει της συνθήκης της Λωζάνης οδήγησε στην επέκταση της δόμησης νοτιοδυτικά, παράλληλα με την κοίτη του ποταμού Βοσβόζη και την οδό προς την Ξάνθη. Αντίστοιχη επέκταση υπήρξε και με νοτιοανατολική κατεύθυνση, παράλληλα με το δρόμο προς την Αλεξανδρούπολη. Πιο συγκεκριμένα η Κομοτηνή είχε 21.294 κατοίκους το 1920 και καταλάμβανε έκταση ίση με είκοσι εκτάρια, διατηρώντας πυκνότητα πληθυσμού ίση με 177 κατοίκους ανά εκτάριο. Το 1928 ο πληθυσμός είχε ανέβει στις 31.551 αλλά η έκταση της είχε φτάσει τα 180 εκτάρια, μειώνοντας την πληθυσμιακή πυκνότητα στους 100 κατοίκους ανά εκτάριο.[95]

Το ρυμοτομικό σχέδιο που κλήθηκε να εφαρμοστεί σε αυτή την εξάπλωση του αστικού χώρου ήταν το πρώτο που εγκρίθηκε μετά την απελευθέρωση, το 1932, και αποτελούσε αυστηρή εφαρμογή του Ιπποδαμείου συστήματος.[96] Ωστόσο, αυτό αφορούσε κυρίως τις νεόδμητες συνοικίες που κτίστηκαν για να υποδεχθούν τους πληθυσμούς τελούντες υπό ανταλλαγή, με αποτέλεσμα τα παλιά τμήματα του αστικού χώρου και ιδιαίτερα οι μουσουλμανικές συνοικίες να μείνουν ανέπαφα. Επιπλέον, συνάντησε σωρεία δυσκολιών και καθυστερήσεων στην εφαρμογή του, καθώς οι απαραίτητες απαλλοτριώσεις προσέκρουαν στις τοπικές αντιδράσεις της κοινότητας.

Συνοικίες και Προάστια της Κομοτηνής
Συνοικίες
Κέντρο Ιστορικό Εμπορικό Κέντρο
Πλατεία Ειρήνης και πέριξ
Αρμενιό
Δυτικά Νεα Μοσυνούπολη
Ρέμβη
Νοτιοδυτικά Καβακλιώτικα
Σταθμός
Εργατικά Σταθμού
Εργατικά ΔΕΗ
Νότια Ζυμβρακάκη
Νοτιοανατολικά Άγιος Στυλιανός
Ανατολικά Νεόκτιστα
Βόρεια Αγία Βαρβάρα
Στρατώνες
Προάστια
Βιομηχανική Ζώνη ΝΑ,9χλμ. Δεκάδες εργοστάσια και

σταθμός ηλεκτροπαραγωγής φυσικού αερίου

Πανεπιστημιούπολη ΒΔ,3χλμ
Ήφαιστος ΒΔ, όμορος της Νέας Μοσυνούπολης
Ροδίτης ΝΑ,5χλμ
Καρυδιά ΒΑ,4χλμ
Κόσμιο Ν,3χλμ
Θρυλόριο ΝΑ,8χλμ
Αμπελόκηποι ΝΑ,2χλμ
Κηκίδιο ΝΑ,2χλμ
Υφαντές Δ,2χλμ
Παλιά πόλη της Κομοτηνής - σιδηρουργεία βορείως του Γενί Τζαμιού / Μουφτείας Κομοτηνής.
Η οδός "Παναγή Τσαλδάρη" στην περιοχή του σταθμού τραίνων.
Η Πλατεία Ειρήνης / κέντρο.

Οι στενοί δρόμοι στις περιοχές που δεν ακολουθήθηκε το σχέδιο είναι πλήρως ανεπαρκείς από κυκλοφοριακής άποψης, ενώ οι μεγαλύτεροι που το έλαβαν ως βάση, αδυνατούν να εξυπηρετήσουν την ταυτόχρονη χρήση τους απο διερχόμενα και σταθμευμένα οχήματα. Επιπροσθέτως, αν και μεγαλύτεροι των παραδοσιακών δρόμων, η ημιτέλεια που χαρακτήρισε την κατασκευή τους οδήγησε στη συσσώρευση της κίνησης σε ορισμένα σημεία εμπλοκής, τα οποία αναπόφευκτα θέτουν φραγμούς στην ομαλή κυκλοφορία των οχημάτων.

Η ήδη δύσκολη κατάσταση μετεβλήθη επί τα χείρω από την παράνομη κατασκευή οικισμών στα πέριξ του αστικού χώρου από Πομάκους της ευρύτερης περιοχής. Έτσι, υπαίθριοι χώροι κοινωφελούς χρήσης σπανίζουν γενικότερα, ενώ απουσιάζουν πλήρως στις βόρειες, μουσουλμανικές συνοικίες.

Η χρήση γης ως κατοικία συνιστά την πιο συχνή μορφή εκμετάλλευσης του χώρου με το εμπόριο, τη γραφειακή/διοικητική χρήση, τον τουρισμό/διασκέδαση, τη μεταποίηση και τους χώρους στάθμευσης να ακολουθούν κατά συχνότητα. Η συνοικία του Ιστορικού Εμπορικού Κέντρου συγκεντρώνει την πλειοψηφία των εμπορικών και διοικητικών υπηρεσιών, συνεπικουρούμενη όσον αφορά το εμπόριο από την τοπική μουσουλμανική αγορά κατά μήκος του άξονα Εγνατίας/Φιλιππουπόλεως βορείως του κέντρου. Η συγκεκριμένη αστική οργάνωση καθιστά την πόλη ιδιαιτέρως κεντροβαρή. Η έγκριση ενός Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου από την κυβέρνηση αποτελούσε διαχρονικό αίτημα των κατοίκων, καθώς ο δήμος είχε παραμείνει για χρόνια ο μοναδικός αντιστοίχου μεγέθους που δεν τελούσε υπό κεντρικά σχεδιασμένου καθεστώτος δόμησης. Το Γ.Π.Σ Κομοτηνής εγκρίθηκε το Φεβρουάριο του 2012.[97]

Στο παρελθόν, ο ποταμός Μπουκλουτζάς, παραπόταμος του ποταμού Βοσβόζη που πηγάζει από το Παπίκιο και χύνεται στην Ισμαρίτιδα λίμνη, χώριζε την πόλη σε δύο μέρη, διασχίζοντάς την από βορειοανατολικά προς τα νοτιοδυτικά. Τη δεκαετία του 1970, ύστερα από επανειλημμένες πλημμύρες, η κοίτη του ποταμού άλλαξε, οπότε περνά πλέον εκτός του αστικού χώρου και η παλιά κοίτη μετατράπηκε σε μια από τις κύριες οδικές αρτηρίες, την οδό Ορφέως.[98] Σήμερα στο Βοσβόζη ποταμό ρίχνονται τα επεξεργασμένα αστικά λύματα του βιολογικού καθαρισμού.[99]

Η καρδιά της πόλης θεωρείται η κεντρική πλατεία Ειρήνης που αποτελεί το σημείο συγκέντρωσης της νυχτερινής ζωής η οποία τονώνεται από τον μεγάλο πληθυσμό φοιτητών που ζουν και σπουδάζουν στην Κομοτηνή.[100] Τα τελευταία χρόνια η περιοχή βορειοδυτικά του κέντρου, το προάστιο Νέα Μοσυνούπολη (όμορο του οικισμού Ήφαιστος) έχει αναβαθμιστεί με την ανάπτυξη εμπορικών κέντρων και πολυκαταστημάτων. Εκτός του αστικού ιστού βρίσκονται αφενός η Πανεπιστημιούπολη στα δυτικά και η Βιομηχανική Περιοχή στα ανατολικά.

Υποδομές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η χρήση της ηλεκτρικής ενέργειας έκανε την εμφάνιση της τη δεκαετία του 1930 με την παραγωγή της από αντίστοιχη δημοτική επιχείρηση η οποία λειτουργούσε στο χώρο του Ιμαρέτ[101]. Η επιχείρηση αυτή συνέχισε τη λειτουργία της μέχρι και τη δεκαετία του 1950[102], οπότε αντικαταστάθηκε από τη Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού η οποία και συνέδεσε την πόλη με το νεοπαγές εθνικό δίκτυο διανομής. Το 1999 ξεκίνησε η δημιουργία θερμοηλεκτρικού σταθμού συνδυασμένου κύκλου καύσης φυσικού αερίου στη Βιομηχανική Περιοχή, ο οποίος τέθηκε σε πλήρη λειτουργία τον Ιούλιο του 2002 με συνολική ισχύ 476 μεγαβάτ[103].

Η ύδρευση και η αποχέτευση τελούν υπό τη δικαιοδοσία της Δημοτικής Επιχείρησης Ύδρευσης-Αποχἐτευσης Κομοτηνής (ΔΕΥΑΚ) η οποία συστάθηκε το 1987. Ξεκίνησε να λειτουργεί το 1989, κάνοντας εφαρμογή επιφανειακής υδροληψίας, γεωτρήσεων, μηχανικής και χημικής επεξεργασίας για την κάλυψη των αναγκών σε πόσιμο νερό[104]. Από το 1994 τα αστικά λύματα υπόκεινται σε βιολογικό καθαρισμό σε εργοστάσιο της επιχείρησης, δύο χιλιόμετρα δυτικά του αστικού ιστού[105].

Η εποχή των τηλεπικοινωνιών είχε ως αφετηρία τις 10 Ιουλίου 1860, όταν το τότε αναπτυσσόμενο τηλεγραφικό δίκτυο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ολοκλήρωσε τη σύζευξη Καλλίπολης - Καβάλας, ενώ παράλληλα διορίστηκε ο πρώτος διευθυντής του τοπικού αστικού τηλεγραφείου[106]. Η λειτουργία αυτομάτου τηλεφωνικού δικτύου ακολούθησε αρκετές δεκαετίες αργότερα, με την Ανώνυμο Ελληνική Τηλεφωνική Εταιρεία και την εγκατάσταση από μέρους της τηλεφωνικού κέντρου βηματοπορικού δεκαδικού τύπου Siemens – Strowger το 1940[107]. Το 2012 η τεχνολογική εξέλιξη ήταν στο επίπεδο των δικτύων νέας γενιάς VDSL, με οπτικές ίνες εγκατεστημένες ήδη από το 2010[108].

Στο χώρο της υγείας, οι κάτοικοι εξυπηρετούνται από το Γενικό Νοσοκομείο Σισμανόγλειο το οποίο ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1937 μετά από δωρεά κτιρίου εμβαδού 1379.52 τ.μ. στα νοτιοανατολικά του κέντρου από τον ευεργέτη Κωνσταντίνο Σισμανόγλου[109].

Αξιοθέατα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μουσεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Ναός Κοιμήσεως της Παναγίας
Κτήριο Λαογραφικού Μουσείου (αρχιτεκτονική τύπου σαχνισιά)
Εκκλησιαστικό Μουσείο - στεγάζεται στο Ιμαρέτ Κομοτηνής
Μουσείο Καραθεοδωρή
  • Αρχαιολογικό Μουσείο: Στο μουσείο υπάρχουν εκθέματα από την ευρύτερη περιοχή της Θράκης από την Νεολιθική μέχρι τη Βυζαντινή περίοδο. Εγκαινιάστηκε το 1976 και είναι έργο του αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη. Από πλευράς αρχιτεκτονικής, το κτήριο του μουσείου, θεωρείται από τα πιο σύγχρονα της πόλης. Εντυπωσιακό έκθεμα αποτελεί η χρυσή προτομή του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Σεπτιμίου Σεβήρου (193-211 μ.Χ.). Τα εκθέματα εστιάζουν κυρίως στην παρουσία των Ελλήνων και στην Ελληνική τέχνη στην περιοχή του βόρειου Αιγαίου και της Θράκης.[110]
  • Λαογραφικό Μουσείο: Λειτουργεί από το 1962 και στεγάζεται στο αρχοντικό Πεϊδη το οποίο αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα τοπικής λαϊκής αρχιτεκτονικής. Τα εκθέματα του προέρχονται από την ευρύτερη περιοχή της Θράκης και την Μικρά Ασία και συμπεριλαμβάνουν παραδοσιακές φορεσιές, κεντήματα, αντικείμενα από χαλκό, ξύλο, πυλό και ασήμι, γεωργικά εργαλεία, εργαλεία παραδοσιακών επαγγελμάτων αλλά και είδη οικιακής χρήσης. Ανάμεσα στα εκθέματα βρίσκονται και τα προσωπικά αντικείμενα του Γρατινιώτη Αρχιεπίσκοπου Αθηνών Χρυσάνθου (1881-1949) από την Τραπεζούντα, όπου είχε διατελέσει μητροπολίτης.[111]
  • Εκκλησιαστικό Μουσείο Ιεράς Μητροπόλεως Μαρωνείας και Κομοτηνής: Από το 1999 στεγάζεται στο Ιμαρέτ Κομοτηνής. Στο μουσείο υπάρχουν εκκλησιαστικά εκθέματα, τα οποία χρονολογούνται από το 16ο έως τον 20ο αιώνα, όπως εικόνες, ιερά σκεύη, άμφια, χειρόγραφα από ναούς της περιοχής αλλά και δωρεές προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Ροδόπης.[112] Το κτίριο θεωρείται από τα αρχαιότερα σωζόμενα δείγματα οθωμανικής αρχιτεκτονικής στην Ευρώπη [113] [114] (αποτελείται από τρεις χώρους που διαμορφώνουν στην κάτοψη το σχήμα Τ - τύπου ζαβιγέ) και είναι κτισμένο με τη βυζαντινή τεχνική. Έχει συνδεθεί με τοπικές παραδόσεις των Κομοτηναίων για ύπαρξη βυζαντινού ναού της Αγίας Σοφίας στη συγκεκριμένη θέση, και σύμφωνα με αυτές, στο κτίσμα ενσωματώθηκαν τμήματα του ναού.[115] Στη νότια πλευρά του κτίσματος έχει ανακαλυφθεί εντοιχισμένο μαρμάρινο γυναικείο κεφάλι ρωμαϊκών χρόνων.
  • Βυζαντινό Μουσείο: Στο μουσείο, το οποίο ανήκει στο Ίδρυμα Παπανικολάου, ευεργέτη της πόλης, υπάρχουν εκθέματα βυζαντινών εκκλησιαστικών αντικειμένων, βιβλία, κοσμήματα, νομίσματα και σφραγίδες.[116] Συστάθηκε το 1988 και εγκαινιάστηκε το 1991. Βρίσκεται παραπλεύρως του νομαρχιακού μεγάρου και στο ίδιο κτήριο υπάρχει και αμφιθέατρο 420 θέσεων.[117]
  • Μουσείο «Καραθεοδωρή»: Μουσείο αφιερωμένο στον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή (Βερολίνο 1873 – Μόναχο 1950) ο οποίος ήταν κορυφαίος σύγχρονος Έλληνας μαθηματικός που διακρίθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο και καταγόταν από την Θράκη (Νέα Βύσσα Έβρου).[111]
  • Δημοτικό Μουσείο: Μουσείο αφιερωμένο στην αστική Κομοτηναϊκή οικογένεια του 19ου αιώνα. Στεγάζεται στο νεοκλασικό Αρχοντικό Σκουτέρη.[118]

Μνημεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Το Βυζαντινό Φρούριο. Τα σημερινά τείχη στη πόλη είναι ερείπια βυζαντινού κάστρου το οποίο ανεγέρθηκε στην τον 4ο αιώνα μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο Α΄ (379-395 μ.Χ.).[15] Ήταν τετράπλευρο με τέσσερις εισόδους, 16 πύργους και είχε ύψος 9,6μ.[15]
  • Σημαντικό μνημείο είναι το Εσκί Τζαμί (τουρκ. Eski Cami, Παλαιό Τζαμί) το οποίο ανοικοδομήθηκε το 1608/9 ή το 1677/78 κατά μια άλλη πηγή.[119] Στο συγκρότημα μαζί με το Εσκί Τζαμί και το Ιμαρέτ Κομοτηνής υπήρχε και οθωμανικό χαμάμ το οποίο κατεδαφίστηκε την δεκαετία του 1960.[120] Στη θέση του χαμάμ κτίστηκε το κτήριο το οποίο στεγάζει τα ΚΑΠΗ του δήμου Κομοτηνής [121] (βρίσκεται νοτίως του ιεροσπουδαστήριου Κομοτηνής).
  • Γενί Τζαμί. Σημαντικό οθωμανικό μνημείο (τουρκ. Yeni Cami, Νέο Τζαμί), το οποίο έχει τετράγωνη αίθουσα προσευχής με μοναδικό θόλο, χάρη στη διακόσμησή του με πλακίδια Νικαίας[122]. Η κατασκευή του χρονολογείται στο διάστημα 1600 και 1618 και ιδρύθηκε από τον Εκμεκτσίογλου Αχμάντ Πασά, υπουργό των Οικονομικών των Σουλτάνων Αχμάντ Α΄ και Οσμάν Β΄.[123] Σήμερα δίπλα στο Γενί Τζαμί βρίσκεται η Μουφτεία Κομοτηνής.
  • Το παλιό δικαστικό μέγαρο, σχεδιασμένο από Ολλανδό αρχιτέκτονα στις αρχές του 20ού αιώνα.
  • Το Μνημείο του Ολοκαυτώματος για τους Εβραίους της Κομοτηνής στο πάρκο της Αγίας Παρασκευής.
  • Ο Πύργος του Ρολογιού: Δίπλα στο Γενί Τζαμί βρίσκεται ο Πύργος του Ωρολογίου ο οποίος αποτελεί δείγμα του οθωμανικού εκσυγχρονισμού. Συνιστά αφιέρωμα του σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ Β΄ και χρονολογείται από το 1884. Η σημερινή μορφή του Πύργου είναι διαφορετική από την αρχική κατασκευή λόγω αρχιτεκτονικών επεμβάσεων που έγιναν την δεκαετία του 1950.[15]
  • Το Ηρώο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, γνωστό και ως Σπαθί από το ξίφος που απεικονίζεται στην ύψους 15 μέτρων μαρμάρινη στήλη του, σημείο αναφοράς της πόλης. Τα εγκαίνιά του έγιναν στις 25 Μαρτίου 1970.[124]

Παιδεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τμήματα Δημοκριτείου Πανεπιστημίου με έδρα την Κομοτηνή
Νομικής
ΤΕΦΑΑ
Ιστορίας και Εθνολογίας
Ελληνικής Φιλολογίας
Κοινωνικής Διοίκησης
Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων και Ανάπτυξης
Διοίκησης Επιχειρήσεων
Πολιτικής
Γλωσσών, Φιλολογίας και Πολιτισμού των Χωρών του Ευξείνου Πόντου.

Στους προηγούμενους αιώνες στην Κομοτηνή λειτούργησαν αρκετά Ελληνικά σχολεία (όλων των βαθμίδων)[2] και μουσουλμανικά εκπαιδευτήρια. Σε αυτά συγκαταλέγονται το Ημιγυμνάσιο (ή Ελληνικό[125] σχολείου), καθώς και η Τσανάκλειος Σχολή[126] η οποία και στέγαζε το εκτατάξιο σχολείο. Στην περίοδο της οθωμανικής περιόδου για τη μέση εκπαίδευση των αρρένων μουσουλμάνων λειτουργούσαν τοπικά ιεροσπουδαστήρια (τουρκ. medrese, σχολείο/ιεροσπουδαστήριο), όπου διδάσκονταν η ανάγνωση του κορανίου. Κατά τον 17ο αιώνα στην Κομοτηνή υπήρχαν πέντε σχολές "Νταρ ουλ Χαντίς" όπου παρείχαν ισλαμική παιδεία και διδασκόταν το ισλαμικό δίκαιο (Σαρία). Παράλληλα υπήρχαν επτά δημοτικά σχολεία "Μεκτέμπ" αλλά και τεκέδες (χώροι συνάθροισης δερβίσιδων). [31] Τον 19ο αιώνα στην πόλη, υπήρχε και το ιεροσπουδαστήριο Γενιτζέ Μαχαλέ, ο Τεκέ μεντρεσές και το ιεροσπουδαστήριο του Γενί τζαμιού. Το 1949 εξαιτίας έλλειψης μαθητών και εκπαιδευτικών αλλαγών είχαν κλείσει στο σύνολό τους, ωστόσο ξεκίνησε η λειτουργία του νέου Ιεροσπουδαστηρίου Χαϊριγέ [29].

Το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης έχει έδρα την πόλη της Κομοτηνής, όπου και η Πρυτανεία. Το Πανεπιστήμιο ανέδειξε την πόλη σε πανεπιστημιακή έδρα. Το 2012 φιλοξενούσε τη διοίκηση του τριτοβαθμίου ιδρύματος καθώς και εννέα εκ των τμημάτων του με δύναμη 10.000 φοιτητών. Το πανεπιστήμιο έχει επιφέρει πολλές θετικές συνέπειες στην αστική περιοχή της Κομοτηνής και βοήθησε την ανάπτυξη και εξάπλωσή της.

Η τοπική δημόσια εκπαίδευση με στοιχεία του 2012 αναλυόταν στον πρώτο βαθμό σε 17 δημοτικά σχολεία, με τέσσερα από αυτά μειονοτικά. Στον δεύτερο βαθμό λειτουργούσαν τέσσερα δημόσια γυμνάσια, ένα εσπερινό γυμνάσιο και ένα μουσικό γυμνάσιο-λύκειο, ένα μειονοτικό γυμνάσιο-λύκειο (Τζελάλ Μπαγιάρ) και το ιεροσπουδαστήριο Χαϊριγέ[29][127]. Επίσης, λειτουργούν τρία ενιαία λύκεια, δύο επαγγελαμτικά λύκεια και ένα εσπερινό επαγγελματικό λύκειο[128][129].Από το 1997 τρέχει το πρόγραμμα "Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων" [130] με στόχο την εκπαίδευση και τη βελτίωση της ένταξης των μουσουλμανοπαίδων στην Ελληνική κοινωνία.[131][132][133]

Στα δημόσια εκπαιδευτικά ιδρύματα συμπεριλαμβάνεται και η Σχολή Αστυνομίας, η οποία βρίσκεται στο 7ο χλμ Εθνικής Οδού Κομοτηνής/Ξάνθης και εδρεύει σε σύγχρονες εγκαταστάσεις. Η σχολή μετατράπηκε σε κέντρο κράτησης μεταναστών τον Αύγουστο του 2012 [134], όταν και υπέστη σοβαρές καταστροφές [135]

Μέσα μαζικής επικοινωνίας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο κύριος τηλεοπτικός σταθμός που εδρεύει στην Κομοτηνή είναι το R Channel , πρώην TV Ροδόπη, ο οποίος λειτούργησε για πρώτη φορά το 1991. Ο σταθμός αποτέλεσε τον πρώτο αντίστοιχο ιδιωτικών συμφερόντων ο οποίος κάλυψε την ευρύτερη περιοχή της Θράκης και για ένα διάστημα αποτέλεσε και τον μοναδικό, καθώς οι ιδιωτικοί σταθμοί πανελλαδικής εμβέλειας αρχικά δεν συμπεριελάμβαναν την εν λόγω περιοχή[136]. Οι σταθμοί ΔΕΛΤΑ και ΕΤ3 με έδρα την Αλεξανδρούπολη και τη Θεσσαλονίκη αντίστοιχα, διατηρούν επιτόπου παραρτήματα.

Ο πρώτος ραδιοφωνικός σταθμός ανήκε στην ΕΡΑ Κομοτηνής και εγκαινιάστηκε τον Ιούνιο του 1954[137]. Έχει εμβέλεια που καλύπτει ευρύτερα τη Βόρεια Ελλάδα (FM 98.1) και το πρόγραμμά της εστιάζει στην ειδησεογραφία τοπικού ενδιαφέροντος, με τη συνοδή συμπερίληψη εκπομπών ποικίλης θεματολογίας. Στα ραδιοφωνικά κύματα εκπέμπει ένα σύνολο σταθμών με κάποιους να έχουν την έδρα τους επιτόπου και ετέρους να αναμεταδίδουν το πρόγραμμά τους τοπικά, προερχόμενοι είτε από άλλα επαρχιακά αστικά κέντρα είτε την Αθήνα. Από αυτούς εκπέμπουν ο Ράδιο Χρόνος (FM 87.5), o DeeJay (FM 89.5), o Isik FM (FM 91.8), ο Δίαυλος Ροδόπης (FM 92.4), ο Hit FM (FM 92.9) , o Ράδιο Παρατηρητής (FM 94.0) και ο Ροδόπη (FM 95.5). Άλλοι σταθμοί που εκπέμπουν τοπικά είναι ο Ράδιο Κομοτηνή (FM 103.1) και ο Ράδιο City (FM 107.6).

Στο χώρο του τύπου το 2012 απαντούν τοπικές εκδόσεις στην ελληνική και τουρκική γλώσσα, καθώς και στην πομακική διάλεκτο. Επιπλέον εκδίδονται εφημερίδες σε περισσότερες από μία γλώσσες αλλά και εφημερίδες οι οποίες προέρχονται από το μειονοτικό χώρο γραμμένες στα ελληνικά. Οι καθημερινές εφημερίδες γραμμένες στην ελληνική είναι το Ελεύθερο Βήμα, η πολύγλωσση εφημερίδα Παρατηρητής της Θράκης, η Πατρίδα και ο Χρόνος. Εβδομαδιαίες εκδόσεις αποτελούν η Ελεύθερη Άποψη της Ροδόπης, η Θρακική Αγορά, το Περισκόπιο, τα Νέα της Θράκης και η Φωνή της Ροδόπης. Αυτές συμπληρώνονται από την δεκαπενθήμερη έκδοση της εφημερίδας Αντιφωνητής.

Οι εφημερίδες γραμμένες στην τουρκική γλώσσα συναπαρτίζονται από τις εβδομαδιαίες εκδόσεις Μπιουλτέν (τουρκ. Bülten), Γκιουντέμ (τουρκ. Gündem) και Τζουμχουριέτ (τουρκ. Cumhuriyet). Ανά δεκαπενθήμερο κυκλοφορεί και η εφημερίδα Τράκιανiν Σεσί (τουρκ. Trakya'nin sesi)[138].

Η πομακική ηλεκτρονική εφημερίδα Ζαγάλισα περιλαμβάνει άρθρα γραμμένα σε πομακικά και ελληνικά.

Συγκοινωνίες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο σταθμός του ΟΣΕ της Κομοτηνής.

Αποτέλεσμα της μεσογείου θέσης του αστικού ιστού είναι η χρήση ως επινείου του οικισμού Άγιος Χαράλαμπος στη θέση της αρχαίας Μαρώνειας. Εξυπηρετείται από δύο αεροδρόμια, με πλησιέστερο τον αερολιμένα Αλεξανδρούπολης Δημόκριτος σε απόσταση 65 χιλιομέτρων και τον αερολιμένα Μέγας Αλέξανδρος στην Χρυσούπολη Καβάλας, ο οποίος απέχει 80 χιλιόμετρα.

Ο αυτοκινητόδρομος της Εγνατίας Οδού (A2) διέρχεται νοτίως του αστικού ιστού, στον οποίο μπορεί κανείς να εισέλθει από δύο κόμβους, τη Δυτική και την Ανατολική είσοδο Κομοτηνής. Η ολοκλήρωση του κάθετου άξονα της Εγνατίας Οδού (A23) με την Νυμφαία και τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, αναμένεται να βελτιώσει την πρόσβαση των ταξιδιωτών προς τις δύο χώρες, αλλά και τους βορείους περιαστικούς οικισμούς.

Οι κάτοικοι εξυπηρετούνται από αστική συγκοινωνία ιδιωτικών ΚΤΕΛ με πέντε γραμμές[139]. Τα αστικά λεωφορεία ΚΤΕΛ συνδέουν επίσης την Κομοτηνή με τους γύρω οικισμούς, τις παράλιες περιοχές και τα υπεραστικά με άλλα περιφερειακά και μητροπολιτικά κέντρα. Ο σταθμός τους βρίσκεται στα νότια του κέντρου, κοντά στη Νομική σχολή. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ενδοαστικές μεταφορές σχετίζονται με τη χωροταξική οργάνωση, καθώς οι γραμμές διατρέχουν κατά κύριο λόγο τους βασικούς οδικούς άξονες και δεν διεισδύουν στο εσωτερικό περιοχών αμιγούς κατοικίας. Επιπλέον δεν υφίσταται κάποιος χώρος ο οποίος να λειτουργεί ως αμαξοστάσιο ή αφετηρία τμήματος ή του συνόλου των γραμμών[87].

Η σύνδεση με το οθωμανικό σιδηροδρομικό δίκτυο έγινε το 1896 όταν ολοκληρώθηκε η γραμμή μεταξύ Θεσσαλονίκης και Κωνσταντινούπολης[140]. Ο σιδηροδρομικός σταθμός βρίσκεται στα νοτιοδυτικά όρια του αστικού ιστού. Το 2012 η ΤΡΑΙΝΟΣΕ διέθετε δύο δρομολόγια την ημέρα προς Θεσσαλονίκη και Αλεξανδρούπολη.

Άθληση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Συμπεριλαμβάνονται το ΔΑΚ (Δημοτικό Αθλητικό Κέντρο Κομοτηνής - έδρα του Πανθρακικού), Πανθρακικό Στάδιο (προπονητικό), Υπαίθριο Αθλητικό Δημοτικό Κέντρο (ΒΑ του κέντρου), το Δημοτικό Κλειστό Γυμναστήριο και Κολυμβητήριο και το σύμπλεγμα αθλητικών εγκαταστάσεων του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου (Κλειστό Γυμναστήριο και κολυμβητήριο). Η ορεινή περιοχή στα βόρεια της πόλης προσφέρεται για mountain-biking, trekking και εκτός δρόμου οδήγηση.

Οι Ομάδες που δραστηριοποιούνται στην πόλη είναι:

Γνωστοί Κομοτηναίοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σημειώσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

α.^ Συγκεκριμένα ο Πιέρ Μπλελόν αναφέρει "Βρήκαμε μια μικρή πόλη Commercine ("Κομμερσίνα" - εννοεί Γκιουμουλτζίνα - Κομοτηνή), που είναι μισή μέρα δρόμο μακριά από τη Μπουρού (Bourou), όπου είχε ό,τι είδος κρέας θέλαμε να αγοράσουμε. Έχει ερείπια ενός μικρού κάστρου, και μέσα είναι η εκκλησία των Ελλήνων χριστιανών. Γιατί στο χωριό κατοικούν Έλληνες και λίγοι Τούρκοι".[155][156]

β.^ Διοικητική Περιφέρεια που περιελάμβανε τις περιοχές των σημερινών νομών Ξάνθης και Ροδόπης στην Ελλάδα, τις περιοχές Σμόλυαν και Κιρτζαλίου στη Βουλγαρία και τμήματα των περιοχών Έβρου και Χασκόβου.

γ.^ Στην Κομοτηνή, ωστόσο, υπάρχουν τάφοι Αρμένιων που χρονολογούνται από το τέλος 17ου αιώνα κατά την άποψη μελετητών[157]

δ.^ Σύμφωνα με την Αρμένικη παράδοση, στην Κομοτηνή σημειώθηκαν κρούσματα πανώλης, οπότε έγινε τάμα στον άγιο Ιάκωβο με αποτέλεσμα την υποχώρηση της επιδημίας. Τότε η κοινότητα διατήρησε ετήσιο μαντάγ (αρμένικο κουρμπάνι/τάμα) στο σωτήριο άγιο αλλά όταν αργότερα η υπόσχεσή τους λησμονήθηκε, νέα επιδημία σάρωσε την Κομοτηνή. Οι πιστοί τότε επικαλέστηκαν εκ νέου την βοήθεια του αγίου και σήμερα κάθε δεύτερη Κυριακή του Δεκέμβρη για την σωτηρία της πόλης τιμάται στην εκκλησία ο άγιος Ιάκωβος.[158]

ε.^ Το "Αρμενιό" είναι η περιοχή δυτικά του σημερινού Δημαρχείου Κομοτηνής και ανατολικά του Ξενοδοχείου "Ξενία". Η σημερινή οδός Δημήτρη Μπλέτσα (όπου βρίσκεται το Δημαρχείο Κομοτηνής και η Αρμένικη εκκλησία) μέχρι τις αρχές του αιώνα ονομαζόταν ως "Αρμένικη Οδός", η οποία στην συνέχεια μετονομάστηκε σε "Κωνσταντινουπόλεως" και αργότερα σε "Βασιλέως Γεωργίου". Η συνοικία "Αρμενιό" αναπτύχθηκε αρκετά μετά το 1992 και ζούσαν εκτός από Αρμένιους και Ελληνορθόδοξοι χριστιανοί (στην συνοικία όμως δεν υπήρχαν Εβραίοι και Μουσουλμάνοι).[159]

στ.^ Η εμπορική σύνδεση σταμάτησε τον 20ο αιώνα [160] την περίοδο της σοσιαλιστικής Βουλγαρίας - από το πέρασμα της Μακάζα σήμερα σχεδιάζεται να περάσει ο κάθετος οδικός άξονας ο οποίος θα συνδέσει Κομοτηνή με Βουλγαρία [161].

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ 1,0 1,1 P. J. Bearman, Th. Bianquis, C. E. Bosworth, E. Van Donzel and W. P. Heinrichs, επιμ. (2004). «Gümülcine». The Encyclopedia of Islam. 12 Supplement (2nd έκδοση). Leiden: E. J. Brill, σσ. 330. ISBN 90 04 13974 5. 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 «Κομοτηνή». Θρακικός Ηλεκτρονικός Θησαυρός. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουλίου 2012. 
  3. ↑ 3,0 3,1 Πέτρος Α. Γεωργαντζής (1998). Προξενικά Αρχεία Θράκης. Ξάνθη: Δήμος Ξανθης. σελίδες Παράρτημα: Γενική Διοίκησις Θράκης – Πίναξ – Εμφαίων τας πόλεις και τα χωρία της Δυτικής Θράκης μετ' ενδείξεως του πληθυσμού αυτών ως και των εγκατασταθέντων εν αυτοίς πρόσφυγες – Γενικός Διοικητής Θράκης – 7 Ιουνίου 1923. 
  4. ↑ Huseyinoglu, Ali (2012). «The Development of Minority Education at the South - easternmost Corner of the EU: The Case of Muslim Turks in Western Thrace, Greece» (PDF). University of Sussex. σελ. 123. Ανακτήθηκε στις 2 Μαΐου 2013. 
  5. ↑ Chousein Ali (August 2005). «Continuities of changes in the minority policy of Greece: The case of Western Thrace». Master in the Department of International Relations / Social Sciences of Middle East Technical University: 51. https://etd.lib.metu.edu.tr/upload/12606351/index.pdf. 
  6. ↑ P. J. Bearman, Th. Bianquis, C. E. Bosworth, E. Van Donzel and W. P. Heinrichs, επιμ. (2004). «Gümülcine». The Encyclopedia of Islam. 12 Supplement (2nd έκδοση). Leiden: E. J. Brill, σσ. 331. ISBN 90 04 13974 5. 
  7. ↑ Γεώργιος Λιακόπουλος (2002). The Ottoman conquest of Thrace: Aspects of historical geography. Άγκυρα: Μεταπτυχιακή εργασία στο Πανεπιστήμιο Bilkent. σελίδες 75. 
  8. ↑ Θρακικός Ηλεκτρονικός Θησαυρός, Κουμουτζηνά (βυζαντινή εποχή) σημ. Κομοτηνή
  9. ↑ Nicephori Gregorae, Byzantinae Historia, Graece et Latine, Τόμος 2, Μόναχο 1830, σελ. 705
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 P. J. Bearman, Th. Bianquis, C. E. Bosworth, E. Van Donzel and W. P. Heinrichs, επιμ. (2004). «Gümülcine». The Encyclopedia of Islam. 12 Supplement (2nd έκδοση). Leiden: E. J. Brill, σσ. 329-331. ISBN 90 04 13974 5. 
  11. ↑ 11,0 11,1 Αρχαία Σύγχρονη Κομοτηνή, Ροδόπη, Δρ. Μαρίνα Π. Ζωγράφου, Εκδόσεις Γκοβόστη 2002 [Χρειάζεται σελίδα]
  12. ↑ Άτλας της Ελλάδας, "Η πόλη ενός ζωγράφου", Χαρτεκδοτική Ελλάδας, Αθήνα 1992, τόμος 3, σελ. 89
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Αικατερίνη Μπάλλα (28 Νοεμβρίου 2007). «Κομοτηνή». Οδηγός Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Ανακτήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 2012. 
  14. ↑ 14,0 14,1 «ιστότοπος Θράκη Οn Line, Ιστορία της Κομοτηνής». Ανακτήθηκε στις 24 Οκτωβρίου 2012. 
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 Μελκίδη Χρύσα. «Κομοτηνή». Οδηγός Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Ανακτήθηκε στις 18 Απριλίου 2012. 
  16. ↑ Κυριακίδης Στίλπων (1954). «Ομιλία "Η Ιστορία της Κομοτηνής». Ανακτήθηκε στις 24 Οκτωβρίου 2012. O μελετητής σημειώνει για τη χρονολόγηση του οχυρού:Το τείχος έφερεν εις τον παρακείμενον προς την πύλην, δεξιά τω εισερχομένω, τετράγωνον πύργον επιγραφήν δι’ εντετειχισμένων κεράμων, την οποίαν οι μεν παλαιότεροι επιτόπιοι λόγιοι ανεγίνωσκον «Θεοδοσίου του Α'», εγώ δε μετά του αειμνήστου Σοφοκλέους Κομνηνού, φοιτητής ων ακόμη, ανέγνωσα «Θεοδοσίου κτίσμα» ή «Θεοδοσίου το κτίσμα». Σήμερον μετά του πύργου εξέλιπε και η επιγραφή, ώστε δεν είναι δυνατόν η παλαιά ανάγνωσις να εξελέγχθη. Πάντως η ανάγνωσις «Θεοδοσίου» πρέπει να θεωρήται απολύτως ασφαλής Τις ούτος, ο Θεοδόσιος, του οποίου το όνομα συνεδέθη προς την οικοδομήν του τείχους, δεν είναι γνωστόν. Εάν όμως ληφθή υπ’ όψιν ο τρόπος της οικοδομής, με τας εκ κεράμων κατά κανονικά διαστήματα ζώνας, είναι αναμφισβήτητον ότι το κτίσμα ανήκει εις τους περί τον Θεοδόσιον τον Α' χρόνους, δηλαδή εις τα τέλη του Δ' μ.Χ. αιώνος.
  17. ↑ «Θέση 71: Κομοτηνή». Αρχαιολογικός Άτλας του Αιγαίου. Υπουργείο Πολιτισμού, Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ανακτήθηκε στις 22 Νοεμβρίου 2012. 
  18. ↑ Ιωάννης Λ. Σιγούρος (1997). Νομός Ροδόπης: Ιστορία - Αρχαιολογία - Γεωγραφία - Ανθρωπογεωγραφία - Πολιτισμός. Κομοτηνή: Εταιρία Παιδαγωγικών Επιστημών Κομοτηνής. σελίδες 74–77. ISBN 960-85512-6-9. 
  19. ↑ Στίλπων Κυριακίδης, ΙΜΧΑ, Ιστορία της Κομοτηνής, 1959
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 Machiel Kiel (1971). «Observations on the History of Northern Greece during the Turkish Rule: Historical and Architectural Description of the Turkish Monuments of Komotini and Serres, their Place in the Development of Ottoman Turkish Architecture, and their Present Condition». Balkan Studies Thessaloniki 12: 417. 
  21. ↑ 21,0 21,1 Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, ΤΕΦΑΑ, Κομοτηνή
  22. ↑ Θρακικός Ηλεκτρονικός Θησαυρός, Μαξιμιανούπολη
  23. ↑ Θρακικός Ηλεκτρονικός Θησαυρός, Κομοτηνή
  24. ↑ Μελκίδη Χρύσα (25 Οκτωβρίου 2006). «Κομοτηνή». Δικτυακή Πύλη για την ανάδειξη της ιστορικής και της πολιτιστικής φυσιογνωμίας της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουλίου 2011. 
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 Θρακικός Θησαυρός, Κομοτηνή
  26. ↑ Kate Fleet (2009). History of Turkey Vol 1, Byzantium to Turkey 1071-1453. Cambridge University Press. σελ. 146. ISBN 978-0-521-62093-2. 
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 27,3 27,4 27,5 27,6 27,7 Θωμάς Σταμούλης (2011-10-05). «Ακολουθώντας τα χνάρια των Εβραίων της Κομοτηνής». Εφημερίδα Παρατηρητής. http://www.paratiritis-news.gr/detailed_article.php?id=147939&categoryid=11. Ανακτήθηκε στις 2011-11-11. 
  28. ↑ 28,0 28,1 «H Εβραϊκή Κοινότητα της Κομοτηνής». Επίσημη ιστοσελίδα Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβούλιου. Ανακτήθηκε στις 17 Μαΐου 2011. 
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 29,3 Συμεών Α. Σολταρίδης (1997). Η ιστορία των Μουφτειών της Δυτικής Θράκης. "Νέα Σύνορα" - Α. Α. Λιβάνη. σελίδες 142–150. ISBN 960-236-739-3. 
  30. ↑ Machiel Kiel (1971). «Observations on the History of Northern Greece during the Turkish Rule: Historical and Architectural Description of the Turkish Monuments of Komotini and Serres, their Place in the Development of Ottoman Turkish Architecture, and their Present Condition». Balkan Studies Thessaloniki 12: 418. 
  31. ↑ 31,0 31,1 Machiel Kiel (1971). «Observations on the History of Northern Greece during the Turkish Rule: Historical and Architectural Description of the Turkish Monuments of Komotini and Serres, their Place in the Development of Ottoman Turkish Architecture, and their Present Condition». Balkan Studies Thessaloniki 12: 419. 
  32. ↑ Ιωάννης Λ. Σιγούρος (1997). Νομός Ροδόπης: Ιστορία - Αρχαιολογία - Γεωγραφία - Ανθρωπογεωγραφία - Πολιτισμός. Κομοτηνή: Εταιρία Παιδαγωγικών Επιστημών Κομοτηνής. σελ. 95. ISBN 960-85512-6-9. 
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 Θρασύβουλου Ορ. Παπαστρατή (3 Απριλίου 2002). «Σημειώματα Θρασύβουλου Ορ. Παπαστρατή». Εφημερίδα ο Χρόνος. Ανακτήθηκε στις 23 Οκτωβρίου 2012. 
  34. ↑ Ιωάννης Λ. Σιγούρος (1997). Νομός Ροδόπης: Ιστορία - Αρχαιολογία - Γεωγραφία - Ανθρωπογεωγραφία - Πολιτισμός. Κομοτηνή: Εταιρία Παιδαγωγικών Επιστημών Κομοτηνής. σελ. 96. ISBN 960-85512-6-9. 
  35. ↑ Άρθρο Γεώργιου Νεστωράκη, Άγνωστοι επιφανείς Κομοτηναίοι Φιλικοί,εφημερίδα Χρόνος, Κομοτηνή, 9-9-2005
  36. ↑ Kemal H. Karpat (1985). Ottoman population, 1830-1914 : demographic and social characteristics. University of Wisconsin Press, Madison, Wisconsin. σελ. 109. ISBN 9780299091606. 
  37. ↑ 37,0 37,1 «Η ιστορία της εκπαίδευσης των Εβραίων στην Κομοτηνή». Εφημερίδα Ελεύθερο Βήμα. 2011-10-05. http://www.eleftherovima.gr/cgi-bin/news/viewnews.cgi?newsid1317826638,82782,. Ανακτήθηκε στις 2011-11-11. 
  38. ↑ ΜΑΡΚΙΔΟΥ ΜΑΡΙΑ. «Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΗΝ ΚΟΜΟΤΗΝΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΟ 1920». Ανακτήθηκε στις 21 Νοεμβρίου 2012. 
  39. ↑ Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Η Ιστορία της Κομοτηνής μέσα από φωτογραφίες
  40. ↑ Η πολιτισμική και πνευματική προσφορά της τοπικής Εκκλησίας στην Κομοτηνή και το Νομό Ροδόπης από το 1860 έως σήμερα, Ιωάννης Ελ. Σιδηράς
  41. ↑ «Βιογραφικό Αλέξανδρου Συμεωνίδη». Ιστοσελίδα Ελληνικής Εταιρίας Έρευνης του Καρκίνου. Ανακτήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 2012. 
  42. ↑ Αδελφότητα Κομοτηναίων Θεσσαλονίκης "Η Ροδόπη", Κομοτηνή
  43. ↑ «<kir>». www.theturkishdictionary.com. Ανακτήθηκε στις 21 Νοεμβρίου 2012. 
  44. ↑ 44,0 44,1 44,2 Κωνσταντίνος Ζατζόπουλος (2009). Οι Αρμένιοι της Κομοτηνής. Κομοτηνή: Εκπολιτιστικός Μορφωτικός Όμιλος Αρμενίων Κομοτηνής. σελίδες 46–48. ISBN 978-960-86488-4-5. 
  45. ↑ Ριτζαλέος Βασίλης (2006). Οι εβραϊκές κοινότητες στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο (PDF). σελ. 28. 
  46. ↑ Dimitris Pentzopoulos (7 Οκτωβρίου 2002). The Balkan Exchange of Minorities and Its Impact on Greece. C. Hurst & CO. σελίδες 31-32. ISBN 978-1850656746. 
  47. ↑ Kate Fleet (2009). History of Turkey Vol 1, Byzantium to Turkey 1071-1453. Cambridge University Press. σελίδες 143. ISBN 978-0-521-62093-2. 
  48. ↑ Σιδηράς, Ιωάννης (2011-05-14). «Από την Α'Βουλγαρική κατοχή μέχρι την ενσωμάτωση της Θράκης στον Ελληνικό Εθνικό κορμό». εφημερίδα Παρατηρητής της Θράκης. http://www.paratiritis-news.gr/admin/entheta/1305546866.pdf. Ανακτήθηκε στις 2012-10-29. 
  49. ↑ 49,0 49,1 Θρασύβουλου Ορ. Παπαστρατή (2002-04-03). «Οι Εβραίοι της Κομοτηνής». Εφημερίδα ο Χρόνος. http://www.xronos.gr/detail.php?d_month=03&d_year=2011&ID=28984. Ανακτήθηκε στις 2011-11-08. 
  50. ↑ Λένα Διβάνη (2000). Η εδαφική ολοκλήρωση της Ελλάδας (1830 - 1947). Αθήνα: Καστανιώτης. σελίδες 584–587. ISBN 978-960-03-2902-5. 
  51. ↑ Halpern Paul G. (2011). The Mediterranean Fleet, 1919-1929. Ashgate Publishing, Ltd. σελ. 319. ISBN 978-1-4094-2756-8. 
  52. ↑ Ιωάννης Σιδηράς (2011-05-16). «Από την Α΄ Βουλγαρική κατοχή στην ενσωμάτωση της Θράκης στον ελληνικό εθνικό κορμό». Εφημερίδα Παρατηρητής της Θράκης. http://www.paratiritis-news.gr/detailed_article.php?id=144636&categoryid=11. Ανακτήθηκε στις 2011-05-17. 
  53. ↑ Ευστράτιος Ζεγκίνης (1998). «Θρησκευτική ελευθερία και θρησκευτικότητα των μουσουλμάνων της Δυτικής Θράκης». Άρδην Ρήξη. http://www.ardin.gr/?q=node/904. 
  54. ↑ 54,0 54,1 Bar-Zohar, Michael, The trains went out empty, Hed-Artzi, Or-Yhuda, Israel, 1999, σελ. 85, 86, 90, 130-131
  55. ↑ 55,0 55,1 Σύμφωνα με τον Ιστοχώρο Jewish virtual Library συνολικά επέστρεψαν, χωρίς κανένα περιουσιακό στοιχείο, μόνον δεκαοκτώ άτομα
  56. ↑ Θρασύβουλος Ορ. Παπαστράτης (2010-02-23). «Στάχτες και δάκρυα στη λίμνη… (ΙΙ)». ΟΔΟΣ - Εβδομαδιαία εφημερίδα της Καστοριάς. http://odos-kastoria.blogspot.com/2010/02/blog-post_16.html. Ανακτήθηκε στις 2011-11-02. 
  57. ↑ Βιβλίο: "Το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων - Μνημεία και Μνήμες", Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδος, 1η Έκδοση: Ιανουάριος 2007, ISBN 978-960-86029-4-6, σελ. 51-56.
  58. ↑ 15-Μαρ-2010 άρθρο στην εφημερίδα Παρατηρητής της Θράκης: Το ζήτημα της ιστορίας των Εβραίων της Κομοτηνής ξανά στην επικαιρότητα - Με το βιβλίο του Θρασύβουλου Ορ. Παπαστρατή "Από τη Γκιουμουλτζίνα στην Τρεμπλίνκα. Ιστορία των Εβραίων της Κομοτηνής".
  59. ↑ 3-Απρ-2002 αφιέρωμα στην εφημερίδα ο Χρόνος: Οι Εβραίοι της Κομοτηνής: Σημειώματα Θρασύβουλου Ορ. Παπαστρατή.
  60. ↑ 09-Απρ-2010 άρθρο στην εφημερίδα Παρατηρητής της Θράκης: Η ιστορία του Σαμπετάι και της Νταίζη από την Κομοτηνή του Βασίλη Ριτζαλέου.
  61. ↑ 61,0 61,1 Renée Hirschon (2003). Studies in forced migration, Vol. 12, Crossing the Aegean: an appraisal of the 1923 compulsory population exchange between Greece and Turkey. Berghahn Books. σελίδες 105. ISBN 978-1571815620. 
  62. ↑ Richard Potz, Wolfgang Wieshaider / Konstantinos Tsitselikis (2004). Islam and the European Union. Peeters. σελίδες 87. ISBN 90-429-1445-9. 
  63. ↑ Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων-Δεύτερο Τμήμα. ΥΠΟΘΕΣΗ ΣΕΡΙΦ κατά της ΕΛΛΑΔΑΣ - Απόφαση. Ανακτήθηκε από την ιστοσελίδα του Ευρωπαϊκού Δικαστήριου Ανθρώπινων Δικαιωμάτων (Αγγλικά), 14/03/2000. Μετάφραση στα Ελληνικά από το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους SERIF Ibrahim (14-12-1999) (pdf)
  64. ↑ «Chronology for Muslims in Greece». UNHCR - The UN Refugeee Agency. 2004. Ανακτήθηκε στις 13 Οκτωβρίου 2012. 
  65. ↑ Destroying ethnic identity: the Turks of Greece
  66. ↑ Christina Bratt Paulston, Donald Peckham (1998). Linguistic Minorities in Central and Eastern Europe. Multilingual Matters. σελίδες 70. ISBN 978-1853594168. 
  67. ↑ Fehim KELAHMET (2006). BATI TRAKYA TÜRK AZINLIĞI YÜKSEK KURULU YÜRÜTME KOMİTESİ DANIŞMA KURULU (1984 – 2005) BELGELERİ (PDF). Συμβουλευτική Επιτροπή Τουρκικής Μειονότητας Δυτικής Θράκης. σελίδες 164–169. 
  68. ↑ «ΕΛΣΤΑΤ: Επίσημα αποτελέσματα απογραφής νόμιμου πληθυσμού 2011». Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία. 22 Ιουλίου 2011. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2012. 
  69. ↑ Φόρουμ Ανταλλαγής Απόψεων «Πολυπολιτισμική Κοινωνία & Τοπική Αυτοδιοίκηση, Κομοτηνή 22 Οκτωβρίου 2005. Εισήγηση του πρώην Δημάρχου Κομοτηνής Αναστάσιου Βαβατσικλή Πολυπολιτισμική Κοινωνία και Τοπική Αυτοδιοίκηση. (pdf)
  70. ↑ Πρακτικά συνέδριου Εταιρείας Παιδαγωγικών Επιστημών Κομοτηνής Παρασκευή 8 Απριλίου 2005: Εισήγηση του Αντιπρόεδρου ΤΕΕ Θράκης Κωνσταντίνου Κατσιμίγα Η πολεοδομική εξέλιξη της Κομοτηνής. σελ. 219 αναφέρεται στην Κομοτηνή ως τυπική πολυπολιτισμική πόλη. (pdf)
  71. ↑ 71,0 71,1 24-Ιαν-2010 Άρθρο της Ελένης Αργυρίου στην εφημερίδας Ο Ριζοσπάστης: Καθ'οδόν: Στην Κομοτηνή.
  72. ↑ Ιστοσελίδα Δήμου Κομοτηνής: Δημοτική Κοινωφελής Επιχείρηση Πολιτιστικές Ανάπτυξης "Ορφέας" Κομοτηνής.
  73. ↑ Ανώτατος Διοικητής Φρουράς Κομοτηνής (2010-02). «Οδηγός για την Κομοτηνή Φεβ 2010» (PDF). Ιστοσελίδα Ελληνικού Στρατού. σελ. 12. Ανακτήθηκε στις 2012-01-01.  Ελέγξτε τις τιμές ημερομηνίας στο: |date= (βοήθεια)
  74. ↑ «Ήφαιστος (Καλκάντζα)». Greek Helsinki. Ανακτήθηκε στις 14 Οκτωβρίου 2012. 
  75. ↑ Σταμάτης Σακελίων (2011-01-22). «Αλάν Κουγιού- τενεκέ μαχαλάς: Η φαβέλα της Κομοτηνής». Εφημερίδα Αυγή. http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=594328. Ανακτήθηκε στις 2012-10-14. 
  76. ↑ Ερώτηση Γ. Πετελωτή προς τον υπουργό Εσωτερικών (25 Απριλίου 2008). ««Παραμέληση της ευπαθούς πληθυσμιακής ομάδας των παλιννοστούντων ομογενών από χώρες της πρώην ΕΣΣΔ»». Ιστοσελίδα ΠΑΣΟΚ. Ανακτήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 2012. 
  77. ↑ Kemal H. Karpat (2003). Studies on Turkish Politics and Society: Selected Articles and Essays. Brill. σελίδες 536. ISBN 9789004133228. 
  78. ↑ «Ζητούν λύση για την ιθαγένεια 5.000 ομογενείς». Εφημερίδα Ελευθεροτυπία. 2001-05-16. http://archive.enet.gr/online/online_text/c=112,dt=16.05.2001,id=49401788. Ανακτήθηκε στις 2012-01-11. 
  79. ↑ ««Γαστρονομικός Παράδεισος Η Κομοτηνή»». Εφημερίδα Ελεύθερο Βήμα. 2010-03-17. http://www.eleftherovima.gr/cgi-bin/news/viewnews.cgi?newsid1268812048,22253,. Ανακτήθηκε στις 2012-01-11. 
  80. ↑ «ΔΠΘ Κομοτηνή». Ιστοσελίδα Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Κομοτηνής. Ανακτήθηκε στις 8 Νοεμβρίου 2011. 
  81. ↑ ΓΙΑΝΝΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ Λ. ΜΙΧΑΗΛ (ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2012). «ΧΩΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΩΝ ΕΔΑΦΟΛΟΓΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΧΑΡΤΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΕΔΑΦΩΝ, ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ, ΣΕ ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΕΔΑΦΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ» (PDF). ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. σελ. 55. Ανακτήθηκε στις 2012-10-25.  Ελέγξτε τις τιμές ημερομηνίας στο: |date= (βοήθεια)
  82. ↑ Rondoyanni, Georgiou, Galanakis, Kourouzidis, EVIDENCES OF ACTIVE FAULTING IN THRACE REGION)NORTHEASTERN GREECE).Bulletin of the Geological Society of Greece vol. XXXVI, 2004 : σ. 1672
  83. ↑ Μάχαιρας, Μπαλαφούτης,ΣΥΜΒΟλΗ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ (ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΜΕθΟΔΟΥ ΤΟΥ EMBERGER), Πανελλήνια Γεωγραφικά Συνέδρια, Συλλογή Πρακτικών 1, 1987: 349-357 . σ.352-353
  84. ↑ Τροποποίηση Περιφερειακού Σχεδιασμού Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΠΕΣΔΑ), Ομάδα Σύνταξης Μελέτης, Φορέας Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (Φο.Δι.Σ.Α.) της Περιφέρειας Αν. Μακεδονίας - Θράκης, 2008: σ. 36
  85. ↑ Τ.Ο.Τ.Ε.Ε. ΚΛΙΜΑΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ, Ομάδα Εργασίας, ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑΔΑΣ. α'έκδοση, 2010
  86. ↑ Matzarakis, A. P., Katsoulis, V. D., Sunshine duration hours over the Greek region, Theoretical and Applied Climatology, τόμος 83, τεύχος 1 , Springer Wien, 2006 : σ. 110
  87. ↑ 87,0 87,1 87,2 «ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠHΣ (Ροδόπη: Η Γη της Οικολογίας)» (PDF). ΝΟΜΑΡΧΙΑ ΡΟΔΟΠΗΣ, ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ. 2006. σελίδες 171–174,194,198. Ανακτήθηκε στις 13 Νοεμβρίου 2012. 
  88. ↑ «Δήμος Κομοτηνής - Οικονομικά στοιχεία». Ανακτήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 2012. 
  89. ↑ 89,0 89,1 Babington Deepa, Maltezou Renee (2012-03-04). «Greek town withers as boom turns to bust». Reuters. http://www.reuters.com/article/2012/03/04/oukwd-uk-greece-town-idAFTRE8230TF20120304. Ανακτήθηκε στις 2012-11-14. 
  90. ↑ Εφημερίδα Μακεδονία, 14 Οκτωβρίου 2012, ΒΙ.ΠΕ. Στο μικροσκόπιο οι επιχορηγήσεις, Κώστας Καντούρης
  91. ↑ Κώστας Κουκουμάκας (2012-08-31). «Βιομηχανική Περιοχή Κομοτηνής, Το Ελντοράντο που έγινε Σαχάρα». Τα νέα OnLine. http://www.tanea.gr/ellada/article/?aid=4748658. Ανακτήθηκε στις 2012-11-14. 
  92. ↑ εφημερίδα Καθημερινή, ΔHKTHΣ, «Νεκροταφείο» βιομηχανιών η Θράκη, 13 μαρτίου 2011
  93. ↑ «H τέχνη του σουτζούκ λουκούμ». Εφημερίδα Το Έθνος. 2011-05-17. http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22733&subid=2&pubid=44278950. Ανακτήθηκε στις 2012-01-11. 
  94. ↑ «Παραδοσιακά προϊόντα - Ν.Ροδόπης». Ιστοσελίδα ΕΟΤ: www.visitgreece.gr. Ανακτήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 2012. 
  95. ↑ Yerolympos, A., Temporary Solutions and Long-term Dysfunctions: Town Planning in Greece between the Wars and the Refugee Problem , Submitted to conference held at QEH, 1998 : σ. 7
  96. ↑ Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «ΚΟΜΟΤΗΝΗ: ΒΙΩΣΙΜΗ ΠΟΛΗ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ 2001–2006» της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας URBAN II για τις παρεμβάσεις του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης στην αστική περιοχή της Κομοτηνής : σσ.16
  97. ↑ ΦΕΚ 52/ΑΑΠ/23.2.2012
  98. ↑ Κωνσταντίνος Κατσιμίγας. «Πολεοδομική και ιστορική εξέλιξη της Κομοτηνής». Προσωπική ιστοσελίδα. Ανακτήθηκε στις 12 Ιανουαρίου 2012. 
  99. ↑ Hans Kupfersberger (15 Σεπτεμβρίου 2010). «Groundwater and Dependent Ecosystems: New Scientific and Technical Basis for Assessing Climate Change and Land-use Impacts on Groundwater Systems» (PDF). Project acronym: GENESIS / Deliverable. σελ. 21. Ανακτήθηκε στις 12 Ιανουαρίου 2012. 
  100. ↑ «Γυρίσματα "Φοιτητές Κομοτηνής"». Γυρίσματα - Εκπομπή του τηλεοπτικού καναλιού Σκάϊ. Ανακτήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 2012. 
  101. ↑ «ΤΟ ΠΑΛΙΟ ΔΙΚΑΣΤΙΚΟ ΜΕΓΑΡΟ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ». Δικηγορικός Σύλλογος Ροδόπης. Ανακτήθηκε στις 29 Οκτωβρίου 2012. 
  102. ↑ «ΦΕΚ 63/Β/20-4-1950». Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Ανακτήθηκε στις 29 Οκτωβρίου 2012.  Xαρακτηρίζομεν ως ιστορικόν διατηρητέον μνημείον το εν Kομοτηνή επί της οδού Eλευθ. Bενιζέλου κείμενον παλαιόν κτίριον όπου στεγάζεται σήμερον το ηλεκτρικόν εργοστάσιον του Δήμου και τα ψυγεία του Tζεβελάκη και Πατρικαλάκη, διότι ανήκει εις την Bυζαντινήν περίοδον και παρουσιάζει καλλιτεχνικόν ενδιαφέρον."
  103. ↑ Ευρωπαϊκή Επιτροπή. «Περιφερειακή πολιτική». Ανακτήθηκε στις 13 Νοεμβρίου 2012. 
  104. ↑ «Δ.Ε.Υ.Α.Κ.». Δήμος Κομοτηνής. Ανακτήθηκε στις 29 Οκτωβρίου 2012. 
  105. ↑ «Βιολογικός Καθαρισμός». Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης-Αποχἐτευσης Κομοτηνής (ΔΕΥΑΚ). Ανακτήθηκε στις 29 Οκτωβρίου 2012. 
  106. ↑ Bahri Ata (1997). «THE TRANSFER OF TELEGRAPH TECHNOLOGY TO THE OTTOMAN EMPIRE IN THE XIXTH CENTURY» (PDF). Thesis submitted to the Institute of Social Sciences. Boğaziçi University. σελ. 79. Ανακτήθηκε στις 16 Νοεμβρίου 2012. 
  107. ↑ Καραμάνης Κωνσταντίνος (2008). «Διαδικασίες αποκρατικοποίησης και ιδιοκτησιακής και διοικητικής αναδιοργάνωσης στον τομέα των τηλεπικοινωνιών στην Ελλάδα. Επιπτώσεις στη δομή αγοράς, στην τιμολόγηση και στην απασχόληση των επιχειρήσεων» (PDF). ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ. σελ. 142. Ανακτήθηκε στις 16 Νοεμβρίου 2012. 
  108. ↑ «Ανοίγει ο δρόμος για το γρήγορο Ιντερνέτ στην Κομοτηνή». Ελεύθερο Βήμα, καθημερινή πολιτική εφημερίδα Κομοτηνής. 2012-09-12. http://www.eleftherovima.gr/cgi-bin/news/viewnews.cgi?newsid1347455796,64026,. Ανακτήθηκε στις 2012-11-18. 
  109. ↑ «Γενικό Νοσοκομείο Κομοτηνής "Σισμανόγλειο"». Ανακτήθηκε στις 11 Νοεμβρίου 2012. 
  110. ↑ Διαμαντής Τριαντάφυλλος. «Αρχαιολογικό Μουσείο Κομοτηνής». Ιστοσελίδα "Οδυσσεύς" του Υπουργείου Πολιτισμού. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουλίου 2011. 
  111. ↑ 111,0 111,1 «Κομοτηνή - Περιήγηση: Μουσεία». Ιστοσελίδα Δήμου Κομοτηνής. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουλίου 2011. 
  112. ↑ «Εκκλησιαστικό Μουσείο Ιεράς Μητροπόλεως Μαρωνείας και Κομοτηνής». Οδυσσεύς - Ιστοσελίδα Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού. Ανακτήθηκε στις 9 Ιανουαρίου 2012. 
  113. ↑ Machiel Kiel (1990). Studies on the Ottoman Architecture of the Balkans. Variorum. ISBN 0-86079-276-X Check |isbn= value: checksum (βοήθεια). : Το βιβλίο περιέχει σε ξεχωριστά κεφάλαια τα δημοσιευμένα άρθρα του Kiel: Machiel Kiel (1983). The Oldest Monuments of Ottoman-Turkish Architecture in the Balkans: The Imaret and the Mosque of Ghazi Evrenos Bey in Gümülcine (Komotini) and the Evrenos Bey Khan in the Village of Ilıca/Loutra in Greek Thrace (1370-1390). Istanbul: Sanat Tarihi Yıllıġı, Kunsthhistorische Forschungen 12, σελ. 117-138.  και «Observations on the History of Northern Greece during the Turkish Rule: Historical and Architectural Description of the Turkish Monuments of Komotini and Serres, their Place in the Development of Ottoman Turkish Architecture, and their Present Condition». Balkan Studies Thessaloniki 12: 416. 1971.  το οποίο αναφέρει Komotini was made into a great trading and craftsman centre, and the oldest Turkish monument preserved in Europe, the Ghazi Evrenos Imaret, is still to be seen there.
  114. ↑ Ahmed Ameen Fatouh (2010). Οι Βυζαντινές επιδράσεις στην πρώιμη οθωμανική αρχιτεκτονική της Ελλάδος. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ): Σχολή Φιλοσοφική. Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας. Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης. σελ. 29. 
  115. ↑ «Μουσεία Κομοτηνής». Ιστοσελίδα Δήμου Κομοτηνής. Ανακτήθηκε στις 9 Ιανουαρίου 2012. 
  116. ↑ «Βυζαντινό Μουσείο Κομοτηνής-Ίδρυμα Ν.Παπανικολάου». in.gr. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουλίου 2011. 
  117. ↑ «Περιήγηση: Η Πόλη». Ιστοσελίδα Δήμου Κομοτηνής. Ανακτήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 2012. 
  118. ↑ Golden Greece, Δημοτικό Μουσείο Κομοτηνής - Αρχοντικό Σκουτέρη, Νομός Ροδόπης
  119. ↑ Γεώργιος Τσιγάρας (27 Νοεμβρίου 2006). «Παλαιό Τέμενος (Εσκί Τζαμί)». Οδηγός Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουλίου 2012. 
  120. ↑ Kate Fleet (2009). History of Turkey Vol 1, Byzantium to Turkey 1071-1453. Cambridge University Press. σελίδες 159. ISBN 978-0-521-62093-2. 
  121. ↑ «Mosques in Western Thrace». Western Thrace Minority University Graduates Association. Organization for Security and Co-operation in Europe. 10 Ιουλίου 2009. σελ. 7. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουλίου 2012. 
  122. ↑ Petersen Andrew (2002). Dictionary of Islamic Architecture. Routledge. σελ. 102. ISBN 978-0-415-21332-5. 
  123. ↑ Γεώργιος Τσιγάρας (22 Νοεμβρίου 2006). «Νέο Τέμενος (Γενὶ Τζαμί)». Οδηγός Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουλίου 2012. 
  124. ↑ Μελαχροινή Μαρτίδου (2007-07-11). «Ηρώο Κομοτηνής - σπαθί». Εφημερίδα ο Χρόνος. http://www.xronos.gr/detail.php?ID=35826. Ανακτήθηκε στις 2012-10-23. 
  125. ↑ Μελίρρυτος Μ. (1871). «Περιγραφή ιστορική και γεωγραφική υπ' εκκλησιαστικήν έποψιν της θεοσώστου επαρχίας Μαρωνείας». Εκ του Τυπογραφείου και Λιθογραφείου Ε. Καϊολ. σελίδες 40–41. Ανακτήθηκε στις 22 Νοεμβρίου 2012. 
  126. ↑ Κεραμιτζής Αθανάσιος (2011-11-15). «Το ιστορικό και ιδιοκτησιακό καθεστώς της Τσανακλείου Σχολής». Εφημερίδα Φωνή της Ροδόπης. http://fonirodopis.gr/press/?p=36129. Ανακτήθηκε στις 2012-11-22. 
  127. ↑ Τσαχιδέ Χασεκή - Σύμβουλος Καθηγητής: Παναγιώτης Παχής (2008). Εκπαίδευση και Ισλάμ: Η διδασκαλία των θρησκευτικών στα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στη Θράκη. Μεταπτυχιακή Εργασία Θεολογικής Σχολής Θεσσαλονίκης. σελίδες 74–76. 
  128. ↑ Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Ν. Ροδόπης
  129. ↑ [Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ροδόπης, Χάρτης Σχολείων]
  130. ↑ «Εκπαίδευση των παιδιών της Μουσουλμανικής Μειονότητας Θράκης». Επίσημη Ιστοσελίδα Προγράμματος. Ανακτήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 2012. 
  131. ↑ «Αποτελέσματα της μακρόχρονης εκπαιδευτικής παρέμβασης». Επίσημη Ιστοσελίδα Προγράμματος "Εκπαίδευση των παιδιών της Μουσουλμανικής Μειονότητας Θράκης". Ανακτήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 2012. 
  132. ↑ Θωμάς Σταμούλης (2011-11-15). «Σε νέα αφετηρία το Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων». Εφημερίδα Παρατηρητής Θράκης. http://www.paratiritis-news.gr/detailed_article.php?id=148893&categoryid=6. Ανακτήθηκε στις 2012-10-15. 
  133. ↑ «Και το καλοκαίρι... πρόγραμμα εκπαίδευσης μουσουλμανοπαίδων». Εφημερίδα ο Χρόνος. 2011-10-06. http://www.xronos.gr/detail.php?ID=72892. Ανακτήθηκε στις 2012-10-15. 
  134. ↑ «Διαμαρτυρία για την μετατροπή σχολών αστυφυλάκων σε κέντρα κράτησης παράνομων μεταναστών». Εφημερίδα το έθνος. 2012-08-06. http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=63694705. Ανακτήθηκε στις 2013-05-06. 
  135. ↑ Δήμητρα Συμεωνίδου, Όλγα Τσιούλφα (2012-11-24). «Εξέγερση μεταναστών στη Σχολή Αστυνομίας Κομοτηνής - Μια σχολή κατεστραμμένη και οι φόβοι μιας κοινωνίας που επιβεβαιώθηκαν». Εφημερίδα Ο χρόνος. http://xronos.gr/detail.php?ID=86103. Ανακτήθηκε στις 2013-05-10. 
  136. ↑ «Ιστοσελιδα του σταθμού R-channel». Ανακτήθηκε στις 18 Νοεμβρίου 2012. 
  137. ↑ «Ιστορικό ΕΡΑ Β. Κομοτηνής». Επίσημη ιστοσελίδα ΕΡΤ. Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόραση. 7 Νοεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 21 Νοεμβρίου 2012. 
  138. ↑ «Κατάλογος εφημερίδων εν λειτουργία του νομού Ροδόπης». ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2012. 
  139. ↑ «Ιστοσελίδα αστικών ΚΤΕΛ». Αστικά ΚΤΕΛ Κομοτηνής. Ανακτήθηκε στις 21 Νοεμβρίου 2012. 
  140. ↑ Aνδρουλιδάκης Kώστας (1995-10-15). «H ιστoρία των Σιδηρoδρόμων». 7 Ημέρες (Η Καθημερινή), σελ. 7-8. http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1995/10/15101995.pdf. Ανακτήθηκε στις 2012-11-21. 
  141. ↑ Κάτοπτρον, κατάλογος λογίων
  142. ↑ Άρθρο στην Εφημερίδα "Χρόνος", Γη Θρακική, γη Πατριαρχική, Ιωάννης Ελ. Σιδηράς, Κομοτηνή, 6 Δεκεμβρίου 2007
  143. ↑ Κωνσταντίνος Ουράνης, Νέστωρ Τσανακλής, Ένας πρόγονος και ένας πρωτοπόρος, Λέυκωμα Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης[
  144. ↑ Σουλούκος - Σωτήριος Χαραλάμπους (2 Δεκεμβρίου 2009). «Το αρχείο του Στίλπωνος Π. Κυριακίδη στο Λαογραφικό Μουσείο και Αρχείο της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Κατηγοριοποίηση και ταξινόμηση του υλικού». Μεταπτυχιακή Εργασία από το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. σελ. 7. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2012. 
  145. ↑ «Στίπλων Κυριακίδης (1942 – 1964)». Ιστοσελίδα Εταιρίας Μακεδονικών Σπουδών. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2012. 
  146. ↑ Mygreek fm, Κατέβας Γιάννης
  147. ↑ Άρωμα Βινυλίου, Τάσος Κριτσιώλης, Τα Μεταγλωτισμένα, Γιάννης Κατέβας
  148. ↑ Επίσημη Ιστοσελίδα Φεζί Αλή: Βιογραφία.
  149. ↑ Άννα Γριμάνη, Ένας Κομοτηναίος στη Σίλικον Βάλευ", Κομοτηνή 7 Απριλίου 2010, εφημερίδα Χρόνος, αναδημοσίευση άρθρου Καθημερινής
  150. ↑ MIC Music Portal, Θανάσης Γκαϊφύλιας
  151. ↑ Enallax News, Γιώργος Καλτσίδης Ρούσος, Θανάσης Γκαϊφύλλιας
  152. ↑ Επίσημη Ιστοσελίδα Μισέλ Φάις: Βιογραφία.
  153. ↑ Άρθρο στην εφημερίδα Χρόνος, Ο συντοπίτης μας ηθοποιός αυτοπροσδιορίζεται, Σίλας Σεραφείμ "Η Κομοτηνή: Ο εξάντας μου στη ζωή", Μαρία Φανφάνη, Κομοτηνή, 27 Μαρτίου 2007
  154. ↑ Ελληνική Παραολυμπιακή Επιτροπή, Αλέξανδρος Ταξιλδάρης
  155. ↑ Ιωάννης Λ. Σιγούρος (1997). Νομός Ροδόπης: Ιστορία - Αρχαιολογία - Γεωγραφία - Ανθρωπογεωγραφία - Πολιτισμός. Κομοτηνή: Εταιρία Παιδαγωγικών Επιστημών Κομοτηνής. σελ. 94. ISBN 960-85512-6-9. 
  156. ↑ Pierre Belon (1553). Les observations de plusieurs si gularites et choses memorables, trouvees en Grece, Asia, Iudee, Egypte, Arabie et autres pays estranges. Paris. σελίδες 137–140. 
  157. ↑ Κωνσταντίνος Ζατζόπουλος (2009). Οι Αρμένιοι της Κομοτηνής. Κομοτηνή: Εκπολιτιστικός Μορφωτικός Όμιλος Αρμενίων Κομοτηνής. σελ. 149. ISBN 978-960-86488-4-5. 
  158. ↑ Κωνσταντίνος Ζατζόπουλος (2009). Οι Αρμένιοι της Κομοτηνής. Κομοτηνή: Εκπολιτιστικός Μορφωτικός Όμιλος Αρμενίων Κομοτηνής. σελίδες 227–8. ISBN 978-960-86488-4-5. 
  159. ↑ Κωνσταντίνος Ζατζόπουλος (2009). Οι Αρμένιοι της Κομοτηνής. Κομοτηνή: Εκπολιτιστικός Μορφωτικός Όμιλος Αρμενίων Κομοτηνής. σελίδες 117–121. ISBN 978-960-86488-4-5. 
  160. ↑ Dimana Trankova, Anthony Georgieff, Hristo Matanov (2011). A Guide to Ottoman Bulgaria. Dimitar Blagoev Printing House. σελίδες 125–7. ISBN 978-954-92306-5-9. CS1 maint: Πολλαπλές ονομασίες: authors list (link)
  161. ↑ «Τον Μάρτιο θα έχει τελειώσει ο οδικός άξονας Μακάζα – Κομοτηνή». Ο Χρόνος. 2012-12-18. http://www.xronos.gr/detail.php?ID=86572. Ανακτήθηκε στις 2013-05-07. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ψηφιακό αρχείο ΕΟΑ[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

π • σ • ε Έδρες Περιφερειών της Ελλάδας
π • σ • ε Οι πρωτεύουσες των 74 περιφερειακών ενοτήτων της Ελλάδας
π • σ • ε Σχέδιο Καποδίστριας: Διοικητική διαίρεση του νομού Ροδόπης
Δήμοι
Κοινότητες
CC-BY-SA
Μετάφραση 		Στο λήμμα αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το λήμμα Κομοτηνή της Ελληνικής Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 4.0. (ιστορικό/συντάκτες).
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Χρήστης:Ggia/Κομοτηνή&oldid=9707154"