Μετάβαση στο περιεχόμενο

Ιωάννης Ε΄ Παλαιολόγος

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
(Ανακατεύθυνση από Ιωάννης Ε΄)
Ιωάννης Ε΄
Mικρογραφία από τον κώδικα Mutinensis gr. 122 (folio 294v) της Βιβλιοθήκης των Έστε στη Μόντενα.
Περίοδος15 Ιουνίου 1341 - 12 Αυγούστου 1376
ΠροκάτοχοςΑνδρόνικος Γ΄ Παλαιολόγος
ΔιάδοχοςΑνδρόνικος Δ΄ Παλαιολόγος
ΠερίοδοςΙωάννης ΣΤ΄ Καντακουζηνός (31 Μαρτίου 1347 - 10 Δεκεμβρίου 1354)
Περίοδος1 Ιουλίου 1379 - 14 Απριλίου 1390
ΠροκάτοχοςΑνδρόνικος Δ΄ Παλαιολόγος
ΔιάδοχοςΙωάννης Ζ΄ Παλαιολόγος
Περίοδος17 Σεπτεμβρ. 1390 - 16 Φεβρουαρ. 1391
ΠροκάτοχοςΙωάννης Ζ΄ Παλαιολόγος
ΔιάδοχοςΜανουήλ Β΄ Παλαιολόγος
Γέννηση18 Ιουνίου 1332
Διδυμότειχο, Βυζαντινή Αυτοκρατορία
Θάνατος16 Φεβρουαρίου 1391 (58 ετών)
Κωνσταντινούπολη
ΣύζυγοςΕλένη Καντακουζηνή
ΑπόγονοιΑνδρόνικος Δ΄ Παλαιολόγος
Ειρήνη Παλαιολογίνα
Μανουήλ Β´ Παλαιολόγος
Θεόδωρος Α΄ Παλαιολόγος
Μιχαήλ Παλαιολόγος
Μαρία Παλαιολογίνα
κ.ά.
ΟίκοςΔυναστεία των Παλαιολόγων
ΠατέραςΑνδρόνικος Γ΄ Παλαιολόγος
ΜητέραΆννα της Σαβοΐας
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Ο Ιωάννης Ε´ Παλαιολόγος (18 Ιουνίου 1332 - 16 Φεβρουαρίου 1391) ήταν Βυζαντινός Αυτοκράτορας, ο οποίος κυβέρνησε επισήμως από το 1341 μέχρι το θάνατό του το 1391, ουσιαστικά όμως είχε τη διοίκηση μόνο μετά το 1354, κατόπιν της παραιτήσεως του συναυτοκράτορά του Ιωάννη ΣΤ´ Καντακουζηνού. O Ιωάννης Ε΄ Παλαιολόγος ήταν γιος του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Γ΄ Παλαιολόγου και της συζύγου του Άννας της Σαβοΐας, της κόρης του Αμεδαίου Ε΄ της Σαβοΐας και της Μαρίας της Βραβάντης.[1] Ο Ιωάννης ΣΤ΄ Καντακουζηνός ήταν αυτός που άσκησε την εξουσία μετά το θάνατο του, φίλου του και πατέρα του Ιωάννη Ε΄, Ανδρόνικου Γ΄ Παλαιολόγου. Ο Ιωάννης Ε' απείχε της εξουσίας, όντας φυλακισμένος, κατά τη διάρκεια πραξικοπήματος από το γιο του και συναυτοκράτορα Ανδρόνικο Δ´ Παλαιολόγο, μεταξύ του 1376 και του 1379. Μετά από απόδραση αποκαταστάθηκε στο θρόνο έως και το θάνατό του.

Η δράση του ως αυτοκράτορα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μετά την παραίτηση του Ιωάννη ΣΤ´ Καντακουζηνού, ο Ιωάννης Ε´ ξεκινά την αυτόνομη διακυβέρνησή του, με επιθετική τακτική. Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του κινδύνου των Τούρκων ήταν η εξολόθρευσή τους. Αρχικά απευθύνθηκε στον Πάπα Ιννοκέντιο το 1355, ζητώντας στρατιωτική βοήθεια, με αντάλλαγμα την υποταγή της Ανατολικής Εκκλησίας στη Ρώμη. Η προσπάθειά του αυτή δεν είχε κανένα αποτέλεσμα, ούτε ως προς το μέτωπο των Τούρκων, αλλά ούτε σε ό,τι αφορά την ένωση των Εκκλησιών. Εν τω μεταξύ, οι Τούρκοι προήλαυναν ακάθεκτοι καταλαμβάνοντας εδάφη της αυτοκρατορίας στη Θράκη, τη Μακεδονία, την Αλβανία, τη Σερβία και τη Βουλγαρία. Ο Αυτοκράτορας αποφάσισε το 1364 να ξεκινήσει νέα διπλωματική προσπάθεια στη Δύση, ξεκινώντας από τον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας, στον οποίο πήγε αυτοπροσώπως. Μια τέτοια κίνηση θα ήταν αδιανόητη για έναν Βυζαντινό Αυτοκράτορα των προηγούμενων αιώνων, όχι όμως για τον ηγέτη του υπό κατάρρευση κράτους του 14ου αιώνα. Ο Ούγγρος ηγεμόνας ζήτησε την άμεση και άνευ όρων υποταγή της Ανατολικής Εκκλησίας ως προαπαιτούμενο για οποιαδήποτε συμφωνία. Γνωρίζοντας το ανέφικτο μιας τέτοιας δέσμευσης, έφυγε απογοητευμένος, αλλά καθ' οδόν τον περίμεναν νέα δεινά. Οι Βούλγαροι αρνήθηκαν να του επιτρέψουν τη διέλευση, κρατώντας τον ουσιαστικά όμηρο. Μόνο η επέμβαση του εξαδέλφου του Αμεδαίου της Σαβοΐας του εξασφάλισε την επιστροφή.

Το ταξίδι στη Ρώμη και τη Βενετία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1367 ξεκίνησε νέα περιοδεία. Προορισμός του η Ρώμη, όπου ήταν αποφασισμένος να δηλώσει την προσωπική του υποταγή στη ρωμαιοκαθολική εκκλησία, προκειμένου να εξασφαλίσει κάποια βοήθεια. Στη Ρώμη υπέγραψε τις απαραίτητες συμφωνίες και, υποκλινόμενος, προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό. Ήταν μια προσωπική πράξη[2], που δεν αποτελούσε δέσμευση για το λαό του, πολλώ, δε, μάλλον για την έντονα αντιτιθέμενη Ορθόδοξη ιεραρχία. Στη Ρώμη, άφησε αποστολή ιεραρχών, με επικεφαλής το μοναχό, πλέον, Ιωάσαφ (πρώην αυτοκράτορα Ιωάννη ΣΤ΄ Καντακουζηνό) που ήταν ένθερμος υποστηρικτής της ένωσης.

Στην επιστροφή του, πέρασε από τη Βενετία. Εκεί, ο Δόγης, Αντρέα Κονταρίνι, τον φιλοξένησε υποτυπωδώς. Στις συνομιλίες τους, συμφώνησαν την επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων του στέμματος (που είχαν δοθεί ως ενέχυρο στους Βενετούς από τη μητέρα του Ιωάννη, Άννα της Σαβοΐας) και κάποιες χρηματικές και ναυτικές ενισχύσεις, με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο. Στη συμφωνία του αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ´ Παλαιολόγος, ήδη συναυτοκράτορας, επηρεασμένος από τους συμμάχους του Γενουάτες. Κατά τη στιγμή της αναχώρησής του από τη Βενετία, διαπίστωσε ότι δεν είχε καν αρκετά χρήματα για το ταξίδι της επιστροφής. Μόνο η εσπευσμένη έλευση του άλλου γιου του Μανουήλ (μετέπειτα αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου), μαζί με ικανό ποσό, μπόρεσε να του εξασφαλίσει την επιστροφή.

Η προέλαση των Τούρκων

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τον ίδιο καιρό, συνεχίζονταν οι δυσμενείς διεθνείς συγκυρίες - και κυρίως η προέλαση των Τούρκων. Ήταν τώρα η σειρά των Σέρβων να γνωρίσουν συντριπτικές ήττες, πρώτα στη μάχη του Έβρου (Μαριτσά) το 1371, και αργότερα στη μάχη του Κοσσυφοπεδίου το 1389. Οι εχθροί των Τούρκων στη Βαλκανική είχαν εξολοθρευθεί. Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α΄, με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του. Είναι ίσως από τις πικρότερα ειρωνικές στιγμές του Βυζαντίου, ο Αυτοκράτορας που ξεκίνησε αποφασισμένος για την εξόντωση των Τούρκων να καταλήξει μέσα σε είκοσι χρόνια υποτελής τους. Χαρακτηριστικό ήταν το γεγονός ότι ο γιος του Μανουήλ, βρέθηκε πολλές φορές όμηρος στην αυλή των Οθωμανών, σε Προύσα και Αδριανούπολη.

Τα πραξικοπήματα εναντίον του

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Μωσαικό στην Αγία Σοφία με παράσταση του Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου μετά την αποκατάσταση του

Την απουσία του πατέρα, του μέχρι το 1369, εκμεταλλεύτηκε ο Ανδρόνικος Δ΄ για να κάνει αρχικά ένα αποτυχημένο πραξικόπημα το 1373 και να φυλακιστεί μαζί με το γιο του Ιωάννη Ζ'. Ακολούθησε απόδραση στο Γαλατά και επιτυχημένο πραξικόπημα το 1376. Ο Ανδρόνικος ανέβηκε στο θρόνο, συνέλαβε και φυλάκισε τον Ιωάννη Ε' και το Μανουήλ (1376-1379). Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Ανδρόνικου, ξέσπασε πόλεμος στο Αιγαίο μεταξύ της Βενετίας και της Γένοβας, λόγω της προσπάθειας του αυτοκράτορα να παραχωρήσει την Τένεδο στους Γενουάτες (ακυρώνοντας τη συμφωνία τους πατέρα του με τους Βενετούς). Αποτέλεσμα ήταν το βυζαντινό κράτος να καταρρακωθεί οικονομικά και να απωλέσει πέραν της Τένεδου και τη Λήμνο. Επιπλέον, ο Ανδρόνικος επέτρεψε την επανεγκατάσταση των Οθωμανών στην Καλλίπολη (1377), η οποία είχε προσωρινά ανακτηθεί. Το 1379 Ιωάννης και Μανουήλ απελευθερώθηκαν από τους Βενετούς, σταθερούς εχθρούς του Ανδρόνικου και, με τη σύμφωνη γνώμη των Οθωμανών, αποκαταστάθηκε ο Ιωάννης Ε' στο θρόνο. Στον Ανδρόνικο Δ' δόθηκε μια περιοχή στη Σηλυβρία, όπου βασίλεψε έως το 1385, οπότε και πέθανε πρόωρα.

Ως μέρος συμφωνίας μεταξύ πατέρα και γιων (1381), ο Μανουήλ διορίστηκε κυβερνήτης της Θεσσαλονίκης. Η πόλη πολιορκήθηκε από το 1383 έως το 1387 από τους Τούρκους, και ο Μανουήλ αποδείχθηκε άξιος υπερασπιστής της. Τη χρονιά αυτή, ο λαός της πόλης ζήτησε να παραδοθεί στον εχθρό και να αποφύγει την παραδοσιακή σφαγή και λεηλασία. Αηδιασμένος ο Μανουήλ από αυτή τη λιποψυχία, εγκατέλειψε τη Θεσσαλονίκη και αυτοεξορίστηκε στη Λήμνο.

Το 1390, ο γιος του Ανδρόνικου Δ΄, ο Ιωάννης Ζ΄ Παλαιολόγος, με την υποστήριξη των Γενουατών και των Οθωμανών, πραγματοποίησε με τη σειρά του πραξικόπημα και εκθρόνισε τον παππού του Ιωάννη Ε'. Το κίνημά όμως καταπνίγηκε γρήγορα, εντός πέντε μηνών από το Μανουήλ, με βοήθεια που έλαβε από τους Ιωαννίτες Ιππότες της Ρόδου. Ο Ιωάννης Ε' επανήλθε και πάλι στο θρόνο, όμως τόσο ο ίδιος με το γιο του στην Κωνσταντινούπολη, όσο και ο ηττημένος εγγονός του στη Συληβρία, επέστρεψαν στα καθήκοντά τους ως υποτελείς του Σουλτάνου Βαγιαζίτ.

Με ασυγκράτητη την επέλαση των Οθωμανών σε Θράκη, Μακεδονία και Θεσσαλία, χωρίς καμία ουσιαστική επιτυχία κατά της διάρκεια της βασιλείας του Ιωάννη Ε' και του Ανδρόνικου Δ', με καταλυτική την επίδραση της δυναστικής έριδας, το βυζαντινό κράτος συρρικνώθηκε σε ένα βασίλειο ήσσονος σημασίας. Μέσα σε 50 χρόνια (1341-1391) απώλεσε τα ευρωπαϊκά εδάφη, που είχαν ανακτηθεί προσωρινά την περίοδο του Ανδρόνικου Γ', από τους Τούρκους, τους Σέρβους, από το Δεσποτάτο της Ηπείρου και από τη Γένοβα στο Αιγαίο. Περιοριζόταν πια σε ελάχιστες κτήσεις στην ανατολική Θράκη, στη Θεσσαλονίκη και στην Πελοπόννησο. Μέσα στο τραγικό αυτό κλίμα, με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης και με το γιο και τον εγγονό να βρίσκονται στη Μικρά Ασία συμμετέχοντας σε εκστρατεία στο πλευρό του σουλτάνου, ο Ιωάννης Ε' πέθανε το 1391. Τάφηκε στην Μονή των Οδηγών στην Κωνσταντινούπολη [3] και τον διαδέχτηκε ο γιος του Μανουήλ Β' Παλαιολόγος.

Νυμφεύτηκε το 1347 την Ελένη Καντακουζηνή, κόρη του Ιωάννη ΣΤ΄ και της Ειρήνης Μίτσο-Ασέν, δισέγγονης του Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου. Είχε τέκνα:

  • Ανδρόνικος Δ΄ 1348-1385, Αυτοκράτορας των Ρωμαίων (1376-79).
  • Ειρήνη π. 1349-μετά το 1362, παντρεύτηκε τον εξάδελφό της Χαλίλ, γιο του Ορχάν Α΄ της Βιθυνίας και της Θεοδώρας Καντακουζηνής.
  • Μανουήλ Β΄ 1350-1425, Αυτοκράτορας των Ρωμαίων (1391-1425).
  • Θεόδωρος Α΄ π. 1355-1407, δεσπότης του Μωρέως (1383-1407).
  • Μιχαήλ απεβ. 1376/7, δεσπότης Μεσημβρίας, νυμφεύθηκε την κόρη του Ντομπρότιτς, πρίγκιπα της Βάρνας.
  • Μαρία απεβ. 1376, αρραβωνιάστηκε με τον Μουράτ Α΄, αλλά απεβίωσε πριν τον γάμο.
  • (κόρη), αρραβωνιάστηκε με τον Πέτρο Β΄ των Πουατιέ βασιλιά της Κύπρου, ίσως δεν είναι η Ειρήνη ή η Μαρία.
  • (δύο κόρες). Αναφέρεται ότι δύο κόρες εισήλθαν σε μονή το 1373, ίσως δεν είναι κάποιες από τις προηγούμενες.
  • (νόθη) Ζαμπία Παλαιολογίνα, παντρεύτηκε τον Ιλάριο Ντόρια.

Νομισματική παραγωγή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Νόμισμα με παράσταση του Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου

Ο Ιωάννης Ε΄ εισήγαγε τα 1/2 υπερπύρου , 1/4 υπερπύρου και 1/16 υπερπύρου, όλα αργυρά νομίσματα. Επίσης τα χάλκινα τορνέζια και τα χάλκινα φόλλαρα. Εκτός από αυτά έκοψε αργυρά βασιλικά, χάλκινα ιστάμενα και ασσάρια. Το ότι δεν έκοψε χρυσά (ολόκληρα) υπέρπυρα, φανερώνει τη δύσκολη οικονομική κατάσταση του κράτους.

Στο 1/2 υπερπύρου εικονίζεται προτομή του και γύρω επιγραφές IΩ. ΔΕCΠOTHC Ο ΠAΛAIOΛOΓOC / ΘV ΧΑΡΙΤΙ ΒΑCΙΛΕVC ΡΩΜΑΙΩΝ. Στην άλλη όψη προτομή του Χριστού.

Τα νομισματοκοπεία ήταν στην Κωνσταντινούπολη και στη Θεσσαλονίκη.[4]

  1. ↑ Nicol 1996a, σ. 84
  2. ↑ Mitrea, Mihail (2017). A Late-Byzantine Hagiographer: Philotheos Kokkinos and His Vitae of Contemporary Saints (PhD thesis). University of Edinburgh. σελ. 77. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Ιουλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 29 Μαΐου 2021.
  3. ↑ Melvani, N., (2018) 'The tombs of the Palaiologan emperors', Byzantine and Modern Greek Studies, 42 (2) σσ. 237–260
  4. ↑ David R. Sear, Byzantine coins & their values, Seaby Ltd., 2nd edition 1996
  • Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. III-The Decline and Fall
  • Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453"
  • Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State"
Προηγούμενος
Ανδρόνικος Γ΄ Παλαιολόγος		 Αυτοκράτορας του Βυζαντίου
συναυτοκράτορας Ιωάννης ΣΤ´ Καντακουζηνός
(1347-1354)		 Επόμενος
Ανδρόνικος Δ΄ Παλαιολόγος
Προηγούμενος
Ανδρόνικος Δ΄ Παλαιολόγος		 Αυτοκράτορας του Βυζαντίου
 Επόμενος
Ιωάννης Ζ΄ Παλαιολόγος
Προηγούμενος
Ιωάννης Ζ΄ Παλαιολόγος		 Αυτοκράτορας του Βυζαντίου
 Επόμενος
Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ιωάννης_Ε΄_Παλαιολόγος&oldid=11264950"