Βασίλισσα Σοφία της Ελλάδας

Σοφία
Πριγκίπισσα της Πρωσίας Βασίλισσα των Ελλήνων
Βασιλική σύζυγος της Ελλάδας
Περίοδος	8 Μαρτίου 1913 - 14 Ιουνίου 1917
Προκάτοχος	Όλγα Κωνσταντίνοβνα της Ρωσίας
Διάδοχος	Ασπασία Μάνου (άτυπα)
Περίοδος	19 Δεκεμβρίου 1920 - 27 Σεπτεμβρίου 1922
Προκάτοχος	η ίδια
Διάδοχος	Ελισάβετ της Ρουμανίας
Πριγκίπισσα Διαδόχου της Ελλάδος
Περίοδος	15 Οκτωβρίου 1889 - 7 Μαρτίου 1913
Γέννηση	14 Ιουνίου 1870 Νέο Παλάτι, Πότσδαμ, Βασίλειο της Πρωσίας
Θάνατος	13 Ιανουαρίου 1932 (61 ετών) Φρανκφούρτη, Δημοκρατία της Βαϊμάρης
Τόπος ταφής	Μαυσωλείο Βασιλικού Κοιμητηρίου Ανάκτορα Τατοΐου, Αθήνα
Σύζυγος	Κωνσταντίνος Α΄ της Ελλάδας
Επίγονοι	Γεώργιος Β΄ Αλέξανδρος Ελένη Παύλος Ειρήνη Αικατερίνη
Πλήρες όνομα
Σοφία Δωροθέα Ουλρίκη Αλίκη Γερμανικά: Sophie Dorothea Ulrike Alice
Οίκος	Οίκος των Χοεντσόλλερν Οίκος της Ελλάδας
Πατέρας	Φρειδερίκος Γ΄ της Γερμανίας
Μητέρα	Βικτωρία, Βασιλική Πριγκίπισσα του Ηνωμένου Βασιλείου
Υπογραφή
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Η Σοφία της Πρωσίας (γερμ. Sophie von Preußen, 14 Ιουνίου 1870 – 13 Ιανουαρίου 1932) του Οίκου των Χοεντσόλλερν ήταν πριγκίπισσα της Πρωσίας και η βασιλική σύζυγος του Κωνσταντίνου Α΄ της Ελλάδας, η τρίτη κατά σειρά βασίλισσα των Ελλήνων¹.

Ήταν κόρη του Φρειδερίκου Γ´ της Γερμανίας, αδελφή του Γουλιέλμου Β΄ της Γερμανίας, καθώς και μητέρα τριών βασιλέων της Ελλάδας, του Γεωργίου Β΄, του Αλεξάνδρου και του Παύλου.

Βιογραφία

Πριγκίπισσα της Πρωσίας

Τα «Νέα Ανάκτορα» του Πότσδαμ, τόπος γέννησης της Σοφίας.

Η Σοφία Δωροθέα Ουλρίκη Αλίκη γεννήθηκε στα Νέα Ανάκτορα του Πότσδαμ στις 14 Ιουνίου 1870 και ήταν το πέμπτο (επβιώσαν) παιδί και η τρίτη κόρη του Φρειδερίκου, Διαδόχου της Γερμανίας, και της Βικτωρίας, Βασιλικής Πριγκίπισσας. Από την πλευρά του πατέρα της ήταν εγγονή του Γουλιέλμου Α΄ της Γερμανίας, ενώ από την πλευρά της μητέρας της εγγονή της Βικτωρίας του Ηνωμένου Βασιλείου. Αδέλφια της ήταν ο Γουλιέλμος, η Καρλόττα, ο Ερρίκος, η Βικτωρία και η Μαργαρίτα, ενώ είχε και άλλα δύο αδέλφια, τον Σιγισμόνδο και το Βλαδίμηρο, που πέθαναν σε νεαρή ηλικία από σοβαρές ασθένειες. Ήταν γνωστή στην οικογένειά της ως Σόσσυ για να ταιριάζει με το χαϊδευτικό όνομα της αδελφής της, Μαργαρίτας (Μόσσυ).

Πριγκίπισσα Διαδόχου

Γάμος με το διάδοχο Κωνσταντίνο

Ο διάδοχος Κωνσταντίνος και η πριγκίπισσα Σοφία την περίοδο του αρραβώνα τους (1888).

Σε ηλικία 17 ετών και κατά την διάρκεια παραμονής της στην Αγγλία με αφορμή τον εορτασμό του Χρυσού Ιωβηλαίου της βασίλισσας Βικτωρίας, θα γνωρίσει για πρώτη φορά στο Λονδίνο, τον Ιούνιο του 1887, τον 19χρονο Κωνσταντίνο, Δούκα της Σπάρτης και Διάδοχο της Ελλάδας. Η γνωριμία τους θα συνεχιστεί και θα αναπτυχθεί στο Βερολίνο, όπου ο Κωνσταντίνος σπούδαζε στην «Πρωσική Ακαδημία Πολέμου» (Preußische Kriegsakademie) της πόλης. Το ειδύλλιο προχώρησε γρήγορα και παρόλο το διπλό πένθος του βασιλικού οίκου των Χοεντσόλλερν (ο παππούς της, Γουλιέλμος Α΄ της Γερμανίας, πέθανε στις 26 Μαρτίου και ο πατέρας της, Φρειδερίκος Γ΄, στις 15 Ιουνίου 1888) οι επίσημοι αρραβώνες ζευγαριού ανακοινώθηκαν από τον ίδιο τον Γεώργιο Α΄ της Ελλάδας στις 15 Οκτωβρίου 1888.

Συγκεκριμένα, κατά την έναρξη των συνεδριάσεων της Γ΄ συνόδου της ΙΑ΄ κοινοβουλευτικής περιόδου, κατά την ομιλία του στους αντιπροσώπους του Έθνους, είπε: «[...] ευτυχής λογίζομαι αγγέλων υμίν, ότι ησφαλίσθη το μέλλον της Δυναστείας και επληρώθη πόθος εθνικός δια των αρραβώνων του προσφιλούς υιού και διαδόχου Μου μετά της Α.Υ. της Ηγεμονίδος Σοφίας αδελφής του Βασιλέως της Πρωσίας και Γερμανού Αυτοκράτορος. Τον δεσμόν τούτον μετά κραταιάς και ενδόξου δυναστείας συνήψεν αυθόρμητως στοργή, επιτυχέστερον δ΄ αυτού δεν θα ηδύνατο να συναρμόση η πολιτική φρόνησις.[...]»

Ο Δανός φιλέλληνας Βάλτερ Κρίστμας ανακαλούσε αργότερα το κλίμα των ημερών εκείνων διαπιστώνοντας την επίδραση που είχε αυτός ο αρραβώνας στο συλλογικό υποσυνείδητο του Έλληνα:

«Μια παλιά προφητεία ανήγγειλε την αναγέννηση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας όταν η Ελλάδα θα αποκτήσει έναν Βασιλιά Κωνσταντίνο και μια Βασίλισσα με το όνομα Σοφία. Όταν λοιπόν ο επίδοξος διάδοχος του θρόνου αρραβωνιάστηκε την Πριγκίπισσα Σοφία, την κόρη του Αυτοκράτορα Φρειδερίκου, υπήρξε αγαλλίαση σε όλη τη χώρα. Οι Έλληνες είναι αρκετά προληπτικοί και παρ΄όλο που σε ηρεμότερες στιγμές ίσως αρνούνται ότι τρέφουν φιλοδοξίες μεγαλείου, κατά πως τους αποδίδεται, βαθιά μέσα στο πιο κρυφό μέρος της καρδιάς τους υπνώττει ακόμα η Μεγάλη Ιδέα. Πέρα όμως από εθνικές φιλοδοξίες και μυστικιστικούς συσχετισμούς με ονόματα της βυζαντινής ιστορίας, η Ελλάδα είχε κάθε λόγο να αγαλλιάζει με τον δεσμό που αποκτούσε η βασιλική της οικογένεια με τον Οίκο των Hohenzollern. [Γιατί] κάθε προσδοκία άμεσης υποστήριξης της εξωτερικής της πολιτικής είχε μέχρι τώρα πικρά διαψευστεί.[...]»

Η πριγκίπισσα Σοφία, αφού υπογράφηκε το προικοσύμφωνο, ξεκίνησε συνοδευόμενη από τη μητέρα της και τις αδερφές της, Βικτωρία και Μαργαρίτα, για τη νέα της ζωή στην Ελλάδα. Στις 13 Οκτωβρίου 1889, έφτασε με το πλοίο στην Κόρινθο, όπου την υποδέχτηκαν ο Βασιλιάς, ο Διάδοχος αλλά και πλήθος κόσμου. Από την Κόρινθο (διαμέσου Καλαμακίου Κορίνθου, μια που η διώρυγα του ισθμού της Κορίνθου δεν είχε ακόμα κατασκευαστεί) έφτασαν στον Πειραιά με τη βασιλική θαλαμηγό Αμφιτρίτη το απόγευμα της 13ης Οκτωβρίου. Ο ποιητής Γεώργιος Σουρής καλωσόρισε τη νύφη με τον χαρακτηριστικό του τρόπο με το ποίημα «Και ο Ρωμηός προβάλλει και την νύφη ψάλλει».

Ο χορός που δόθηκε το 1889 στα Ανάκτορα για τους γάμους της Σοφίας με τον Κωνσταντίνο.

Οι γάμοι τελέστηκαν στην Μητρόπολη των Αθηνών την Κυριακή 15 Οκτωβρίου 1889 και ήταν η πρώτη φορά που τελέστηκαν πριγκιπικοί γάμοι στο ελληνικό κράτος.² Το θέαμα το παρακολούθησε όλη η Αθήνα, εμβρόντητη από την πολυτέλεια αλλά και την παρουσία τόσων ξένων προσωπικοτήτων -κυρίως εστεμμένων- και όπως ήταν φυσικό ήταν το μόνιμο θέμα των συζητήσεων αλλά και της ειδησεογραφίας για πολλές μέρες πριν και μετά.

Οι νεόνυμφοι αμέσως μετά τον γάμο τους εγκαταστάθηκαν προσωρινά και μέχρι την ανέγερση ιδιαίτερου Ανακτόρου στο (κατεδαφισμένο σήμερα) Μέγαρο του Μιλτιάδη Νεγρεπόντη, που βρισκόταν στη συμβολή των οδών Όθωνος και Αμαλίας . Κυρία επί των Τιμών της πριγκίπισσας διαδόχου Σοφίας επιλέχτηκε η Ελίζα Σούτσου, η οποία όμως το 1891 λόγω του γάμου της με τον πρεσβευτή της Ισπανίας στην Αθήνα, μαρκήσιο Πρα ντε Ναντουγιές , εγκατέλειψε τη θέση της. Τελικά, δίπλα στη Βασίλισσα θα διοριστεί τον Αύγουστο του 1893 η ανιψιά του τότε Υπουργού Εξωτερικών Αλέξανδρου Κοντόσταυλου, Αγγελική Κοντοσταύλου, η οποία και θα παραμείνει δίπλα της για όλα τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής της. Στις 7 Ιουλίου 1890 στις 9:12 π.μ., η Σοφία γέννησε στα θερινά Ανάκτορα του Τατοΐου το πρώτο παιδί της, τον Γεώργιο. Κοντά της βρισκόταν ήδη η μητέρα της και οι δυο αδερφές της, Βικτωρία και Μαργαρίτα, πολύτιμη συντροφιά στη δύσκολη εγκυμοσύνη που είχε. Η γέννηση χαιρετίστηκε με 101 κανονιοβολισμούς από τον Λόφο των Νυμφών.

Το φθινόπωρο του 1890 ανακοινώθηκε η απόφαση της κυβέρνησης Τρικούπη να προχωρήσει με έξοδα του Δημοσίου στην εδώ και καιρό σχεδιαζόμενη ανέγερση νέου ανακτόρου, ειδικά για τον Διάδοχο. Ο σχεδιασμός και η ανέγερση της κατοικίας ανατέθηκαν στο φημισμένο αρχιτέκτονα Ερνστ Τσίλλερ. Η οικοδόμηση ολοκληρώθηκε έξι χρόνια αργότερα, το 1897. Η μετακόμιση στην καινούργια κατοικία βρήκε την οικογένεια να έχει αυξηθεί κατά δυο μέλη, αφού στις 21 Ιουλίου 1893 γεννήθηκε ο Αλέξανδρος και στις 20 Απριλίου 1896 η Ελένη.

Μεταστροφή στην Ορθοδοξία

Το φθινόπωρο του ίδιου έτους, η Σοφία ταξίδεψε στο Βερολίνο προκειμένου να συζητήσει με την οικογένειά της την επιθυμία της και το χρέος της ως μελλοντική βασίλισσα των Ελλήνων να μεταστραφεί από τον Προτεσταντικό στον Ορθόδοξο Χριστιανισμό. Ο αυτοκράτορας της Γερμανίας και αδερφός της, Γουλιέλμος Β΄, είχε σφοδρές αντιρρήσεις αλλά έχοντας τη συγκατάθεση της μητέρας της και της γιαγιάς της, βασίλισσας Βικτωρίας, αποφάσισε να κατηχηθεί και να ασπαστεί το ορθόδοξο δόγμα. Ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών Γερμανός Β΄ ανέλαβε να την κατηχήσει.

Το Μεγάλο Σάββατο 20 Απριλίου/ 2 Μαΐου 1891 έγινε η επίσημη τελετή της βάπτισής της, την οποία η εφημερίδα «Το Άστυ» σχολίασε ως εξής:

«Εἰς τἠν πίστην τῶν πατέρων μας, εἰς την πίστην ἐν ἦ καί δι΄ ἧς το ἔθνος ἐσώθη, και τῆς ὀποίας τά σεπτά σύμβολα, κατέστησαν τά σύμβολα τοῦ ἐθνισμοῦ μας, προσῆλθε χθές προσήλυτος έυγενής και γλυκεῖα, λευκά ένδεδυμένη το σῶμα, λευκήν ἐχουσα καί την ψυχήν.[...] Λόγοι ὐπέρτατοι έθνικῆς καί οἰκιακῆς ἀρμονίας, ἠ άνατροφή τῶν τέκνων τοῦ βασιλικοῦ Οἵκου τῆς Ἐλλάδος ἠ μεγάλη άποστολή ἔπεισαν τήν ἠγεμονίδα, ὄτι ὐπό τοῦ Θεοῦ έπετάσσετο είς αύτήν νά προσέλθῃ προσήλυτος εύπρόσδεκτος είς τούς κόλπους τῆς μητρός Έκκλησίας.
Χθές τό πρωί δία τῆς έπιφοιτήσεως τοῦ ἀγίου Πνεύματος, κατά τά δόγματα τῆς έκκλησίας μας καί διά τῆς εύώδους χάριτος τοῦ ἀγίου μύρου, ἠ πριγκίπησσα έδέχθη τό βάπτισμα τῆς Όρθοδοξίας έν συγκινήσει ἰερᾷ, τῆς όποίας μετεῖχον και ὅλοι οἰ παριστάμενοι.»

Στο ρεπορτάζ της η εφημερίδα αναφέρει ότι η τελετή έλαβε χώρα στις 8 το πρωί, πριν την ακολουθία του Μεγάλου Σαββάτου, στην εκκλησία των Ανακτόρων. Παρόντες ήταν η βασιλική οικογένεια, ο πρωθυπουργός Θεόδωρος Δηλιγιάννης και μερικοί ιεράρχες, ενώ τη βάπτιση δια χρίσματος τέλεσε ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Γερμανός. Η τελετή έγινε κατά το τυπικό του Συμεώνος Τραπεζουντίου. Ακολούθησε η θεία λειτουργία και στο τέλος της η Σοφία κοινώνησε τα άχραντα μυστήρια για πρώτη φορά.

Η Ηγεμονίδα Σοφία το 1902.

Κοινωφελές έργο

Το 1896 αναλαμβάνει την πρωτοβουλία για την ίδρυση και λειτουργία ενός νοσοκομείου για παιδιά. Ήρθε σε επαφή με το ηγουμενοσυμβούλιο της Ιεράς Μονής Πετράκη η οποία διέθετε ένα μεγάλο και κατάλληλο χώρο στο Γουδί και κατάφερε να της παραχωρηθεί δωρεάν το οικόπεδο έκτασης 50 στρεμμάτων. Στις 26 Αυγούστου του 1896 εκδόθηκε το σχετικό βασιλικό διάταγμα και στις 9 Σεπτεμβρίου ο πληρεξούσιος της Σοφίας, συνταγματάρχης Κωνσταντίνος Σαπουντζάκης και το Ηγουμενοσυμβούλιο της Μονής, υπέγραψαν το συμβόλαιο δωρεάν παραχώρησης του χώρου, στο οποίο αναφέρετο ότι «παρεχωρεῖτο εἱς τήν Α.Β.Υ. τήν Ηγεμονίδα Σοφίαν διά δωρεᾶς τελείας καί ἀμετακλήτου μεταξύ ζώντων». Τα χρήματα για την ανέγερση του νοσοκομείου συγκεντρώθηκαν με πανελλήνιο έρανο στον οποίο συμμετείχαν εκτός από τα μέλη της βασιλικής οικογένειας, όλοι οι εύποροι Αθηναίοι και κυρίως ο Ανδρέας Συγγρός, με την δωρεά του οποίου ανεγέρθηκε το πρώτο περίπτερο. Οι πρώτοι στόχοι της Σοφίας ήταν το νοσοκομείο «Ν' ἀποδίδη τήν ὑγείαν στά ἄρρωστα Ἑλληνόπουλα καί νά μορφώνῃ Ἑλληνίδας Νοσοκόμους, ἁξίας τοῦ ὑψηλοῦ προορισμοῦ των». Για το δεύτερο αυτό σκοπό, τρεις νοσοκόμες, επιλεγμένες από την Πριγκίπισσα, στάλθηκαν με δικά της έξοδα στην Αγγλία, προκειμένου να σπουδάσουν τη νοσηλευτική ενώ φρόντισε να φθάσει και να διδάξει σε αυτό η Κλεονίκη Κλωνάρη, απόφοιτος της νοσηλευτικής σχολής της Μασσαχουσέττης. Η τελετή του θεμέλιου λίθου έλαβε χώρα την Τετάρτη 16 Οκτωβρίου 1896, στις 9 Ιανουαρίου 1900 κυρώθηκε το καταστατικό (γραμμένο από την ίδια την Πριγκίπισσα) Νοσοκομείου των Παίδων «Η Αγία Σοφία», όπως ονομάστηκε. Σύμφωνα με το καταστατικό, τη γενική διοίκηση αναλάμβανε αυτοπροσώπως η Σοφία, η οποία εξέλεγε και τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου. Από αυτήν επίσης επιλέγονταν και διορίζονταν το ανώτερο προσωπικό του Ιδρύματος.

Τον Δεκέμβριο του 1897 τιμήθηκε από την βασίλισσα Βικτωρία με το παράσημο του Βασιλικού Ερυθρού Σταυρού για την προσφορά της στη νοσηλεία των τραυματιών του ελληνοτουρκικού πολέμου.

Κατά τη διάρκεια του Ελληνοτουρκικού Πολέμου του 1897 η Σοφία ασχολήθηκε ενεργά με την περίθαλψη και τη νοσηλεία των στρατιωτών, στο τμήμα της σχολής Ευελπίδων που είχε μετατραπεί σε νοσοκομείο βαρέως τραυματισμένων. Επίσης είχε θέσει υπό την προστασίας της, το «Οικονομικό Συσσίτιο» την πρώτη οργανωμένη προσπάθεια αρωγής των απόρων. Το «Οικονομικό Συσσίτιο» που λειτουργούσε από τον Δεκέμβριο του 1896, προσφέροντας καθημερινή τροφή στους φτωχούς, κατά τη διάρκεια του πολέμου ανέλαβε και τη σίτιση των άπορων στρατιωτών που εξαιτίας του πολέμου έμεναν προσωρινά στην Αθήνα. Το 1897 είχε συνολικά παρασκευάσει και διανείμει 2.690.000 μερίδες φαγητού.

Έντονη δραστηριότητα επέδειξε και στο θέμα της δενδροφύτευσης της Πρωτεύουσας. Επίτιμη πρόεδρος της «Φιλοδασικής Εταιρείας», συμμετείχε συχνά, σαν παράδειγμα προς μίμηση σε πρωτοβουλίες δενδροφύτευσης, με πρώτη αυτή που έγινε τον Νοέμβριο του 1901 για την αναδάσωση του λόφου του Φιλοπάππου. Υποστήριξε επίσης όλες τις δενδροφυτεύσεις της περιόδου-Αρδηττός, πρόποδες του Λυκαβηττού, δημιουργία Άλσους Ζαππείου, όπως και Παγκρατίου και Καισαριανής.

Κίνημα στο Γουδί

Η κυβέρνηση Θεοτόκη, ξεκινώντας μια προσπάθεια αναδιοργάνωσης του στρατεύματος, αναθέτει, τη γενική διοίκηση του Στρατού στο διάδοχο Κωνσταντίνο. Η διοίκηση του Κωνσταντίνου και η ανάθεση των ανώτατων αξιωμάτων στους Πρίγκιπες, προκάλεσε έντονη δυσαρέσκεια, καθώς κατηγορούνταν για νεποτισμό, ευνοιοκρατία, και κακή διαχείριση. Όλα αυτά, έκαναν την μυστική στρατιωτική οργάνωση, Στρατιωτικό Σύνδεσμο να πραγματοποιήσει στις 15 Αυγούστου 1909 στρατιωτικό πραξικόπημα, που έμεινε γνωστό ως Κίνημα στο Γουδί.

Σαν αποτέλεσμα του Κινήματος, όλοι οι πρίγκιπες αλλά και ο Διάδοχος παραιτήθηκαν από τις θέσεις τους (προκειμένου να μη φέρουν σε δύσκολη θέση τον Βασιλιά, και διακινδυνεύσουν ακόμα και τον Θρόνο του) και έφυγαν στο εξωτερικό. Η Σοφία, και τα παιδιά τους –η οικογένεια είχε αυξηθεί κατά δυο μέλη: Την 1η/14 Δεκεμβρίου γεννήθηκε ο Παύλος (κατοπινός βασιλιάς των Ελλήνων) ενώ την 31η Ιανουαρίου/14η Φεβρουαρίου 1904 γεννήθηκε η Ειρήνη (κατοπινή Βασίλισσα της Κροατίας)-, αναχώρησαν από την Αθήνα για το Κάστρο του Κρόνμπεργκ στην Έσση, φιλοξενούμενη της αδερφής της, Μαργαρίτας, με το ξέσπασμα του Κινήματος, και λίγες μέρες αργότερα τους ακολούθησε και ο Διάδοχος.

Μετά το Κρόνμπεργκ εγκαταστάθηκαν στο Βερολίνο, όπου η Σοφία είχε την ευκαιρία να συμφιλιωθεί με τον αδερφό της Γουλιέλμο (με τον οποίο είχαν διαταραχτεί οι σχέσεις τους λόγω της μεταστροφής της Σοφίας στην Ορθοδοξία)³, ενώ ο Διάδοχος ανέλαβε τη διοίκηση ενός πρωσικού τμήματος στρατού και συνέχισε την στρατιωτική του εκπαίδευση δίπλα στον μοιραίο για τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 στρατάρχη Κόλμαρ Φράιχερ φον ντερ Γκολτς.

Βαλκανικοί πόλεμοι

Το Νοσοκομείο της ΑΒΥ της Πριγκίπισσας Σοφίας, έξω από τη Φιλιππιάδα, τον Ιανουάριο του 1913.

Ύστερα από έναν χρόνο απουσίας, ο Διάδοχος με την οικογένειά του και τους αδερφούς του, επέστρεψαν στην Ελλάδα τον Οκτώβριο του 1910, και σύντομα αποκαταστάθηκαν από τον Ελευθέριο Βενιζέλο στα πρότερα αξιώματά τους.

Κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων, τα άρρενα μέλη της δυναστείας καθοδηγούσαν τον πόλεμο στα πεδία των μαχών, ενώ τα θήλεα καθοδηγούσαν τη φροντίδα των τραυματιών στα μετόπισθεν. Οι πριγκίπισσες Σοφία, Μαρία (σύζυγος του Γεωργίου), Ελένη (σύζυγος του Νικολάου) και Αλίκη (σύζυγος του Ανδρέα) με προεξάρχουσα, τη βασίλισσα Όλγα, κινητοποίησαν όλο σχεδόν το ανθρώπινο δυναμικό της Ελλάδας προκειμένου να βοηθήσουν στην πολεμική προσπάθεια. Οργάνωσαν νοσοκομεία τόσο στα μετόπισθεν όσο και στην πρώτη γραμμή, τα οποία επισκέπτονταν συχνά προκειμένου να ανυψώσουν το φρόνημα των στρατιωτών, λειτούργησαν πλωτό νοσοκομείο καθώς και ασθενοφόρο τρένο.

Η Σοφία ειδικά, μετακάλεσε από την Αγγλία και τη Γερμανία, έμπειρες νοσοκόμες του Στρατού, οργάνωσε νοσοκομειακές μονάδες στη Θεσσαλονίκη, στη Φιλιππιάδα της Ηπείρου την περίοδο της πολιορκίας του Μπιζανίου και πρόσφερε από τα προσωπικά της εισοδήματα για την αγορά τεχνητών μελών ή ειδικών θεραπειών σε βαριά τραυματισμένους.⁴

Βασίλισσα των Ελλήνων

Στις 5 Μαρτίου 1913, ο Γεώργιος Α΄ δολοφονήθηκε στη Θεσσαλονίκη από κάποιον ψυχικά διαταραγμένο- όπως είναι η κυρίαρχη εντύπωση- ονόματι Αλέξανδρος Σχινάς. Ο απροσδόκητος αυτός θάνατος γέμισε θλίψη ένα έθνος που γιόρταζε τις μεγάλες νίκες των Βαλκανικών πολέμων. Στις 8 Μαρτίου 1913, ο Κωνσταντίνος, αναγορευόταν Βασιλιάς Κωνσταντίνος των Ελλήνων, σε μια σεμνή (λόγω του πένθους) τελετή, που έλαβε χώρα ενώπιον της Βουλής των Ελλήνων, και η πριγκίπισσα διαδόχου Σοφία, καλείτο πλέον Βασίλισσα Σοφία των Ελλήνων.

Με την ευκαιρία της ενθρόνισης του Κωνσταντίνου, ο χρονογράφος και λογοτέχνης Σωτήρης Σκίπης έγραψε σε χρονογράφημα, με τίτλο «Ἠ νέα μας Βασίλισσα», για την αγάπη που είχε ο ελληνικός λαός στη νέα του Βασίλισσα:

«...Ἱδιαιτέρως ὅμως ἁπό ὅλα τά μέλη τῆς Βασιλικῆς Οἰκογενείας, ὁ Ἑλληνικός λαός ἠγάπησε πάντοτε τήν νέαν Βασίλισσάν του. Κανείς δέν γνωρίζει ποῦ νἀποδώσῃ τήν διάκρισην αὐτήν, ἡ ὁποία ἔν τούτοις ὐπάρχει μέσα εἰς τήν ψυχήν τοῦ Ἔλληνος. Τόση δέ εἶνε ἡ λατρεία τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ είς τό σεπτόν πρόσωπον τῆς νέας μας Ἀνάσσης, ὥστε ὅταν, σπανιώτατα ἄλλως τε, ἐδημιουργοῦντο παρωδικαί δυσαρέσκειαι μεταξύ ἀυτοῦ καί τῶν Ἀνακτόρων, ἐγνώριζον νά μή ἀναμιγνύουν είς αὐτάς τήν λατρευτήν των Πριγκίπησσαν Σοφίαν καί νῦν Βασίλισσαν τῆς Ἑλλάδος. Αὐτό παρετηρήθη προπάντων κατά τήν ἑπανάστασιν, ἡ ὁποία ἄλλως τε παραμένει ἡ μόνη περίστασις εἰς τήν ὀποίαν μεταξύ Θρόνου καί Λαοῦ ἐδημιουργήθησαν πρός στιγμήν ἀσήμαντοι παρεξηγήσεις διά νά ἐκλείψουν τήν ἄλλην ἠμέραν. [...]
Ἠ νέα Βασίλισσα ὠς χαρακτήρ εἶνε ἐντελώς διάφορος τῆς Βασιλίσσης Ὄλγας. Ὅσον διαχυτική ὐπῆρξε πάντοτε ἅυτη, τόσον ἐκείνη συγκρατημένη. Τά λόγια της εἶνε ἐλάχιστα καί ἀρέσκεται πάντοτε νά κρατῇ κάποιαν ἀπόστασιν ἀπό ἐκείνους ὄσοι λαμβάνουν τήν τιμήν νά τήν πλησιάσουν. Αὐτό τό κάτι τι ἀγέρωχον, τό ὀποῖον ἔχει ἐπάνω της, καί τό ὀποίον εἶνε ἔνα ἀπό τά μεγάλα γνωρίσματα τῶν Χοέντζολερν, ὄχι μόνον δέν δυσαρεστεῖ τόν λαόν, ἀλλά τόν γοητεύει. Ἠ γοητεία τήν ὀποίαν ἐξασκεί Αὕτη, προέρχεται καί ἀπό ἄλλους ψυχολογικωτέρους λόγους. Οἰ Ἐλληνες εἴμεθα ὄλοι, ποιός λίγο, ποιός πολύ, λάτραι τοῦ σπιτιοῦ. Αὐτός ὀ νοικοκυρισμός μας κολακεύθη τά μέγιστα ἀπό τόν νοικοκυρισμόν τῆς Βασιλίσσης μας. Πιστή καί αφωσιωμένη σύζυγος ἠ Αὐτῆς Μεγαλειότης Σοφία, ἐπέρασε τήν νεότητά Της ὠς τελεία νοικοκυρά. Σπανίως ἐταξείδευσε καί ἰδίως μόνη της, καί ἐπάνω ἀπό ὄλας τάς κοσμικάς «ντρισταξιόν» ἐλάτρευσε πάντοτε τήν οἰκογένειάν Της. Κυρία ἀνωτέρου διακεκριμένου ἀξιωματικοῦ μ' ἐβεβαίωσεν ὄτι ἠ Βασίλισσα Σοφία ἔρραβε μόνη της πάντοτε τά φορεματάκια τῶν μικροτέρων παιδιῶν της καθώς ἀκόμη ἐξακολουθεῖ νά ράβῃ τά φορέματα τοῦ πρίγκηπος Παύλου. Ἐπίσης συχνά σιδερώνει μόνη της τίς μπλοῦζες τού συζύγου Της.[...]»

«...Το έκτο παιδί, η Αικατερίνη, γεννήθηκε μέσα στους Βαλκανικούς. Ήταν η πριγκίπισσα που βάφτισε ο ελληνικός στρατός, κι έτσι ο βασιλιάς απέκτησε το προσωνύμιο ο «κουμπάρος».[...].

Στις 21 Απριλίου 1913 και ενώ ο βασιλιάς Κωνσταντίνος είχε επιστρέψει στο Μακεδονικό μέτωπο, η Σοφία γέννησε το έκτο και τελευταίο παιδί τους, την Αικατερίνη. Ο Βασιλιάς θέλοντας να ενώσει και με πνευματικούς δεσμούς την βασιλική οικογένεια με τις Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας, αποφάσισε να γίνουν ο Στρατός και ο Στόλος οι πνευματικοί πατέρες (νονοί) της νεογέννητης πριγκίπισσας. Στη βάπτισή της που έγινε την 1η Ιουλίου εκ μέρους του Στρατού νονός έγινε ο Ελευθέριος Βενιζέλος (που εκείνη την περίοδο εκτός από Πρωθυπουργός ήταν και Υπουργός Στρατιωτικών) και εκ μέρους του Στόλου, ο τότε Υπουργός Ναυτικών, Νικόλαος Στράτος.

Πατριωτικός Σύνδεσμος Ελληνίδων

Το καλοκαίρι του 1914, η βασίλισσα Σοφία, συλλαμβάνει και επεξεργάζεται τη δημιουργία ενός φιλανθρωπικού σωματείου κυριών, κατά τα πρότυπα των άλλων παρόμοιων σωματείων της Ευρώπης. Τον Νοέμβριο του 1914 δημιουργείται το σωματείο «Πατριωτικός Σύνδεσμος Ελληνίδων», του οποίου ο κανονισμός εγκρίθηκε από το Πρωτοδικείο Αθηνών στις 8 Νοεμβρίου. Πρόεδρος του Σωματείου ήταν η ίδια η Βασίλισσα, αντιπρόεδρος η Ιουλία Στρέιτ και γενική γραμματέας η Καλλιρρόη Παρρέν. Το σωματείο είχε ως αντικείμενό του σε καιρό πολέμου τη βοήθεια προς τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό και την περίθαλψη τραυματιών και σε καιρό ειρήνης την περίθαλψη απόρων παιδιών και ενηλίκων, τη φροντίδα θυμάτων θεομηνιών, τη βελτίωση των συνθηκών υγιεινής ιδιαίτερα στα φτωχότερα στρώματα του λαού. κ.α. Τα πρώτα χρήματα τα προσέφερε από το ιδιαίτερο ταμείο της η βασίλισσα Σοφία, 47.000 δρχ., ενώ γενναία συνέβαλε και ο Κωνσταντίνος Αγγελής (έμπορος και πρόξενος της Ελλάδας στο Αννόβερο) με 50.000 δρχ., η Εθνική Τράπεζα με 10.000 δρχ. και πολλοί ιδιώτες.

Από την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και κυρίως μετά τον συμμαχικό αποκλεισμό της Αθήνας, από τον Νοέμβριο του 1916 και μέχρι τον Ιούνιο του 1917, ο Σύνδεσμος επικεντρώνεται στην παροχή τροφίμων και κυρίως παιδικών τροφών. Λειτουργεί καθημερινά επτά συσσίτια σε διάφορες συνοικίες της Αθήνας, διένειμε σε όλους ψωμί με δελτίο, παρείχε γάλα και «γαλακτούχο φαρίνα» για τα βρέφη και προωθούσε νέο πιο οικονομικό τρόπο μαγειρέματος τα «αυτόματα μαγειρεία» –ένα είδος ξύλινων κιβωτίων επενδυμένων με άχυρα, μέσα στα οποία τοποθετούνταν η χύτρα– που διανέμονταν από τα γραφεία του συνδέσμου. Η πρωτοβουλία αυτή στόχευε να βοηθήσει τον πληθυσμό να επιβιώσει καθώς ο αποκλεισμός στερούσε την Αθήνα από τρόφιμα και καύσιμα, ενώ παράλληλα είχε εκτοξευτεί η ανεργία αλλά και η κερδοσκοπία στις τιμές των προϊόντων.

Ο Πατριωτικός Σύνδεσμος συνεισέφερε πάρα πολύ στη βελτίωση των συνθηκών ζωής ιδιαιτέρως των παιδιών και των νέων κοριτσιών ωστόσο τα γεγονότα και οι αντιλήψεις κατά την περίοδο του Εθνικού Διχασμού, οδήγησαν την κυβέρνηση Βενιζέλου στη διακοπή της λειτουργίας του Σωματείου και στην αλλαγή του ονομασίας του. Το Σωματείο διαλύθηκε στις 31 Αυγούστου 1917 με τον νόμο 808, και η περιουσία του μεταβιβάστηκε στον νέο ημικρατικό οργανισμό, που ονομάστηκε «Πατριωτικόν Ίδρυμα Περιθάλψεως», και που αργότερα θα μετονομαστεί σε Π.Ι.Κ.Π.Α.

Στην εξορία

Η διαφορά των πολιτικών επιλογών όσον αφορά τη συμμετοχή της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο των δυο κυρίαρχων πόλων της πολιτικής ζωής, του Ελευθέριου Βενιζέλου που υποστήριζε την έμπρακτη συμμετοχή της Ελλάδας στο πλευρό της Αντάντ, και του βασιλιά Κωνσταντίνου που υποστήριζε την ουδετερότητα της χώρας, οδήγησε την Ελλάδα σε αυτό που οι ιστορικοί έχουν ονομάσει "Εθνικός Διχασμός". Οι δυο εξουσίες μην θέλοντας να υποχωρήσουν και να συμβιβαστούν μεταξύ τους οδήγησαν τη χώρα στην στρατιωτική της κατάληψη από τους Συμμάχους –σφοδρός υποστηρικτής των οποίων ήταν ο Βενιζέλος– και τον εξαναγκασμό του βασιλιά Κωνσταντίνου σε αποπομπή όχι μόνο από το θρόνο του αλλά και από τη χώρα. Ο Κωνσταντίνος, αναγκάστηκε να δεχτεί τους όρους των Συμμάχων και έτσι, την 1η Ιουνίου 1917 –αφήνοντας το θρόνο στον γιο του, Αλέξανδρο– η βασιλική οικογένεια αναχώρησε από την Ελλάδα με τελικό προορισμό την Ελβετία.

Το Σαιν Μόριτς την δεκαετία του ΄20.

Η Σοφία λόγω της καταγωγής της και της συγγένειας με τον αρχηγό των Κεντρικών Αυτοκρατοριών, Γουλιέλμο Β΄ της Γερμανίας, κατηγορήθηκε πολλές φορές ότι επηρέαζε τον Βασιλιά στη διαμόρφωση της πολιτικής του, και ιδιαίτερα στην φιλογερμανική στάση του. Αν και οι κατηγορίες δεν επισημοποιήθηκαν ποτέ, και παρέμειναν στο πλαίσιο των φημών, ωστόσο αποτελούν την κυρίαρχη ιστορική άποψη.

Οι άνθρωποι που με κατηγορούν –είπε– δεν έχουν ούτε την ψυχραιμία ούτε τη λογική να εννοήσουν ότι αν η Γερμανία είναι ιδική μου μητέρα, η Ελλάς είναι η μητέρα του Συζύγου μου και των παιδιών μου.

Στις 30 Μαΐου 1917 κατέπλευσε στον Πειραιά το γαλλικό πολεμικό Bruix, φέρνοντας σε μια Αθήνα γεμάτη συμμαχικά στρατεύματα, τον Ύπατο Αρμοστή της Αντάντ στην Ελλάδα, Κάρολο Ζοννάρ, για να οργανώσει και να επιβλέψει την αναχώρηση της βασιλικής οικογένειας. Με τη διάδοση της είδησης ότι ο Βασιλιάς φεύγει, η Αθήνα και κυρίως οι δρόμοι γύρω από τα Ανάκτορα, πλημμύρισαν με κόσμο που ήταν αντίθετος με αυτήν την εξέλιξη. Την επόμενη ημέρα, 31 Μαΐου, στις 13:00 το μεσημέρι ο Αλέξανδρος ορκίστηκε νέος βασιλιάς και η υπόλοιπη βασιλική οικογένεια ετοιμάστηκε για αναχώρηση, αν και το συγκεντρωμένο πλήθος αρνιόταν να ανοίξει την δίοδο για την έξοδο. Τελικά, στις 17:30 ξεγελώντας τον κόσμο, υποδεικνύοντας άλλη έξοδο από αυτήν που βγήκε το βασιλικό αυτοκίνητο, ο Κωνσταντίνος εγκατέλειψε τα Ανάκτορα με προορισμό το Τατόι. Από εκεί, την 1η Ιουνίου 1917, η βασιλική οικογένεια μεταβαίνει στον Ωρωπό, επιβιβάζεται στο πολεμικό «Σφακτηρία» και εγκαταλείπει το ελληνικό έδαφος. Από την Ιταλία, πρώτο σταθμό του ταξιδιού τους, αναχώρησαν σιδηροδρομικώς για την Ελβετία, όπου έφτασαν στις 4 Ιουνίου, μένοντας μερικές μέρες στο Λουγκάνο, όπου τους έγινε επίσημη υποδοχή από τις αρχές της πόλης. Στις 17 Ιουνίου εγκαταστάθηκαν οριστικώς στο Σαιν Μόριτζ. Η Σοφία θα περάσει άσχημες μέρες στην Ελβετία, καθώς η συνεχιζόμενη ασθένεια του συζύγου της φθείρει ολοένα την υγεία του. Η υγεία του βασιλιά Κωνσταντίνου, που είχε επιδεινωθεί δραματικά από την πλευρίτιδα την οποία με δυσκολία ξεπέρασε την άνοιξη του 1915 και οι επιπλοκές που αυτή δημιούργησε, κυρίως λοίμωξη από στρεπτόκοκκο και δημιουργία συριγγίων, επηρέασε την απόφασή του στην επιλογή της Ελβετίας, αφού εκεί ήλπιζε σε μια ολοκληρωμένη θεραπευτική προσέγγιση. Με την άφιξή του στο Σαιν Μόριτζ εισάγεται σε σανατόριο για ηλιοθεραπεία και τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους (1917) διαγιγνώσκεται με αρτηριοσκληρωτικής φύσεως καρδιοπάθεια, αγγειοπάθεια, αρτηριακή υπέρταση, η οποία αποδόθηκε κυρίως στο κάπνισμα και τη χρήση οινοπνευματωδών, και χρόνια βρογχίτιδα, ενώ και ο ξαφνικός θάνατος του γιου της την συγκλόνισε βαθύτατα και την βύθισε σε πένθος που την συνόδευσε μέχρι το τέλος της ζωής της.

Στο γραφείο του Βασιλιά (Φεβρουάριος 1921).
Μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου, η Σοφία θα μαυροφορεθεί για το υπόλοιπο της ζωής της.

Ειδικότερα όσον αφορά την ασθένεια και τον θάνατο του Αλέξανδρου, ήρθε πολλές φορές σε επαφή με τις Αρχές στην Ελλάδα προκειμένου να εξασφαλίσει, τουλάχιστον για τον εαυτό της, την άδεια ολιγοήμερης παραμονής της στη χώρα, αλλά οι βενιζελικές Αρχές φοβούμενες διαδηλώσεις υπέρ της βασιλείας αρνήθηκαν κατηγορηματικά. Μόνο η βασιλομήτωρ Όλγα κατάφερε να έρθει, αλλά όχι τόσο νωρίς όσο θα ήθελε, αφού έφτασε 12 ώρες μετά τον θάνατο του εγγονού της.

Επιστροφή στον θρόνο

Οι εκλογές του 1920 –οι πρώτες εκλογές μετά το 1915– στάθηκαν η αιτία της επιστροφής των Βασιλέων στην Ελλάδα. Οι Έλληνες καταψήφισαν τον Βενιζέλο και το κόμμα του, με αποτέλεσμα νικητής των εκλογών να αναδειχθεί ο φιλοβασιλικός συνασπισμός των κομμάτων της Ηνωμένης Αντιπολίτευσης. Με το δημοψήφισμα που πραγματοποιήθηκε στις 22 Νοεμβρίου 1920 από την κυβέρνηση του Δημητρίου Ράλλη, ο ελληνικός λαός αποφάσισε την επιστροφή του Βασιλιά. Πράγματι, στις 6 Δεκεμβρίου 1920 η βασιλική οικογένεια επέστρεψε και πάλι στην Ελλάδα. Την επομένη της αφίξεως (7 Δεκεμβρίου) η βασιλική οικογένεια επισκέφτηκε τον τάφο του Αλέξανδρου στο Τατόι, όπου τέλεσαν τρισάγιο και έραναν τον τάφο με χρυσάνθεμα. Η Βασίλισσα ανέλαβε ξανά την προστασία των φιλανθρωπικών ιδρυμάτων. Στις 23 Μαρτίου 1921 ο Υπουργός Περίθαλψης ενημέρωσε τον τότε πρόεδρο του «Πατριωτικού Ιδρύματος Περιθάλψεως» Λουκά Ρούφο ότι το Ίδρυμα θα επέστρεφε και πάλι στην ιδρύτριά του, και πράγματι ο Πατριωτικός Σύνδεσμος αναβίωσε και νομοθετικά, ενώ στις 9 Απριλίου 1921 έγινε η πρώτη συνέλευση του Διοικητικού Συμβουλίου με πρόεδρο τη βασίλισσα Σοφία. Η φροντίδα του Συνδέσμου εστιάστηκε πλέον στην περίθαλψη και ενίσχυση των στρατιωτών του μετώπου της Μικράς Ασίας.

Φήμες για μεροληπτική διαχείριση των δωρεών

Το 1922, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, ο ευεργέτης Εμμανουήλ Μπενάκης έστειλε 5.000 λίρες στην κόρη του Πηνελόπη Δέλτα με ρητή εντολή να διατεθούν αποκλειστικά στους Μικρασιάτες πρόσφυγες. Η Σοφία όμως έβγαλε διαταγή, όσοι έχουν χρήματα για τους πρόσφυγες να της τα παραδώσουν, για να τα διαμοιράσει εκείνη. Η Δέλτα όμως δεν την εμπιστευόταν, γιατί θεωρούσε πως δεν είναι αμερόληπτη και ότι έδινε τα χρήματα μόνο σε αντιβενιζελικούς. Δεν της έδωσε λοιπόν τα χρήματα και τα διέθεσε η ίδια η Δέλτα χωρίς μεσάζοντες.

Τέως Βασίλισσα

Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, ξέσπασε το Κίνημα των στρατηγών Πλαστήρα και Κονδύλη, κύριος στόχος του οποίου ήταν η τιμωρία των υπευθύνων της Μικρασιατικής καταστροφής. Ως πρωταίτιος της Καταστροφής θεωρήθηκε και ο βασιλιάς Κωνσταντίνος και οι κινηματίες του ζήτησαν να εγκαταλείψει τον θρόνο και την Ελλάδα. Στις 14 Σεπτεμβρίου 1922 ο Κωνσταντίνος παραιτήθηκε από τον θρόνο υπέρ του γιού του Γεώργιου και στις 17 Σεπτεμβρίου η βασιλική οικογένεια εγκατέλειψε την Ελλάδα, οριστικά αυτή τη φορά. Το βράδυ της 17ης Σεπτεμβρίου, πάλι από τον Ωρωπό και πάλι με πλήθος ανθρώπων να τους συνοδεύουν μέχρι το λιμάνι, η βασιλική οικογένεια μαζί με τη συνοδεία της επιβιβάστηκε στο ατμόπλοιο «Πατρίς» με προορισμό το Παλέρμο της Σικελίας. Εκεί θα εγκατασταθούν στη Βίλλα Ιτζέα, μια που η επιδείνωση της υγείας του Βασιλιά δεν τους επέτρεπε περαιτέρω μετακίνηση.

Η ανακαινισμένη πλέον, Βίλλα Σπάρτα.

Ο Βασιλιάς ήδη βαριά ασθενής, αφού υπέφερε από μετρίου βαθμού νεφρική ανεπάρκεια, χρόνια πνευμονοπάθεια και υψηλή αρτηριακή πίεση, πέθανε από εγκεφαλική αιμορραγία στις 29 Δεκεμβρίου 1923. Μετά τον θάνατο του Κωνσταντίνου, η Σοφία εγκατέλειψε το Παλέρμο και εγκαταστάθηκε στη Φλωρεντία, στην πόλη Φιέζολε και συγκεκριμένα στη Βίλλα Σπάρτα. Τοποθέτησε το ταριχευμένο σώμα του Βασιλιά στην κρύπτη της Ρωσικής Εκκλησίας της Ρώμης και τον επισκεπτόταν κάθε μέρα φροντίζοντας τον τάφο του. Στη Φλωρεντία έχοντας δίπλα της ως το τέλος της ζωής της την Αγγελική Κοντοσταύλου, δεχόταν όλους τους Έλληνες που την επισκέπτονταν, προκειμένου να μαθαίνει νέα για τη χώρα.

Σύμφωνα με τον βιογράφο της, Ανδρέα Σκανδάμη, κατά τον μεγάλο σεισμό της Κορίνθου το 1928, η Βασίλισσα προκειμένου να ενισχύσει οικονομικά τους σεισμοπαθείς έδωσε σε δημοπρασία ένα δικό της παλαιό κόσμημα. Η κυβέρνηση Ζαΐμη, ωστόσο, δεν αποδέχτηκε τη δωρεά. Η Σοφία αργότερα με αυτό το ποσό κάλυψε τα έξοδα εκπαίδευσης στο εξωτερικό μερικών Κορινθίων νέων.

Το τέλος

Από το 1930 η υγεία της δεν ήταν πλέον καλή, καθώς πόνοι στο στομάχι την ενοχλούσαν όλο και περισσότερο. Ακολουθώντας τη συμβουλή των παιδιών της, στις αρχές του 1931 εγκατέλειψε τη Φλωρεντία για να εγκατασταθεί στη Φραγκφούρτη, στο Ανάκτορο Φρήντριχσχοφ της αδερφής της, Μαργαρίτας, και να υποβληθεί σε ενδελεχή ιατρικό έλεγχο. Πράγματι, οι γιατροί ανακάλυψαν την ύπαρξη κακοήθων όγκων στα εσωτερικά της όργανα –κυρίως στο συκώτι και στο στομάχι. Πέθανε στο νοσοκομείο στις 13 Ιανουαρίου 1932. Η σορός της μεταφέρθηκε κατ΄ επιθυμίαν της στη Ρωσική Εκκλησία της Φλωρεντίας και τοποθετήθηκε πλάι σε αυτή του βασιλιά Κωνσταντίνου και της πεθεράς της, Όλγας, που είχε πεθάνει το 1926.

Οικογένεια

Παντρεύτηκε τον Κωνσταντίνο Α΄ της Ελλάδας και απέκτησαν έξι παιδιά:

• Γεώργιος Β΄ (1890 - 1947), Βασιλιάς της Ελλάδας.
• Αλέξανδρος (1893 - 1920), Βασιλιάς της Ελλάδας.
• Ελένη (1896 - 1982), παντρεύτηκε τον Κάρολο Β΄ της Ρουμανίας.
• Παύλος (1901 - 1964), Βασιλιάς της Ελλάδας.
• Ειρήνη (1904 - 1974), παντρεύτηκε τον Αϊμόνε, Δούκα της Αόστα, Βασιλιά της Κροατίας.
• Αικατερίνη (1913 - 2007), παντρεύτηκε τον ταγματάρχη Ρίτσαρντ Μπράντραμ.

Σημειώσεις

1: Οι ημερομηνίες στο κείμενο ακολουθούν το παλαιό ημερολόγιο (για πιο εύκολη πρόσβαση στις πρωτογενείς πηγές), εκτός αν αναφέρεται διαφορετικά

2: Οι γάμοι των προηγούμενων δύο βασιλέων είχαν τελεστεί, ο μεν του Όθωνα, στην ιδιαίτερη πατρίδα της Αμαλίας, Ολδεμβούργο της Γερμανίας, ο δε του Γεωργίου Α΄ στην Αγία Πετρούπολη, πατρίδα της Όλγας.

3: Ο Γουλιέλμος μάλιστα, σε ένδειξη εκτίμησης, την ονόμασε Επίτιμο Διοικητή του Γ΄ Τάγματος της Αυτοκρατορικής Φρουράς

4: Σύμφωνα με τον βιογράφο της, Ανδρέα Σκανδάμη, η Σοφία έστειλε στο εξωτερικό για θεραπεία και αποκατάσταση, 35 τραυματίες αξιωματικούς και 45 στρατιώτες.

Πινακοθήκη

• 
  Η πατρική της οικογένεια: (από αριστερά όρθιοι) ο αδερφός της Ερρίκος, η μητέρα της Βικτώρια, ο πατέρας της Φρειδερίκος, η αδερφή της Μαργαρίτα, ο πρωτότοκος Γουλιέλμος και η μεγαλύτερη αδερφή Καρλόττα. Καθιστοί οι αδερφή της Βικτωρίας, Σοφία και ο πρόωρα χαμένος Βλαδίμηρος.
• 
  Οι πριγκίπισσες Σοφία, 9 ετών, (καθισμένη κρατώντας ένα βιβλίο), Βικτωρία, 12 ετών, (καθισμένη κρατώντας ένα τέκελ) και Μαργαρίτα, 7 ετών φωτογραφημένες τον Αύγουστο του 1879.
• 
  Η Σοφία σε ηλικία 18 ετών, όταν αρραβωνιάστηκε τον Κωνσταντίνο της Ελλάδας.
• 
  Οικογενειακή φωτογραφία των Χοεντσόλλερν τον Μάϊο του 1900. Όρθιες από αριστερά; Η σύζυγος του Ερρίκου, Ειρήνη της Έσσης και του Ρήνου, η Σοφία, η Καρλόττα, η Ελένη, μπροστά της τα δυο αδέρφια της, Αλέξανδρος και Γεώργιος, η Αυγούστα Βικτωρία, σύζυγος του Γουλιέλμου Β΄, η μητέρα της Βικτώρια, και οι αδελφές της, Βικτωρία και Μαργαρίτα. Καθιστοί από αριστερά: ο Αδόλφος, σύζυγος της Βικτωρίας, ο Φρειδερίκος Κάρολος της Έσσης, σύζυγος της Μαργαρίτας, ο Ερρίκος της Πρωσίας, ο Γουλιέλμος Β΄, ο Κωνσταντίνος της Ελλάδας και τα ανίψια τής Βικτωρίας του Ηνωμένου Βασιλείου, Αλβέρτος του Σλέσβιχ-Χόλσταϊν και Ερνέστος Λουδοβίκος της Έσσης.
• 
  Λιθογραφία του βασιλικού ζεύγους από τον λαϊκό ζωγράφο Σωτήρη Χρηστίδη.
• 
  Η Σοφία (43 χρονών) και οι τρεις κόρες της το 1913. Στην αγκαλιά της η 6μηνών Αικατερίνη, αριστερά η Ειρήνη (9 ετών) και δεξιά η Ελένη (17 ετών).
• 
  Ελαιογραφία του Γεώργιου Ιακωβίδη, 1915.
• 
  Η βασιλική οικογένεια κατά την διάρκεια της εξορίας της (1919), στην Ελβετία: καθιστοί, ο Γεώργιος (29 ετών), η Σοφία (49 ετών), ο Κωνσταντίνος (51 ετών) και η Αικατερίνη (6). Όρθιοι: η Ελένη (23), ο Παύλος (18) και η Ειρήνη (15).
• 
  Ο θυρεός της Βασίλισσας.

Κύρια Πηγή

• Ανδρέας Σκανδάμης (1947). Η Βασίλισσα Σοφία. Εκδοτικός Οίκος Δημητράκου, 1947. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Λεπτομερής περιγραφή των βασιλικών γάμων http://www.royalchronicles.gr/gamos-konstantinou-sofias/
• Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο, Κηδεία Βασιλέων Κωνσταντίνου Α΄, Σοφίας και Όλγας μετά τη μετακομιδή των οστών τους (22/11/1936)

Βιβλιογραφία

• Clogg, Richard (1979). A Short History of Modern Greece. Cambridge University Press. ISBN 0521328373. 
• Driault, Édouard· Lhéritier, Michel (1926). Histoire diplomatique de la Grèce de 1821 à nos jours : La Grèce et la Grande Guerre - De la Révolution turque au traité de Lausanne (1908-1923) (στα Γαλλικά). V. PUF. 
• Gelardi, Julia P. (2005). Born to Rule: Five Reigning Consorts, Granddaughters of Queen Victoria. New York: St. Martin's Press. ISBN 0312324243. 
• Mateos Sainz de Medrano, Ricardo (2004). La Familia de la Reina Sofía : La Dinastía griega, la Casa de Hannover y los reales primos de Europa (στα Ισπανικά). Madrid: La Esfera de los Libros. ISBN 84-9734-195-3. 
• Vacalopoulos, Apostolos (1975). Histoire de la Grèce moderne (στα Γαλλικά). Horvath. ISBN 2-7171-0057-1. 
• Van der Kiste, John (1994). Kings of the Hellenes : The Greek Kings, 1863-1974. ISBN 0750921471. 
• Van der Kiste, John, The Prussian Princesses: Sisters of Kaiser Wilhelm II, Fonthill, 2014