Μετάβαση στο περιεχόμενο

Ίων Δραγούμης

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Ίων Δραγούμης
Ο Ίων Δραγούμης
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη
μητρική γλώσσα		Ίων Δραγούμης (Ελληνικά)
Γέννηση2ιουλ. / 14  Σεπτεμβρίου 1878γρηγ.
Αθήνα
Θάνατος31 Ιουλίουιουλ. / 13  Αυγούστου 1920γρηγ.
Αθήνα
Συνθήκες θανάτουανθρωποκτονία
Χώρα πολιτογράφησηςΒασίλειο της Ελλάδας
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσεςΕλληνικά
ΣπουδέςΕθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότηταπολιτικός
διπλωμάτης
φιλόσοφος
συγγραφέας
Οικογένεια
ΣύντροφοςΠηνελόπη Δέλτα
Μαρίκα Κοτοπούλη
ΓονείςΣτέφανος Δραγούμης και Ελισάβετ Κοντογιαννάκη
ΑδέλφιαΦίλιππος Δραγούμης
Ναταλία Δραγούμη
Νικόλαος Σ. Δραγούμης
Αλέξανδρος Δραγούμης
Αλεξάνδρα Δραγούμη
Μαρίκα Δραγούμη
ΟικογένειαΟικογένεια Δραγούμη
Στρατιωτική σταδιοδρομία
Πόλεμοι/μάχεςΜακεδονικός Αγώνας
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμαμέλος της Βουλής των Ελλήνων (1915–1920, εκλογική περιφέρεια Φλώρινας)
μέλος της Βουλής των Ελλήνων (εκλογική περιφέρεια Φλώρινας - Καστοριάς)
Υπογραφή
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Ο Ίων Δραγούμης (Αθήνα, 2 Σεπτεμβρίου 1878 - Αθήνα, 31 Ιουλίου 1920) ήταν Έλληνας διπλωμάτης, πολιτικός και λογοτέχνης. Υπήρξε βασικός οργανωτής[1] των ελληνικών κοινοτήτων κατά τον Μακεδονικό αγώνα.[2] Πρωταγωνίστησε στο γλωσσικό κίνημα του δημοτικισμού,[3] ενώ με το συγγραφικό του έργο άσκησε σημαντική επιρροή στη διαμόρφωση της ελληνικής ιδεολογίας των αρχών του εικοστού αιώνα.[4]

Κατά τη διάρκεια των Ιουλιανών του 1920, των βίαιων επεισοδίων που διοργανώθηκαν από τους Βενιζελικούς ως αντίποινα για την απόπειρα δολοφονίας του πρωθυπουργού στο Παρίσι, συνελήφθη και κατόπιν δολοφονήθηκε από βενιζελικό στρατιωτικό σώμα ασφαλείας στο τμήμα της λεωφόρου Κηφισίας.[5] που σήμερα ονομάζεται Βασιλίσσης Σοφίας, έναντι του ξενοδοχείου Χίλτον.

Βίος και πολιτική δράση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ήταν γιος του πολιτικού και πρωθυπουργού Στέφανου Δραγούμη, με καταγωγή από το Βογατσικό Καστοριάς, και της Ελισάβετ Κοντογιαννάκη (1851-1931), κόρης του Ιωάννη Κοντογιαννάκη, τραπεζίτη και επίτιμου γενικού προξένου της Ελλάδας στην Αγία Πετρούπολη, και της Ρωσίδας συζύγου του, Νατάλια Φεντοσέγιεβνα Κουπτσίνσκαγια.[6][7] Γεννήθηκε στην Αθήνα στις 14 Σεπτεμβρίου 1878, το πέμπτο από τα ένδεκα παιδιά της οικογένειας[6] και σπούδασε νομική στο Παρίσι. Το 1897 υπηρέτησε εθελοντής στο μηχανικό και στη συνέχεια συμπλήρωσε τη θητεία του στο πεζικό.[8] Συνδέθηκε ερωτικά με την Πηνελόπη Δέλτα.[9] Από το 1899 μπήκε στο διπλωματικό κλάδο και υπηρέτησε διαδοχικά ως υποπρόξενος, κατόπιν απαίτησής του, στο Μοναστήρι και εν συνεχεία στην Ανατολική Μακεδονία, στο Προξενείο Σερρών (1903), στην Ανατολική Ρωμυλία στο Προξενείο του Πύργου και στη Θράκη, στο Προξενείο της Φιλιππούπολης (1904).[10] Από τον Μάιο έως τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς συμμετέχει ως έφεδρος δεκανέας στα γυμνάσια του ελληνικού στρατού.[8] Σε συνεργασία με τον γαμπρό του Παύλο Μελά, σύζυγο της αδελφής του Ναταλίας, οργάνωσε τις ελληνορθόδοξες κοινότητες εναντίον των εξαρχικών κομιτάτων, κινητοποίησε τις Ελληνικές Δυνάμεις και αναδείχθηκε ένθερμος υποστηρικτής της μακεδονικής σύγκρουσης. Ανάλογες προσπάθειες κατέβαλε κατά τη διετία 1907-1909 στην Κωνσταντινούπολη, υπηρετώντας στην εκεί ελληνική πρεσβεία. Το 1908 ιδρύει με τον Αθανάσιο Σουλιώτη-Νικολαΐδη την Οργάνωση της Κωνσταντινουπόλεως με σκοπό τη συνεννόηση όλων των εθνοτήτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για ισοπολιτεία. Την ίδια χρονιά (1908), ο Δραγούμης διέκοψε τη σχέση του με την Πηνελόπη Δέλτα όταν συνδέθηκε με την ηθοποιό Μαρίκα Κοτοπούλη. Το 1909 οργανώνει στο Υπουργείο Εξωτερικών το Β΄ Πολιτικό Τμήμα Ανατολικών Υποθέσεων.[8] Το 1910 συνέπραξε στην ίδρυση του Εκπαιδευτικού Ομίλου, γενόμενος έτσι γνωστός στο χώρο των γραμμάτων, ενώ υπήρξε και συνεργάτης του περιοδικού Νουμάς του Δημητρίου Ταγκόπουλου (με το ψευδώνυμο Ίδας).[11]

Το 1911, όταν τα Δωδεκάνησα κατελήφθησαν από τους Ιταλούς, ο Ίων Δραγούμης συγκρότησε στην Πάτμο πανδωδεκανησιακό συνέδριο, στο οποίο διακήρυξε το αίτημα της Ένωσης με την Ελλάδα, (Συνέδριο Πάτμου (1912)). Το 1912, ως δεκανέας, υπηρέτησε στο επιτελείο του αρχιστράτηγου Κωνσταντίνου. Μαζί με το Βίκτορα Δούσμανη και τον Ιωάννη Μεταξά στάλθηκε να διαπραγματευτεί με τον Ταχσίν πασά την παράδοση της Θεσσαλονίκης. Το 1914 εστάλη πρεσβευτής στην Αγία Πετρούπολη, όπου και διαχειρίσθηκε το ζήτημα του Αγίου Όρους, φροντίζοντας παράλληλα να οργανώσει τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας. Το 1915 εξελέγη βουλευτής Φλωρίνης. Το 1916 εξέδωσε το περιοδικό Πολιτική Επιθεώρησις.

Εθνικός Διχασμός

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κατά την περίοδο των Νοεμβριανών του 1916, όταν οι Επίστρατοι δολοφόνησαν δεκάδες Μικρασιάτες πρόσφυγες ως βενιζελικούς και συνέλαβαν τον πατέρα της Πηνελόπης Δέλτα,[12] ο Δραγούμης δεν πήρε καμιά θέση και μάλλον φάνηκε να επικροτεί τη βία των Επιστράτων.[εκκρεμεί παραπομπή] Ο Δραγούμης εμφανίζεται με έναν υποτιμητικό έως και ρατσιστικό λόγο κατά των Μικρασιατών, των νησιωτών της Μυτιλήνης, της Χίου, της Σάμου, της Ρόδου και Κύπρου. Ιδιαιτέρως βρίσκονται στο στόχαστρό του οι Κρητικοί: «Έχει και τους Κρητικούς, που ήταν πάντα μισθοφόροι».[13]

Με την κατάρρευση της μοναρχίας και την επιστροφή της Κυβέρνησης Ε. Βενιζέλου το 1917 στην Αθήνα, εξορίστηκε στην Κορσική, μαζί με άλλους επιφανείς Έλληνες της εποχής όπως τον Ιωάννη Μεταξά, τον Δημήτριο Γούναρη, τον Γεώργιο Πεσμαζόγλου[14] απ’ όπου γύρισε το 1919 στη Σκόπελο και τελικά αφήνεται ελεύθερος τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου.[15]

Αντιτάχθηκε στην πολιτική του Βενιζέλου για την ενσωμάτωση της Ιωνίας στην Ελλάδα. Ο Ίων Δραγούμης θεωρούσε ότι το εγχείρημα ήταν στρατιωτικά ανέφικτο και ότι ο στόχος θα έπρεπε να είναι η δημιουργία ενός κοινού ελληνοτουρκικού μικρασιατικού κράτους και όχι ενός καθαρά ελληνικού. Ακόμα και τον Φεβρουάριο του ’19, όταν η Ελλάδα βρισκόταν στο στρατόπεδο των νικητών και επίκειντο οι μεταπολεμικές διευθετήσεις, ο Δραγούμης κατήγγειλε τις «κοινές ελπίδες» και «την ελπίδα του κοινού κέρδους» που είχαν οι «Αγγλογάλλοι ιμπεριαλιστές και ο Βενιζέλος».[13]

Ο Β. Αγτζίδης αναφέρει γι' αυτή τη στάση του Δραγούμη: "Ενώ η γενοκτονία στην Ανατολή από τον τουρκικό εθνικισμό έχει ξεκινήσει από το 1914, πλήθη προσφύγων από την Ανατολική Θράκη, την Ιωνία και τον Πόντο έχουν κατακλύσει το ελληνικό κράτος και υπάρχει το ζήτημα του τρόπου με τον οποίο θα αντικατασταθεί η πολυεθνική μουσουλμανική Αυτοκρατορία -που πλέον εξαφανίζεται από το ιστορικό προσκήνιο- για τον Δραγούμη και τη μοναρχική παράταξή, δεν υπάρχουν εθνικά ζητήματα, ούτε υπάρχει ανάγκη εθνικής απελευθέρωσης των Ελλήνων ή των Αρμενίων της Ανατολής."[16] «Τώρα μπαίνω σε μια σοσιαλιστική και ανθρωπιστική περίοδο. Αρχίζω να λαβαίνω συνείδηση του αναρχισμού μου (1917-1919) και προχωρώ…»[17] Η αποστροφή για τους δυτικούς ευρωπαίους ιμπεριαλιστές τον οδηγεί σε μια προσέγγιση των Μπολσεβίκων και της επανάστασης τους.[18] Κατά τη διάρκεια της εξορίας του στην Κορσική αναφέρει στα Φύλλα Ημερολογίου Η Ρωσία, αφού έκαμε τη ριζοσπαστικότερη κοινωνική επανάσταση, παλεύει μεταξύ της και με την ξενική επέμβαση. Έλληνες και Γάλλοι στρατιώτες πολεμούν στην Οδέσσα. Μακάρι να τσακιστούν από τους μπολσεβίκους.[19][20]

Δολοφονία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η συμμετοχή του στο αντιβενιζελικό στρατόπεδο έγινε αφορμή, όταν μαθεύτηκε η δολοφονική απόπειρα στο Παρίσι εναντίον του Βενιζέλου, να συλληφθεί σε ενέδρα ανδρών της ασφαλείας του τότε αρχηγού της Χωροφυλακής Εμμανουήλ Ι. Ζυμβρακάκη και εν τέλει να δολοφονηθεί στην Αθήνα, στο σημείο όπου πλέον έχει ανεγερθεί η σχετική αναμνηστική στήλη.[21] Ως ηθικοί αυτουργοί, διατάξαντες την εκτέλεση, κατηγορήθηκαν οι Παύλος Γύπαρης (διοικητής του παρακρατικού σώματος που συνέλαβε τον Δραγούμη, απών όμως κατά τη σύλληψη και την εκτέλεση), Εμμανουήλ Ρέπουλης (αντιπρόεδρος και επικεφαλής στο εσωτερικό της κυβερνήσεως του απουσιάζοντος στο εξωτερικό Ελευθερίου Βενιζέλου), Εμμανουήλ Μπενάκης (παλαιός υπουργός του Βενιζέλου, κατηγορηθείς, μετά θάνατον όμως, από τον ίδιον τον Γύπαρη στο δικαστήριο του 1935 ως διατάξας την εκτέλεση[22]). Δεν προέκυψαν όμως επαρκείς αποδείξεις εις βάρος τους, ενώ οι ίδιοι πάντοτε επέμεναν για την αθωότητά τους και αθωώθηκαν στη δίκη που έγινε το Νοέμβριο του 1922 υπό την επαναστατική κυβέρνηση Πλαστήρα-Γονατά. Επικεφαλής του αποσπάσματος ήταν ο λοχίας Σαρτζέτης.[23] Κατά τραγική ειρωνεία ο Ίων Δραγούμης συνελήφθη πηγαίνοντας στο γραφείου του περιοδικού που εξέδιδε τότε (Πολιτική Επιθεώρηση), για να γράψει άρθρο που να καταγγέλλει την απόπειρα δολοφονίας κατά του Βενιζέλου. Ο ίδιος ο Βενιζέλος, στο Παρίσι, όταν του ανήγγειλαν τη δολοφονία του Δραγούμη αναφώνησε συγκλονισμένος: «Φρικτό! Φρικτό! Φρικτό!».[24]

Κυβερνητικό ανακοινωθέν της 1ης Αυγούστου 1920[25], σχετικά με τα έκτροπα που ακολούθησαν τη γνωστοποίηση της απόπειρας δολοφονίας κατά του Ελευθέριου Βενιζέλου, καταλήγει:

Οι πλείστοι των Αρχηγών της Αντιπολιτεύσεως συνελήφθησαν, καθ' όσον υπάρχουσι σοβαραί ενδείξεις, ότι ενέχονται εις την δολοφονικήν απόπειραν. Ο εκ των Αρχηγών της συνεργαζόμενης αντιπολιτεύσεως Ιωάν. Δραγούμης, συλληφθείς επίσης, απεπειράθη να διαφύγη. Εφ' ω, πυροβοληθείς, εφονεύθη.

Μνημείο Ίωνα Δραγούμη

Στο σημείο της εκτελέσεως (σήμερα λεωφόρος Βασιλίσσης Σοφίας, απέναντι από το ξενοδοχείο «Χίλτον») ανεγέρθηκε το 1921 μνημείο, λευκή κολώνα, όπως είχε ζητήσει με τους στίχους του ο Κωστής Παλαμάς, στη Νεκρική ωδή που είχε συνθέσει (8 Αυγ. 1920) εις μνήμην του Δραγούμη: «Λευκή, ας βαλθή όπου έπεσες, κολώνα, / (Πώς έπεσες, γραφή να μην το λέει) / λευκή, με της Πατρίδας την εικόνα. / Μόνο εκείνη ταιριάζει να σε κλαίει, / βουβή, μαρμαρωμένη να σε κλαίει.» Οι στίχοι αυτοί χαράχθηκαν στο μνημείο.

Κατά τη δεκαετία του 1980 στήθηκε ανδριάντας του Ίωνα Δραγούμη στην Πλατεία Μακεδονομάχων Θεσσαλονίκης, έργο του γλύπτη Γιάννη Παππά. Το χωριό πρώην Στράιστα της Πέλλας μετονομάσθηκε προς τιμήν του Δραγούμη, Ίδα.

Προσωπική ζωή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1908, ο Δραγούμης διέκοψε τη σχέση του με την Πηνελόπη Δέλτα όταν συνδέθηκε με την ηθοποιό Μαρίκα Κοτοπούλη, με την οποία παρέμεινε μέχρι τη δολοφονία του το 1920.

Συγγραφικό έργο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Από το συγγραφικό έργο του Ί. Δραγούμη ξεχωρίζουν το Μαρτύρων και ηρώων αίμα (1907), που είναι εμπνευσμένο από τη μακεδονική σύγκρουση, όπου εκφράζεται η πολιτική ιδεολογία του και είναι ουσιαστικά αφιερωμένο στο γαμπρό του Παύλο Μελά, καθώς και τα Σαμοθράκη (1909) και Όσοι ζωντανοί (1912). Δημοσίευσε πολλά άρθρα στο περιοδικό Νουμάς και στο περιοδικό που εξέδιδε ο ίδιος Πολιτική Επιθεώρησις κατά τα έτη 1916 και 1917.[26]

Εθνική και πολιτική ιδεολογία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οραματιστής ενός ρομαντικού[27], προοδευτικού ελληνικού κράτους με στοιχεία εθνικισμού, ανθρωπισμού και σοσιαλισμού[28] και υποστηρικτής μιας εναλλακτικής προσέγγισης της Μεγάλης Ιδέας, ενεπλάκη στα πάθη του εθνικού Διχασμού τα οποία και του στοίχισαν τη ζωή. Παρόλα αυτά και μετά τη δολοφονία του δεν έπαυσε να επηρεάζει την ελληνική σκέψη, όντας για πολλούς από τους θαυμαστές του «μάρτυρας και ήρωας του Ελληνισμού»[29] ή και «ένας από τους πιο παρεξηγημένους, περισσότερο αμαυρωμένους και λιγότερο δικαιωμένους διανοητές της νεοελληνικής σκέψης και συνείδησης»[30], για άλλους σωβινιστής[31][32], για άλλους ρομαντική και αμφιλεγόμενη, πάντοτε συναρπαστική προσωπικότητα.[33]

Κατά τον Δημήτρη Τζιόβα, ο Ίων Δραγούμης ανήκει σε εκείνους τους συγγραφείς και διανοούμενους που συγχέουν τον εθνικισμό με τον σοσιαλισμό, τον ατομικισμό και το θετικισμό ή ταλαντεύονται ανάμεσα σε προφανώς διαφορετικές θεωρήσεις.[34] Θεωρείται ένας από τους πλέον ιδιόρρυθμους αντιβενιζελικούς της εποχής του και φέρεται ότι μισούσε τον Ελευθέριο Βενιζέλο διότι τον θεωρούσε υπεύθυνο για την καταστροφή του σχεδίου του για την αναγέννηση των ελληνικών κοινοτήτων στα συμφραζόμενα της οθωμανικής αυτοκρατορίας[35], αν και η πραγματική αιτία για την αποτυχία του είναι από τη μία η ανάδυση του νεοτουρκικού εθνικισμού και από την άλλη η ανεδαφική του άποψη για τη σταδιακή μετάβαση της εξουσίας της οθωμανικής αυτοκρατορίας στους Έλληνες. Εξαιτίας αυτής της έχθρας και των νιτσεϊκών του επιδράσεων και των θεωριών περί του «πνεύματος του λαού», η εικόνα που είχε για το ελληνικό κράτος υπήρξε περιφρονητική.[36] Επί της ουσίας διακρίθηκε για τις αντιφατικές θέσεις του, στηλιτεύοντας ταυτόχρονα την κυβέρνηση και τον πρωθυπουργό που είχαν την πολιτική ευθύνη των στρατιωτικών ενεργειών και από την άλλη αναγνώριζε τη θετική δράση του στρατού και του βασιλιά Κωνσταντίνου.[36] Είχε αναφέρει μάλιστα πως «ο μεγαλύτερος εχθρός της Ελλάδας ήταν ο Βενιζέλος και οι συμπαραστάτες του, Κρητικοί και Μικρασιάτες»[37].

Κατά τον Κωνσταντίνο Θ. Δημαρά[38], ο Δραγούμης έπαιξε βασικό ρόλο στη διαμόρφωση της ελληνικής ιδεολογίας της περιόδου 1881-1913, η οποία ιδεολογία μάλιστα φθάνει στην κορύφωσή της με τον ίδιον, τον Μανουήλ Χαιρέτη και τον Περικλή Γιαννόπουλο. Το ελληνοκεντρικό πνευματικό αυτό ρεύμα (Κωνσταντίνος Σάθας, Γιάννης Ψυχάρης, Αργύρης Εφταλιώτης, Γρηγόριος Ξενόπουλος, Χαιρέτης, Γιαννόπουλος κ.ά.), όπως σημειώνει ο Κ. Θ. Δημαράς, αξιοποιεί την κληρονομιά της πρώτης πεντηκονταετίας του ελληνικού κράτους (όπου σύμφωνα με τους Σπυρίδων Ζαμπέλιο, Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο κ.ά. επικρατεί η ιδέα της συνέχειας του Ελληνικού Έθνους) και προσθέτει επιπλέον δύο σημαντικές ανελίξεις: Η πρώτη είναι η αξιοποίηση όλων των στοιχείων της ελληνικής κληρονομιάς (αρχαιότητα και Βυζάντιο, λαϊκή παράδοση, δημοτική γλώσσα) σε ένα ενιαίο και οργανωμένο σύνολο, και η δεύτερη είναι η μετάβαση από την ιδέα και τη θεωρία στην πράξη, μετάβαση η οποία κορυφώνεται με τον Μακεδονικό Αγώνα και τους Βαλκανικούς Πολέμους.

Αυτήν την εποχή, πριν τους Βαλκανικούς Πολέμους, είναι δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς τις ιδέες του Δραγούμη από αυτές του Χαιρέτη και του Γιαννόπουλου, σημειώνει ο Κ. Θ. Δημαράς.[39] Προσωπικός φίλος και θαυμαστής του Περικλή Γιαννόπουλου ο Δραγούμης, σημείωσε όταν η αυτοκτονία του πρώτου γνωστοποιήθηκε: «Μου φαίνεται πως τώρα που έφυγε εκείνος, είναι ανάγκη να φορτωθώ όλα τα βάρη εκείνου. Και γι' αυτό έχω πολλή δουλειά, πάρα πολλή δουλειά. Ούτε μια στιγμή της ζωής μου δεν πρέπει να χάσω». Άλλες σημαντικές πνευματικές επιρροές στον Ίωνα Δραγούμη, ιδιαίτερα στην περίοδο της νεότητός του, είναι ο Φρίντριχ Νίτσε και ο Μωρίς Μπαρές.[40] Ωστόσο ο Δραγούμης δεν θα περιοριστεί εκεί, αλλά στα χρόνια της ωριμότητάς του θα διαμορφώσει ολοκληρωμένη την πολιτική του ιδεολογία.[41]

Η εθνική και πολιτική ιδεολογία του Δραγούμη παρουσιάζεται από τον ίδιον συγκροτημένη και ολοκληρωμένη στο έργο του Ελληνικός πολιτισμός (1913-14, α΄ έκδ. περ. Γράμματα, Αλεξάνδρεια 1914). Είναι πολιτική ιδεολογία εθνικιστική, όπως όμως επισημαίνει ο Κωνσταντίνος Βακαλόπουλος[42], «ο εθνικισμός του Ίωνα δεν είχε να κάνει τίποτε με οποιαδήποτε άλλη μορφή εθνικισμού (κομμουνιστικού, περιφερειακού, διεθνιστικού, ολοκληρωτικού). Ο εθνικισμός του Ίωνα ήταν μορφή ενέργειας και η ύπαρξη του έθνους ήταν όλη ενέργεια, δηλαδή ζωή. Ήταν επόμενο λοιπόν οι ενεργητικοί άνθρωποι να είναι και εθνικιστές».[43] Η ιδεολογία του Δραγούμη θεμελιώνεται στους εξής άξονες:

α) Έθνος και κράτος:[44] Κατά τον Δραγούμη, το Ελληνικό Έθνος είναι πολύ ευρύτερο χρονικώς, τοπικώς και πληθυσμιακώς του Κράτους. Το Κράτος μοναδικό σκοπό υπάρξεως έχει την υπηρεσία του Έθνους. Το Έθνος (και κάθε έθνος της γης) σκοπό έχει τη δημιουργία και καλλιέργεια πολιτισμού (σε ειρηνική άμιλλα με τα άλλα έθνη).[45]

β) Φυλή:[46] Κατά τον Δραγούμη η ελληνική φυλή διετήρησε τον ιδιαίτερο χαρακτήρα και τη συνείδησή της κατά τη διάρκεια των χιλιάδων ετών της ιστορίας του Ελληνικού Έθνους[47], ο ίδιος όμως δεν αρνείται ούτε θεωρεί αρνητικές τις ξένες προσμίξεις, μόνον όταν όμως δεν είναι τόσες και τέτοιες που να διαλύουν την ταυτότητα της φυλής, αλλά αντιθέτως αφομοιώνονται γόνιμα από αυτήν. Όταν ολοκληρωθεί δε αυτή η γονιμοποιός αφομοίωση και η φυλή «κατασταλάξει» τότε είναι πάλι, γράφει, μια «καθαρή» φυλή, διαφορετική και μάλιστα νεαρή και γεμάτη ζωντάνια, αλλά η ίδια πάντοτε, εάν δεν έχει χάσει την «ψυχή» της. Τέτοια, αλλά μη κατασταλαγμένη ακόμη, θεωρεί ο Δραγούμης την ελληνική φυλή.

γ) Το «Εγώ» και η ταύτιση Έθνους, Φυλής και «Εγώ»· η ελληνική Φύση: Όπως παρατηρεί ο καθηγητής Κ. Βακαλόπουλος, ο Δραγούμης, το «εγώ» του, το έθνος του, η φυλή του, ο Ελληνισμός του, είναι έννοιες απόλυτα ταυτισμένες μεταξύ τους.[48] Ο Δραγούμης αισθανόταν τον εαυτό του σαν κύτταρο του ελληνισμού.[49] Έχουν επισημανθεί επιρροές στον Δραγούμη από τον ρομαντικό φυλετισμό του Αρθούρου-Ιωσήφ Γκομπινώ.[50] Η ταύτιση αυτή του Δραγούμη με το έθνος και τη φυλή του, στο Μαρτύρων και ηρώων αίμα (1907) συνδυάζεται με την αίσθηση του χρέους[51], ενώ στη Σαμοθράκη (1906-09) κορυφώνεται.[52]

Σε ένα δεύτερο επίπεδο μάλιστα ο Δραγούμης ταυτίζεται όχι μόνον με το έθνος, αλλά και με την ελληνική φύση (στο σημείο αυτό επηρεασμένος περισσότερο από τον φίλο του Περικλή Γιαννόπουλο): «Όταν αρχίζω να πελαγώνω μες στις ιδέες μου ή όταν αρχίζει να στερεύει το μυαλό μου, πιάνω μια πέτρα, ένα δέντρο, το χώμα για να βεβαιωθώ πως δεν παραστρατίζω ή πως παραστρατίζω». (Σαμοθράκη, 1906-09) και «Θα ήμουν σαν το κύμα, θα ήμουν σαν το χορτάρι και σαν τον άνεμο και σαν το βράχο. Δεν είμαι άνθρωπος». (Στην Πόλη, περ. Ο Νουμάς, τ. 129-130, Ιαν. 1905)

δ) Εξωτερική πολιτική: Μεγάλη Ιδέα, Ανατολικό κράτος, Πολιτική ένωση της Φυλής: Ο Δραγούμης αντιμάχεται με πάθος την «ελλαδική πολιτική των προσθηκών», την οποία κοντόφθαλμα, όπως υποστηρίζει, ακολουθεί το ελληνικό κράτος, αρπάζοντας το πολύ-πολύ κάποιο «κόκκαλο» και αδιαφορώντας για τον πολύ ευρύτερο εκτός συνόρων ελληνισμό.[53] Έτσι έρχεται σε οξεία σύγκρουση με τον Βενιζέλο, θεωρώντας ότι ο Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος (1912-13) είχε ακριβώς αυτό το αποτέλεσμα.[54] Σε αντίθεση πάντοτε με την πολιτική των προσθηκών, ο Δραγούμης, κατά τα έτη 1907-1909, όταν βρισκόταν με τον φίλο του Αθανάσιο Σουλιώτη-Νικολαΐδη ιδρύει στην Κωνσταντινούπολη την Οργάνωση Κωνσταντινουπόλεως, αμφιταλαντεύεται μεταξύ των δύο μεγαλοϊδεατικών οραμάτων[55]: της «Ανατολικής αυτοκρατορίας» (την οποία υποστηρίζουν ο Σουλιώτης και ο Κωνσταντίνος Σ. Σοκόλης, προσβλέποντας σε ένωση Ελλήνων και Τούρκων και ανασύσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας) και της «πολιτικής ένωσης της φυλής» (στενή συνεργασία και τελικώς απελευθέρωση ολόκληρου του ελληνισμού και συγκρότηση ενός μεγάλου ελληνικού κράτους που θα συμπεριλάβει ολόκληρο το έθνος). Τελικώς, ο Δραγούμης θα κρίνει το όραμα του Σουλιώτη ουτοπικό (η εκτουρκιστική πολιτική των Νεοτούρκων, άλλωστε, κατέδειξε ότι έτσι ήταν), οπότε γρήγορα θα κατασταλάξει στην πολιτική της «ενώσεως της φυλής».[56]

ε) Παράδοση:[57] Ο Δραγούμης υπερασπίζεται τη δημοτική παράδοση και αντιμάχεται το λογιωτατισμό-σχολαστικισμό και την αρχαιοπληξία. Η δημοτική παράδοση κατά τον Δραγούμη είναι ο ζωογόνος «χυμός του δέντρου» του ελληνισμού, «ο εσωτερικότερος και γνησιότερος κρίκος που μας συνεδένει με τους παλιότερους ελληνικούς πολιτισμούς όλους». Σε αυτό το πλαίσιο της ελληνικής παράδοσης ο Δραγούμης εντάσσει και την Ορθοδοξία. Μολονότι ο ίδιος δεν πιστεύει στην ύπαρξη αθάνατης ψυχής ανεξάρτητης από το σώμα και μπορεί να χαρακτηριστεί μάλλον άθεος ή αγνωστικιστής[58], δεν τον διακρίνει δε η ορθόδοξη πνευματικότητα και θρησκευτικότητα[59], στηλιτεύει δε καυστικά τις όποιες πολιτικές ολιγωρίες ιεραρχών της εκκλησίας, εν τούτοις υπερασπίζεται την Ορθοδοξία ως συνεκτικό ιστό, στήριγμα πνευματικό και πολιτικό, βασικό στοιχείο της παραδόσεως και του κοινοτικού πολιτισμού του Ελληνισμού.[60] Ο ίδιος γράφει χαρακτηριστικά:

«Όπου βρεθούνε δέκα Ρωμιοί φτειάνουν κοινότητα. Συνάζουν πρώτα χρήματα για την εκκλησιά. Άμα τη χτίσουνε φέρνουν παπά. Έπειτα και τις γυναίκες τους. Ύστερα, με τους δίσκους της εκκλησιάς, συνάζουν χρήματα και φτειάνουνε σκολειό. Τέλος φέρνουνε δάσκαλο για τα παιδιά τους - και νά την η κοινότητα».[61]

στ) Κοινοτισμός: Για τον Δραγούμη, θεμέλιο της πολιτικής οργάνωσης, σύμφυτη με την πολιτική παράδοση και το χαρακτήρα των Ελλήνων, είναι η κοινότητα. Σημειώνει: «Ο ελληνισμός είναι μια οικογένεια από κοινότητες. Το έθνος μας ολάκερο πάλι με κοινότητες πρέπει να κυβερνηθεί, και μόνο με κοινότητες θα προκόψει».[62]

ζ) Παιδεία και Γλώσσα, δημοτικισμός: Ο Δραγούμης αντιμάχεται με πάθος το λογιωτατισμό και την αρχαιοπληξία και πρωτοστατεί στο κίνημα του δημοτικισμού.[63] Αντιμάχεται επίσης την ξενομανία.[64]

η) Σοσιαλισμός-ανθρωπισμός: Ο Δραγούμης, μετά από μακρά πορεία εσωτερικού προβληματισμού θα καταλήξει, κατά τα χρόνια της εξορίας του και τελευταία της ζωής του (1917-20), στο συνδυασμό σοσιαλισμού και ανθρωπισμού. Γράφει χαρακτηριστικά ο ίδιος στο ημερολόγιό του (18-03-1919):

«Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να γίνω στενός σοσιαλιστής. Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να γίνω στενός πατριώτης. Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να νοιώσω τον εαυτό μου άτομο. Από άνθρωπος μιας τάξης με ορισμένα συμφέροντα τάξης, γίνομαι σοσιαλιστής με την πλατιά έννοια, και θέλω μια καινούρια οικονομία της κοινωνίας μου και των άλλων κοινωνιών. Από στενός πατριώτης, γίνομαι εθνικιστής, με τη συνείδηση του έθνους μου και όλων των άλλων εθνών, γιατί οι διαφορές των εθνών πάντα θα υπάρχουν, και έχω τη συνείδησή τους και χαίρομαι που υπάρχουν αυτές οι διαφορές, που με τις αντιθέσεις τους, με τις αντιλήψεις τους, υψώνουν την ανθρώπινη συνείδηση και ενέργεια. Από άτομο γίνομαι άνθρωπος».

Επιρροή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Προτομή του Ίωνα Δραγούμη στη Θεσσαλονίκη.

Στον κόσμο της τέχνης και του πολιτισμού

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο ελληνοκεντρισμός του, μαζί με τον ρομαντικό και ηρωικό του χαρακτήρα, αλλά και τον αριστοκρατικό και φιλελεύθερο μαζί τρόπο ζωής του[65] δημιούργησαν έναν μύθο, μια «προσωπική μυθολογία» για τον Δραγούμη, όπως σημείωσε ο Οδυσσέας Ελύτης.[33]

Ο Οδυσσέας Ελύτης περιγράφει την πολύπλευρη και συναρπαστική προσωπικότητα του Δραγούμη[66], σημειώνοντας ότι ο Δραγούμης υπήρξε «αριστοκράτης», από αυτούς που «κατακτούν με το σπαθί τους τις ιδιότητες που συνεπάγεται» η λέξη, «γλυκοαίματος και θανάσιμα μισητός, άνθρωπος των σαλονιών και των κομιτάτων, δημοτικιστής και γόνος καθαρολόγων, σεμνός και ερωτιάρης, εχθρός της μικρής και εντίμου Ελλάδος αλλ' αδελφικός φίλος του βασιλέως, μακράν μέχρι θανάτου από τον Ελευθέριο Βενιζέλο και οραματιστής κοινός μιας άλλου είδους μεγάλης Ελλάδας. Αυτές όλες οι πέρλες, δε συνθέτουν μόνον ένα μυστηριώδες όνομα, παρά γεννούν μια προσωπική μυθολογία, που με γέμιζε γοητεία σ' όλη την πρώτη μου νεότητα. [...] Στη Σαμοθράκη του εξακολουθώ να βρίσκω ίσαμε σήμερα τον λεπτοφυή συγγραφέα και πατριώτη από πηγή. [...] Στο βάθος το ήξερε καλά κι ο ίδιος όταν έλεγε: «Να μεγαλώνω σα φυτό στη Ρωμιοσύνη μέσα. Σκοπό να μην έχω, παρά να είμαι εγώ ο σκοπός μου. Να περνώ στη Ρωμιοσύνη μέσα σαν άστρο που λάμπει στο σκοτάδι. Η μορφή μου, περνώντας, να ξυπνά τους άλλους και να θέλουν να τη μιμούνται...»

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγραψε ότι «Ο Ίων Δραγούμης κι ο Πέτρος Βλαστός είναι, θαρρώ, οι δυο άνθρωποι που περισσότερο τίμησα και αγάπησα στη ζωή μου».[67]

Κατά τον Άγγελο Σικελιανό ο Δραγούμης υπήρξε ο «απόστολος μιας θρησκείας που θα στηριζόταν στην παγκόσμια συνθετική Εποπτεία και Σκέψη των μεγάλων Προσωκρατικών» και ερμηνεύοντας την προσπάθεια του Δραγούμη «να βρει τον ενιαίο Ρυθμό του Εθνικισμού, του Σοσιαλισμού και του Ανατολισμού» αναφέρει τον πολιτικό στοχασμό του Ηρακλείτου για «μιαν Υπερελληνικήν Οργάνωση».[68]

Στην πολιτική

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο πατριωτισμός και η ακεραιότητα του Δραγούμη αναγνωρίστηκαν κυρίως από τους ομοϊδεάτες του που αντιπροσώπευαν και το ελληνοκεντρικό πνεύμα της εποχής, αλλά οι πολιτικές του ιδέες έγιναν αντικείμενο αντιπαραθέσεων και διαφορετικών αναγνώσεων από όλους τους ιδεολογικούς χώρους στο μέλλον.

Έτσι, για τον ελληνικό εθνικισμό ο Δραγούμης έγινε σύμβολο, συχνά ως μέλος μιας αχώριστης τριάδος: Περικλής Γιαννόπουλος, Ίων Δραγούμης, Παύλος Μελάς, όπως μεταξύ άλλων αναφέρουν ο Δημήτρης Πικιώνης[69], ο Ρένος Αποστολίδης[70], ο Δημήτρης Λαζογιώργος-Ελληνικός[71], ο Νικόλαος Καρράς[72] κ.ά., χρησιμοποιήθηκε ως ομοϊδεάτης των σύχρονων εθνικιστών χαρακτηριζόμενος ως «προφήτης του ελληνικού εθνικισμού»[73] και «Έλληνας για όλες τις εποχές»[74].

Στα μεταπολεμικά χρόνια, και συγκεκριμμένα με εκκίνηση την εκτροπή του 1965 (Ιουλιανά, Αποστασία), ο Ανδρέας Παπανδρέου επανέφερε τη σκέψη του Δραγούμη στο προσκήνιο, όταν τον επικαλέστηκε για να επαναδιατυπώσει μια εναλλακτική εκδοχή της Μεγάλης Ιδέας, πέρα από το χώρο της Δεξιάς «εθνικοφροσύνης»: τον «προοδευτικό εθνικισμό».[75][76] Σε άρθρο του στο Βήμα της 23ης Αυγούστου 1966 αναφέρει[77]:

Ένας που εκφράζει καλά το ιδανικό της Εθνικής Αναγέννησης είναι ο Ίων Δραγούμης, που έγραφε το 1905: «Είναι σκληρή η ιδέα πως χάνεται η Πόλη, αλλά δεν με ταράζουν βυζαντινά όνειρα τόσο, όσο η γνώση πως, είτε έχουμε είτε δεν έχουμε την Πόλη, είμαστε μέτριοι, ψόφιοι, κακομοιριασμένοι, κοιμισμένοι και μέτριοι, μέτριοι. Οι λέξεις: «Να πάρουμε την Πόλη» είναι σύμβολο, που δεν σημαίνει «Να ξαναφτιάσουμε τη βυζαντινή αυτοκρατορία», αλλά «Να είμαστε δυνατοί». Έτσι το ιδανικό της ποσοτικής αυξήσεως μετατίθεται σε ιδανικό ποιοτικής αυξήσεως. Να είμαστε δυνατοί. Πρέπει να κινητοποιηθούν οι Έλληνες που δεν φέρουν την ελληνικότητά τους σαν βάρος ή ατυχία, που θα θέσουν στόχους μεγάλους και τολμηρούς.

Για μεγάλο τμήμα της ελληνικής αριστεράς, εκτιμήθηκε ο πατριωτικός και ανθρωπιστικός και κοινοτικός-σοσιαλιστικός (ιδίως στα χρόνια της ωριμότητός του) χαρακτήρας.[78] Ο Γιώργος Καραμπελιάς, στην πνευματική αντιπαράθεση Γεωργίου Σκληρού και Ίωνα Δραγούμη[79] θα αναγνωρίσει ως κοινό στοιχείο σε αμφότερους τον πατριωτισμό και το όραμα της υπερβάσεως των εσωτερικών αντιθέσεων της ελληνικής κοινωνίας, κατατάσσοντάς τους τελικά στο ίδιο πολιτικό και ιδεολογικό ρεύμα[80].

Άλλοι είδαν στον συνδυασμό εθνικισμού και κοινοτισμού-σοσιαλισμού της ωριμότητας του Δραγούμη συγγένεια είτε με τη σοσιαλδημοκρατία[81] είτε και με τον πρώιμο εθνικοσοσιαλισμό.[82]

Αποτίμηση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Από τα γραπτά του προκύπτει ότι ο Δραγούμης υπήρξε πνεύμα ανήσυχο και πολύπλευρο, ανοικτό σε όλες τις ιδέες· βασάνιζε τις πεποιθήσεις του[83], δεν ήταν δουλικά προσκολλημένος σε καμία ιδεολογία, όλες αντιθέτως τις αφομοίωνε δημιουργικά στη δική του προσωπικότητα και τις υπέτασσε μόνον στην ελληνική παράδοση. Χαρακτηριστικές είναι οι φράσεις του ιδίου από το ημερολόγιό του (06-04-1919):

«Μια περίοδο της ζωής μου εθνικιστική (από τα 1902 ως τα 1914 απάνω κάτω). Έπειτα έβαλα μια pétition de principe στο νασιοναλισμό μολονότι ενεργούσα σύμφωνά του. Τώρα μπαίνω σε μια σοσιαλιστική και ανθρωπιστική περίοδο. Αρχίζω να λαβαίνω συνείδηση του αναρχισμού μου (1917-1919) και προχωρώ. Και σ' αυτό πρέπει να βάλω une pétition de principe. Στην πρώτη περίοδο επίδραση του Nietsche και Barrès. Στη δεύτερη Τολστόι, Rousseau, Κροπότκιν, Gide. Στην πρώτη περίοδο Μακεδονική ενέργεια. Στη δεύτερη Ρωσική επανάσταση και κοινωνική επανάσταση παντού. Στη Μακεδονική ενέργεια έλαβα μέρος, στην κοινωνική επανάσταση όχι ακόμα. Ο Barrès στον νασιοναλισμό που έπλασε δεν έκαμε άλλο παρά να δώσει συνείδηση σ' ένα αίσθημα βαθιά ριζωμένο στην ανθρώπινη ψυχή, στον πατριωτισμό. Ο Κροπότκιν και Μπακούνιν δεν κάνουν άλλο παρά να δίνουν συνείδηση (τη συνείδηση που αυτοί οι ίδιοι έλαβαν) ενός άλλου βαθιού αισθήματος, της αλληλοβοήθειας μεταξύ στους ανθρώπους. Ούτε ο πρώτος ούτε ο δεύτερος εδημιούργησαν τίποτε, μόνο έλαβαν και έδωσαν συνείδηση. Ο πατριωτισμός και η αλληλοβοήθεια υπάρχουν πάντα, με στενότερα ή πλατύτερα όρια (χωριό, πολιτεία, κράτος, έθνος, κοινότητα, αδελφάτα, συνεταιρισμοί, συνασπισμοί) και σύμφωνά τους ενεργούσαν και ενεργούν οι άνθρωποι. Οι νασιοναλιστές και οι αναρχικοί και σοσιαλιστές μόνο τα εφώτισαν, έκαμαν φωτεινή και μονομερή προβολή ενός αισθήματος όπως και οι ατομικιστές φώτισαν το άλλο αίσθημα τον εγωισμό (με αρχή την αυτοσυντηρησία)».

Συγκινείται λοιπόν ο Δραγούμης από τον σοσιαλισμό, όσον αφορά στον ανθρωπισμό που ως ιδανικό αυτός περιέχει, τον απορρίπτει όμως όσον αφορά στην πάλη των τάξεων και στον ισοπεδωτισμό προς τα κάτω (ημερολόγιο, 19-03-1919). Στο δε ημιτελές μυθιστόρημα Τρεις φίλοι, ο Δραγούμης φθάνει στο να συμβιβάσει το εθνικό με το σοσιαλιστικό ιδανικό. Συγκινείται από τον εθνικισμό του Μπαρές και τον εγωϊσμό και την ηρωική ηθική του Νίτσε, δεν παύει όμως ποτέ να τον εντάσσει στο ανθρωπιστικό πλαίσιο και μάλιστα αυτό της ελληνικής λαϊκής κοινοτικής παράδοσης.

Την περίοδο της οξύνσεως του μακεδονικού ζητήματος την δεκαετία του 1990 τα έργα του Δραγούμη γνώρισαν νέες εκδόσεις, η δε φράση του «Αν τρέξουμε να σώσουμε την Μακεδονία, εμείς θα σωθούμε»[84] επαναλήφθηκε σε λόγους και κείμενα.[85]

Τον Δεκέμβριο του 2007 ιδρύθηκε το Ινστιτούτο Εθνικών και Κοινωνικών Μελετών «Ίων Δραγούμης»[86], με πρόεδρο τον Χρίστο Γούδη.

Προς τιμήν του Ίωνος δραγούμη στην Θεσσαλονίκη έχει δοθεί το όνομα του σε μια από τις κεντρικότερες οδούς,.

Έργα του

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Το Μονοπάτι (1902)
  • Μαρτύρων και ηρώων αίμα (1907)
  • Σαμοθράκη (1908)
  • Όσοι ζωντανοί (1911)
  • Ελληνικός πολιτισμός (1914)
  • Σταμάτημα (1918)
  • Ο ελληνισμός μου και οι Έλληνες (Εκδόθηκε το 1927 υπό την επιμέλεια του αδελφού του Φίλιππου Δραγούμη)

Απεικονίσεις του Ίωνος Δραγούμη

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Έκθεση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εκδόσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Το 1985 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κάκτος το μυθιστόρημα Η εκτέλεση του Φρέντυ Γερμανού με θέμα τη δολοφονία του Ίωνος Δραγούμη.[88]
  • Το 2009, προβλήθηκε από το κανάλι ΣΚΑΪ η σειρά Μεγάλοι Έλληνες με αφήγηση του Αλέξη Παπαχελά μετά από ψηφοφορία του κοινού για τις 100 σημαντικότερες προσωπικότητες Ελλήνων όλων των εποχών. Τελικά, παρουσιάστηκε στη σειρά η ζωή των δέκα πρώτων από αυτούς. Ο Ίων Δραγούμης κατείχε την 72η θέση.[89] Οι βιογραφίες και των προσωπικοτήτων (μεταξύ των οποίων και ο Δραγούμης) κυκλοφόρησαν σε μια συλλογική έκδοση της ίδιας χρονιάς με τίτλο 100 μεγάλοι Έλληνες, οι κορυφαίοι όλων των εποχών.[90]
  • Στη σχέση του Δραγούμη με την Πηνελόπη Δέλτα εστιάζει το μυθιστόρημα του Στέφανου Δάνδολου "Ιστορία χωρίς όνομα", που κυκλοφόρησε το 2017 από τις εκδόσεις Ψυχογιός.[91]
  • Το βιβλίο Χρηστουλάκης Χρήστος, Ίων Δραγούμης, Μαρίκα Κοτοπούλη του Χαράλαμπου Παπαλουκά που κυκλοφόρησε το 2019 από τις εκδόσεις Άνθρωποι και Πολιτική περίεχει επιστολές που αντάλλαξαν τα τρία πρόσωπα του τίτλου.[92]
  • Το τρίγωνο Δραγούμη, Δέλτα και Κοτοπούλη έχει θέμα το κεφάλαιο "Ο Ίων Δραγούμης, η Πηνελόπη Δέλτα και η Μαρίκα Κοτοπούλη: Ο Άμλετ, η Κυρία και η θεατρίνα" στο βιβλίο της Λένας Διβάνη Ζευγάρια που έγραψαν την ιστορία της Ελλάδας (2020) των εκδόσεων Πατάκη.[93]
  • Το 2021, κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη το βιβλίο Ίων Δραγούμης, Τα «κρυμμένα» ημερολόγια (Οκτώβριος 1912-Αύγουστος 1913) σε επιμέλεια του Νώντα Τσίγκα, ο οποίος και σχολιάζει τα ημερολόγια.[94]

Θέατρο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Η τελευταία συνάντηση του Δραγούμη με την Πηνελόπη Δέλτα απεικονίζεται στο θεατρικό "Τελευταία συνάντηση: Πηνελόπη Δέλτα - Ίων Δραγούμης" της Μαρίας Παπαδήμα που ανέβηκε το 2019 στο θέατρο Olvio της Αθήνας σε σκηνοθεσία Ειρήνης Ευαγγελάτου με τον Μάνο Κωστή στον ρόλο του Δραγούμη.[95]
  • Το 2021, δύο χρόνια, ανέβηκε στο Θέατρο Αριστοτέλειον στη Θεσσαλονίκη η παράσταση "Ιστορία χωρίς όνομα" σε διασκευή του ομότιτλου μυθιστορήματος του Στέφανου Δάνδολου σκηνοθετημένη από τον Κώστα Γάκη. Τον Δραγούμη ενσάρκωσε ο Τάσος Νούσιας.[96]

Τηλεόραση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Με βάση το μυθιστόρημα του Φρέντυ Γερμανού και σε σενάριο του ιδίου, γυρίστηκε η ομώνυμη τηλεοπτική σειρά με τίτλο Η εκτέλεση σε σκηνοθεσία Κώστα Κουτσομύτη. Πρωτοπροβλήθηκε το 1993 και τον Ίωνα Δραγούμη ενσαρκώνει ο Κώστας Αρζόγλου.[97]
  • Ο χαρακτήρας του Δραγούμη υπήρχε και στην ιστορική σειρά του 2008 Παύλος Μελάς: Γράμματα από την Μακεδονία ποου πρωτοπροβλήθηκε στην ΕΤ3 με τον Αντώνη Φραγκάκη στον ομώνυμο ρόλο.[98]
  • Στις 13 Μαρτίου 2020 προβλήθηκε το πέμπτο επεισόδιο της σειράς ντοκιμαντέρ του Cosmote History Ζευγάρια που έγραψαν ιστορία με τίτλο "Ίων Δραγούμης, Πηνελόπη Δέλτα, Μαρίκα Κοτοπούλη". Η σειρά βασίστηκε στο βιβλίο Ζευγάρια που έγραψαν την ιστορία της Ελλάδας της Λένας Διβάνη.[99]
  • Τον Μάιο της ίδιας χρονιάς (2020) στο πλαίσιο της σειράς ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ2 Βίοι παράλληλοι, προβάλλεται το 3ο επεισόδιο με τίτλο "Δημήτριος Γούναρης - Ίων Δραγούμης, Μικρά, αλλ ’έντιμος Ελλάς;" με αναφορά στον πολιτικό βίο και το τραγικό τέλος των δύο ανδρών που έγιναν θύματα του Εθνικού Διχασμού. Η σκηνοθεσία είναι των Αλέξανδρου Κακαβά και Αδαμάντιου Πετρίτση.[100]

Σημειώσεις - Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Ιωάννης Μαζαράκης, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΔ΄, Εκδοτική Αθηνών, 1977, σελ. 236-238 λεπτομερέστερα για τη δράση του Δραγούμη ως προξένου Μοναστηρίου βλ. Κωνσταντίνος Βακαλόπουλος, Ίων Δραγούμης, Μαρτύρων και Ηρώων αίμα - Ανατομία της ελλαδικής πραγματικότητας, εκδ. Σταμούλης 2008, ISBN 978-960-6741-93-7, κεφ. «Η συμβολή του Ίωνα στην οργάνωση της Μακεδονικής Αντίστασης», σελ. 143-150 και κεφ. «Η μακεδονική εμπειρία», σελ. 151-159
  2. ↑ Βακαλόπουλος, Κωνσταντίνος Α. (1983). Ο Βόρειος Ελληνισμός κατά την πρώιμη φάση του Μακεδονικού Αγώνα (1878-894). Θεσσαλονίκη: Ίδρυμα Μελετών της χερσονήσου του Αίμου. 
  3. ↑ Δημαράς, Κωνσταντίνος Θ. (1985). Σκλαβενίτη, Κωστούλα, επιμ. Ιστορία της Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας (7η έκδοση). Αθήνα: Γνώση. σελ. 401-402, 609. ISBN 9789602356388. 
  4. ↑ Δημαράς, Κωνσταντίνος Θ. (1977). «Η διακόσμηση της ελληνικής ιδεολογίας» στο «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους». ΙΔ΄. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών. σελ. 408-409. ISBN 9789600508635. 
  5. ↑ «Από τον Βενιζέλο στον Μητσοτάκη». www.iospress.gr. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2016. 
  6. ↑ 6,0 6,1 «Αρχείο Οικογένειας Στέφανου και Ελίζας Δραγούμη». Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα. Ανακτήθηκε στις 13 Δεκεμβρίου 2020. 
  7. ↑ Σωτηρόπουλος, Θεόδωρος (1986). Φύλλα Ημερολογίου τόμος Ε’ (1913-1917). Αθήνα: Εκδόσεις Ερμής. σελ. 74. 
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Χρονογραφία του Ίωνος Δραγούμη, στο: Επιτάφια στήλη στον Ίωνα Δραγούμη-Εκατό χρόνια από τη γέννησή του, Τετράδια Ευθύνης-7, [1978;], σελ. 147
  9. ↑ Κατερίνα Δαφέρμου «Ένας κυκλώνας που τα σάρωσε όλα» Βήμα της Κυριακής
  10. ↑ Κωνσταντίνος Σβωλόπουλος, «Ανέκδοτες εκθέσεις από τα αλύτρωτα εδάφη: Μοναστήρι-Φιλιππούπολη-Δεδέαγατς»,στο: Επιτάφια στήλη στον Ίωνα Δραγούμη-Εκατό χρόνια από τη γέννησή του, Τετράδια Ευθύνης-7, [1978;], σελ. 96-118
  11. ↑ «e - Alexandria - Ιων Δραγούμης (1878 - 1920)». 6 Ιουνίου 2012. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Μαρτίου 2012. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2016. CS1 maint: Unfit url (link)
  12. ↑ Δαφέρμου, Κατερίνα (22 Φεβρουαρίου 2009). «Ενας κυκλώνας που τα σάρωσε όλα». Ειδήσεις - νέα - Το Βήμα Online. Ανακτήθηκε στις 11 Απριλίου 2022. 
  13. ↑ 13,0 13,1 Ίων Δραγούμης, Φύλλα Ημερολογίου, Στ΄, σελ. 41-42, 12 Φεβρουαρίου 1919, δημοσιεύτηκε υπό τον τίτλο «Ο Βενιζέλος και ο ιμπεριαλισμός», στο Αριστερά και Ανατολικό Ζήτημα, εκδ. Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα, 1998, σελ. 156, 157.
  14. ↑ «Εξορία Ιωάννου Μεταξά». www.ioannismetaxas.gr. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2016. 
  15. ↑ Πέτρος Γλέζος, «Ίων Δραγούμης», στο: Επιτάφια στήλη στον Ίωνα Δραγούμη-Εκατό χρόνια από τη γέννησή του, Τετράδια Ευθύνης-7, [1978;], σελ. 71
  16. ↑ «ΑΝΤΙΝΟΜΙΕΣ ΚΑΙ ΑΝΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΙ ΣΤΟ ΒΩΜΟ ΤΗΣ «ΜΙΚΡΑΣ ΠΛΗΝ ΕΝΤΙΜΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ»». 
  17. ↑ Πέτρος Ωρολογάς – Δημοσθένης Κούκουνας, Ίων Δραγούμης, τόμ. 6, εκδ. Μέτρον, 2008, σελ. 47-50
  18. ↑ φύλλα Ημερολογίου, Κορσική, 12 Μαρτίου 1919, σελ. 54
  19. ↑ φύλλα Ημερολογίου, Κορσική, 21 Μαρτίου 1919, σελ. 63
  20. ↑ Η πολιτική δραστηριότητα του Ίωνος Δραγούμη, διδακτορική διατριβή, Φώτης Παρασκευόπουλος, σελ 485-486
  21. ↑ Τσίγκας, Νώντας (12 Αυγούστου 2022). «"Αυτός είναι, πιάστε τον και σκοτώστε τον…": Μικρό χρονικό της δολοφονίας του Ιωνος Δραγούμη». Η Καθημερινή (Αθήνα). https://www.kathimerini.gr/culture/books/561970897/aytos-einai-piaste-ton-kai-skotoste-ton/. Ανακτήθηκε στις 12 Αυγούστου 2022. 
  22. ↑ Μάζης, Γιάννης Α. (2016) Ίων Δραγούμης, ο ασυμβίβαστος, Αθήνα, Μεταίχμιο, σελ. 448-462, ISBN 978-618-03-0689-7
  23. ↑ Δημοσθένης Κούκουνας, «Ίων Δραγούμης: Ο διαλεχτός του Ελληνισμού», σελ. 67-144, και ειδικότερα τη δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη σελ. 107-144, στο Πέτρος Ωρολογάς - Δημοσθένης Κούκουνας, «Ίων Δραγούμης», σειρά «Ιστορικές Μορφές», τ. 6, εκδ. Μέτρον, 2008, ISSN 1790-9481
  24. ↑ Αρχείο Π.Σ. Δέλτα, τ. Α΄, «Ελευθέριος Βενιζέλος», επιμ. Π.Α. Ζάννας, 1978, σελ. 265
  25. ↑ «Ιδού το Έγκλημα του Μεγαλουργού Κυβερνήτου, τον οποίον έπληξαν δολοφονικαί σφαίραι». εφημερίδα Μακεδονία. 1920-08-02. http://efimeris.nlg.gr/ns/pdfwin.asp?c=124&dc=2&db=8&da=1920. Ανακτήθηκε στις 2016-06-30. 
  26. ↑ Βασίλης Λαούρδας, «Ο Ίων Δραγούμης και η εποχή του», στο: Επιτάφια στήλη στον Ίωνα Δραγούμη-Εκατό χρόνια από τη γέννησή του, Τετράδια Ευθύνης-7, [1978;], σελ. 44
  27. ↑ Stephanidēs, Giannēs D. (1 Ιανουαρίου 2007). Stirring the Greek Nation: Political Culture, Irredentism and Anti-Americanism in Post-war Greece, 1945-1967. Ashgate Publishing, Ltd. σελ. 32. ISBN 9780754660590. 
  28. ↑ «ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ – ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ». ΕΛΛΗΝΙΚΩΣ ΔΙΕΞΕΡΧΟΜΑΙ. 1 Αυγούστου 2018. Ανακτήθηκε στις 10 Απριλίου 2021. 
  29. ↑ Χρίστος Γούδης, «Προσκλητήριο πεσόντων» από την ποιητική συλλογή «Έλληνες», εκδ. Μέτρον, 2006, και Χρίστος Γούδης, «Ίων Δραγούμης: Πάντα επίκαιρος», εισήγηση στην ημερίδα «Ίων Δραγούμης και Ελληνισμός», Παλαιά Βουλή 24-9-2009, Ινστιτούτο Εθνικών και Κοινωνικών Μελετών «Ίων Δραγούμης»: «Δραγούμης Ίων / Οραματιστής / Ο νους του στη Μεγάλη Ιδέα / Εξετελέσθη από παρακρατικούς / Μαρτύρων και ηρώων αίμα / Χυμένο άδικα / Πάνω στη γης που αγαπούσε»
  30. ↑ Βακαλόπουλος, Κωνσταντίνος (2008). Ίων Δραγούμης, Μαρτύρων και Ηρώων αίμα - Ανατομία της ελλαδικής πραγματικότητας. Αθήνα: εκδόσεις Σταμούλης. σελ. 13. ISBN 978-960-6741-93-7. 
  31. ↑ Ο Peter Bien στο Kazantzakis: Politics of the Spirit, Volume 2 Αρχειοθετήθηκε 2010-06-25 στο Wayback Machine., χαρακτηρίζει την ιδεολογία του Νίκου Καζαντζάκη κατά τη δεκαετία του 1910 ως «Δραγούμειο σωβινισμό»
  32. ↑ Ο Bruce Merry στην Encyclopedia of modern Greek literature γράφει για αλυτρωτισμό στην πολιτική ιδεολογία του Δραγούμη και χαρακτηρίζει ως σοβινιστικό ένα ποίημα που του αφιέρωσε ο Νίκος Καζαντζάκης μετά θάνατον.
  33. ↑ 33,0 33,1 Ελύτης, Οδυσσέας (2006). Οι πολλοί Έλληνες του ενός Δραγούμη στο Οδυσσέας Ελύτης, «Εν λευκώ». Αθήνα: εκδόσεις Ίκαρος. σελ. 326-327. ISBN 960-7233-26-3. 
  34. ↑ Tziovas, Dimitris (2003). The Other Self. U.S.: Lexington Books. σελ. 38. 
  35. ↑ Kitromilides, Paschalis M. (2008). Eleftherios Venizelos. Edinburgh: Edinburgh University Press. σελ. 129. 
  36. ↑ 36,0 36,1 «Ο Ίωνας Δραγούμης και οι τύχες του Ελληνισμού». www.fhw.gr. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2016. 
  37. ↑ Αγτζίδης, Βλάσης (21 Φεβρουαρίου 2009). «Προσεγγίζοντας τον αντιπροσφυγικό αναθεωρητισμό». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Δεκεμβρίου 2011. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2016. 
  38. ↑ Δημαράς, Κωνσταντίνος Θ. (1977). κεφ. «Η διακόσμηση της ελληνικής ιδεολογίας» στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. ΙΔ΄. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών. σελ. 398-409. 
  39. ↑ Κ. Θ. Δημαράς, κεφ. «Η διακόσμηση της ελληνικής ιδεολογίας» στο «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», τόμος ΙΔ΄, Εκδοτική Αθηνών, 1977, σελ. 408: «Η συγκέντρωση βολής την οποία παρουσιάζουν στην Ελλάδα εκείνη την ώρα «Εθνολογισμοί» (1905), «Νέον Πνεύμα» (1906), «Μαρτύρων και Ηρώων αίμα» (1907), είναι κάτι που πρέπει να έχει αντικειμενική βαρύτητα στα μάτια του ιστοριογράφου.»
  40. ↑ Αικατερίνη Κουμαριανού, λήμμα «Ίων Δραγούμης» στην εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάνικα, εκδ. Πάπυρος: «Σε όλο το έργο του ανιχνεύεται η επίδραση του Νίτσε και του Μ. Μπαρρές.»
  41. ↑ Αικατερίνη Κουμαριανού, λήμμα «Ίων Δραγούμης» στην εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάνικα, εκδ. Πάπυρος: «Η συμβολή του στη διαμόρφωση εθνικής ιδεολογίας πρέπει να αναζητηθεί στα χρόνια της ωριμότητας.»
  42. ↑ Βακαλόπουλος, Κωνσταντίνος (2008). Ίων Δραγούμης, Μαρτύρων και Ηρώων αίμα - Ανατομία της ελλαδικής πραγματικότητας, κεφ. «Έθνος». Αθήνα: εκδόσεις Σταμούλης. σελ. 69. ISBN 978-960-6741-93-7. 
  43. ↑ Ο ίδιος ο Δραγούμης γράφει («Ο ελληνισμός μου και οι Έλληνες», 1903-09): «Ο εθνικισμός είναι μορφή της ενέργειας. [...] Λοιπόν οι ενεργητικοί άνθρωποι δεν μπορεί παρά να είναι εθνικισταί, είτε το ξέρουν είτε μη, δεν μπορεί παρά να ζουν ανάμεσα στο έθνος τους και εκεί να ξοδεύουν τη δύναμή τους και εκεί να παίρνουν δύναμη.»
  44. ↑ Δραγούμης, Ίων (1993) [1914]. Ελληνικός Πολιτισμός»: κεφ. «Το έθνος» και κεφ. «Το κράτος». Θεσσαλονίκη (α΄ έκδοση Αλεξάνδρεια): (επανέκδοση) Φιλόμυθος. σελ. 51-63, 64-72. ISBN 960-7375-01-7. 
  45. ↑ Ίων Δραγούμης, «Ελληνικός Πολιτισμός», ό.π., κεφ. «Το έθνος», σελ. 67-70: «Ποιος είναι των εθνών ο σκοπός ο τελικός, πές τον προορισμό, πές τον αποστολή, πές τον ανάγκη; Ο πολιτισμός! Να έργο άξιο για τα έθνη, έργο ανθρωπιστικό, έργο αληθινά ανθρώπινο. Να η δικαιολογία των εθνών. Να πώς τα έθνη είναι χρήσιμα στην ανθρωπότητα. [...] Πολιτισμούς γεννούν τα έθνη και αυτά μονάχα. Και αυτή είναι η αξιοσύνη τους η μεγάλη. [...] Δεν φτάνει όμως να είναι ένα έθνος πολιτισμένο, πρέπει κιόλα να είναι πολιτισμένο από δικό του πολιτισμό. [...] Και είναι απαραίτητα όλα τα έθνη.»
  46. ↑ Δραγούμης, Ίων (1993) [1911]. Όσοι Ζωντανοί: κεφ. «Η φυλή». Θεσσαλονίκη: (επανέκδοση) Φιλόμυθος. σελ. 222-232. ISBN 9789607375025. 
  47. ↑ ό.π., σελ. 223: «Η φυλή η ελληνική, όσο και να ανακατώθηκε με άλλες φυλές, δεν έχασε το εγώ της και γι' αυτό έμεινε ελληνικό έθνος από τον παμπάλαιο καιρό ίσαμε σήμερα.»
  48. ↑ Κωνσταντίνος Βακαλόπουλος, ό.π., σελ. 72
  49. ↑ Κωνσταντίνος Βακαλόπουλος, ό.π., σελ. 87: «Δεν χωρεί καμμιά αμφιβολία ότι στον Ίωνα υπήρξε συμπυκνωμένο όχι μόνο το Έθνος, αλλά και ο Ελληνισμός. Για τον Ίωνα οι Έλληνες ήταν κάτι το ξεχωριστό. Ήταν οι πρώτοι άνθρωποι και οι τέλειοι, εκείνοι οι οποίοι είχαν πλάσει το ανθρώπινο κορμί, αυτοί που, από εξαιρετική αγάπη για τον άνθρωπο, είχαν πλάσει τον άνθρωπο. Τον Ελληνισμό τον ήθελε σαν ένα παντοτινό ποτάμι, στο οποίο θα έτρεχαν μέσα πάντα Έλληνες. Εκείνοι θα ήταν περαστικοί, αλλά ο Ελληνισμός, σαν Ιδέα, σαν Όραμα, θα έμενε πάντα μια αστείρευτη πηγή. Ο Ελληνισμός του Ίωνα δεν είχε χρονικά όρια. Ξεκινούσε από τους προγόνους κι έφτανε ως τους απογόνους του. Εκείνος θεωρούσε τον εαυτό του ως συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους. Δούλευε για τον Ελληνισμό δουλεύοντας για τον εαυτό του. Αναζητώντας τις ρίζες του, την ταυτότητά του, επεδίωκε να νιώσει πρωταρχικά τον εαυτό του. Ήθελε να είναι βέβαιος πως ό,τι κι αν έκανε, θα ήταν ορθό γιατί θα ήταν ελληνικό είτε το ένιωθε είτε όχι, είτε το συλλογιζόταν είτε όχι. Ο Ίων αισθανόταν τον εαυτό του σαν κύτταρο του Ελληνισμού.»
  50. ↑ Κωνσταντίνος Βακαλόπουλος, ό.π., σελ. 27
  51. ↑ Στο Κ. Βακαλόπουλος, ό.π., σελ. 221: «Ναι, συ θα σώσης το Ρωμέϊκο. Ο καθένας πρέπει να ξέρη ότι σ' αυτόν έλαχε να σώση το έθνος του.» και σελ. 223: «Όταν ένας του Γένους δεν θέλει να χαθή το Γένος, πώς μπορεί το Γένος να χαθή; Αφού εγώ δεν το θέλω, πώς μπορεί να χαθή το Έθνος μου;»
  52. ↑ Στο Κ. Βακαλόπουλος, ό.π., σελ. 110-111: «Είτε θέλοντας είτε μη, αισθάνομαι τον εαυτό μου ένα με τους ανθρώπους του έθνους μου. [...] Αγάπησα τη φυλή μου, όταν είδα πως γεννήθηκα σαν άνθος από μέσα της, συμπύκνωμά της. Την αντιπροσωπεύω όλην, τα όνειρά της είναι όνειρά μου και οι ελπίδες μου ελπίδες της. Αν έχασε την ελπίδα της, θα της δώσω την δική μου και πάλι απ' αυτήν θα πάρω ελπίδα εγώ, αν απελπιστώ. Αν δεν έχει τώρα ιδανικό ή όνειρο κανένα η φυλή μου, θα της δώσω τα δικά μου όνειρα και ιδανικά, και πάλι όμως τη δύναμη για να τα πλάσω, τα όνειρά μου και τα ιδανικά μου, μέσα της θα την εύρω. Αν κουράστηκαν τα μάτια της και δε βλέπει και δε διακρίνει τι δυνάμεις έχει μέσα της, θα της τες δείξω εγώ, αφού εγώ με τα δικά μου μάτια βλέπω και τις διακρίνω. Αν φόβος την πήρε, θα της δανείσω την αφοβία τη δική μου. Ό,τι της λείπει, θα της το δώσω εγώ, και πάλι, ό,τι μου λείπει εμένα από εκείνη θα το πάρω. Γιατί είμαστε ένα. Λαχταρώ πάντα να της μεταγγίζω κάτι δικό μου και απ'αυτήν να παίρνω κάτι άλλο, σαν ηλεκτρισμό... [...] Πηγαίνω να ανακατωθώ με τους ανθρώπους της φυλής μου, να ρίξω όλη μου τη δύναμη στο βάραθρο που λέγεται έθνος, να ξοδέψω τη ζωή μου, νοιώθοντας βαθιά τη φυλή μου, με λύπη, με ενθουσιασμό, με βαρεμό ή με απελπισία.»
  53. ↑ Ίων Δραγούμης, «Ελληνικός Πολιτισμός», ό.π., κεφ. «Το κράτος», σελ. 51-63
  54. ↑ Ο Δραγούμης επιτίθεται στον Βενιζέλο με το άρθρο του «Τιμή και ανάθεμα» (περ. «Νουμάς», τ. 497, 29-12-1912). Πράγματι, ο Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος άφηνε στη Βουλγαρία μεγάλο μέρος της Αν. Μακεδονίας και Θράκης. Κατά ευτυχή τύχη όμως της Ελλάδος (κατά τον Δραγούμη τυχαία) ακολούθησε ο Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος (1913).
  55. ↑ Ίων Δραγούμης, «Όσοι Ζωντανοί», ό.π., κεφ. «Ανατολικό κράτος και ένωση της φυλής», σελ. 188-206
  56. ↑ Ίων Δραγούμης, «Στρατός και άλλα», περ. «Νουμάς», τ. 362, 11 Οκτωβρίου 1909: «Αμέσως κατέβηκε στο νου των γραμματισμένων Ρωμιών μια θύμηση κι ένας συλλογισμός: «Όπως στο ρωμαϊκό αρχαίο κράτος, άμα δόθηκε ισοπολιτεία σ' όλους τους λαούς, οι Έλληνες κατάφεραν κι έκαναν το Ανατολικό τμήμα του σιγά σιγά κράτος ελληνικό, παίρνοντας την πολιτική εξουσία στα χέρια τους - έτσι και στο τούρκικο το κράτος, που κι αυτό κατάχτησε την Ανατολή, αφού τώρα δόθηκε η ισοπολιτεία [συντόμως, βεβαίως, αποκαλύφθηκαν οι πραγματικές προθέσεις των Νεοτούρκων], οι Έλληνες πάλι θα πάρουν σιγά σιγά την πολιτική εξουσία στα χέρια τους και θα κάνουν πάλι το κράτος ελληνικό. Δηλαδή θα ξαναγίνει η Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Η ιστορία επαναλαμβάνεται κατά γράμμα. [...] Μα είπαμε πως οι Έλληνες δεν έχουν πια την επιβολή που είχαν με τον πολιτισμό τους, τον καιρό των Ρωμαίων. Τώρα κανένας ανατολικός λαός δεν έχει τους Έλληνες ανώτερους από τον εαυτό του. Είμαστε όλοι ισοπεδωμένοι μπροστά στους Ευρωπαίους. Λοιπόν, γιατί θα υπακούσουν τους Έλληνες, που τους σιχαίνονται κιόλας όλοι τους, επειδή από αυτούς όλοι έχουν κάτι ν' αρπάξουν (τα απομεινάρια της πρωτυτερινής τους πολιτικής και θρησκευτικής κυριαρχίας); Μήπως έχουν τάχα λόγχες οι Έλληνες για να εξουσιάσουν τους άλλους και να επιβάλουν το κράτος τους; Μήπως έχουν λάμψη άλλη; Τίποτε. Μονάχα που δεν είναι κακοί έμποροι. Μα και γι' αυτό ακόμα πρέπει να χαντακωθούν. Πώς θα ζήσουν οι άλλοι; Ώστε το τούρκικο το κράτος δεν θα γίνει με τον καιρό Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Και είναι περιττό, μα βλαβερότατο, για το έθνος, να κατασκορπά την ενέργειά του δεξιά κι αριστερά, άσκοπα.»
  57. ↑ Ίων Δραγούμης, «Ελληνικός Πολιτισμός», ό.π., κεφ. «Πηγή ζωής», σελ. 73-85
  58. ↑ Κατά τη μαρτυρία του ιδίου, «Φύλλα Ημερολογίου», τόμος ΣΤ΄, σελ. 40
  59. ↑ Μεταλληνός, Γεώργιος Δ. «Η διαλεκτική των ταυτοτήτων του Πατροκοσμά και του Ίωνα Δραγούμη». oodegr.co. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2016. 
  60. ↑ Μπεκατώρος, Στέφανος (2002). «Ίων Δραγούμης, το ξυπνητήρι που ηχεί υπόκωφα ακόμη» εισαγωγή στο «Ανθολόγιο του Νουμά». Αθήνα: εκδόσεις Εναλλακτικές Εκδόσεις. σελ. 32. ISBN 960-427-074-5. 
  61. ↑ Ίων Δραγούμης, «Η μικρή πατρίδα. Β' Προκήρυξη στους σκλαβωμένους και στους ελευθερωμένους Έλληνες», Κωνσταντινούπολη, Μάρτιος 1908, στο Ίων Δραγούμης, «Ελληνικός Πολιτισμός», ό.π., σελ. 137-151
  62. ↑ Ίων Δραγούμης, «Η μικρή πατρίδα. Β΄ Προκήρυξη στους σκλαβωμένους και στους ελευθερωμένους Έλληνες», Κωνσταντινούπολη, Μάρτιος 1908, ό.π.
  63. ↑ Ίων Δραγούμης, κεφ. «Δημοτικισμός», σελ. 77-85 στο «Όσοι Ζωντανοί», 1911, ό.π.
  64. ↑ Ίων Δραγούμης, «Ελληνικός Πολιτισμός», ό.π., κεφ. «Νεοελληνικός πολιτισμός», σελ. 103-121
  65. ↑ Για τον ρομαντικό χαρακτήρα του Δραγούμη βλέπε π.χ. Πέτρος Χαρτοκόλλης, «Ιδανικοί αυτόχειρες - Έλληνες λογοτέχνες που αυτοκτόνησαν», εκδ. Εστία, 2003, ISBN 960-05-1101-2, κεφ. «Περικλής Γιαννόπουλος», σελ. 35-72, και ειδικότερα για τον Δραγούμη και τη σχέση του με τον επίσης ρομαντικό και μποέμ Γιαννόπουλο σελ. 55-57, και κεφ. «Πηνελόπη Δέλτα», σελ. 145-168 και ειδικότερα για τη σχέση της Δέλτα με τον Δραγούμη σελ. 152-168. Εξ άλλου, οι χωρίς γάμο ελεύθερες ερωτικές σχέσεις του Δραγούμη με την ηθοποιό Μαρίκα Κοτοπούλη είχαν προκαλέσει σκάνδαλο.
  66. ↑ Οδυσσέας Ελύτης, «Οι πολλοί Έλληνες του ενός Δραγούμη», ό.π. Βλ. επίσης για την επιρροή του Περικλή Γιαννόπουλου και του Δραγούμη στον Ελύτη, Οδυσσέας Ελύτης, «Ανοιχτά χαρτιά», εκδ. Ίκαρος, 1982, σελ. 354.
  67. ↑ Νίκος Καζαντζάκης, «Ταξιδεύοντας: Αγγλία», 1969, σελ. 106
  68. ↑ Άγγελος Σικελιανός, «Πεζός Λόγος», τ. Δ΄, 1983, «Ίων Δραγούμης», σελ. 23
  69. ↑ Ο Δημήτρης Πικιώνης αναφέρει το έργο («σχέδιο επάνω σε μια μαλτεζόπλακα») της γλύπτριας Ναταλίας Κωνσταντινίδη, όπου εικονιζόταν «η σύναξη του Παύλου Μελά, του Ίδα και του Περικλή Γιαννόπουλου». (Δ. Πικιώνης, «Η έκθεση της γλύπτριας Ναταλίας Κωνσταντινίδη», α΄ εκδ. περ. Ζυγός, τ. 87-89, 1963, στο Δ. Πικιώνη «Κείμενα», εκδ. ΜΙΕΤ, 2000, σελ. 110)
  70. ↑ Ο Ρένος Αποστολίδης, σε επιστολή του προς τον Χρίστο Γούδη, 4 Μαρτίου 2002, γράφει για τον «λεβέντη, παλληκάρι από ρίζα παλιά, Ελλαδική» Ίωνα Δραγούμη, για τον Περικλή Γιαννόπουλο και τον Παύλο Μελά, σημειώνοντας ότι «από τους τρεις - Περικλή Γιαννόπουλο, Παύλο Μελά, Ίωνα Δραγούμη - ο Ίδας υπήρξε ο πιο αυτοσπαταλημένος και αυτοαδικημένος» διότι «ως γνωστόν οι λεβέντες και τα παλληκάρια δεν μπορούν να κάνουν τίποτε στο χώρο της πολιτικής», και μάλιστα «Εδώ ούτε θυσιαστήρια για τέτοιους η νεοελληνική πραγματικότητα. Έτσι εκτρέπεται ο Δραγούμης, αυτοκτονεί ο Περικλής Γιαννόπουλος και ζουν καλά οι μέτριοι, οι ανηρωικοί, χωρίς να κερδίζουμε και τίποτε από τους ελάχιστους ηρωιζόμενους, μέσα σ' όποιους αγώνες ή παρατάξεις.» (Η επιστολή του Ρένου Αποστολίδη ανεγνώσθη από τον Χρίστο Γούδη στην εκδήλωση προς τιμήν του Ρένου Αποστολίδη που διοργάνωσε το Ινστιτούτο «Ίων Δραγούμης» στην αίθουσα της ΕΣΗΕΑ, 11 Μαρτίου 2009.)
  71. ↑ Λαζόγιωργος-Ελληνικός, Δημήτρης (1996). κεφ. «Ο χαμένος 7ος Ελληνικός Πολιτισμός και οι Νεοέλληνες Φωτιστές», στο «Επτά ελληνικά δοκίμια». Αθήνα: εκδόσεις Πελασγός. σελίδες 13–21. 
  72. ↑ Καρράς, Νικόλαος (1998). Με ιδεολογία ελληνική: Νεοέλληνες πνευματικοί ήρωες. Αθήνα: εκδόσεις Πελασγός. σελίδες 57–80. 
  73. ↑ Δ. Σ. Σούτσος, τεύχος 9 του Ελληνικού Εθνικιστικού Συνδέσμου, Αθήναι 1949
  74. ↑ Άρης Μωραΐτης, περ. «Τότε...», τ. 16, 1984, σελ. 75-92
  75. ↑ Stefanidis, Ioannis D. (2007). Stirring the Greek Nation: Political Culture, Irredentism and Anti-Americanism in Post-War Greece 1945-1967. Aldershot (Hampshire): Ashgate. σελίδες 31–32. ISBN 978-07 54660590. 
  76. ↑ Πανταζόπουλος, Ανδρέας (2001). Για το λαό και το Έθνος: Η στιγμή Ανδρέα Παπανδρέου 1965-1989. Αθήνα: Πόλις. σελ. 111 επ. ISBN 9789608132320. 
  77. ↑ Παπανδρέου, Ανδρέας (1966-08-23). «Εθνική Αναγέννηση και Εξωτερική Πολιτική». Το Βήμα: σελ. 1. 
  78. ↑ Μεταξύ άλλων: Κωστής Μοσκώφ, «Η εθνική και κοινωνική συνείδηση στην Ελλάδα 1830-1903», 3η εκδ. 1978, σελ. 199-202 Γιώργος Ιωάννου, στο «Επιτάφια στήλη στον Ίωνα Δραγούμη», Τετράδια Ευθύνης, 1978, σελ. 74· Γιώργος Καραμπελιάς, «Δ. Γληνός - Γ. Σκληρός - Ί. Δραγούμης», εισαγωγή στον τόμο «Η Αριστερά και το Ανατολικό Ζήτημα», 1998 Στέφανος Μπεκατώρος, «Ίων Δραγούμης, το ξυπνητήρι που ηχεί υπόκωφα ακόμη», εισαγωγή στο «Ανθολόγιο του Νουμά», εκδ. Εναλλακτικές Εκδόσεις, 2002, ISBN 960-427-074-5, σελ. 9-70. Κατά τον Στ. Μπεκατώρο (ό.π. σελ. 59), «Ο Ίων μιλεί και ηχεί και μετράει νομίζω όσο και όπως ο Μακρυγιάννης, ο Σολωμός, ο Κάλβος, ο Παπαδιαμάντης, ο Βάρναλης, ο Παλαμάς, ο Καρυωτάκης, ο Γιαννόπουλος, ο Σικελιανός, ο Κόντογλου, ο Καζαντζάκης, ο Καβάφης, η Αγγελική Χατζημιχάλη, ο Γιώργος Σαραντάρης, ο Σεφέρης, ο Ελύτης, ο Εγγονόπουλος, ο Θεοτοκάς, ο Πεντζίκης, ο Πικιώνης, ο Άρης Κωνσταντινίδης, ο Νίκος Δ. Καρούζος, ο Τσαρούχης, ο Μάνος Χατζηδάκης, ο Μ. Ράπτης (Pablo), και τόσοι άλλοι αείζωοι πνευματικοί σηματωροί του τόπου μας, με τον Καημό της Ρωμιοσύνης μέσα τους.»
  79. ↑ Ο Γ. Σκληρός δημοσίευσε το «Κοινωνικόν μας ζήτημα» (Ιούνιος 1907). Ο Δραγούμης απάντησε με το «Το Έθνος, οι Τάξεις και ο Ένας» («Νουμάς» τ. 271, 25 Νοεμβρίου 1907). Η αντιπαράθεση σοσιαλιστών και εθνοκεντρικών μέσα από τις στήλες του περιοδικού «Νουμάς» κράτησε δύο χρόνια (1907-1909).
  80. ↑ Γ. Καραμπελιάς, ό.π.: «Στη σύγχρονη Ελλάδα μόνο ένα μεγάλο πολιτικό και ιδεολογικό ρεύμα προσπάθησε να υπερβεί το δίλημμα έθνος και κοινωνία, παρελθόν και μέλλον, Δύση και Ανατολή, και αποπειράθηκε να ενώσει τις άκριες της αλυσίδας· εκείνο το ρεύμα που στο γύρισμα του αιώνα θέλησε να απαντήσει θετικά στην πρόκληση της εποχής. Εκείνο το ρεύμα που έδωσε τον Καλλέργη, τον Σκληρό και τον Γληνό, τον Παλαμά και τους δημοτικιστές, τον Βενιζέλο και τον Ίωνα Δραγούμη.»
  81. ↑ Στ. Μπεκατώρος, ό.π. σελ. 18: «Με τους σημερινούς πολιτικούς όρους, ο Ίων ασπαζόταν την ιδεολογία της σοσιαλδημοκρατίας» Γ. Πισσαλίδης, ό.π.: «Τα διδάγματά του πέρασαν [...] σε θεωρητικό μόνο επίπεδο στον αυτοδιαχειριστικό σοσιαλισμό του Ανδρέα Παπανδρέου.»
  82. ↑ Πέτρος Ωρολογάς, κεφ. «Ιδέες και ιδανικά», στο Πέτρος Ωρολογάς - Δημοσθένης Κούκουνας, «Ίων Δραγούμης», σειρά «Ιστορικές Μορφές», τ. 6, εκδ. Μέτρον, 2008, ISSN 1790-9481, σελ. 47-50: «Φάνηκεν έτσι ο πρώτος Έλλην «εθνικοσοσιαλιστής» [...] Έτσι, στην πιο εμβρυώδη κατάσταση, θολό κι ακαθόριστο, πιάνεται στα κύρια γνωρίσματα το όνειρο του εθνικοσοσιαλισμού.»
  83. ↑ Ο Κ. Βακαλόπουλος χαρακτηρίζει τον Δραγούμη «αυτοτυραννισμένο» (ό.π., σελ. 35) και γράφει για την «τυραννική και ανεξάντλητη διερεύνηση του «εγώ» του» (ό.π., σελ. 40)
  84. ↑ Ίων Δραγούμης, «Μαρτύρων και Ηρώων αίμα», 1907: «Να ξέρετε πως αν τρέξουμε να σώσουμε την Μακεδονία, η Μακεδονία θα μας σώσει. Θα μας σώσει από την βρώμα όπου κυλιούμαστε, θα μας σώσει από την μετριότητα και από την ψοφιοσύνη, θα μας λυτρώσει από τον αισχρό τον ύπνο, θα μας ελευθερώσει. Αν τρέξουμε να σώσουμε την Μακεδονία, εμείς θα σωθούμε».
  85. ↑ Μεταξύ άλλων, Στέλιος Παπαθεμελής, πρόλογος στο Ίων Δραγούμης, «Ελληνικός Πολιτισμός», έκδ. Φιλόμυθος, Θεσσαλονίκη 1993, ISBN 960-7375-01-7, σελ. 15
  86. ↑ Ινστιτούτο Εθνικών και Κοινωνικών Μελετών «Ίων Δραγούμης». Κατά το καταστατικό του Ιδρύματος, «σκοπός του είναι η συστηματική μελέτη, έρευνα και προβολή της Ελληνικής Ιστορίας, η ανάδειξη της τρισχιλιετούς συνέχειας του Ελληνικού Έθνους, η προβολή του Ελληνισμού μέσα από τις πολιτιστικές και ιστορικές του διαστάσεις, όπως και η προώθηση της αρμονικής συμβίωσης και συνεργασίας των εθνών (με την καλλιέργεια του αμοιβαίου σεβασμού της ιστορίας, των παραδόσεων, των ηθών και των εθίμων τους), η ανάδειξη των προσωπικοτήτων της νεότερης Ελληνικής ιστορίας και η συμβολή στην ποιοτική αναβάθμιση της πνευματικής και πολιτικής ζωής της Ελλάδος.»
  87. ↑ «Ίων Δραγούμης: Πρώτη φορά στο φως το αρχείο του για τα εκατό χρόνια από τη δολοφονία του». CultureNow.gr. 14 Οκτωβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Μαρτίου 2024. 
  88. ↑ «Η εκτέλεση : η πορεία του 'Iωνα Δραγούμη προς το θάνατο - ανάμεσα από δύο έρωτες... /». Βιβλιοθήκη ΑΠΘ. 
  89. ↑ «Μεγάλοι Έλληνες». web.archive.org. 3 Σεπτεμβρίου 2022. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Σεπτεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 29 Μαρτίου 2024. 
  90. ↑ Βερέμης, Θάνος (2009). «100 μεγάλοι Έλληνες, οι κορυφαίοι όλων των εποχών». Goodreads (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 29 Μαρτίου 2024. 
  91. ↑ Πετρουλάκης, Άγγελος (29 Νοεμβρίου 2017). «Στα βήματα της Πηνελόπης Δέλτα». fractalart.gr. 
  92. ↑ «Χρηστουλάκης Χρήστος, Ίων Δραγούμης, Μαρίκα Κοτοπούλη». Ανακτήθηκε στις 29 Μαρτίου 2024. 
  93. ↑ Αθανασιάδης, Δημήτρης (5 Ιανουαρίου 2020). «Η Λένα Διβάνη μιλάει για τα «Ζευγάρια που έγραψαν την ιστορία της Ελλάδας»». Athens Voice. Ανακτήθηκε στις 29 Μαρτίου 2024. 
  94. ↑ «Ίων Δραγούμης, Τα «κρυμμένα» ημερολόγια (Οκτώβριος 1912-Αύγουστος 1913)». 15 Δεκεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 29 Μαρτίου 2024. 
  95. ↑ «Τελευταία συνάντηση: Πηνελόπη Δέλτα - Ίων Δραγούμης». Athens Voice. Ανακτήθηκε στις 29 Μαρτίου 2024. 
  96. ↑ «Ιστορία χωρίς όνομα, σε online streaming από το Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης». CultureNow.gr. 8 Μαρτίου 2021. Ανακτήθηκε στις 29 Μαρτίου 2024. 
  97. ↑ Γιώγλου, Θανάσης (27 Απριλίου 2018). ««Η εκτέλεση» του Βασίλη Δημητρίου». ogdoo.gr. 
  98. ↑ «Αντώνης Φραγκάκης βιογραφικό σήμερα». freegossip.gr. 22 Φεβρουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 29 Μαρτίου 2024. 
  99. ↑ «COSMOTE HISTORY HD: Ίων Δραγούμης - Πηνελόπη Δέλτα - Μαρίκα Κοτοπούλη: Μια μοιραία ερωτική ιστορία». Το Ποντίκι. 11 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Μαρτίου 2024. 
  100. ↑ «ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΓΟΥΝΑΡΗΣ - ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ Μικρά, αλλ' έντιμος Ελλάς;». Ένωση Σεναριογράφων Ελλάδος. Ανακτήθηκε στις 29 Μαρτίου 2024. 

Επιπλέον βιβλιογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αναφορές στο διαδίκτυο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ίων_Δραγούμης&oldid=10717543"