Μινωικός πολιτισμός

Χάρτης των ανακτόρων και των λοιπών κέντρων του Μινωικού πολιτισμού

Ο μινωικός πολιτισμός ήταν πολιτισμός της Εποχής του Χαλκού στην Κρήτη και σε άλλα νησιά του Αιγαίου, ο οποίος άνθισε από το 3000 π.Χ. έως 1450 π.Χ. Μετά από μια μακρά περίοδο παρακμής έληξε τελικά περίπου το 1100 π.Χ. Αντιπροσωπεύει τον πρώτο προηγμένο πολιτισμό της Ευρώπης, ο οποίος άφησε πίσω του μεγάλα οικοδομικά συγκροτήματα, εργαλεία, έργα τέχνης, συστήματα γραφής και ενα εκτεταμένο εμπορικό δίκτυο.

Ο πολιτισμός ανακαλύφθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα από τον Βρετανό αρχαιολόγο Άρθουρ Έβανς. Ο όρος "μινωικός" προέρχεται από τον μυθικό βασιλιά Μίνωα και επινοήθηκε από τον Άρθουρ Έβανς, ο οποίος συνέδεσε την Κνωσό με τον λαβύρινθο και τον Μινώταυρο. Ο μινωικός πολιτισμός έχει περιγραφεί ως ο πρώτος του επιπέδου του στην Ευρώπη ενώ ο ιστορικός Γουίλ Ντυράν χαρακτήρισε τον μινωικό πολιτισμό ως «τον πρώτο κρίκο στην ευρωπαϊκή αλυσίδα».

Ο μινωικός πολιτισμός είναι αξιοσημείωτος για τα μεγάλα και περίτεχνα ανάκτορα του, ύψους έως και τεσσάρων ορόφων, με περίπλοκα υδραυλικά δίκτυα και τοιχογραφίες. Η Μινωική περίοδος χαρακτηρίζεται από εκτεταμένο εμπόριο μεταξύ των οικισμών στην Κρήτη, στο Αιγαίου και στην Μεσόγειο ιδιαίτερα στην Ανατολή. Μέσω των εμπόρων και των καλλιτεχνών τους, η πολιτιστική επιρροή των Μινώων έφτασε πέρα ​​από την Κρήτη στις Κυκλάδες, στην Αίγυπτο, στην Κύπρο, στο Λεβάντε και στην Ανατολία. Μερικά από τα αξιολογότερα μινωικά έργα τέχνης σώζονται στο Κυκλαδικό οικισμό του Ακρωτηρίου στο νησί της Σαντορίνης, ο οποίος καταστράφηκε από την έκρηξη του ηφαιστείου του νησιού.

Η γραφή των Μινωίτών ήταν κυρίως η Γραμμική Α και τα κρητικά ιερογλυφικά. Οι λόγοι για την αργή παρακμή του μινωικού πολιτισμού, που αρχίζει γύρω στο 1550 π.Χ., είναι αδιευκρίνιστοι. Οι θεωρίες περιλαμβάνουν μυκηναϊκές εισβολές από την ηπειρωτική Ελλάδα και τη μεγάλη ηφαιστειακή έκρηξη της Σαντορίνης, αν και για την τελευταία δεν είναι ξεκάθαρο το κατα πόσον η έκρηξη προκάλεσε άμεσα την καταστροφή.

Ετυμολογία

Ο όρος "Μινωικός" σχετίζεται ετυμολογικά με την λέξη "Μίνως"", τον μυθικό βασιλιά της Κρήτης. Είναι καθαρά ένας σύγχρονος όρος που επινοήθηκε τον 19ο αιώνα. Συνήθως αποδίδεται στον Βρετανό αρχαιολόγο Άρθουρ Έβανς (1851-1941), ο οποίος ήταν σίγουρα αυτός που το καθιέρωσε ως αποδεκτό όρο στην αρχαιολογία. Αλλά ο Karl Hoeck είχε ήδη χρησιμοποιήσει τον τίτλο "Das Minoische Kreta"(Η Μινωική Κρήτη) το 1825 για ένα βιβλίο του. Αυτό φαίνεται να είναι η πρώτη γνωστή χρήση της λέξης "Μινωικό" που σημαίνει "αρχαίο Κρητικό". Ο Hoeck, χωρίς να γνωρίζει ότι υπήρχε η αρχαιολογική Κρήτη, είχε στο μυαλό του την Κρήτη της μυθολογίας. Ο Έβανς πιθανότατα διάβασε το βιβλίο του Hoeck, και συνέχισε να χρησιμοποιεί τον όρο στα γραπτά και τα ευρήματά του. Εξάλλου, ο Έβανς είχε δηλώσει σχετικά με τον όρο ότι "τον εφάρμοσε, δεν τον επινόησε".

Γεωγραφία

Το νησί της Κρήτης βρίσκεται στο κέντρο της Ανατολικής Μεσογείου. Το κρητικό έδαφος είναι ορεινό με περιορισμένες αλλά γόνιμες καλλιεργήσιμες εκτάσεις, τις οποίες ο κρητικός λαός εκμεταλλευόταν οριακά. Η οικολογία της είναι τυπικά Μεσογειακή και η γεωργική της εκμετάλλευση βασιζόταν κυρίως στα δημητριακά, τα ελαιόδενδρα και την άμπελο. Κατά την ακμή του, ο Μινωικός πολιτισμός επεκτάθηκε και πέρα από τη Κρήτη, σε μικρότερα νησιά του Ν. Αιγαίου, καθώς επίσης και στη Κύπρο.

Εξέλιξη

Η πρωιμότερη εγκατάσταση στη Κρήτη έχει εντοπιστεί στις περιοχές Πλακιάς και Πρέβελη. Πρόκειται για παλαιολιθικά και μεσολιθικά ευρήματα, τα παλαιότερα αναγόμενα στα 130.000 χρόνια πριν από σήμερα.
Η νεολιθική κατοίκηση, η οποία μέχρι το 2010 πιστευόταν ότι ήταν η παλαιότερη, αρχίζει με την Ακεραμική περίοδο, περί το 7000 π.Χ. Μετά από αυτή τη περίοδο ακολούθησε μια μακρά περίοδος σχετικής σταθερότητας, έως την έναρξη της Εποχής του Χαλκού, περί το 3000 π.Χ. Οι χρονολογικές παράμετροι που ορίζουν τη Μινωική περίοδο της εποχής του Χαλκού αφορούν κυρίως στο χρονικό διάστημα 3000 έως 1600 π.Χ.. με κυρίαρχα γεγονότα την οικοδόμηση της Κνωσού 1900 π.Χ., την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας 1613 π.Χ., τη κατάκτηση της Κρήτης από τους Μυκηναίους περ. το 1450 π.Χ. και τη καταστροφή της Κνωσού 1370 π.Χ.

Ζητήματα χρονολόγησης

Οι παραπάνω χρονολογήσεις είναι σχετικές βάσει αιγυπτιακών αντικειμένων που έχουν χρονολογηθεί με μεθόδους απόλυτης χρονολόγησης. Η απόλυτη χρονολόγηση του Μινωικού πολιτισμού βρίσκεται σε καθεστώς διαρκούς αναθεώρησης, συνεπώς οι παραπάνω χρονολογήσεις θα πρέπει να θεωρούνται συμβατικές. Στη προκειμένη περίπτωση περισσότερο χρήσιμα είναι τα συστήματα σχετικής χρονολόγησης. Ο Έβανς στηρίχθηκε στις λεπτομέρειες της κεραμεικής τυπολογίας, διαιρώντας το Μινωικό πολιτισμό σε Πρώιμη Μινωική ή Πρωτομινωική (ΠΜ), Μεσομινωική (ΜΜ και Υστερομινωική (ΥΜ), με υποπεριόδους I, II, και III. Αν και είναι χρήσιμο ως στρωματογραφική χρονολόγηση, το σύστημα δεν απεικονίζει πλήρως την ανάπτυξη του Μινωικού πολιτισμού. Το σημείο αιχμής στην ανάπτυξή του υπήρξε η εγκαθίδρυση ενός ανακτορικού συγκεντρωτικού κράτους και τούτο υπήρξε η αφορμή ώστε να αναπτύξει ο έλληνας αρχαιολόγος Νικόλαος Πλάτων μια εναλλακτική χρονολογική αλληλουχία: Προανακτορική (ΠM I–MM IΑ), Πρωτοανακτορική ή Παλαιοανακτορική (MM IΒ–MM III), Νεοανακτορική (MM III–ΥΜ II [ΥΜ IIIΑ στη Κνωσσό]) και Μεταανακτορική (ΥΜ III). Μεταγενέστερες έρευνες σχετικά με την ύπαρξη ανακτορικών θεσμών και κτηρίων κατά τους τελευταίους αιώνες του Μινωικού πολιτισμού οδήγησαν σε τροποποίηση το αρχικό σύστημα παρεμβάλλοντας τη Τελική Ανακτορική (ΥΜ ΙΙ - ΥΜ ΙΙΙΒ Πρώιμη) ανάμεσα στη Νεοανακτορική (ΜΜ ΙΙΙ - ΥΜ ΙΒ) και τη Μετανακτορική (ΥΜ ΙΙΙΒ Ύστερη - ΥΜ ΙΙΙΓ), οι οποίες συρρικνώθηκαν αντίστοιχα.

Χρονολόγηση του Άρθουρ Έβανς και του Νικόλαου Πλάτωνα

3500–2900 π.Χ.	EMI	Προανακτορική
2900–2300 π.Χ.	EMII
2300–2100 π.Χ.	EMIII
2100–1900 π.Χ.	MMIA
1900–1800 π.Χ.	MMIB	Πρωτοανακτορική (ή ΥΜ IIIΑ στη Κνωσσό)
1800–1750 π.Χ.	MMIIA
1750–1700 π.Χ.	MMIIB	Νεοανακτορική
1700–1650 π.Χ.	MMIIIA
1650–1600 π.Χ.	MMIIIB
1600–1500 π.Χ.	LMIA
1500–1450 π.Χ.	LMIB	Μεταανακτορική ή Τελική Ανακτορική (ΥΜ ΙΙ - ΥΜ ΙΙΙΒ Πρώιμη)
1450–1400 π.Χ.	LMII
1400–1350 π.Χ.	LMIIIA
1350–1100 π.Χ.	LMIIIB

Προανακτορική περίοδος

Νεολιθική ΜΜ ΙΑ: περ. 7000–2000 π.Χ.: Η νεολιθική περίοδος στη Κρήτη θεωρείται ότι αρχίζει περί το 7000 π.Χ. Κατά τον Έβανς η Κρήτη αποικίστηκε από λαούς της ΝΔ Μέσης Ανατολής. Πιστοποιημένη μαρτυρία για τη κατοίκηση αυτής της περιόδου είναι η Κνωσός, στη δυτική πλευρά της κοιλάδας του Καιράτου σε μια έκταση 0.25 εκτ. με κατ' εκτίμησιν πληθυσμό 70 ατόμων. Κατά την άποψη αυτή οι πρώτοι άποικοι έφεραν μαζί τους τις δομές μιας πλήρως αναπτυγμένης καλλιεργητικής κοινωνίας και τη πρωτογλώσσα από την οποία προέκυψαν τα μεταγενέστερα γλωσσικά ιδιώματα του νησιού. Πολύ λίγες τοποθεσίες είναι γνωστές για μια περίοδο 2.500 χρόνων. Οι μαρτυρίες πολλαπλασιάζονται στην ύστερη νεολιθική και στη χαλκολιθική περίοδο (περ. 4500–3500 π.Χ.). Η Κνωσός φθάνει πλέον στην έκταση των 5 εκτ. και ο κατ' εκτίμησιν πληθυσμός της τα 1500 άτομα. Η συγκεκριμένη αύξηση δεν είναι δυνατόν να ερμηνευθεί από κάποια δραστική δημογραφική αύξηση των γηγενών και έτσι έχει προταθεί η υπόθεση ότι υπήρξε ένα δεύτερο κύμα αποικισμού, στην ίδια περίοδο που αποικήθηκαν και πολλά από τα νησιά του Αιγαίου. Η εμφάνιση νέων τεχνοτροπιών στη κεραμεική της πρώιμης εποχής του Χαλκού στον Άγιο Ονούφριο και τους Πύργους και άλλα υπολείμματα υλικού πολιτισμού παρόμοια με αυτά του κυκλαδικού πολιτισμού είναι σοβαρή ένδειξη που στρέφει προς την υπόθεση της ύπαρξης ενός μεταναστευτικού ρεύματος στο Αιγαίο στη συγκεκριμένη περίοδο.

Αν και η ΠΜ I φάση καθορίζει συμβατικά την έναρξη της εποχής του Χαλκού, ο όρος είναι μάλλον παραπλανητικός. Η μεταλλουργία του χαλκού ήταν ήδη γνωστή στην ύστερη νεολιθική (Χαλκολιθική) στη Κνωσό, αλλά οι χρήσεις του ορείχαλκου δεν εξαπλώθηκαν ευρέως μέχρι τη ΠΜ ΙΙ (περ. 2500 π.Χ.). Η κατανόηση των κοινωνιών της ΠΜ I–ΜΜ ΙΑ (περ. 3500–2000 π.Χ.) εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από ταφικά ευρήματα, ιδιαίτερα τους κυκλικούς τύμβους στη Μεσαρά, και από λιγοστά ανεσκαμμένα πεδία, όπως τα Δέβλα, η Μύρτος, η Κορυφή (0,09 εκτ.) που έδωσε και το όνομά της στη χαρακτηριστική κεραμεική της ΠΜ II Περιόδου. Η παρουσία τέτοιων τόπων με πληθυσμό πιθανώς 30-50 ατόμων, υπονοεί κοινωνίες με σχετική ισότητα, αντίθετα με τις μεγαλύτερες εγκαταστάσεις της Κνωσού, της Φαιστού των Μαλίων του Μόχλου με πληθυσμούς που ποικίλουν από 450 άτομα στη Φαιστό έως 1.500 άτομα στη Κνωσό. Το μέγεθός τους και οι μνημειακές κατασκευές της Κνωσού ή τα ταφικά ευρήματα του Μόχλου μας οδηγούν στην υπόθεση της ανάδυσης μιας κοινωνικής ιεραρχίας ήδη από τη ΠΜ ΙΙ. Στην ύστερη προανακτορική φάση (ΜΜ ΙΑ στη κεντρική Κρήτη, ΠΜ ΙΙΙ στην ανατολική), οι πλούσιοι τάφοι μιας ελίτ αριστοκρατίας εξαπλώνονται (Αρχάνες, Μάλια, Μόχλος) και συνιστούν ενδείξεις επαφών με την ανατολική Μεσόγειο. Πέραν τούτου υποδεικνύουν και τη σημασία της κοινωνικής διαστρωμάτωσης και των εξωτερικών επαφών ως παραγόντων ανάδυσης της κοινωνίας των ανακτόρων.

Ανακτορική περίοδος

Το ανάκτορο της Κνωσού

(ΜΜ IΒ έως ΥΜ ΙΒ: περ. 2000–1470 π.Χ.). Τα πρώτα κτήρια που αναφέρονται ως 'ανάκτορα' χτίστηκαν στις αρχαιολογικές θέσεις της Κνωσού, των Μαλίων, της Ζάκρου και της Φαιστού στη ΜΜ ΙΒ φάση. Από αρχιτεκτονικής άποψης είναι μνημειακές κατασκευές (η συνολική έκταση των δαπέδων ποκίλει από 13.000 τμ² (13 στρέμματα) στη Κνωσό έως 1.300 τμ² (1.3 στρέμματα) (στα Μάλια), διατεταγμένες γύρω από μια κεντρική αυλή, με λιθόστρωτη δυτική αυλή και εξελιγμένες τεχνικές οικοδόμησης, όπως οι λίθινοι ορθοστάτες. Η ομοιομορφία των πρώτων ανακτόρων είναι σχετικά φαινομενική, κάτι που φαίνεται ιδιαίτερα στα Μάλια με το διασκορπισμένο τους περίγραμμα, ενώ είναι πιθανό διακριτά ανακτορικά οικοδομήματα να μην εμφανίστηκαν σε όλο το νησί έως τη ΜΜ ΙΒ, κυρίως στην ανατολική Κρήτη, όπου το εκτεταμένο οδικό δίκτυο, οι σταθμοί και τα παρατηρητήρια οικοδομήθηκαν κατά τη ΜΜ ΙΙ, για να συνδέσουν το Παλαίκαστρο και το κάτω Ζάκρο με το ΝΑ τμήμα του νησιού.

Οι καινοτομίες στην οικονομική και κοινωνική οργάνωση της ύστερης προανακτορικής περιόδου διακρίνονται καλύτερα στο αρχιτεκτονικό περιβάλλον των πρώτων ανακτόρων. Τα ανάκτορα συσσώρευαν το γεωργικό πλεόνασμα των γαιών τους σε κατασκευές μεγάλων αποθηκών τροφίμων, ώστε να καταστεί δυνατό να χρησιμοποιούνται σε εποχές πίεσης και πιθανώς σε τελετουργικούς εορτασμούς. Για τη καταγραφή των αποθεμάτων και άλλων στοιχείων χρησιμοποιούνταν δύο είδη γραφών —η αποκαλούμενη κρητική ιερογλυφική (κυρίως στη Κνωσό και τα Μάλια) και οι γραμμικές γραφές. Πινακίδες Γραμμικής Α και Γραμμικής Β βρέθηκαν στη Φαιστό κυρίως. Στη Φαιστό επίσης χρησιμοποιήθηκαν πήλινες σφραγίδες για τον άμεσο έλεγχο των αποθηκευτικών χώρων και των ίδιων των δοχείων. Η βιοτεχνική παραγωγή αναπτύχθηκε στα ανάκτορα και είναι πολύ πιθανό το γεγονός ότι τα ανάκτορα μονοπώλησαν πρώτες ύλες όπως ο χαλκός από την Αττική και άλλες πηγές, ο κασσίτερος και το ελεφαντοστούν μέσω της Συρίας.

Ευρήματα πολύχρωμης κεραμεικής στις Καμάρες χαρακτηριστικά της πρωτοανακτορικής περιόδου είναι διαδεδομένα σε διάφορους τόπους της ανατολικής Μεσογείου και στην Αίγυπτο, υποδεικνύοντας δρόμους εμπορίου και σχέσεις ανταλλαγής με τις σημαντικότερες μεσογειακές δυνάμεις. Οι επαφές με την ελληνική ηπειρωτική χώρα και νησιά του Αιγαίου (ειδικά τις Κυκλάδες) είναι πυκνές κατά τη διάρκεια της πρωτοανακτορικής περιόδου και εντείνονται ακόμη περισσότερο στη νεοανακτορική περίοδο. Οι εικονογραφικές μαρτυρίες και τα τέχνεργα προτείνουν ότι τα ανάκτορα χρησιμοποιούντο επίσης ως τελετουργικά κέντρα ενώ στις λατρευτικές θέσεις περιλαμβάνονται σπήλαια (π.χ. Ιδαίον Άντρον και Δικταίον Άντρον), πηγές (π.χ. Κάτω Σύμη), και ιερά σε κορυφές —ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Μινωικού πολιτισμού— ήταν ευρέως διαδεδομένα στην ύπαιθρο.

Τα ανάκτορα έγιναν εστιακά σημεία εγκατάστασης και η αύξηση των εγκαταστάσεων στη Κνωσό μέχρι τη νεοανακτορική περίοδο εκτιμάται σε 0,75 τχ², γεγονός που υποδεικνύει πληθυσμό ίσως και 12.000 ατόμων. (Συγκριτικά, οι Μυκήνες της (ΥΕ) Υστεροελλαδικής περιόδου ήταν 0,3 τχ², συμπεριλαμβανομένης της περιτοιχισμένης ακρόπολης). Τα εδάφη που ελέγχονταν από τη Κνωσό, τη GAMO και τα Μάλια πιθανώς κάλυπταν έκταση πάνω από 1.000 τετρ. χλμ.

Η μετάβαση από τα παλαιά ή πρώτα ανάκτορα (της πρωτοανακτορικής) στα νέα ή δεύτερα ανάκτορα (της νεοανακτορικής περιόδου) καθορίζεται από την αναδημιουργία των οικοδομημάτων, μετά από τις καταστροφές —πιθανώς εξαιτίας σεισμού— και στις τρεις σημαντικές θέσεις της Μεσομινωικής (MM II και IIIA). Τα νέα ανάκτορα γίνονται περισσότερο κατανοητά σε ό,τι αφορά στο τρόπο λειτουργίας τους, καθώς παρουσιάζουν μείζονες αρχιτεκτονικές ομοιότητες. Διατηρούν πολλούς από τους ρόλους των προκατόχων τους, όπως είναι η αποθήκευση, η τελετουργία, η παραγωγή και η συγκέντρωση πρώτων υλών μέσω των επαφών με την ελληνική ηπειρωτική χώρα και τα αιγαιακά νησιά, την ανατολική Μεσόγειο και την Αίγυπτο. Με εντυπωσιακό τρόπο αναδεικνύονται αυτές οι επαφές στις Μινωικού ύφους τοιχογραφίες του Τελ Κάμπρι (Tel Kabri) στο Ισραήλ και του Τελ ελ-Νταμπ’α Tell el-Dab'a (αρχαία Αὔαρις) στο Δέλτα του Νείλου.

Αρχαίες αναφορές

Σύμφωνα με τον Όμηρο η Κρήτη ήταν εξαιρετικά πυκνοκατοικημένη την εποχή εκείνη όπως σημειώνει στη ραψωδία 19 της Οδύσσειας.

ΟΜΗΡΟΣ - Ὀδύσσεια

Απόδοση

Κρήτη τις γαῖ᾽ ἔστι, μέσῳ ἐνὶ οἴνοπι πόντῳ, καλὴ καὶ πίειρα, περίρρυτος· ἐν δ᾽ ἄνθρωποι πολλοί, ἀπειρέσιοι, καὶ ἐννήκοντα πόληες· 175 ἄλλη δ᾽ ἄλλων γλῶσσα μεμιγμένη· ἐν μὲν Ἀχαιοί, ἐν δ᾽ Ἐτεόκρητες μεγαλήτορες, ἐν δὲ Κύδωνες, Δωριέες τε τριχάϊκες δῖοί τε Πελασγοί· τῇσι δ᾽ ἐνὶ Κνωσός, μεγάλη πόλις, ἔνθα τε Μίνως ἐννέωρος βασίλευε Διὸς μεγάλου ὀαριστής, 180 πατρὸς ἐμοῖο πατήρ, μεγαθύμου Δευκαλίωνος.

Κάπου υπάρχει η Κρήτη, νησί στη μέση ενός πελάγου βαμμένου στο μαβί, πλούσιο κι εύφορο, θαλασσοφίλητο· το κατοικούν πολλοί, άνθρωποι αναρίθμητοι, σε πόλεις ενενήντα. Μεικτή η γλώσσα τους κι ανάκατη, ανάλογα με τη φυλή· άλλοι Αχαιοί, άλλοι οι βέροι Κρητικοί γενναίοι, εκεί κι οι Δωριείς στα τρία χωρισμένοι, κι ακόμη οι Κύδωνες κι οι θείοι Πελασγοί. Ανάμεσά τους η Κνωσός, μεγάλη πόλη, όπου βασίλευε άλλοτε ο Μίνως, στα εννιά του χρόνια του μεγάλου Δία αγαπημένος, 180πατέρας του πατέρα μου, του αντρείου Δευκαλίωνα —

Ο Στράβωνας γράφει:

τούτων φησὶ Στάφυλος τὸ μὲν πρὸς ἕω Δωριεῖς κατέχειν, τὸ δὲ δυσμικὸν Κύδωνας, τὸ δὲ νότιον Ἐτεόκρητας, ὧν εἶναι πολίχνιον Πρᾶσον, ὅπου τὸ τοῦ Δικταίου Διὸς ἱερόν• τοὺς δ’ ἄλλους ἰσχύοντας πλέον οἰκῆσαι τὰ πεδία. τοὺς μὲν οὖν Ἐτεόκρητας καὶ τοὺς Κύδωνας αὐτόχθονας ὑπάρξαι εἰκός, τοὺς δὲ λοιποὺς ἐπήλυδας, οὓς ἐκ Θετταλίας φησὶν ἐλθεῖν Ἄνδρων τῆς Δωρίδος μὲν πρότερον νῦν δὲ Ἑστιαιώτιδος λεγομένης•

Κατά το Στάφυλο ανατολικά ζούνε οι Δωριείς, δυτικά οι Κύδωνες, στα νότια οι Ετεοκρήτες, με οικισμό τους το Πράσο, όπου βρίσκεται το ιερό του Δικταίου Διός. Οι υπόλοιποι είναι πιο δυνατοί και κατέχουν τις πεδιάδες. Είναι εμφανές ότι οι Ετεοκρήτες και Κύδωνες είναι γηγενείς, ενώ οι άλλοι επήλυδες. Ο Ανδρων λέει πως ήρθαν από τη Θεσσαλία, από τη περιοχή που παλιά λεγόταν Δωρίδα και σήμερα Εστιώτισα

Pax Minoica και Μινωική Θαλασσοκρατία

Όταν ο Έβανς έφερε στο φως τη Κνωσό, λόγω της έλλειψης οχυρώσεων, θεώρησε ότι οι Μινωίτες ήταν ένας ειρηνικός λαός και γι'αυτό δημιούργησε τον όρο "Μινωική Ειρήνη" (Pax Minoica). Βέβαια, αυτή η άποψη έχει καταρριφθεί τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας της ανακάλυψης οχυρωμένων οικισμών (λ.χ. Κομμός και Κουφωτό-Αγία Φωτιά Σητείας), όπλων, καθώς επίσης και νωπογραφιών με πολεμικό περιεχόμενο.

Μινωικά ξίφη και στιλέτα που βρέθηκαν στα Μάλια και χρονολογούνται μεταξύ 1800-1600 π.Χ.

Αναπαράσταση πολεμικής σκηνής σε νωπογραφία του Ακρωτηρίου της Θήρας

Οι Μινωίτες είχαν δημιουργήσει μια μεγάλη θαλασσοκρατία, χάρη στο πανίσχυρο στόλο τους. Αυτός ήταν και ο λόγος που τα μεγάλα ανάκτορά τους δεν είχαν τείχη. Ο ιστορικός Θουκυδίδης, παρότι έζησε μία χιλιετία αργότερα, αναφέρει χαρακτηριστικά για το Μινωικό ναυτικό:

Ο Μίνως, εξ όσων κατά παράδοσιν γνωρίζομεν, πρώτος απέκτησε πολεμικόν ναυτικόν, και εκυριάρχησεν επί του μεγαλυτέρου μέρους της θαλάσσης, η οποία ονομάζεται σήμερον Ελληνική. Κατακτήσας τας Κυκλάδας νήσους, ίδρυσεν αποικίας εις τας περισσοτέρας από αυτάς, αφού εξεδίωξε τους Κάρας και εγκατέστησε τους υιούς του ως κυβερνήτας. Ως εκ τούτου και την πειρατείαν φυσικά κατεδίωκεν όσον ημπορούσεν από την θάλασσαν αυτήν, διά να περιέρχωνται εις αυτόν ασφαλέστερον τα εισοδήματα των νήσων.

Αναπαράσταση νηοπομπής σε νωπογραφία του Ακρωτηρίου της Θήρας

Σύγχρονη ανακατασκευή Μινωικού πλοίου

Κοινωνικές Τάξεις

Αναπαράσταση γυναικών σε Μινωική νωπογραφία

Στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας βρισκόταν ο βασιλιάς που ονομαζόταν "Μίνωας", ο οποίος είχε νομοθετική και διοικητική εξουσία. Ακολουθούσαν οι ευγενείς, οι οποίοι απάρτιζαν το δικαστήριο και πιθανότατα διέθεταν και συμβουλευτική εξουσία. Υπήρχαν επίσης εξειδικευμένοι αξιωματούχοι, όπως γραμματείς και φοροεισπράκτορες, που ασκούσαν τη γραφειοκρατική εξουσία. Στο ιερατείο υπήρχαν και άνδρες και γυναίκες. Ο υπόλοιπος πληθυσμός ασχολείτο με τη γεωργία και τη κτηνοτροφία ή ήταν τεχνίτες, οι οποίοι συνήθως εργάζονταν στα ανάκτορα.

Οι γυναίκες στη Μινωική Κρήτη κατά πάσα πιθανότητα ήταν εξέχουσες προσωπικότητες, όπως φαίνεται από το πλήθος των γυναικείων αναπαραστάσεων σε δαχτυλίδια, νωπογραφίες και πολλά άλλα έργα τέχνης.

Αθλητισμός-Χορός-Ζατρίκιο

Οι Κουρήτες, οι πρώτοι κάτοικοι της Κρήτης, λέει ο μύθος ότι ήταν οι ιδρυτές των Ολυμπιακών Αγώνων. Τα πέντε αδέρφια σε μία εξόρμησή τους στα δάση της Πελοποννήσου θέλησαν κάποια στιγμή να ξαποστάσουν. Για να διασκεδάσουν έκαναν αγώνα δρόμου μεταξύ τους. Νικητής αναδείχθηκε ο Παιωναίος και ο Ιδαίος Ηρακλής (ένας από τους Κουρήτες, όχι ο Ηρακλής με τους 12 άθλους). Για τη νίκη τους τους στεφάνωσαν με κλαδιά αγριελιάς. Σαν ανάμνηση αυτού του γεγονότος κάθε πέντε χρόνια, εφόσον πέντε ήταν και τα αδέρφια, γίνονταν αντίστοιχοι αγώνες, οι οποίοι ο μύθος λέει ότι σταμάτησαν εξαιτίας ενός κατακλυσμού. Ένας άλλος μύθος αναφέρει ότι είχαν ανακαλύψει τον Πυρρίχιο, τον αρχαιότερο ελληνικό πολεμικό χορό, για να καλύπτουν με τον ήχο του το κλάμα του Δία και να μην το ακούει ο Κρόνος.

Ο Νόννος στο έργο του Διονυσιακά αναφέρει:

"Ο πυρρίχιος χορός των Κουρητών έκανε θόρυβο στα αυτιά του Κρόνου και η κλαγγή του ξίφους στην ασπίδα στο όρος Ίδη λειτούργησε σαν αντιπερισπασμός για να εξαπατήσει τον εχθρό (Κρόνο) καθώς αναζητούσε την μυστική γέννηση του Δία."

Μπορεί αυτοί οι μύθοι να μην μπορούν να αποδειχθούν από την αρχαιολογική σκαπάνη, ωστόσο καταδεικνύουν την σχέση των Μινωιτών με τον αθλητισμό και τον χορό, η οποία μάλιστα διαφαίνεται και μέσα από πολλά έργα τέχνης.

Έχουν βρεθεί νωπογραφίες που απεικονίζουν σκηνή πυγμαχίας, καθώς επίσης και ταυρομαχίας, τα Ταυροκαθάψια, τα οποία πιστεύεται ότι είχαν θρησκευτικό χαρακτήρα.

Η αρχαιολογική έρευνα έφερε επίσης στο φως μικρά ειδώλια που χορεύουν, καθώς και το πρώτο επιτραπέζιο παιχνίδι, το Ζατρίκιο (το αρχαιότερο είδος σκάκι).

Το Ζατρίκιο που ανακαλύφθηκε από τον Άρθουρ Έβανς κατά τις ανασκαφές του στην Κνωσσό

Μινωικός Κυκλικός Γυναικείος Χορός

Κεραμική

Ρυθμός Αγίου Ονουφρίου

Εμφανίστηκε στην Πρωτομινωική Ι με μεγαλύτερη διάδοση στην κεντρική Κρήτη. Ήταν εγχάρακτη κεραμική με απλές γραμμικές διακοσμήσεις κόκκινου, καστανού ή μελανού χρώματος πάνω σε μια ανοιχτόχρωμη ή κιτρινωπή επιφάνεια. Συνηθέστερο σχήμα τους αποτέλεσε η σφαιρική πρόχους.

Ρυθμός Πύργου

Εμφανίστηκε στην Πρωτομινωική Ι. Είχε μεγάλη διάδοση στη βόρεια και την κεντρική Κρήτη. Η επιφάνεια των αγγείων αυτών ήταν σκουρόχρωμη και είχε ένα απλό επίχρισμα, έντριπτη ή και γραμμική διακόσμηση που κάλυπτε μόνο ορισμένα σημεία των αγγείων. Τα συνηθέστερα σχήματα της κατηγορίας αυτής ήταν οι σκύφοι, που ήταν ανοικτά αγγεία πόσης με ευρύ στόμιο και δύο οριζόντια τοποθετημένες λαβές.

Ρυθμός Λεβήνας

Εμφανίστηκε στην Πρωτομινωική Ι. Ο ρυθμός της Λεβήνας, που ήταν διαδεδομένος περισσότερο στη νότια Κρήτη, διακρίνεται από τη λευκή διακόσμηση επάνω σε κοκκινωπό βάθος και παρουσιάζει μια μεγάλη ποικιλία ιδιότυπων σχημάτων.

Ρυθμός Βασιλικής

Εμφανίστηκε στην Πρωτομινωική II. Με την είσοδό της εξαφανίζεται η έντριπτη διακόσμηση και πλέον ένα καστανέρυθρο κυρίως αλείφωμα συνήθως κηλιδωτό καλύπτει εξ ολοκλήρου τα αγγεία.

Καμαραϊκός Ρυθμός

Καμαραϊκά αγγεία

Ήταν ο ρυθμός που κυριάρχησε στην Μεσομινωική περίοδο, κατά την οποία χρησιμοποιήθηκε ευρέως ο ταχύστροφος κεραμικός τροχός, αφού αυξήθηκε η ζήτηση των αγγείων. Η διακόσμηση αυτού του ρυθμού γινόταν με έντονα χρώματα επάνω στο σκουρόχρωμο επίχρισμα της επιφάνειας των αγγείων.Τα διακοσμητικά θέματα ήταν άλλοτε φυσιοκρατικά και άλλοτε σχεδιαστικά απλουστευμένα. Η διακόσμηση εντασσόταν σε απλές ζώνες ή σε ελεύθερες συνθέσεις που κάλυπταν μια πλευρά ή απλώνονταν σε όλη την επιφάνεια των αγγείων. Πολύ συχνά, στις ελεύθερες αυτές συνθέσεις αναπτύσσονταν δυναμικά θέματα που έδιναν την ψευδαίσθηση του ρυθμού και της κίνησης.Τα σχήματα των καμαραϊκών αγγείων είναι γωνιώδη ή ημισφαιρικά. Οι συνηθέστεροι τύποι είναι τα κύπελλα με λαβή, τα άωτα κωνικά κύπελλα, οι σκύφοι και τα γεφυρόστομα αγγεία ή τσαγιέρες.

Θαλάσσιος Ρυθμός και Ρυθμός της Χλωρίδας

Εμφανίστηκαν κατά την Υστερομινωική Ι. Τα κεραμικά σκεύη ήταν καλύτερης ποιότητας από άποψη πρώτων υλών και ψήνονταν σε μικρές κτιστές εστίες, σε λιθόκτιστους αψιδωτούς θαλάμους ή ίσως και σε κλιβάνους που διέθεταν αεραγωγούς για την καλύτερη κυκλοφορία του αέρα. Οι διακοσμητές τους αντλούσαν θέματα από την φύση και την θάλασσα. Προστέθηκαν νέοι τύποι αγγείων, όπως κύλικες και ψευδόστομοι αμφορείς.

Ρυθμός Χλωρίδας(αναπαράσταση παπύρων)

Θαλάσσιος Ρυθμός(αναπαράσταση χταποδιού)

Ρυτά

Τα ρυτά αποτελούν μια ιδιαίτερη κατηγορία αγγείων. Μέσα στα ρυτά οι Μινωίτες έβαζαν διάφορα υγρά. Ήταν μεγάλα σε μέγεθος με μορφή κεφαλής ζώου (συνήθως ταύρου), με δύο τρύπες, και χρησιμοποιούνταν σε τελετές θρησκευτικού χαρακτήρα.

Μινωικό Ρυτό με κεφαλή ταύρου

Πίθοι

Μικρός Πίθος από την Κνωσό

Ήταν μεγάλα αγγεία στα οποία οι Μινωίτες αποθήκευαν υγρά ή προϊόντα σε κοκκώδη μορφή, κι εμφανίστηκαν κατά τη Μεσομινωική Ι. Είχαν περίπου το μέγεθος ενός ανθρώπου και χωρούσαν περίπου 996 λίτρα υγρού.

Σφραγιδόλιθοι

Οι σφραγιδόλιθοι ήταν συνήθως πολύτιμοι λίθοι που χρησιμοποιούνταν ως σφραγίδες. Φέρουν συχνά έγγλυφες και σπάνια ανάγλυφες παραστάσεις με σύμβολα ή γράμματα και χρησιμοποιούνταν για τη σφράγιση επιστολών ή διαταγμάτων. Για την απεικόνιση οι Μινωίτες φαίνεται ότι χρησιμοποιούσαν ενισχυμένα γυαλιά για να μπορούν να χαράξουν. Ακόμη, πιστεύεται ότι αξιοποιούσαν και κάποιο είδος μεγενθυντικού φακού από ορεία κρύσταλλο. Σχετικά με αυτό η αρχαιολόγος Έφη Σακελλαράκη αναφέρει: «Δεν είναι δυνατόν να μπορεί άνθρωπος να χαράξει με τέτοια λεπτομέρεια σε τόσο μικροσκοπικά αντικείμενα. Τόσο μεγάλη λεπτομέρεια μάλλον δεν μπορεί να επιτευχθεί δια γυμνού οφθαλμού». Χρησιμοποιούσαν επίσης εκτός από ημιπολύτιμους λίθους, πολλά άλλα υλικά, όπως ελεφαντόδοντο και κόκαλο. Μετά από το 1600 π.Χ., οι ημιπολύτιμοι λίθοι αντικαταστάθηκαν, για τους πλούσιους πολίτες και τους ιερείς, από δαχτυλίδια χρυσού. Οι καλλιτέχνες αντλούσαν θέματα από την φύση, την θάλασσα και την θρησκεία, με μυθολογικά πλάσματα όπως οι Κρητομυκηναϊκοί δαίμονες να απεικονίζονται συχνά.

Χρυσό Μινωικό Δαχτυλίδι

Σφραγιδόλιθος

Λιθοτεχνία

Οι Μινωίτες λιθοξόοι χρησιμοποιούσαν φλεβικά πετρώματα με τα οποία έφτιαχναν ποικίλα αγγεία και οικιακά σκεύη. Συνήθως τα κατασκεύαζαν σε κομμάτια και έπειτα τα συνέδεαν με ειδικούς τένοντες, εσωτερικά μεταλλικά στελέχη, ή και ειδικές κόλλες που δεν επέτρεπαν στα υγρά να διαφύγουν από το δοχείο.

Λίθινα μινωικά οικιακά σκεύη

Μεταλλοτεχνία

Μπρούτζινο μινωικό ειδώλιο

Οι μεταλλουργοί κατασκεύαζαν συνήθως ειδώλια ζώων και πιστών που προσεύχονταν. Συγχρόνως, όμως, έφτιαχναν χάλκινα αγγεία, εργαλεία όπως πριόνια και αξίνες, όπλα και διπλούς πέλεκεις(οι διπλοί πέλεκεις κατασκευάζονταν επίσης από μπρούντζο, χρυσό και άργυρο). Τέλος, κατασκεύαζαν διάφορα κοσμήματα από χρυσό, με αναπαραστάσεις ζώων και φυτών.

Χρυσό Μινωικό Κόσμημα

Μουσική

Οι γνώσεις μας σχετικά με την μινωική μουσική είναι ελάχιστες. Σήμερα γνωρίζουμε με βεβαιότητα, μέσα από έργα τέχνης, ότι οι Μινωίτες χρησιμοποιούσαν σείστρο, ένα αρχαίο κρουστό μουσικό όργανο, λύρα και αυλό.

Πήλινο σείστρο που βρέθηκε στο μινωικό νεκροταφείο στο Φουρνί

Αναπαράσταση Μινωίτη που παίζει λύρα στην σαρκοφάγο της Αγίας Τριάδας

Αναπαράσταση αυλητή στην σαρκοφάγο της Αγίας Τριάδος

Ενδυμασία και Καλλωπισμός

Νωπογραφία: "Ο Πρίγκηπας με τα Κρίνα"

Το μαλλί προβάτων ήταν η κύρια ίνα που χρησιμοποιούσαν οι Μινωίτες για την κατασκευή ενδυμάτων. Το λινό από λινάρι ήταν πιθανώς λιγότερο κοινό και λογικά εισήχθη από την Αίγυπτο. Συγχρόνως, υπάρχουν ενδείξεις για τη χρήση του μεταξιού για την παραγωγή υφασμάτων (βρέθηκαν κουκούλια μεταξοσκώληκα).

Οι άνδρες, στην καθημερινή τους αλλά και στη δημόσια ζωή, φορούσαν το λεγόμενο «ζώμα», που έμοιαζε με κοντή φούστα ή ποδιά σφιγμένη στη μέση. Το ζώμα είχε ποικίλους τύπους. Ο απλούστερος ήταν μια ζώνη και μια ορθογώνια ταινία που ξεκινούσε από τη μέση, περνούσε ανάμεσα στους μηρούς και κατέληγε πάλι σ’ αυτήν. Ο πιο περίτεχνος κάλυπτε την περιοχή από τη μέση μέχρι το άνω τμήμα των μηρών σε διάφορα σχήματα και μήκη. Την ανδρική ενδυμασία χαρακτηρίζουν επίσης οι σφικτές υφασμάτινες, δερμάτινες, ίσως και μεταλλικές ζώνες. Οι ζώνες ήταν συχνά πλούσια διακοσμημένες και συχνά στα άκρα τους έφεραν κρόσσια ή χάντρες. Μακρύ ένδυμα έφεραν κάποιες φορές κατά τη διάρκεια τελετουργιών, κυρίως αν ήταν ιερείς, μουσικοί ή άρχοντες.

Χαρακτηριστικά της μινωικής γυναικείας ενδυμασίας είναι το στενό κοντομάνικο -με στενά ή φουσκωτά μανίκια- πουκάμισο ή περικόρμιο, που άφηνε ακάλυπτο το στήθος ή ήταν διαφανές και συγκρατιόταν στο σώμα συχνά με κορδόνια στο ανώτερο μέρος του σώματος, οι μακριές και φαρδιές φούστες με πιέτες και φραμπαλάδες, η κωδoνόσχημη ποδιά με βολάν, που φοριόταν συχνά πάνω από τη φούστα και η σφικτή ζώνη, φουσκωτή ή επίπεδη, που τόνιζε τη μέση. Τα στοιχεία αυτά γίνονται φανερά όχι μόνο από τις τοιχογραφίες, αλλά και από τα απλούστερα πήλινα ειδώλια. Ενδιαφέρoν είναι και ο ψηλός γωνιώδης γιακάς, που εμφανίζεται σε μερικά απ’αυτά. Τα ενδύματα κοσμούνταν με επίρραπτες ταινίες στα τελειώματα, φιόγκους, λεπτότατα πέπλα και κοσμήματα από μέταλλο, πέτρα ή κόκαλο, που ράβονταν πάνω τους. Σε μερικές απεικονίσεις γυναικείων μορφών συναντάται ένα μακρύ φόρεμα χωρίς ζώνη, που μάλλον το φορούσαν σε τελετουργίες οι ιέρειες.

Οι Μινωίτες εμφανίζονται σε άλλες παραστάσεις ξυπόλητοι, σε άλλες με σανδάλια, που προσαρμόζονταν στο πόδι με σχετικά ψηλές ταινίες και σπανιότερα με μπότες.

Άνδρες και γυναίκες είχαν κατά κανόνα μακριά και σγουρά μαλλιά. Τα μακριά μαλλιά των ανδρών ήταν χωρισμένα σε μπούκλες και ενίοτε εμφανίζονται με ξυρισμένο το κεφάλι ή με λίγες τούφες μαλλιών σε μερικά σημεία του κρανίου, ενώ συγχρόνως παρουσιάζονται χωρίς γέννια. Οι γυναικείες κομμώσεις ήταν περίτεχνες. Τα μαλλιά ήταν μαζεμένα και έπεφταν μικρές μπούκλες στο μέτωπο και στα αυτιά, ενώ άλλοτε οι μακριές και λεπτές μπούκλες («βόστρυχοι») στολίζονταν με χάνδρες, «σφηκωτήρες» και περόνες με ένα εξόγκωμα συχνά σε σχήμα άνθους.

Τα υλικά που αξιοποιήθηκαν για την παραγωγή των μινωικών κοσμημάτων περιλάμβαναν μέταλλα όπως χρυσό , ασήμι, χαλκό και επιχρυσωμένο χαλκό. Χρησιμοποιήθηκαν ημιπολύτιμοι λίθοι όπως κρύσταλλος, carnelian, garnet, lapis lazuli, οψιανός και κόκκινος, πράσινος ή κίτρινος ίασπις. Ο αμέθυστος ήταν επίσης δημοφιλής και εισήχθη από την Αίγυπτο όπου δεν ήταν πλέον μοντέρνος στα κοσμήματα. Χρησιμοποιούσαν επίσης σμάλτο, στεατίτη, ελεφαντόδοντο, όστρακα και γυαλί. Τα κοσμήματα λάμβαναν τη μορφή διαδήμων, περιδεραίων, βραχιολιών, χαντρών, μενταγιόν, κορδελών, στολιδιών ρούχων, καρφιτσών και στολιδιών μαλλιών, θωρακικών, αλυσίδων, δαχτυλιδιών και σκουλαρικιών..

Γενετική

Η αρχαιογενετική μελέτη με τίτλο "A European population in Minoan Bronze Age Crete" που εκδόθηκε το 2013, μελέτησε το μιτοχονδριακό DNA (mtDNA) 37 Μινωικών σκελετών ηλικίας 4,400–3,700 ετών που βρέθηκαν σε σπήλαιο του Οροπέδιου Λασιθίου, και τους συνέκρινε με 135 αρχαίες και σύγχρονες πληθυσμιακές ομάδες, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι οι Μινωίτες είχαν τη πιο στενή μιτοχονδριακή συγγένεια με τους νεολιθικούς και σύγχρονους πληθυσμούς της Ευρώπης, αποκλείοντας υποθέσεις προέλευσης από τη Βόρεια Αφρική όπως είχε προτείνει ο Άρθουρ Έβανς στο παρελθόν. Οι ερευνητές συμπέραναν ότι ο Μινωικός πολιτισμός αναπτύχθηκε από αυτόχθονο πληθυσμό της Κρήτης.

Η αρχαιογενετική μελέτη με τίτλο "Genetic origins of the Minoans and Mycenaeans" που εκδόθηκε το 2017 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι Μινωίτες είχαν στενή γενετική σχέση με τους Μυκηναίους, και ότι και οι δύο σχετίζονταν στενά αλλά όχι απόλυτα με τους σύγχρονους Έλληνες. Η ίδια μελέτη ανέφερε επίσης ότι τουλάχιστον 3/4 του DNA των Μινωιτών και των Μυκηναίων προερχόταν από τους πρώιμους Νεολιθικούς γεωργούς που ζούσαν στη δυτική Μικρά Ασία και το Αιγαίο Πέλαγος (Μινωίτες ~84–85%, Μυκηναίοι ~74–78%), ενώ περί το υπόλοιπο 1/4 προερχόταν από αρχαίους πληθυσμούς που σχετίζονταν με τους κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες του Καυκάσου και το Νεολιθικό Ιράν (Μινωίτες ~14–15%, Μυκηναίοι ~8–17%). Σε αντίθεση με τους Μινωίτες, οι Μυκηναίοι είχαν επίσης κληρονομήσει ~4-16% από μία "βόρεια" πηγή που σχετίζεται με τους κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες της Ανατολικής Ευρώπης και της Άνω Παλαιολιθικής Σιβηρίας, και εισήχθη μέσω μίας εγγύτερης πηγής που σχετίζεται είτε με τους κατοίκους της δυτικής Ευρασιατικής στέπας είτε με την Αρμενία. Η μελέτη έδειξε επίσης ότι δεν υπάρχει μετρήσιμη πρόσμιξη από το Λεβάντες ή την Αφρική στους Μινωίτες και τους Μυκηναίους, απορρίπτοντας έτσι την υπόθεση ότι οι πολιτισμοί του Αιγαίου προέρχονταν από μετανάστες των συγκεκριμένων περιοχών.

Μινωικά δείγματα μελέτης

Κωδικός	Τοποθεσία	Χρονολόγηση	Φύλο	mtDNA	Y-DNA
I0070	Σπήλαιο Αγίου Χαράλαμπου Λασιθίου, Κρήτη	2000-1700 ΠΚΧ	XY	H13a1	J2a1d
I0071	Σπήλαιο Αγίου Χαράλαμπου Λασιθίου, Κρήτη	2000-1700 ΠΚΧ	XX	U5a1	–
I0073	Σπήλαιο Αγίου Χαράλαμπου Λασιθίου, Κρήτη	2000-1700 ΠΚΧ	XY	H	J2a1
I0074	Σπήλαιο Αγίου Χαράλαμπου Λασιθίου, Κρήτη	2000-1700 ΠΚΧ	XX	H5	–
I9005	Σπήλαιο Αγίου Χαράλαμπου Λασιθίου, Κρήτη	2000-1700 ΠΚΧ	XX	H	–
I9123	Αρμένοι Χανίων, Κρήτη	1370-1340 ΠΚΧ	XX	U5a1	–
I9127	Μονή Οδηγήτριας Ηρακλείου, Κρήτη	2900-1900 ΠΚΧ	XX	J2b1a1	–
I9128	Μονή Οδηγήτριας Ηρακλείου, Κρήτη	2900-1900 ΠΚΧ	XX	I5	–
I9129	Μονή Οδηγήτριας Ηρακλείου, Κρήτη	2900-1900 ΠΚΧ	XX	H+163	–
I9130	Μονή Οδηγήτριας Ηρακλείου, Κρήτη	2900-1900 ΠΚΧ	XY	U3b3	G2a2b2
I9131	Μονή Οδηγήτριας Ηρακλείου, Κρήτη	2900-1900 ΠΚΧ	XX	K1a2	–

Δείτε επίσης

• Αγία Τριάδα
• Κνωσός
• Φαιστός
• Γόρτυνα
• Ζάκρος
• Ζώμινθος
• Γραμμική Α
• Δίσκος της Φαιστού
• Κυπρομινωικό συλλαβάριο
• Μινωική έκρηξη

Βιβλιογραφία

• Peatfield, Alan A. D. et al, (1996) "Aegean Cultures" στο The Oxford Companion to Archaeology, Brian M. Fagan, (ed.), Oxford University Press .
• Evans, Sir Arthur, 1921-35. The Palace of Minos: A Comparative Account of the Successive Stages of the Early Cretan Civilization as Illustrated by the Discoveries at Knossos, 4 τομ. (επανεκδ. 1964).
• Pendlebury, J. D. S., (1963), Archaeology of Crete, (1939, ανατ. 1963).
• Hood, S., (1971), The Minoans, London.
• Willetts, R. F., 1976 [επανεκδ. 1995], The Civilization of Ancient Crete, New York: Barnes & Noble Books.
• Simpson, R. H., (1982), Mycenaean Greece, Park Ridge, NJ: Noyes Press
• Goodison, Lucy, and Christine Morris, (εκδ.) 1998, "Beyond the Great Mother: The Sacred World of the Minoans," στο Ancient Goddesses: The Myths and the Evidence, London: British Museum Press, 113-132.
• Fitton, J. Lesley: Die Minoer, Konrad Theiss Verlag, Stuttgart 2004, ISBN 3-8062-1862-5 (Καλή εισαγωγή).
• Warren, P. - Hankey, V.: Aegean Bronze Age Chronologie, Bristol 1989. (Θεμελιώδες, αλλά τελευταία αμφισβητούμενο έργο για την απόλυτη χρονολόγηση).
• Manning, S.:The Absolute Chronology of Aegean Early Bronze Age, Sheffield 1995.
• Lohmann, Hans: Die Santorin-Katastrophe - ein archäologischer Mythos; in: Olshausen, E. - Sonnabend, H. (Hrsg.), Naturkatastrophen in der antiken Welt, Stuttgart 1998, S.337-363.
• Otto, Brinna: König Minos und sein Volk, Artemis&Winkler Verlag, Düsseldorf/Zürich 1997, ISBN 3-7608-1219-8
• Wunderlich, Hans Georg: Wohin der Stier Europa trug, Rowohlt Verlag, Reinbek bei Hamburg 1972, ISBN 3-498-07269-2 (Διαβάζεται ευχάριστα, αλλά πολλές αναλύσεις του έχουν σήμερα πια ξεπεραστεί, π.χ. η υπόθεση του Wunderlich ότι τα ανάκτορα ήταν νεκροπόλεις, που σήμερα απορρίπτεται καθολικά.)
• Chaniotis, Angelos: Das antike Kreta, Verlag C.H. Beck, München 2004, ISBN 3-406-50850-2
• Siebenmorgen, Harald (επιμ.): Im Labyrinth des Minos. Kreta- die erste europäische Hochkultur (Κατάλογος έκθεσης), Biering & Brinkmann, München 2000, ISBN 3-930609-26-6
• Thierfelder, Helmut: Die Minoer. Ein Handelsvolk?; in: Münstersche Beitrage zur Antiken Handelsgeschichte 2 (1983), 43-58.
• Manning, Sturt W. et al.: Chronology for the Aegean Late Bronze Age 1700–1400 B.C., in: Science 312, 2006, S. 565-569.
• Moses Finley, Les Premiers Temps de la Grèce, Maspéro, Paris, 1973.
• Reynold Higgins, Minoan and Mycenaen Art , Thames & Hudson, London 1997, ISBN 978-0-500-20303-3
• Edmond Lévy (éd.), Le Système palatial en Orient, en Grèce et à Rome, Brill, Leyde, 1987.
• Volker J. Dietrich: Die Wiege der abendländischen Kultur und die minoische Katastrophe. Ein Vulkan verändert die Welt (Neujahrsblatt der Naturforschenden Gesellschaft in Zürich Band 207). Koprint Verlag, Alpnach Dorf 2004.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Joachim Schüring: Eine unendliche Geschichte. Abenteuer Archäologie 5: 12 (2006) (pdf-Datei)
• ancient-cultures.com - Beginn der griechischen Zivilisation - Minoer und Mykener Αρχειοθετήθηκε 2008-05-30 στο Wayback Machine. (dt.)
• Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου: griechische Version englische Version
• http://www.anderegg-web.ch/archaeologie/kreta.htm
• Minoische Kultur (antikefan.de)
• «Η ανακτωρική κοινωνία» - Μινωική Κρήτη. Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού