Αρχαιοελληνική πυγμαχία

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Για το παρόμοιο άθλημα στην αρχαία Ελλάδα, δείτε: Παγκράτιο.
Οι Πυγμάχοι, τοιχογραφία στο ακρωτήρι της Θήρας. που χρονολογείται στο 1500 π.Χ. και αποτελεί την πρώτη ένδειξη για τη χρήση προστατευτικού εξοπλισμού κατά την πυγμαχία

Η αρχαιοελληνική πυγμαχία ή πυξ ή πυγμή χρονολογείται ως άθλημα σε διοργανώσεις τουλάχιστον από τον 7ο αιώνα π.Χ., και διεξάγονταν σε πολλές πόλεις-κράτη της αρχαίας Ελλάδας. Οι περισσότερες πηγές που διασώζονται είναι είτε αποσπασματικές είτε μυθολογικές, κάνοντας δύσκολη την προσπάθεια να υπάρξει μια πλήρης ανασύνθεση των κανονισμών, εθιμοτυπικών και ιστορίας του αθλήματος κατά την αρχαιότητα. Ωστόσο θεωρείται πως η πυγμαχία ήταν σημαντικό μέρος του αρχαιοελληνικού αθλητισμού καθόλη τη διάρκεια της πρώιμης κλασικής περιόδου, καθώς υπήρχε και πυγμαχία παίδων.[1][2][3]

Απαρχές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Υπάρχουν αρχαιολογικά και καλλιτεχνικά ευρήματα τα οποία χρονολογούνται στη Μινωική και Μυκηναϊκή περίοδο, και πολλοί θρύλοι μνημονεύουν τις απαρχές του αθλήματος. Ένας από αυτούς αναφέρει πως ο Θησέας, ήρωας από την Αθήνα, εφηύρε ένα τύπο πυγμαχίας στον οποίο οι διαγωνιζόμενοι βρίσκονταν σε καθιστή θέση ο ένας απέναντι στον άλλο και αντάλλασσαν γροθιές μέχρι ένας από αυτούς να μη μπορεί να συνεχίσει ή να πεθάνει. Με την πάροδο του χρόνου, οι πυγμάχοι μαχόταν πλέον σε όρθια θέση και άρχισαν να καλύπτουν τα χέρια τους, καθώς και να τυλίγουν την περιοχή των χεριών τους κάτω από τους αγκώνες με ύφασμα, ωστόσο πέρα από αυτό τον εξοπλισμό κατά τα άλλα μαχόταν γυμνοί.[4]

Σύμφωνα με την Ιλιάδα, οι Μυκηναίοι πολεμιστές συμπεριελάμβαναν και την πυγμαχία ανάμεσα στα αθλήματα που τελούσαν προκειμένου να τιμήσουν τους νεκρούς τους, ωστόσο είναι πιθανό τα Ομηρικά έπη απλώς να αντικατοπτρίζουν συνθήκες που υπήρξαν κατά την ύστερη ελληνική εποχή μετά τη μυκηναϊκή περίοδο. Αναφέρεται πως ο Αχιλλέας για να τιμήσει τον νεκρό Πάτροκλο διοργάνωσε διάφορους αγώνες ανάμεσα σε αυτούς και πυγμαχίας.[1][4]

Η πρώτη γνωστή διοργάνωση πυγμαχίας στους ολυμπιακούς αγώνες της αρχαιότητας αναφέρεται πως υπήρξε το 688 π.Χ., με τους συμμετέχοντες να προπονούνται χτυπώντας τους σάκους της πυγμαχίας -τους κώρυκους- και να τυλίγουν δερμάτινους ιμάντες γύρω από τα χέρια και στήθος τους ως προστασία, αφήνοντας όμως τα δάκτυλα ελεύθερα και χωρίς προστασία για το πρόσωπο και κεφάλι.[4]

Ο ιστορικός του 3ου αιώνα μ.Χ. Φιλόστρατος ανέφερε πως η πυγμαχία αρχικά αναπτύχθηκε στην Σπάρτη, όπου σύμφωνα με τους αρχαίους Σπαρτιάτες -αρχαίους ως προς την εποχή του ίδιου του Φιλόστρατου- οι περικεφαλαίες ήταν περιττές και η πυγμαχία τους προετοίμαζε για τα χτυπήματα που θα δεχόντουσαν στη μάχη.[4]Ωστόσο οι Σπαρτιάτες δε μετείχαν στο διαγωνιστικό μέρος της πυγμαχίας, θεωρώντας πως το να ηττηθούν θα ήταν ατιμωτικό.[5]

Εξοπλισμός[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Λεπτομέρεια των ιμάντων στα χέρια των πυγμάχων (τύπος οξέων ιμάντων), Πυγμάχος των Θερμών

Έως και το 500 π.Χ. οι ιμάντες χρησιμοποιούνταν ως προστασία για το χέρι και τις αρθρώσεις. Ήταν λωρίδες δέρματος από βόδι, με μήκος 3 με 3.7 μέτρα και περιτυλίγονταν πολλές φορές γύρω από το χέρι. Κατά το 400 π.Χ. εμφανίστηκαν οι σφαίραι οι οποίες ήταν παρόμοιες με τους ιμάντες, ωστόσο είχαν επένδυση στο εσωτερικό τους ενώ η εξωτερική τους υφή ήταν αρκετά σκληρότερη και τραχιά.[4]

Σύντομα μετά την υιοθέτηση των σφαιρών στην πυγμαχία εμφανίστηκαν και οι οξείς ιμάντες.[3] Οι οξείς αποτελούνταν από διάφορα επίπεδα δερμάτινων λωρίδων που τυλίγονταν γύρω από το χέρι, καρπό, και μέρος του χεριού κάτω από τον αγκώνα. Συνήθως τοποθετούνταν και ένα απορροφητικό ύφασμα στην κορυφή της επένδυσης ώστε οι αθλητές να σκουπίζουν τον ιδρώτα από το μέτωπο τους. Η στήριξη που παρείχαν κατά τα λακτίσματα ήταν καλύτερη ενώ και οι αρθρώσεις της γροθιάς ενισχυθήκαν με δερμάτινες επικαλύψεις.[6]

Ο κώρυκος ήταν ο αντίστοιχος εξοπλισμός των σύγχρονων σάκων πυγμαχίας, και χρησιμοποιούνταν για εξάσκηση στην παλαίστρα. Γεμίζονταν με άμμο, αλεύρι ή κεχρί.[6]

Κανονισμοί[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μελανόμορφο αγγείο του 500 π.Χ., όπου ο πυγμάχος στα δεξιά ανασηκώνει το χέρι του μη μπορώντας να συνεχίσει

Η κατανόηση των κανονισμών της αρχαιοελληνικής πυγμαχίας καθορίζεται από τις σωζόμενες ιστορικές αναφορές καθώς και ερμηνείες των παραστάσεων στα αρχαία αγγεία και τοιχογραφίες, χωρίς ωστόσο να υπάρχει βεβαιότητα για τον απόλυτο προσδιορισμό τους.[7][2]

  • Απαγορεύονταν τα κρατήματα ή η πάλη
  • Επιτρέπονταν όποιοδήποτε χτύπημα με το χέρι, εκτός από το να προσπαθήσει κάποιος να βγάλει τα μάτια του αντιπάλου
  • Δεν υπήρχε αρένα
  • Δεν υπήρχαν γύροι ή χρονικά όρια
  • Ο νικητής αναδεικνύονταν όταν ο αντίπαλος παραιτούνταν ή δεν μπορούσε πλέον να συνεχίσει
  • Δεν υπήρχαν κατηγοριοποιήσεις ανάλογα με το βάρος, τα ζεύγη των αντιπάλων επιλέγονταν τυχαία
  • Οι ελλανοδίκες επέβαλαν την τήρηση των κανονισμών στέλνοντας τους ραβδούχους οι οποίοι χτυπούσαν με ραβδί ή μαστίγιο τους παραβάτες
  • Οι μαχόμενοι είχαν την επιλογή να ανταλλάξουν χτυπήματα χωρίς να αμύνονται (κλίμαξ) εάν ο αγώνας διαρκούσε πολύ ώρα

Πυγμάχοι ολυμπιονίκες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο πυγμάχος των Θερμών, ορειχάλκινο άγαλμα της ελληνιστικής περιόδου, 4ος - 3ος αιώνας π.Χ., Εθνικό μουσείο Ρώμης(D/R)
Τοιχογραφία πυγμάχων, 100 π.Χ., αρχαιολογικό μουσείο Δήλου
Παράσταση πυγμάχων σε αμφορά των Παναθήναιων αγώνων, 520 π.Χ., Μητροπολιτικό μουσείο Νέας Υόρκης
Αγαλματίδιο πυγμάχου, 1ος αιώνας π.Χ., Μουσείο τέχνης Ουόλτερς(D/R)

Οι γνωστοί ολυμπιονίκες της πυγμαχίας στους αρχαίους ολυμπιακούς αγώνες είναι όπως παρακάτω:[8]

Ολυμπιάδα Έτος Ολυμπιονίκης Περιοδονίκης Πόλη Ολυμπιονίκη
23η 688 π.Χ. Ονόμαστος Σμύρνη
27η 672 π.Χ. Δάιππος Κρότωνας
32η 652 π.Χ. Κομαίος Μέγαρα
48η 588 π.Χ. Πυθαγόρας ο Σάμιος Σάμος
52η 572 π.Χ. Τίσανδρος Νάξος Σικελίας
53η 568 π.Χ. Τίσανδρος Νάξος Σικελίας
54η 564 π.Χ. Τίσανδρος Νάξος Σικελίας
55η 560 π.Χ. Τίσανδρος Νάξος Σικελίας
59η 544 π.Χ. Πραξιδάμας Αίγινα
65η 520 π.Χ. Γλαύκος Κάρυστος
70η 500 π.Χ. Φίλων Κέρκυρα
71η 496 π.Χ. Φίλων Κέρκυρα
72η 492 π.Χ. Κλεομήδης Αστυπάλαια
73η 488 π.Χ. Διόγνητος Κρήτη
74η 484 π.Χ. Εύθυμος Λοκροί
75η 480 π.Χ. Θεαγένης (ή Θεογένης) Θάσος
76η 476 π.Χ. Εύθυμος Λοκροί
77η 472 π.Χ. Εύθυμος Λοκροί
78η 468 π.Χ. Μενάλκης Οπούς (Λοκρίδα)
79η 464 π.Χ. Διαγόρας Ρόδος
81η 456 π.Χ. Άνθρωπος άγνωστη
82η 452 π.Χ. Αρίστων άγνωστη
83η 448 π.Χ. Ακουσίλαος Ρόδος
84η 444 π.Χ. Αλκαίνετος Λέπρεο
89η 424 π.Χ. Κλεόμαχος Μαγνησία του Μαιάνδρου
94η 404 π.Χ. Ευκλής Ρόδος
95η 400 π.Χ. Δάμαρχος (Το ΙΜΕ αναφέρει Δήμαρχος) Παρρασία
96η 396 π.Χ. [...]υ[...]ος άγνωστη
97η 392 π.Χ. Φορμίων Αλικαρνασσός
98η 388 π.Χ. Εύπωλος Θεσσαλία
99η 384 π.Χ. Δαμοξενίδας Μαίναλο
100η 380 π.Χ. άγνωστος Σάμος
101η 376 π.Χ. Λάβαξ Λέπρεο
103η 368 π.Χ. Αριστίων Επίδαυρος
105η 360 π.Χ. Φιλάμμων Αθήνα
110η 340 π.Χ. Ασάμων Ηλεία
111η 336 π.Χ. Μυς Τάραντας
112η 332 π.Χ. Σάτυρος Ηλεία
113η 328 π.Χ. Σάτυρος Ηλεία
120η 300 π.Χ. Άρχιππος Λέσβος
121η 296 π.Χ. Κάλλιππος Ρόδος
135η 240 π.Χ. Κλεόξενος Αλεξάνδρεια
142η 212 π.Χ. Κλειτόμαχος Θήβα
149η 184 π.Χ. Επιθέρσης Ερυθραία
150η 180 π.Χ. Επιθέρσης Ερυθραία
155η 160 π.Χ. Δ[...]γονος άγνωστη
156η 156 π.Χ. Δ[...]γονος άγνωστη
159η 144 π.Χ. Ξενόθεμις Μίλητος
165η 120 π.Χ. Αγήσαρχος ή Αιμόστρατος

ή Δαιμόστρατος ή Αρχέστρατος

ή Αμέστρατος

Τριταία Φωκίδας
177η 72 π.Χ. Ατυάνας Αδραμύττιο
187η 32 π.Χ. Θαλλίαρχος Ηλεία
193η 8 π.Χ. Νικοφών Μίλητος
201η 25 μ.Χ. Δημοκράτης Μαγνησία του Μαιάνδρου
202η 29 μ.Χ. Δημοκράτης Μαγνησία του Μαιάνδρου
203η 33 μ.Χ. Δημοκράτης Μαγνησία του Μαιάνδρου
207η 49 μ.Χ. Μελανκόμας Καρία
218η 93 μ.Χ. Ηρακλείδης Αλεξάνδρεια Τρωάς
226η 125 μ.Χ. Δείδας Αρσινόη
230η 141 μ.Χ. Μάρκος Τύλλιος Απάμεια (Βιθυνίας)
231η 145 μ.Χ. Μάρκος Τύλλιος Απάμεια (Βιθυνίας)
238η 173 μ.Χ. Φωτίων Έφεσος
244η 197 μ.Χ. άγνωστος Έφεσος
245η 201 μ.Χ. άγνωστος Έφεσος
246η 205 μ.Χ. Πλούταρχος άγνωστη
266η 369 μ.Χ. Βαρασδάτης Αρμενία

Ολυμπιονίκες στην πυγμαχία παίδων:[8]

Ολυμπιάδα Έτος Ολυμπιονίκης Πόλη Ολυμπιονίκη
41η 616 π.Χ. Φιλύτας Σύβαρις
60η 540 π.Χ. Λεωκρέων Κέα
70η 500 π.Χ. Αγαμήτωρ Μαντίνεια Αρκαδίας
73η 488 π.Χ. Αγιάδας Ηλεία
74η 484 π.Χ. Επικράδιος Μαντίνεια Αρκαδίας
75η 480 π.Χ. [...]φάνης Ηραία
76η 476 π.Χ. Αγησίδαμος Λοκροί
77η 472 π.Χ. Τέλλων Ορέσθειο (Αρκαδία)
78η 468 π.Χ. [...]νης Πελοπόννησος, Τίρυνθα
79η 464 π.Χ. Πρωτόλαος Μαντίνεια Αρκαδίας
80η 460 π.Χ. Κυνίσκος Μαντίνεια Αρκαδίας
81η 456 π.Χ. Αλκαίνετος Λέπρεο
82η 452 π.Χ. Απολλόδωρος άγνωστη
83η 448 π.Χ. Αρίστων άγνωστη
84η 444 π.Χ. Χαρμίδης Ηλεία
85η 440 π.Χ. Γνάθων Δίπαια (Αρκαδία)
86η 436 π.Χ. Φίλιππος Αρκαδία
87η 432 π.Χ. Λυκίνος Ηλεία
89η 424 π.Χ. Ελλάνικος Λέπρεο
90η 420 π.Χ. Θέαντος ή Θέας Λέπρεο
94η 404 π.Χ. Πεισίρροδος Θούριοι
95η 400 π.Χ. Ξενόδικος Κως
96η 396 π.Χ. Βύκελος Σικυώνα
97η 392 π.Χ. Νεολαΐδας Φενεός
98η 388 π.Χ. Αντίπατρος Μίλητος
99η 384 π.Χ. Άλκετος Κλείτωρ
100η 380 π.Χ. Ίππος Ηλεία
101η 376 π.Χ. Κριτόδαμος Κλείτωρ
102η 372 π.Χ. Θερσίλοχος Κέρκυρα
107η 352 π.Χ. Αθήναιος Έφεσος
109η 344 π.Χ. Δαμάρετος Μεσσηνία
110η 340 π.Χ. Τελέστας Μεσσηνία
114η 324 π.Χ. Δούρις Σάμος
115η 320 π.Χ. Πύτταλος Ηλεία
116η 316 π.Χ. Χοιρίλος Ηλεία
118η 308 π.Χ. Θεότιμος Ηλεία
119η 304 π.Χ. Κάλλων Ηλεία
120η 300 π.Χ. Ιππόμαχος Ηλεία
121η 296 π.Χ. Μυρκεύς άγνωστη
122η 292 π.Χ. Φίλιππος Αρκαδία
145η 200 π.Χ. Μόσχος Κολοφώνα
177η 72 π.Χ. Σωτήριχος Ηλεία
185η 40 π.Χ. Θαλλίαρχος Ηλεία
217η 89 μ.Χ. Σαραπίων Αλεξάνδρεια

Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. 1,0 1,1 «ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ». www.ime.gr. Ανακτήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 2015. 
  2. 2,0 2,1 «Αρχαίοι Έλληνες πυγμάχοι. Ήταν σκληροτράχηλοι και αγωνίζονταν μέχρι τελικής πτώσεως. Ο Μάικ Τάισον δεν θα είχε καμία ελπίδα! - ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ». ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ. Ανακτήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 2015. 
  3. 3,0 3,1 «Αρχαία Ελλάδα: Εκγύμναση και πολεμικές τέχνες». www.logiosermis.net. Ανακτήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 2015. 
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Swaddling, Judith. The Ancient Olympic Games. 2nd ed. Austin: University of Texas Press, 1999.
  5. Craig, Steve. Sports and Games of the Ancients. Sports and Games Through History Series. Series Advisor Andrew Leibs. Westport, Connecticut and London: Greenwood Press, 2002
  6. 6,0 6,1 Miller, Stephen G. Ancient Greek Athletics. New Haven and London: Yale University Press, 2004.
  7. Craig, Swaddling, Miller, op. cit.
  8. 8,0 8,1 «OLYMPIC GAMES». www.ime.gr. Ανακτήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 2015. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]