Υπατία

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Υπατία
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη
μητρική γλώσσα
Ὑπᾰτία (Αρχαία Ελληνικά)
Γέννηση370 (περίπου)
Αλεξάνδρεια
ΘάνατοςΜάρτιος 415
Αλεξάνδρεια
Αιτία θανάτουγδάρσιμο[1]
Συνθήκες θανάτουανθρωποκτονία[1]
Χώρα πολιτογράφησηςΒυζαντινή Αυτοκρατορία
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσεςαρχαία ελληνικά
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότηταμαθηματικός[2]
φιλόσοφος
αστρονόμος
συγγραφέας
εφευρέτρια
Επηρεάστηκε απόΠλάτων
Πλωτίνος
Αριστοτέλης
Θέων ο Αλεξανδρεύς
Διόφαντος
Κλαύδιος Πτολεμαίος
Οικογένεια
ΓονείςΘέων ο Αλεξανδρεύς
Commons page Σχετικά πολυμέσα

Η Υπατία (Αλεξάνδρεια, 370 - Αλεξάνδρεια, 8 Μαρτίου 415)[3][4][5] ήταν Ελληνίδα νεοπλατωνική φιλόσοφος, αστρονόμος και μαθηματικός, διευθύντρια της νεοπλατωνικής σχολής στην Αλεξάνδρεια.[6][7][8][9]

Δίδαξε φιλοσοφία και αστρονομία στην Αλεξάνδρεια, όπου και δολοφονήθηκε από όχλο φανατικών χριστιανών.

Γενικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κόρη του μαθηματικού και αστρονόμου Θέωνα, έλαβε με τις φροντίδες του πατέρα της πολύ καλή εκπαίδευση και ταξίδεψε στην Αθήνα και στην Ιταλία. Στην Αθήνα παρακολούθησε μαθήματα στη νεοπλατωνική σχολή του Πλούταρχου του Νεότερου και της κόρης του Ασκληπιγένειας, αλλά μαθήτευσε και κοντά στον Ιεροκλή. Επιστρέφοντας στην Αλεξάνδρεια, επικεφαλής της εκεί σχολής των Πλατωνιστών (400), δίδαξε φιλοσοφία και μαθηματικά, και αποτέλεσε πόλο έλξης για τους διανοούμενους της εποχής, ενώ έκανε και εκτενή και ουσιώδη σχόλια στα μαθηματικά έργα του Διόφαντου και του Απολλωνίου. Παρότι η ίδια η Υπατία υπήρξε πολυγραφότατη, κανένα από τα έργα της δεν σώζεται και έχουμε μόνο αναφορές για αυτά. Πολλοί από τους μαθητές της ανήκαν στους ανώτατους κύκλους της αριστοκρατίας της πόλης και έγιναν σημαντικές προσωπικότητες, όπως ο επίσκοπος Κυρήνης Συνέσιος και ο έπαρχος της Αλεξανδρείας Ορέστης. Η ίδια φαίνεται πως επηρεάστηκε φιλοσοφικά από τους δύο νεοπλατωνικούς Πλωτίνο και Ιάμβλιχο.

Βιογραφικά στοιχεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Υπατία γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 370 μ.Χ και ήταν κόρη του μαθηματικού και αστρονόμου Θέωνα. Έλαβε πολύ καλή εκπαίδευση στην Αθήνα και στην Ιταλία. Στην Αθήνα παρακολούθησε μαθήματα στη νεοπλατωνική σχολή. Μετά την επιστροφή της στην Αλεξάνδρεια ανέλαβε την εκεί σχολή των πλατωνιστών, που ακολουθούσε τη διδασκαλία του Πλωτίνου, ενός από τους πρώτους νεοπλατωνιστές φιλοσόφους. Λόγω του γεωγραφικού της αποκλεισμού από την υπόλοιπη Αίγυπτο, η Αλεξάνδρεια ήταν ελεύθερη από μισογυνικές παραδόσεις που ήταν γνωστές στην υπόλοιπη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Αν και οι Ρωμαίοι ανάγκαζαν τις κατακτημένες περιοχές να ακολουθούν τους δικούς τους νόμους, οι κατακτημένοι είχαν μια σχετική αυτονομία, με αποτέλεσμα το δίκαιο να είναι ένα μείγμα από τοπικούς και ρωμαϊκούς νόμους, και ειδικά στην Αλεξάνδρεια, όπου συγχέονταν ελληνικοί, ρωμαϊκοί και αιγυπτιακοί νόμοι. Η Υπατία, ως μια γυναίκα ελεύθερη, μπορούσε να επιλέξει να ακολουθεί τους ελληνικούς ή τους αιγυπτιακούς νόμους χωρίς κάποια παρέμβαση των ρωμαϊκών. Γι’ αυτό μπορούσε να κατέχει γη και να έχει μία δική της επιχείρηση χωρίς κάποιον επιβλέποντα. Οι νόμοι μαζί με την εκπαίδευσή της συνετέλεσαν στα δημόσια κηρύγματά της, στο να διδάσκει και να δίνει συμβουλές σε άνδρες, στο να μετακινείται στην πόλη χωρίς κάποιον να την επιβλέπει και να κατέχει το δικό της σπίτι. Το περίεργο είναι ότι με αυτές τις ενέργειες δεν προκαλούσε, αλλά αντίθετα οι κάτοικοι της Αλεξάνδρειας πρέπει να ήταν συνηθισμένοι σε τέτοιες καταστάσεις.

Η ζωή της[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο θάνατος της Υπατίας, ελαιογραφία του Τσαρλς Γουίλιαμ Μίτσελ (Charles William Mitchell), 1885

Η μαθηματικός και φιλόσοφος Υπατία έζησε στην Αλεξάνδρεια από τα μέσα του 4ου αιώνα μέχρι τον βίαιο θάνατό της από έναν χριστιανικό όχλο το 415. Η ημερομηνία γέννησής της δεν είναι επιβεβαιωμένη, αλλά πιστεύεται ότι γεννήθηκε το 370 μ.Χ. Αυτό είναι γνωστό λόγω του της έκλειψης που μελετούσε ο πατέρας της το 364. Ήταν αγνή και άξια σεβασμού, καθηγήτρια μαθηματικών και της νεοπλατωνικής φιλοσοφίας στην Αλεξάνδρεια. Φορώντας την κλασική χλαμύδα των φιλόσοφων, δίδασκε δημόσια σε κοινό αποτελούμενο από εθνικούς και χριστιανούς. Αποδείξεις για τη ζωή και το έργο της Υπατίας μπορούν να βρεθούν σε διάφορα ιστορικά κείμενα, όπως για παράδειγμα στα έργα του Σωκράτη του Σχολαστικού.

Ως δασκάλα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σύμφωνα με πηγές, εκτός από φιλόσοφος, μαθηματικός και αστρονόμος, κατείχε και την προεδρία της Νεοπλατωνικής Σχολής της Αλεξάνδρειας και ήταν ένα άτομο άξιο σεβασμού, που ασκούσε επιρροή στους σημαντικούς άρχοντες της Αλεξάνδρειας αλλά και της Μεσογείου. Ένας από αυτούς ήταν και ο Ορέστης, ο Ρωμαίος έπαρχος. Συναντιόντουσαν πολύ συχνά και μιλούσαν κυρίως για πολιτικά ζητήματα. Η Υπατία ασκούσε επιρροή όχι μόνο στην Αλεξάνδρεια, αλλά και στη Κωνσταντινούπολη, στη Συρία και στην Κυρήνη. Δυστυχώς, έργα της Υπατίας δεν έχουν διασωθεί. Μερικοί αναλυτές πιστεύουν ότι τα έργα της ήταν γραμμένα στα αραβικά, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι τη δουλειά της αποτελούσαν μαθηματικές σχέσεις που η ίδια είχε δημιουργήσει. Η Υπατία είναι σημαντική για τον ρητορικό κανόνα, γιατί αποδεικνύει ότι και οι γυναίκες συμμετείχαν στις κοινωνικές και πνευματικές δραστηριότητες του αρχαίου κόσμου. Η Υπατία δίδασκε δημόσια για τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, αποδεικνύοντας την εκπαίδευσή της στη φιλοσοφία και στη ρητορική. Υπάρχουν πολλά κείμενα που επικυρώνουν την ενασχόλησή της ως διδάσκουσα, εκτός από τα μαθηματικά, φιλοσοφία και ρητορεία. Η Υπατία μάλλον έκανε δύο είδη μαθημάτων. Ένα ιδιαίτερο, για την ελίτ των μαθητών της και τα δημόσια κηρύγματά της, στα οποία ασκούσε επιρροή στους Αλεξανδρινούς υπαλλήλους. Ήταν αγαπητή απ’ όλο τον κόσμο, εθνικούς και χριστιανούς,[10] και οι διάφοροι επικεφαλής την συμβουλεύονταν πολύ συχνά.

Η Υπατία σχολίασε την Αριθμητική του Διόφαντου, έγραψε τον Αστρονομικό Κανόνα και τελειοποίησε τον Κώνο του Απολλώνιου (δες παρακάτω). Επίσης συνεργάστηκε με τον πατέρα της για τον σχολιασμό του 3ου τόμου της Αλμαγέστης και βοήθησε τον μαθητή της Συνέσιο στην κατασκευή ενός αστρολάβου και ενός υγρομέτρου. Βέβαια, αν και δεν μπορούμε να αρνηθούμε ότι ήταν μια σπουδαία μαθηματικός και φιλόσοφος της εποχής της, η Υπατία έμεινε γνωστή πιο πολύ για τη διδασκαλία της. Η Υπατία ήταν μια σεβαστή και επιφανής δασκάλα, αρκετά χαρισματική και αγαπητή στους μαθητές της. Πηγές αναφέρουν ότι είχε φυσική ομορφιά και φορούσε απλά ρούχα. Έδινε δημόσιες διαλέξεις και ίσως διατηρούσε κάποιου είδους δημόσιο γραφείο. Η Υπατία δίδασκε και έγινε γνωστή τόσο για την φιλοσοφία όσο και για τα μαθηματικά. Η φιλοσοφία που ανέπτυξε η Υπατία είναι γνωστή ως νεοπλατωνική. Αν και υπήρχαν διάφορες εκδοχές του Νεοπλατωνισμού, λέγεται ότι η Υπατία κήρυξε έναν δικό της, διαφορετικό. Οι επιστολές και τα ποιήματα παρέχουν συμπεράσματα για τη νεοπλατωνική φιλοσοφία της Υπατίας αλλά δεν παρέχουν σημαντικές πληροφορίες. Επιπλέον, ενώ τα γραπτά των φιλοσόφων διαδόχων της Υπατίας έρχονται για να ρίξουν φως σχετικά με τις συνεισφορές της στο Νεοπλατωνισμό, δεν υπάρχουν δικά της σωζόμενα μαθηματικά έργα. Μαθήματά της παρακολούθησε και ο μετέπειτα πατριάρχης Αλεξανδρείας Κύριλλος ο Α΄.[11]

Ως μαθηματικός[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ό,τι γνωρίζουμε για τα μαθηματικά της είναι μόνο ένα μικρό υποσύνολο του έργου της. Σε μεγάλο βαθμό θεωρείται δασκάλα και λογία. Επιμελήθηκε έργα γεωμετρίας, άλγεβρας και αστρονομίας, και γνώριζε πώς να κατασκευάζει αστρολάβους και υγρόμετρα. Αν και το έργο της χάθηκε, η παράδοση στην οποία εργάστηκε και τα κείμενα που σχολίασε αποδείχτηκε ότι ήταν η ακριβής βάση για το επόμενο βήμα στην ιστορία των μαθηματικών. Όταν τον δέκατο έβδομο αιώνα ο Βιετά και ο Φερμά άρχισαν να διερευνούν τις κωνικές τομές, τα έργα του Διόφαντου και του Απολλωνίου ήταν ζωτικής σημασίας. Περαιτέρω συμπεράσματα για τα μαθηματικά της Υπατίας παραμένουν στην σφαίρα της εικασίας, μια πλήρης αξιολόγηση της συνεισφοράς της παραμένει πέρα από κάθε ιστορικό προσδιορισμό. Οι συνεισφορές της στην Αλεξανδρινή φιλοσοφία και η εξερεύνησή της για την πιθανή επέκταση και δημιουργία προχωρημένων μαθηματικών της αρχαιότητας αξίζουν προσεκτική μεταχείριση.

Ο Νεοπλατωνισμός[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Θεωρείται ότι υπάρχει μια σύνδεση ανάμεσα στη νεοπλατωνική φιλοσοφία και τα μαθηματικά. Η φύση των μαθηματικών είναι το να δημιουργούν ιδέες παρμένες από υλικά αντικείμενα. Έτσι είναι η γεωμετρία. Παρόλο που έχει την προέλευσή της στον κόσμο της πρακτικής τοπογραφίας και των επιθεωρητών των μέτρων και των σταθμών, ξεπερνά αυτές τις αρχές. Τα Στοιχεία ασχολούνται με έναν κόσμο που δεν είναι πλέον ο κόσμος της πρακτικής, αλλά ο κόσμος των ιδεών. Έτσι, τα μαθηματικά θα μπορούσαν να θεωρηθούν παράδειγμα της εν λόγω υπέρβασης πάνω από το υλικό που ο Νεοπλατωνισμός κάλεσε.

Το γεγονός ότι η Υπατία ήταν μαθηματικός δεν επιδέχεται αμφισβήτηση. Η Υπατία έμαθε μαθηματικά από τον πατέρα της, τον Θέωνα. Κατάφερε να τον ξεπεράσει σε αυτό τον τομέα και να διδάξει σε πολλούς μαθητές. Μία πηγή αναφέρει ότι ο «Ισίδωρος επισκίασε σε μεγάλο βαθμό η Υπατία, όχι μόνο επειδή ήταν ένας άντρας και μια γυναίκα εκείνη, αλλά με τον τρόπο που μια πραγματική φιλόσοφος θα ανερχόταν σε απλή γεωμέτρης». Παρ’ όλα αυτά η γνώμη αυτή δεν κέρδισε τον έπαινο ούτε από τις γυναίκες, ούτε από τους μαθηματικούς. Επιπλέον από το Λεξικό του Σουίδα (βυζαντινό λεξικό που ήταν στηριγμένο στα έργα του Δαμασκίου) της αποδίδεται η συγγραφή τριών έργων. Τα μόνα που είναι γνωστό ότι έχει γράψει συνδέονται με τα μαθηματικά και την αστρονομία. Θεωρείται ότι έχει βασίσει τα βιβλία της στη νεοπλατωνική φιλοσοφία.

Ο Αστρονομικός Κανών[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το λεξικό του Σουίδα αποκαλύπτει το γεγονός πως η Υπατία έγραψε ένα τόμο με τίτλο Ο αστρονομικός κανών, καθώς επιδίωκε να μελετήσει και να εμβαθύνει περισσότερο στους τομείς των μαθηματικών του πατέρα της, απ’ ότι έκανε αυτός. Μερικοί μελετητές πιστεύουν ότι ο Αστρονομικός κανών ήταν απλώς μια συλλογή από αστρονομικούς πίνακες άλλοι πάλι θεωρούν ότι ήταν ένα σχόλιο σχετικά με τον Πτολεμαίο. Ένα από τα σημαντικά βιβλία του Πτολεμαίου είναι η Αλμαγέστη. Σχόλια πάνω στο Βιβλίο Τρία έχει κάνει ο Θέων, όπου λέει ότι το έργο είναι «…στην κριτική αναθεώρηση της φιλοσόφου Υπατίας, της κόρης μου». Υπάρχει η υπόθεση ότι η Υπατία είχε γράψει μέρη από αυτά τα Σχόλια.

Επιπλέον σημείωμα στο λεξικό του Σουίδα αναφέρει τους τίτλους των έργων της Υπατίας, ενώ έχουν χαθεί τμήματα αυτών όπου η Υπατία ανέλυε τους κώνους του Απολλωνίου και την αριθμητική του Διόφαντου. Και τα δύο έργα αντιμετωπίζουν παραστάσεις της ανώτερης τάξης των εξισώσεων αλλά επειδή η προσέγγιση του Απολλωνίου ήταν γεωμετρική και του Διόφαντου αριθμητική, καταλαβαίνουμε ότι η Υπατία ήταν εξοικειωμένη τόσο με τις αλγεβρικές όσο και με τις γεωμετρικές αναπαραστάσεις υψηλότερης τάξης εξισώσεων.

Οι Απολλώνιοι κώνοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι κώνοι του Απολλώνιου θεωρούνται από τα πιο δύσκολα έργα της αρχαιότητας και ήταν αυτοί που έθεσαν τα θεμέλια για πολλά από αυτά που στο μέλλον έγιναν γνωστά ως προβολική γεωμετρία.

Σχολιασμός Διόφαντου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα αλγεβρικά έργα του Διόφαντου ήταν πολύ πιο εξελιγμένα από τα προηγούμενα. Σε κάθε περίπτωση οι μαθηματικοί της Αλεξάνδρειας του τέταρτου και πέμπτου αιώνα ανέπτυξαν τα μαθηματικά που θα χρησιμοποιούσαν για την λύση ανώτερης τάξεως συστημάτων εξισώσεων. Ο μαθηματικός κόσμος του σήμερα οφείλει στην Υπατία ένα μεγάλο χρέος, διότι χωρίς εκείνη θα είχαμε πολύ λιγότερα από τα έργα του Διόφαντου. Μέσα από αυτούς τους Σχολιασμούς θα ήταν δυνατόν να δούμε ποιο έργο, ανάμεσα σε όλα τα άλλα, είναι δικό της. Αυτή η σκέψη μας δημιουργείται καθώς λέγεται ότι ένας γραφέας προσπάθησε να αναμείξει αρχικό κείμενο του Διόφαντου με τα δικά της έργα. Παρ’ όλα αυτά πιο πιθανό είναι ότι οι παρεμβολές της Υπατίας είναι δύο «ασκήσεις φοιτητών» στην αρχή του Βιβλίου ΙΙ. Η πρώτη ζητά για τη λύση του ζεύγους ταυτόχρονες εξισώσεις:

x - y= a, x2 - y2 = (x - y) + b

όπου a, b είναι γνωστά. Η επόμενη είναι μια μικρή γενίκευση. Απαιτεί τη λύση του ζεύγους των ταυτόχρονων εξισώσεων:

x - y = a, x2 - y2 = m (x - y) + b,

όπου a, b και m είναι γνωστές παράμετροι. Υπάρχουν κάποια στοιχεία που συνδέουν αυτό το πρόβλημα με την Υπατία: μια εννέα λέξη-φράση στην αρχική ελληνική ταυτίζεται με ένα από τα Στοιχεία του Ευκλείδη, που ο πατέρας της είχε επεξεργαστεί.

Ο αστρολάβος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μία άλλη πηγή πληροφοριών για τις μαθηματικές δραστηριότητες της Υπατίας είναι η αλληλογραφία του Συνέσιου που αποκαλύπτει ότι σπούδασε φιλοσοφία και αστρονομία κάτω από την καθοδήγηση της Υπατίας και αναφέρει τη δημιουργία κάποιων επιστημονικών οργάνων όπως ο αστρολάβος και το υγρόμετρο. Υπάρχει μια θεωρία της στερεογραφικής προβολής, ότι ο δρόμος είναι ανοικτός για την κατασκευή μιας πιο πρακτικής δισδιάστατης συσκευής. Αυτό μας δίνεται από την ιστορία του Συνέσιου Αστρολάβου, ο οποίος γράφοντας για τον Παίωνα δηλώνει ότι είχε σχεδίασε ο ίδιος τον αστρολάβο με τη βοήθεια της Υπατίας και είχε δημιουργηθεί από τα καλύτερα υλικά της αργυροχοΐας. Το συμπέρασμα είναι ότι η θεωρία του αστρολάβου και οι λεπτομέρειες της κατασκευής του είχαν περάσει κάτω από τον Πτολεμαίο, μέσω του Θέωνα, για να φτάσουν στην Υπατία, η οποία με τη σειρά της δίδαξε τον Συνέσιο.

Οι μαθητές της[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η φήμη της προσείλκυε μαθητές απ' όλη τη Μεσόγειο. Μάλιστα, πιστεύεται ότι την εποχή που πέθανε η Υπατία ήταν η καλύτερη μαθηματικός του Ελληνορωμαϊκού κόσμου, και πολύ πιθανόν και όλου του υπόλοιπου, επισκιάζοντας έτσι τον πατέρα της στη φήμη της ως δασκάλα. Αν και δεν μπορούμε να αναγνωρίσουμε όλους τους μαθητές της, υπάρχουν ενδείξεις ότι ήταν γενικά πλούσιοι και ισχυροί. Ο πιο γνωστός μαθητής της είναι ο Συνέσιος της Κυρήνης, ο οποίος προσπάθησε να συνδέσει τον πρόωρο χριστιανισμό με τον Νεοπλατωνισμό. Κάποια από τα γράμματά του προς αυτή έχουν διασωθεί, όπως και κάποια άλλα απεσταλμένα σε συμμαθητές του, όπου εκφράζει τον θαυμασμό του και την επιρροή που του είχε ασκήσει. Στα γράμματα του Συνέσιου μας δίνονται κάποια ονόματα μαθητών της Υπατίας που επικυρώνουν το ταλέντο και τη φήμη της. Εκτός από τον Συνέσιο, μαθητές επίσης ήταν ο μικρότερος αδερφός του (Euoptius) και ο θείος του (Αλέξανδρος), ο καλύτερός του φίλος (Herculian) με τον αδερφό του (Olympius), όπως και άλλοι (Hessychius, Athanasius,Theodosius). Για να καταλάβουμε την δύναμη και τη μόρφωση των μαθητών της, ο Συνέσιος έγινε ο Επίσκοπος της Κωνσταντινουπόλεως, ενώ ο αδερφός του έγινε ο διάδοχός του. Ο Ολύμπιος ήταν ένας πλούσιος γαιοκτήμονας από τη Σελεύκεια και ήταν καλά συνδεδεμένος με την Αλεξάνδρεια, το οποίο μάλλον ίσχυε και για τον αδερφό του, αν και αργότερα έγινε νομάρχης της Κωνσταντινουπόλεως. Ο Ησύχιος ήταν κυβερνήτης της Άνω Λιβύης, ο Αθανάσιος ήταν ένας πολύ γνωστός Αλεξανδρινός σοφιστής και ο Θεοδόσιος ήταν ένας γραμματικός, που έγραψε κανόνες για ρήματα και ουσιαστικά.

Ο θάνατός της[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Για τον θάνατό της υπάρχουν πολλές θεωρίες για το ποιος ήταν υπεύθυνος και ποια ήταν τα κίνητρα, αλλά τίποτα δεν είναι σίγουρο. Ο θάνατος της είναι ίσως και ο λόγος που η Υπατία έμεινε αθάνατη στο πέρασμα των αιώνων. Πολλοί ερευνητές μάλιστα, χωρίζουν την εποχή του Παγανισμού από την εποχή του Χριστιανισμού σύμφωνα με την ημερομηνία του θανάτου της, το 415, έναντι του 529 που ο Ιουστινιανός έκλεισε την Αθηναϊκή Σχολή. Πολλοί θεωρούν υπεύθυνο για τον θάνατό της τον Αρχιεπίσκοπο Κύριλλο και τις διαταγές του. Η πιο αξιόπιστη πηγή για τον θάνατό της είναι από τον Σωκράτη τον Σχολαστικό, που έγραψε γι’ αυτόν 25 περίπου χρόνια αργότερα. Εκείνη την περίοδο, υπήρχε πολλή ένταση και μίσος μεταξύ των Εβραίων και των Χριστιανών της Αλεξάνδρειας· είναι η εποχή όπου ο έπαρχος Ορέστης και ο Αρχιεπίσκοπος Κύριλλος (γνωστός από τον σκληρό τρόπο με τον οποίο διαχειρίστηκε τον αιρετικό Νεκτάριο) βρίσκονταν σε αντιπαράθεση. Περίπου 500 μοναχοί έφτασαν στην πόλη για να ταχθούν στο πλευρό του Αρχιεπισκόπου. Κατηγόρησαν τον Ορέστη (ο οποίος ήταν βαπτισμένος χριστιανός) ότι είναι ειδωλολάτρης και ότι έκανε θυσίες στους Έλληνες θεούς σε αντίθεση με τον νόμο του Θεοδοσίου που απαγόρευε κάθε είδος ειδωλολατρίας. Όταν ένας μοναχός ονόματι Αμμώνιος πέθανε, επειδή είχε πετάξει μία πέτρα στον έπαρχο, ο Κύριλλος και οι άλλοι χριστιανοί στράφηκαν ενάντια στην Υπατία, η οποία ήταν εκείνη την εποχή βοηθός του. Αποκαλώντας την ειδωλολατρική μάγισσα και ιέρεια, την έγδυσαν και την έσυραν μέχρι τον Καθεδρικό ναό, όπου την σκότωσαν χτυπόντας την με όστρακα (κεραμικά θραύσματα). Το σώμα της το μετέφεραν στο Κυνάριον όπου την έκαψαν. Αν και η κυρίαρχη άποψη είναι ότι ο Κύριλλος έδωσε την διαταγή για τη θανάτωσή της, δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι αυτός έδωσε τη διαταγή ή ήξερε την πρόθεση του όχλου.

Ο φόνος της Υπατίας περιγράφεται στα γραπτά του χριστιανού ιστορικού του 5ου αιώνα Σωκράτη του Σχολαστικού ως εξής σε μετάφραση: "Όλοι οι άνθρωποι την σεβόταν και την θαύμαζαν για την απλή ταπεινοφροσύνη του μυαλού της. Ωστόσο, πολλοί με πείσμα την ζήλευαν και επειδή συχνά συναντούσε και είχε μεγάλη οικειότητα με τον Ορέστη, ο λαός την κατηγόρησε ότι αυτή ήταν η αιτία που ο Επίσκοπος και ο Ορέστης δεν γινόταν φίλοι. Με λίγα λόγια, ορισμένοι πεισματάρηδες και απερίσκεπτοι κοκορόμυαλοι με υποκινητή και αρχηγό τους τον Πέτρο, έναν οπαδό αυτής της Εκκλησίας, παρακολουθούσαν αυτή τη γυναίκα να επιστρέφει σπίτι της γυρνώντας από κάπου. Την κατέβασαν με τη βία από την άμαξά της, την μετέφεραν στην Εκκλησία που ονομαζόταν Caesarium, την γύμνωσαν εντελώς, της έσκισαν το δέρμα και έκοψαν τις σάρκες του σώματός της με κοφτερά κοχύλια μέχρι που ξεψύχησε, διαμέλισαν το σώμα της, έφεραν τα μέλη της σε ένα μέρος που ονομαζόταν Κίναρον και τα έκαψαν."

Η Υπατία τελικά δολοφονήθηκε, σύμφωνα με το Σωκράτη Σχολαστικό, από μερίδα πλήθους χριστιανών οι οποίοι πίστευαν ότι ήταν υπαίτια για τη μη συμφιλίωση του επάρχου Ορέστη και του Επισκόπου Αλεξανδρείας Κυρίλλου. Ο εκκλησιαστικός ιστορικός Σωκράτης ο Σχολαστικός αναφέρει: «῏Ην τις γυνὴ ἐν τῇ Ἀλεξανδρείᾳ͵ τοὔνομα Ὑπατία· αὕτη Θέωνος μὲν τοῦ φιλοσόφου θυγάτηρ ἦν· ἐπὶ τοσοῦτον δὲ προὔβη παιδείας͵ ὡς ὑπερακοντίσαι τοὺς κατ΄ αὐτὴν φιλοσόφους͵ τὴν δὲ Πλατωνικὴν ἀπὸ Πλωτίνου καταγομένην διατριβὴν διαδέξασθαι͵ καὶ πάντα τὰ φιλόσοφα μαθήματα τοῖς βουλομένοις ἐκτίθεσθαι· διὸ καὶ οἱ πανταχόθεν φιλοσοφεῖν βουλόμενοι κατέτρεχον παρ΄ αὐτήν. Διὰ τὴν προσοῦσαν αὐτῇ ἐκ τῆς παιδεύσεως σεμνὴν παρρησίαν καὶ τοῖς ἄρχουσι σωφρόνως εἰς πρόσωπον ἤρχετο· καὶ οὐκ ἦν τις αἰσχύνη ἐν μέσῳ ἀνδρῶν παρεῖναι αὐτήν· πάντες γὰρ δι΄ ὑπερβάλλουσαν σωφροσύνην πλέον αὐτὴν ᾐδοῦντο καὶ κατεπλήττοντο. Κατὰ δὴ ταύτης τότε ὁ φθόνος ὡπλίσατο· ἐπεὶ γὰρ συνετύγχανε συχνότερον τῷ Ὀρέστῃ͵ διαβολὴν τοῦτ΄ ἐκίνησε κατ΄ αὐτῆς παρὰ τῷ τῆς ἐκκλησίας λαῷ͵ ὡς ἄρα εἴη αὕτη ἡ μὴ συγχωροῦσα τὸν Ὀρέστην εἰς φιλίαν τῷ ἐπισκόπῳ συμβῆναι. Καὶ δὴ συμφρονήσαντες ἄνδρες τὸ φρόνημα ἔνθερμοι͵ ὧν ἡγεῖτο Πέτρος τις ἀναγνώστης͵ ἐπιτηροῦσι τὴν ἄνθρωπον ἐπανιοῦσαν ἐπὶ οἰκίαν ποθέν· καὶ ἐκ τοῦ δίφρου ἐκβαλόντες͵ ἐπὶ τὴν ἐκκλησίαν ᾗ ἐπώνυμον Καισάριον συνέλκουσιν͵ ἀποδύσαντές τε τὴν ἐσθῆτα ὀστράκοις ἀνεῖλον· καὶ μεληδὸν διασπάσαντες͵ ἐπὶ τὸν καλούμενον Κιναρῶνα τὰ μέλη συνάραντες πυρὶ κατηνάλωσαν. Τοῦτο οὐ μικρὸν μῶμον Κυρίλλῳ καὶ τῇ Ἀλεξανδρέων ἐκκλησίᾳ εἰργάσατο· ἀλλότριον γὰρ παντελῶς τῶν φρονούντων τὰ Χριστοῦ φόνοι καὶ μάχαι καὶ τὰ τούτοις παραπλήσια. Καὶ ταῦτα πέπρακται τῷ τετάρτῳ ἔτει τῆς Κυρίλλου ἐπισκοπῆς͵ ἐν ὑπατείᾳ Ὁνωρίου τὸ δέκατον͵ καὶ Θεοδοσίου τὸ ἕκτον͵ ἐν μηνὶ Μαρτίῳ͵ νηστειῶν οὐσῶν».,[12] οι οποίοι βρίσκονταν σε διένεξη και παρότι είχε πολλούς χριστιανούς φίλους. Ο φανατισμένος όχλος την ξεγύμνωσε, την κατέκοψε με θραύσματα αγγείων ή κοφτερά όστρακα και μετά έκαψαν τα σκορπισμένα και αιμόφυρτα μέλη της, πρακτική που ακολουθούσε ο όχλος της περιοχής και σε άλλες περιπτώσεις, όπως στην περίπτωση του Πατριάρχη Προτέριου.[13]

Για τα κίνητρα της δολοφονίας της, αλλά και την ανάμειξη του Κυρίλλου Αλεξανδρείας έχουν εκφραστεί ποικίλες απόψεις. Σύμφωνα με το Σωκράτη το Σχολαστικό, "ό φόνος ούτος προσήψεν ού μικρόν μώμον είς τόν Κύριλλον", δίχως όμως να προχωρά σε περισσότερες λεπτομέρειες.

Η Υπατία στη χριστιανική γραμματεία και αγιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Υπατία αναφέρεται με ευλάβεια από χριστιανούς συγγραφείς, από την ύστερη αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Ο μαθητής της Συνέσιος επίσκοπος Πτολεμαΐδος την αναφέρει με σεβασμό σε επιστολές του. Σε μία από αυτές την αποκαλεί «σεβασμιοτάτη και θεοφιλεστάτη φιλόσοφο». Επίσης την εξυμνεί ο σύγχρονός της εκκλησιαστικός συγγραφέας Σωκράτης και στιγματίζει τον φόνο της. Στη βυζαντινή και μεταβυζαντινή γραμματεία αναφέρεται συνεχώς, μεταξύ άλλων και σε έργα των διδασκάλων του γένους. Στην Κωνσταντινούπολη εκφωνείτο «Υπατίας εγκώμιον» σε πανηγυρικές συναθροίσεις. Στη Λαοδίκεια της Μικράς Ασίας, κοντά στο σημερινό Ντενιζλί, υπήρχε ναός προς τιμήν της Υπατίας η οποία ταυτιζόταν με την Αγία Αικατερίνη. Στο ναό υπήρχε η εξής μαρμάρινη επιγραφή:

«Ο ΝΑΟΣ ΟΥΤΟΣ ΑΝΕΓΕΡ… ΕΚ ΒΑΘΡΩΝ. ΕΙΣ ΤΙΜΗΝ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗΝ. ΥΠΑΤΙΑΣ. ΤΗΣ … ΤΗΣ ΜΑΡΤΥΡΟΣ. ΥΠΑΤΕΥΟΝΤΟΣ . ΜΑΡΚ. ΚΑΙ ΣΤΡΑΤ… ΝΟΜ…»

Ο καθηγητής Κ. Εσπετσιέρης διατύπωσε την υπόθεση ότι η Υπατία εικονίζεται μαζί με άλλους Έλληνες φιλοσόφους στη Μονή Λαύρας του Αγ. Όρους και στο Arbanasi της Βουλγαρίας, με το όνομα παραλλαγμένο σε ΑΙΑΛΗΑ και ΙΗΑΛΗΤΙΣ αντίστοιχα, τα οποία δεν αντιστοιχούν σε κανένα ιστορικό πρόσωπο. Πιστεύει ότι ίσως μερικοί Χριστιανοί απέφευγαν να αναφέρουν ακριβώς το όνομά της και το μετέτρεψαν σε ΑΙΑΛΙΑ επειδή στο φόνο της εμπλεκόταν ένας επίσκοπος. [14] [15]

Έργα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές-υποσημειώσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. 1,0 1,1 «City and School in Late Antique Athens and Alexandria». University of California Press. 2006. σελ. 197–198.
  2. Τσεχική Εθνική Βάση Δεδομένων Καθιερωμένων Όρων. xx0144194. Ανακτήθηκε στις 28  Σεπτεμβρίου 2023.
  3. Petta, Adriano· Colavito, Antonino (2009). Hypatia, scientist of Alexandria, 8th march 415 A.D. Lampi di stampa. 
  4. «petta». www.universitadelledonne.it. Ανακτήθηκε στις 8 Μαρτίου 2024. 
  5. Hypatia of Alexandria, MacTutor History of Mathematics, School of Mathematics and Statistics, Univ. of St Andrews, Scotland. Accessed 2015-11-19.
  6. Krebs, Groundbreaking Scientific Experiments, Inventions, and Discoveries; The Cambridge Dictionary of Philosophy, 2nd edition, Cambridge University Press, 1999: "Greek Neoplatonist philosopher who lived and taught in Alexandria."
  7. Mueller, I.· L.S. Grinstein & P.J. Campbell (1987). Women of Mathematics: A Biobibliographic Sourcebook. New York: Greenwood Press. 
  8. «Hypatia | Infoplease». www.infoplease.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 8 Μαρτίου 2024. 
  9. «Hypatia | Death, Facts, & Biography | Britannica». www.britannica.com (στα Αγγλικά). 26 Φεβρουαρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 8 Μαρτίου 2024. 
  10. Σωκράτης, Ιστορικός. Εκκλησιαστική Ιστορία. Αθήνα. σελ. PG 67,768Β. 
  11. Αρτέμη, Ειρήνη, Δρ. Θεολογίας – Φιλόλογος (28 Ιουνίου 2013). «Ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας και οι σχέσεις του με τον έπαρχο Ορέστη και τη Φιλόσοφο Υπατία». pemptousia.gr. Ανακτήθηκε στις 18 Ιανουαρίου 2023. 
  12. (Εκκλησιαστική Ιστορία, Βιβλίο έβδομο, κεφάλαιο 15ο)
  13. Dzielska Maria: Υπατία η Αλεξανδρινή, εκδ. «Ενάλιος», σελ. 184
  14. Σπετσιέρης Κ., "Εικόνες Ελλήνων φιλοσόφων εις Εκκλησίας”, Επιστ. Επετηρίς Φιλοσοφ. Σχολ. Παν/μίου Αθηνών 14 (1963-64), σ. 391, 441 – 443
  15. Σπετσιέρης Κ., "Εικόνες Ελλήνων φιλοσόφων εις Εκκλησίας. Συμπληρωματικά στοιχεία”, Επιστ. Επετηρίς Φιλοσοφ. Σχολ. Παν/μίου Αθηνών 24 (1973-74), σ. 418-421

Η Υπατία στήν τέχνη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Πίναξ ζωγραφικής, ελαιογραφία, του Charles William Mitchell "Hypatia" Υπατία, 1885.
  • Πίναξ ζωγραφικής, μολύβι σε χαρτί, USA, Elbert Hubbard, Hypatia portrait, 1908
  • Κινηματογραφική Ταινία ΑGORA (2009) του Ισπανοχιλιανού Alejandro Amenabar, με την Ρέϊτσελ Βάϊς, Η Ιστορία της Υπατίας, στην Αθήνα παίχθηκε το 2010
  • Ιστορικό μυθιστόρημα: Σχετικά με την Υπατία από την Άννα Γκέρτσου-Σαρρή Κέδρος, (2010)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]