Συνέλευση των Καλτεζών

Η Συνέλευση των Καλτεζών είναι μια από τις πρώτες επίσημες διασκέψεις Ελλήνων αξιωματούχων, η οποία αποσκοπούσε στη διοικητική συγκρότηση του επαναστατημένου ελληνικού έθνους και στην ενιαία δράση (πολιτική και στρατιωτική) κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού. Έλαβε χώρα στις 26 Μαΐου του 1821, του πρώτου έτους της ελληνικής επανάστασης, στην ομώνυμη Μονή (επίσημα, Μονή Αγίου Νικολάου), η οποία βρισκόταν κοντά σε ορεινό οικισμό (υψόμ. 680 μ., σήμερα 112 κάτ.) στο νότιο άκρο του νομού Αρκαδίας -πρώην επαρχίας Μαντίνειας, 48 χλμ. δυτικά της Τρίπολης που έφερε επίσης το ίδιο όνομα, Καλτεζές. Οι εργασίες της σύσκεψης, στην οποία συμμετείχαν αρχιερείς και πρόκριτοι της Πελοποννήσου, κατέληξαν στην έκδοση ψηφίσματος και τη σύσταση της Πελοποννησιακής Γερουσίας. Στη διάσκεψη μετείχε, ανεπίσημα και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ο οποίος δεν δέχθηκε να προσυπογράψει το τελικό κείμενο, την καταστατική πράξη που έφερε τον τίτλο "Πατρίς", καθώς διαφώνησε με τη σύσταση της Γερουσίας, ζητώντας να συγκροτηθεί κυβέρνηση στρατιωτικών ("Γοβέρνο Μιλιτάρε").

Τι προηγήθηκε

Η πρώτη παρόμοια επίσημη μυστική σύσκεψη (φιλικών, προκρίτων κι αρχιερέων της βορειοδυτικής Πελοποννήσου) πραγματοποιήθηκε στις 26 Ιανουαρίου του 1821, στην οικία του Ανδρέα Λόντου στο Αίγιο (τότε Βοστίτσα). Σε αυτήν παρουσιάστηκε, ως απεσταλμένος του Αλ. Υψηλάντη, ο αρχιμανδρίτης Γρηγόριος Δικαίος ή Παπαφλέσσας, που προσπάθησε να πείσει τους παριστάμενους για το επείγον της έναρξης του Αγώνα.

Τα επιχειρήματα του Δικαίου δεν έπεισαν τους περισσότερους από τους παρισταμένους και, όπως αναφέρει ο Αμβρόσιος Φραντζής, που ήταν παρών, η συζήτηση κατέληξε σε ανταλλαγή ύβρεων μεταξύ του Ανδρέα Ζαΐμη και Π.Π. Γερμανού (από τη μία) και του Παπαφλέσσα από την άλλη. Ο τελευταίος, αποχώρησε από τη σύσκεψη με τα λόγια: "... όποιον πιάσουν οι Τούρκοι δίχως άρµατα ας τον σκοτώσουν."

Στις 24 Μαΐου του 1821 και ενώ είχαν προηγηθεί οι νίκες των επαναστατικών δυνάμεων στο Βαλτέτσι, στα Βέρβαινα και στα Δολιανά, πλήθος στρατιωτικών ηγετών και πολιτικών προσωπικοτήτων της Πελοποννήσου σχεδίαζαν την πολιορκία της Τρίπολης, του βασικού στρατιωτικού και διοικητικού κέντρου των Οθωμανικών Αρχών του Μωριά.

Οι στρατιωτικοί κατευθύνθηκαν στην Τρίπολη και οι πολιτικοί στράφηκαν προς τις Καλτεζές, όπου διόρισαν πρόεδρο της συνέλευσης τον Πετρόμπεη, πρώτο γραμματέα τον Ρήγα Παλαμήδη και δεύτερο γραμματέα τον Πανάγο Δεληγιάννη. Τα υπόλοιπα μέλη της σύσκεψης ήσαν, μεταξύ άλλων, οι Κανέλλος Δεληγιάννης, Αναγνώστης Δεληγιάννης, Θάνος Κανακάρης, Παναγιώτης Κρεββατάς, Νικόλαος Ταμπακόπουλος, Νικόλαος Πονηρόπουλος, Π. Ζαριφόπουλος, Σωτήριος Χαραλάμπης, Θεοχάρης Ρέντης, Άθ. Γρηγοριάδης, Άθ. Κυριάκος, Πέτρος Σαλαμωνός, Μανώλης Μελετόπουλος, Μιχάλης Κομητάς, Βασίλειος Σακελλαρίου, Αναγνωσταράς Παπαγεωργίου, Ν. Πετιμεζάς και αδελφοί, Κωνσταντής Χρυσανθακόπουλος καί αδελφοί, Δημήτριος Μέλιος, Δημήτριος Παπατσώνης, Κωνσταντίνος Ζαφειρόπουλος, Νικόλαος Σπηλιωτόπουλος, Παπαπαναγιώτης Παπαλεξίου, Παναγιώτης Μερίκας, Θεόδωρος Πουλόπουλος, Παναγιώτης Γολόπουλος, Σακελλάριος Παπαφώτου, Γεωργάκης Αγαλόπουλος, Αναγνώστης Τζωρτζάκης, Αθανάσιος Κυριάκος, Νικόλαος Παλαδάς, ο Επίσκοπος Θεοδώρητος Βρεσθένης, ο Πρωτοσύγγελος Αμβρόσιος και ο Επίσκοπος Έλους Άνθιμος.

Η διεξαγωγή της Συνέλευσης

Η συνέλευση έγινε από τις 20 Μαΐου έως τις 26 Μαΐου 1821 στη Μονή των Καλτεζών στο χωριό Καλτεζές στον νομό Αρκαδίας πολύ κοντά στην Τρίπολη.

Εργασίες της Συνέλευσης

Στην συνέλευση πήραν μέρος κληρικοί και προεστοί από όλη την Πελοπόννησο, πρόεδρος της συνέλευσης ήταν ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης. Από την Συνέλευση προέκυψε το πρώτο επίσημο νομικό κείμενο της σύγχρονης Ελλάδας και ο πρώτος Καταστατικός της Χάρτης. Η συνέλευση συνέστησε τον Γενικό Οργανισμό της Πελοποννήσου και τον Οργανισμό της Πελοποννησιακής Γερουσίας. Η τελευταία ίσχυσε μέχρι την Β' Εθνοσυνέλευση Άστρους, τον Απρίλιο του 1823.

Το εισαγωγικό κείμενο της Συνέλευσης, που αποτελεί και διακήρυξη εθνικής ανεξαρτησίας και ηθικών αρχών, έχει ως εξής:
Πράξις της εν Καλτεζαίς Συνελεύσεως
της 26 Μαΐου 1821
Η γενική ευταξία των υποθέσεων της πατρίδος μας Πελοποννήσου και η αισία έκβασις του προκειμένου ιερού αγώνος περί της σεβαστής ελευθερίας του γένους μας επειδή και αναγκαίως απήτουν την γενικήν συνέλευσιν και σκέψιν, συνηθροίσθημεν επί τούτω οι υπογεγραμμένοι, από μέρους των επαρχιών μας, έχοντες και την γνώμην και όλων των λοιπών απόντων μελών, κατά την σεβαστήν μονήν των Καλτεζιών, κατ' εύλογον κοινήν ημών γνώμην και απόφασιν και όλων των απόντων, εκλέξαντες τους φιλογενεστάτους κυρίους τόν τε άγιον Βρεσθένης Θεοδώρητον, Σωτήριον Χαραλάμπην, Αθανάσιον Κανακάρην, Αναγνώστην Παπαγιαννόπουλον, Θεοχαράκην Ρέντην, και Νικόλαον Πονηρόπουλον, καθ' υπακοήν και συγκατάνευσιν αυτών εις την κοινήν ημών ταύτην πρότασιν, τους διορίζομεν δια να παρευρίσκωνται μετά του ενδοξοτάτου κοινού αρχιστρατήγου μας Πετρόμεη Μαυρομιχάλη, και πάντες οι άνωθεν, επέχοντες την Γερουσίαν όλου του δήμου των επαρχιών της Πελοποννήσου, προηγουμένου της Ενδοξότητός του, να συσκέπτωνται, προβλέπωσι, και διοικώσι, και κατά το μερικόν και κατά το γενικόν, απάσας τας υποθέσεις, διαφοράς, και παν ό,τι συντείνει εις την κοινήν ευταξίαν, αρμονίαν, εξοικονομίαν τε και ευκολίαν του ιερού αγώνος μας καθ' όποιον τρόπον η θεία Πρόνοια τους φωτίσει και γνωρίσωσιν ωφέλιμον, έχοντες κατά τούτο κάθε πληρεξουσιότητα, χωρίς να εμπορή τινάς ν' αντιτείνη ή να παρακούση εις τα νεύματα και διαταγάς των, και τούτο το υπούργημά των και η ημετέρα εκλογή θέλει διατρέξει και θέλει έχει το κύρος μέχρι της αλώσεως της Τριπολιτζάς και δευτέρας κοινής σκέψεως. Και περί μεν της από το μέρος των ειλικρινούς, απαθούς, και μετά της δυνατής επιμελείας και σκέψεως εις το άνωθεν υπούργημά των εξακολουθίας καθώς και της από το μέρος ημών τε και όλων των απόντων υπακοής και, άνευ τινός ανθιστάσεως, προφασιολογίας, και αναβολής της εξακολουθίας και ενεργείας των νευμάτων και δαταγών των ελάβομεν αμφότερα τα μέρη τον πρέποντα όρκον ενώπιον του Υψίστου Θεού, εν βάρει συνειδότος και της τιμής μας, και ούτως επεδόθη αυτοίς το παρόν ενυπόγραφον αποδεικτικόν και κυρωτικόν γράμμα μας.

1821, Μαΐου 26 (έπονται υπογραφαί)

Το κωδικοποιημένο κείμενο που προέκυψε από τη Συνέλευση αποτελείται από τα εξής κεφάλαια:
1) Γενικός Οργανισμός της Πελοποννήσου (όπως έγινε δεκτός από τη Σύνοδο της Ζαράχοβας τον Αύγουστο 1821).

• Βουλή
• Κριταί Πολιτικοί
• Οργανισμός και Γνώμη του λαού της Πελοποννήσου δια την τοπικήν Διοίκησιν (υπογράφηκε στην Βέρβενα)
• Προσθήκη και δευτέρα πρότασις του Πρίγκιπος (Δ. Υψηλάντου)

2) Οργανισμός Πελοποννησιακής Γερουσίας

• Προλεγόμενα
• Ψηφίσματα
  • Διάφορα θέματα
  • Οργανισμός της Προσωρινής Διοικήσεως

Ο ανωτέρω Οργανισμός υπογράφηκε στην Επίδαυρο την 27 Δεκ. 1821.

Στη συνέλευση πήραν μέρος οι:

• Θεόδωρος Κολοκοτρώνης
• Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, πρόεδρος της συνέλευσης
• Ρήγας Παλαμήδης
• Κανέλλος Δεληγιάννης
• ο Έλους Άνθιμος
• ο Βρεσθένης Θεοδώρητος
• Σωτήρης Χαραλάμπης
• Αθανάσιος Κανακάρης
• Νικόλαος Πονηρόπουλος
• Εμμανουήλ Μελετόπουλος
• Νικόλαος Ταμπακόπουλος
• Αναγνώστης Παπαγιαννόπουλος
• Αμβρόσιος Φραντζής
• Παναγιώτης Κρεβατάς
• Ν. Παλλαδάς
• Ν. Σπηλιωτόπουλος
• Κορδάτος
• Νικόλαος Πετιμεζάς
• Παναγιωτάκης Ζαριφόπουλος
• Νικόλαος Γολόπουλος
• Παλαιών Πατρών Γερμανός Γ΄

Μετά την πράξη σύστασης της Πελοποννησιακής Γερουσίας, εψάλη δοξολογία στο ναό της Μονής. Ο επίσκοπος Έλους Άνθιμος απήγγειλε ευχές για ευόδωση του αγώνα, και κατόπιν πήρε τις πιστόλες από τη ζώνη του Χαραλάμπη και σχημάτισε σταυρό πάνω στην εικόνα του Χριστού λέγοντας "Έλληνες, ο Κύριος ευλόγησε τα όπλα σας". Ο Γερμανός ιστορικός της Επανάστασης Μ. Μπαρτόλντυ θεωρεί τη πράξη των Καλτεζών ως το πρώτο δημοσίου δικαίου έγγραφο του νέου ελληνικού κράτους. Ο Γερβίνος εξαίρει επίσης την πράξη των Καλτεζών και τη θεωρεί απαύγασμα των αρχαίων ελληνικών αυτόνομων θεσμών. Επικρίνει τις "μηχανορραφίες της Φιλικής Εταιρείας" τις καθοδηγούμενες από τον Υψηλάντη, οι οποίες εμπόδισαν τη λειτουργία του "πρώτου αυτού λαϊκού νεοελληνικού θεσμού". Ο Φίνλεϋ χαρακτηρίζει την Πελοποννησιακή Γερουσία ως μια επιτροπή ολιγαρχικών διορισμένη από προύχοντες, χωρίς λαϊκό χρίσμα.

Η Γερουσία δεν έλαβε σημαντικές πολεμικές αποφάσεις διότι τα κατά τόπους πολεμικά σώματα υπάκουαν κυρίως στους οπλαρχηγούς τους. Έλαβε όμως σημαντικές πολιτικές αποφάσεις, και κυρίως την υπαγωγή υπό την εξουσία της, ή τη δημιουργία διαφόρων τοπικών αρχών, εφοριών και υποεφοριών. Όρισε ότι ο φόρος της δεκάτης που έως τότε πληρωνόταν στους Τούρκους, καθώς και οι πρόσοδοι από τις περιουσίες που εγκατέλειπαν οι Τούρκοι θα δίνονταν υπέρ του Αγώνα. Κάθε επαρχία θα αναλάμβανε την τροφοδοσία των στρατιωτικών της περιοχής της. Απαγορεύθηκε οποιαδήποτε εξαγωγή τροφίμων εκτός Ελλάδος. Οι γυναίκες και τα ορφανά των νεκρών πολεμιστών θα τρέφονταν με δαπάνες της κάθε επαρχίας. Συστάθηκε αστυνομική υπηρεσία που θα τιμωρούσε για διάφορες παραβάσεις, απαγορευόταν όμως η ποινή του θανάτου και της δήμευσης.

Πηγές

• Σπυρίδωνος Τρικούπη, "Ιστορία της Ελληνικής επανάστασης" τόμος 1ος, εκδόσεις Νέα Σύνορα, Αθήνα 1993