Εταιρεία (Βυζάντιο)
Η Εταιρεία (ἑταιρεία) ήταν ένας όρος για ένα σώμα σωματοφυλάκων κατά την ύστερη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.
Ετυμολογία και χρήση του όρου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Εταιρεία σημαίνει «συντροφιά» και απηχεί τους αρχαίους Μακεδόνες Εταίρους και τους αριστοκράτες της κλασικής Ελλάδας, που συμμετείχαν στα συμπόσια (συμποσιαστές). [1]
Το πιο σημαντικό τέτοιο σώμα ήταν η «Αυτοκρατορική Εταιρία» (Βασιλική εταιρεία), συγκροτούμενη κυρίως από ξένους· το σώμα αποτελούσε μέρος του Ρωμαϊκού επαγγελματικού μόνιμου στρατού, παράλληλα με τα Τάγματα τον 9ο - 12ο αι. [2] Ο όρος Εταιρεία εφαρμόστηκε επίσης στους μικρότερους σε σημασία σωματοφύλακες των θεματικών στρατιωτικών διοικητών (στρατηγών), με επικεφαλής έναν κόμη (τον κόμη τῆς ἑταιρείας) [3] και από τον 13ο αι. και μετά, εφαρμόστηκε ως γενικός όρος για τις ένοπλες συνοδείες των μεγιστάνων, δεσμευμένες με όρκο στον κύριό τους. [2]
Η Αυτοκρατορική Εταιρεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η ακριβής προέλευση, ο ρόλος και η δομή της Αυτοκρατορικής Εταιρείας είναι ασαφείς. Ο όρος εμφανίζεται για πρώτη φορά στις αρχές του 9ου αι.: οι αφηγηματικές πηγές καταγράφουν την ύπαρξή της το 813 ως σωματοφυλακής του Αυτοκράτορα στις εκστρατείες[4]. Ο Τζον Μπ. Μπιούρυ θεωρούσε ότι ήταν η εξέλιξη των προηγουμένων Φοιδεράτων, [5] αλλά αυτή η υπόθεση απορρίφθηκε από τον Τζον Χάλντον. [6]
Το μεγαλύτερο μέρος της Εταιρείας προφανώς αποτελείτο από ξένους (εθνικούς): οι κατάλογοι της εποχής αναφέρουν Χαζάρους, Φαργανούς, [α] Τούρκους (δηλαδή Μαγυάρους), Φράγκους και Άραβες[8]. Ο Χανς-Γιόακιμ Κυν αναφέρεται σε αυτή και ως «η Βυζαντινή Λεγεώνα των Ξένων[9]». Για τον λόγο αυτό, αν και αναφέρεται συχνά μαζί με τα γηγενή Ρωμαϊκά Τάγματα, ήταν πάντοτε μία μονάδα χωριστή, με τη δική της ιδιαίτερη εσωτερική δομή και διαφορετικό ρόλο, ενώ τα Τάγματα ήταν τα επαγγελματικά συντάγματα, που αποτελούσαν τον πυρήνα του Ρωμαϊκού στρατού στις εκστρατείες· η Εταιρεία ήταν υπεύθυνη για την προστασία του ίδιου του Αυτοκράτορα[10].
Η Εταιρεία της μεσοβυζαντινής περιόδου χωρίστηκε σε αρκετές μονάδες: τρεις ή τέσσερις σύμφωνα με τις πηγές. Διακρίνοντο η καθεμία από τα επίθετά τους και, τουλάχιστον αρχικά, ήταν υπό έναν ἑταιρειάρχης[2].
Η ανώτερη μονάδα ήταν η Μεγάλη Εταιρεία, υπό τον Μέγα Εταιρειάρχη, ο οποίος κατατασσόταν ως ανώτερος των στρατιωτικών αξιωματούχων, γνωστών ως στραταρχών και συχνά αναφέρεται απλώς ως ὁ ἑταιρειάρχης κατ' εξοχήν. [11] Ήταν μία πολύ σημαντική θέση στα τέλη του 9ου και κατά το πρώτο ήμισυ του 10ου αι., καθώς αυτός ήταν υπεύθυνος για την ασφάλεια του Ρωμαίου Αυτοκράτορα και επιφορτισμένος με ευαίσθητα καθήκοντα. Λέγεται ότι ο μελλοντικός Αυτοκράτορας Ρωμανός Α´ Λεκαπηνός κατείχε αυτή τη θέση και τον διαδέχθηκε ο γιος του Χριστόφορος. [2] Σύμφωνα με το έργο των μέσων του 10ου αι. Περί βασιλείου τάξεως, γραμμένο από τον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Ζ΄ Πορφυρογέννητο (β. 913–959 ), ο Μέγας Εταιρειάρχης και η μονάδα ήταν επιφορτισμένοι με την προστασία της σκηνής του Αυτοκράτορα στις εκστρατείες και με την ασφάλεια του Αυτοκρατορικού Παλατιού, σε στενή σχέση με τους παπίες (κλειδούχους) του ανακτόρου. [12]
Μία Μέση Εταιρεία πιστοποιείται σε πηγές και η πιθανή ύπαρξη μίας Μικρὰς Εταιρείας υπονοείται από την αναφορά στον Στυλιανό Ζαούτση ως Μικρού Εταιρειάρχη υπό τον Αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄ (β. 842-867). [13] Εναλλακτικά, η μονάδα του Μικρού Εταιρειάρχη μπορεί να είναι ταυτόσημη με το βαρβαρικό σύνταγμα, που αποτελείτο από τις δύο εταιρείες των Χαζάρων και των Φαργάνων, που ονομάζεται Τρίτη Εταιρεία στο Τακτικόν του Εσκοριάλ του 975[14][5][8]. Ο ιστορικός Γουόρεν Τρήντγκολντ εκτιμά τη συνολική δύναμη της Αυτοκρατορικής Εταιρείας στις αρχές του 10ου αι. σε 1.200 άνδρες. [14]
Η τιμητική τοποθέτηση του Εταιρειάρχη ήταν θέση με κύρος, που θα μπορούσε να αγοραστεί από τους γηγενείς Ρωμαίους αξιωματούχους και συνδεόταν με ετήσιο μισθό (ρόγα), που καταβαλλόταν από το Αυτοκρατορικό Θησαυροφυλάκιο στον κάτοχο. Μία θέση στη Μεγάλη Εταιρεία κόστιζε τουλάχιστον 16 λίτρες χρυσού· μία θέση στη Μέση Εταιρεία τουλάχιστον δέκα λίτρες· και σε καθεμία από τις εταιρείες των Χαζάρων ή των Φαργανών τουλάχιστον επτά[12][8].
Καθώς προχωρούσε ο 10ος αι., έγινε εμφανής μία τάση συγχώνευσης των διαφόρων μονάδων σε μία ενιαία, καθώς η Μέση Εταιρεία φαίνεται να είχε τεθεί κάτω από τον Μεγάλο Εταιρειάρχη. [13] Στη συνέχεια η σημασία της Εταιρείας ως μονάδας σωματοφυλακής μειώθηκε, αλλά η μονάδα ήταν ένα από τα λίγα συντάγματα του μεσο-βυζαντινού στρατού που επέζησε στον στρατό της Κομνήνειας εποχής, που πιστοποιείται καλά στη βασιλεία του Αυτοκράτορα Μανουήλ Α΄ Κομνηνού (β. 1143–1180). [15] Ως τότε όμως, η σύνθεσή του είχε πια αλλάξει: στα τέλη του 11ου αι. ο Νικηφόρος Βρυέννιος ο Νεότερος αναφέρει ότι η Εταιρεία αποτελείτο «συνήθως» από νέους Ρωμαίους ευγενείς. [2]
Το αξίωμα του [Μεγάλου] Εταιρειάρχη επέζησε και, αποχωρισμένο από τα στρατιωτικά του καθήκοντα, παρέμεινε μία σημαντική Αυλική θέση: κατείχετο από αρκετούς -με επιρροή- ευνούχους του παλατιού τον 11ο αι. και από ευγενείς δευτέρου βαθμού και νεώτερους συγγενείς της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορικής Οικογένειας, όπως ο Γεώργιος Παλαιολόγος στην Κομνήνεια περίοδο. Κατά την Παλαιολόγεια περίοδο, το κατείχαν μέλη διακεκριμένων ευγενών οικογενειών. [2]
Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Υποσημειώσεις και παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Υποσημειώσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ Η έννοια του όρου Φαργανοί είναι αντικείμενο συζητήσεων. Μπορεί να δηλώνει την καταγωγή τους από την περιοχή της Κεντρικής Ασίας γύρω από την Κοιλάδα Φεργκάνα, ή μπορεί να είναι εσφαλμένη διατύπωση των Φαραγγών, i.e. Βαράγγων.[7]
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ Hamilton, Richard. «Bryn Mawr Classical Review 02.05.13». O. Murray, Sympotica: A Symposium on the Symposion. Bryn Mawr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Οκτωβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 18 Δεκεμβρίου 2015.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 ODB.
- ↑ Treadgold 1995.
- ↑ Oikonomides 2008, σελ. 12.
- ↑ 5,0 5,1 Bury 1911.
- ↑ Haldon 1984, σελ. 246.
- ↑ ODB, "Hetaireia" (A. Kazhdan), p. 925.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Oikonomides 2008.
- ↑ Kühn 1991, σελ. 68.
- ↑ Kühn 1991.
- ↑ Bury 1911, σελ. 106.
- ↑ 12,0 12,1 Bury 1911, σελ. 108.
- ↑ 13,0 13,1 Bury 1911, σελ. 107.
- ↑ 14,0 14,1 Treadgold 1995, σελ. 110.
- ↑ Magdalino 2002, σελ. 321.
Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Bury, J. B. (1911). The Imperial Administrative System of the Ninth Century - With a Revised Text of the Kletorologion of Philotheos. London: Oxford University Press. OCLC 1046639111.
- Haldon, John F. (1984). Byzantine Praetorians: An Administrative, Institutional and Social Survey of the Opsikion and Tagmata, c. 580–900. Bonn, Germany: R. Habelt. ISBN 3-7749-2004-4.
- Haldon, John (1999). Warfare, State and Society in the Byzantine World, 565–1204. London: UCL Press. ISBN 1-85728-495-X.
- (Αγγλικά) Kazhdan, Alexander, επιμ. (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. Οξφόρδη και Νέα Υόρκη: Oxford University Press. ISBN 0-19-504652-8.
- Kühn, Hans-Joachim (1991). Die byzantinische Armee im 10. und 11. Jahrhundert: Studien zur Organisation der Tagmata (στα Γερμανικά). Vienna: Fassbaender Verlag. ISBN 3-9005-38-23-9.
- Magdalino, Paul (2002) [1993]. The Empire of Manuel I Komnenos, 1143–1180 (στα Αγγλικά). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-52653-1.
- Oikonomides, Nikos (2008). «Some Byzantine State Annuitants: Epi tes (Megales) Hetaireias and Epi ton Barbaron». Byzantina Symmeikta 14: 9–28. doi:. ISSN 1105-1639. https://www.researchgate.net/publication/26609844_Some_Byzantine_State_Annuitants_Epi_tes_Megales_Hetaireias_and_Epi_ton_Barbaron. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2023.
- Treadgold, Warren T. (1995). Byzantium and Its Army, 284–1081. Stanford, California: Stanford University Press. ISBN 0-8047-3163-2.
Περαιτέρω ανάγνωση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Karlin-Hayter, Patricia (1974). «L'hétériarque. L'évolution de son rôle du "De Cerimoniis" au "Traité des Offices"» (στα γαλλικά). Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik 23: 101–143.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||