Άμφισσα
Συντεταγμένες: 38°31′31″N 22°22′31″E / 38.52528°N 22.37528°E
| Άμφισσα | |
|---|---|
 | |
Χάρτης  | |
| Διοίκηση | |
| Χώρα | Ελλάδα |
| Περιφέρεια | Στερεάς Ελλάδας |
| Περιφερειακή Ενότητα | Φωκίδας |
| Δήμος | Δελφών |
| Δημοτική Ενότητα | Άμφισσας |
| Γεωγραφία | |
| Υψόμετρο | 180 |
| Έκταση | 315,174 (η κοινότητα) |
| Πληθυσμός | |
| Μόνιμος | 6.334 |
| Έτος απογραφής | 2021 |
| Πληροφορίες | |
| Παλαιά ονομασία | Σάλωνα |
| Ονομασία κατοίκων | Αμφισσιώτες, Σαλωνίτες |
| Ταχ. κώδικας | 331 00 |
| Τηλ. κωδικός | 2265 |
| http://www.amfissa.gr/ | |
 Σχετικά πολυμέσα | |
Η Άμφισσα είναι η πρωτεύουσα της Περιφερειακής Ενότητας Φωκίδας και της τέως επαρχίας Παρνασσίδας.[1][2]
Γενικά στοιχεία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η Άμφισσα βρίσκεται στο βόρειο μέρος του Κρισαίου Πεδίου, στους πρόποδες του βουνού Έλατος της Γκιώνας σε υψόμετρο 180 μέτρα[2] ενώ ανατολικά της βρίσκεται ο Παρνασσός. Είναι τοποθετημένη Ν.-ΝΔ. της Λαμίας (περίπου 72 χλμ. οδικά), Δ.-ΒΔ. της Λιβαδειάς (70 χλμ. μέσω Δεσφίνας) και των Δελφών, Α.-ΒΑ. της Ναυπάκτου (94 χλμ.), Β.-ΒΔ. της Ιτέας (13 χλμ.) και Α. του Λιδορικίου (45 χλμ.).
Παλιότερα, οι κάτοικοι ασχολούνταν με επαγγέλματα όπως η βυρσοδεψία[3], η κωδωνοποιία και η σχοινοποιία, για τα οποία η Άμφισσα ήταν γνωστή, ενώ σήμερα υπάρχουν ελάχιστοι που ασχολούνται με αυτά. Το μεγαλύτερο μέρος των κατοίκων της ασχολείται με την καλλιέργεια της ελιάς, αφού υπάρχει στην περιοχή τεράστια συνεχόμενη έκταση με ελιές, η οποία ονομάζεται "Κρισσαίο Πεδίο", όπου παράγονται οι "ελιές Αμφίσσης", και η οποία προστατεύεται ως μέρος του Δελφικού Τοπίου.[2]
Προέλευση ονόματος
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο οποίος αναφέρει πως «Άμφισσα ονομάσθη δια το όρεσιν περιέχεσθαι», η ονομασία της Άμφισσας προέρχεται από το ρήμα αμφιέννυμι, που σημαίνει 'περιβάλλω', επειδή η πόλη περιβάλλεται από βουνά (Γκιώνα και Παρνασσός). Κατά τη μυθολογία, η πόλη οφείλει το όνομά της στην Άμφισσα, κόρη του Μάκαρος, εγγονή του Αιόλου.[2] Στις αρχές του 13ου αιώνα και με την έναρξη της Λατινοκρατίας στην Ελλάδα, η Άμφισσα μετονομάστηκε από τους Φράγκους κατακτητές σε La Sole και στα ελληνικά (τα) Σάλωνα. Για την προέλευση της ονομασίας Σάλωνα, η οποία διατηρήθηκε μέχρι και το τέλος της Τουρκοκρατίας, υπάρχουν διαφορετικές εκδοχές. Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας, η πόλη ξαναπήρε επίσημα το αρχαίο όνομα Άμφισσα το 1833.
Ιστορικά στοιχεία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Αρχαίοι και ρωμαϊκοί χρόνοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η ιστορία της Άμφισσας ξεκινάει από την αρχαιότητα, αφού κατοικείτο από τους πανάρχαιους χρόνους όπως μαρτυρούν τα Τείχη της Ακρόπολής της, αλλά και η αναφορά του Παυσανία σε δύο αξιομνημόνευτους τάφους που υπήρχαν στην πόλη, της Άμφισσας και του Ανδραίμονος.[2]
Η Άμφισσα αποτελούσε μεγάλη πόλη των Εσπέριων ή Οζολών (που ερμηνεύεται "με οσμή", λόγω της συνήθειας των κατοίκων να ενδύονται με ακατέργαστα δέρματα από ζώα, ώστε να προφυλάσσονται από το ψύχος, όμως αυτό είχε ως αποτέλεσμα τον ερεθισμό της επιδερμίδας τους) Λοκρών (παρακλάδι της Φωκίδας).
Από τον 8ο αιώνα π.Χ., διατηρούσε εμπορικές σχέσεις με την Κόρινθο και με πόλεις της βορειοδυτικής Πελοποννήσου. Τον 7ο αιώνα π.Χ. η Άμφισσα οργανώθηκε ως πόλη-κράτος με τις τέχνες και το εμπόριο να γνωρίζουν άνθηση που διήρκεσε για τρεις αιώνες. Το 653 π.Χ. κάτοικοι της πόλης και της ευρύτερης περιοχής μετανάστευσαν στην Κάτω Ιταλία όπου ίδρυσαν την αποικία των Επιζεφύριων Λοκρών, μια πόλη που υπάρχει μέχρι σήμερα με το όνομα Locri. Στον Πελοποννησιακό Πόλεμο (431 π.Χ. - 404 π.Χ.), οι Αμφισσείς τάχθηκαν με το μέρος των Σπαρτιατών εναντίον των Αθηναίων. Το 338 π.Χ. η Άμφισσα καταστράφηκε από τον Φίλιππο Β΄ της Μακεδονίας, ο οποίος έχοντας κληθεί από τους Αμφικτύονες και ως προϊστάμενος του Αμφικτυονικού Συνεδρίου των Δελφών, κατά τον Δ΄ Ιερό Πόλεμο την κατέσκαψε εκ θεμελίων και γκρέμισε την ακρόπολη της, ως τιμωρία επειδή οι Αμφισσείς είχαν καταδικαστεί για ασέβεια και αρνούνταν να πληρώσουν πρόστιμο, εξαιτίας του ότι είχαν καλλιεργήσει παράνομα κτήματα του Κρισαίου Πεδίου που ανήκαν στους Δελφούς.[1][2]
Η πόλη ανοικοδομήθηκε και αποτέλεσε μέρος της πανίσχυρης Αιτωλικής Συμπολιτείας όπως και όλη η Φωκίδα, οι οποίοι πήραν μέρος, το 278 π.Χ., στη νικηφόρα μάχη κατά των Γαλατών, που εδραίωσε την κυριαρχία της Συμπολιτείας στον Ελληνικό χώρο. Το 190 π.Χ.[4] ο Ρωμαίος ύπατος Μάνιος Ακίλιος Γλαβρίωνας απέτυχε να εκπορθήσει την πόλη, ενώ αργότερα, η πόλη θα συνάψει ειρήνη με τη Ρώμη και θα παραμείνει ως ανεξάρτητη πολιτεία χωρίς να πληρώνει φόρους στη Ρώμη. Την περίοδο 174 π.Χ. - 160 π.Χ. γνώρισε μεγάλες καταστροφές από τον πόλεμο μεταξύ των φιλορωμαίων Αιτωλών και των αυτονομιστών, και πολλά κτήρια της πυρπολήθηκαν. Το 27 π.Χ. ο Οκταβιανός Αύγουστος, σε ανάμνηση της νίκης του στο Άκτιο, ίδρυσε τη Νικόπολη, αλλά πολλοί Αιτωλοί δεν υπάκουσαν στη διαταγή του να εποικίσουν τη νέα πόλη και προτίμησαν να μετοικήσουν στην Άμφισσα, όπως τους υπαγόρευαν αρχαιότατοι συγγενικοί δεσμοί, με αποτέλεσμα κατά την εποχή των Ρωμαίων η πόλη να ακμάσει.
Από την Άμφισσα καταγόταν ο γνωστός ιατρός Φιλώτας ο οποίος έδρασε στην Αλεξάνδρεια (Πλούταρχος Αντώνιος 28).
Βυζαντινοί χρόνοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στη Βυζαντινή περίοδο οι πληροφορίες για την Άμφισσα προέρχονται κυρίως από το «Χρονικό του Γαλαξειδίου»[5], το οποίο γράφτηκε από τον Ιερομόναχο Ευθύμιο και βρέθηκε από τον Κωνσταντίνο Σάθα ο οποίος το επεξεργάστηκε και το δημοσίευσε. Η Άμφισσα δέχθηκε επίθεση από τις ορδές των Βούλγαρων του Σαμουήλ στα τέλη του 10ου αιώνα, οι οποίοι την κατέλαβαν και σκότωσαν πολλούς από τους κατοίκους της, μετά την ήττα τους στο Γαλαξίδι. Το 1054 η πόλη υπέφερε από πανούκλα. Δέκα χρόνια μετά (1064) την πόλη κατέστρεψαν οι Ούζοι, ενώ μεταξύ 1081 - 1085 ακολούθησαν οι Νορμανδοί της Απουλίας. Κατά το τελευταίο αυτό διάστημα φαίνεται ότι δόθηκε στην Άμφισσα η ονομασία "Σάλωνας", δαλματικής προέλευσης[6].
Στις αρχές του 13ου αιώνα ξεκινά η περίοδος της Λατινοκρατίας στην Ελλάδα και η πόλη κυριεύθηκε από τον βασιλιά της Θεσσαλονίκης, Βονιφάτιο Μομφερρατικό. Οι Φράγκοι μετονόμασαν την Άμφισσα σε La Sole και στα ελληνικά Σάλωνα, ιδρύοντας την Κομητεία των Σαλώνων. Πρώτος κόμης των Σαλώνων ορίστηκε ο Θωμάς Α΄ ντ' Ωτρεμανκούρ (1204 - 1210), ο οποίος έχτισε το πανίσχυρο Κάστρο των Σαλώνων πάνω στα θεμέλια της αρχαίας ακρόπολης της Άμφισσας. Έως το 1397 αλλάζει συνεχώς κατακτητές. Τότε η κομητεία πέρασε στα χέρια του Τούρκου σουλτάνου Βαγιαζήτ Α΄, μετά από πρόσκληση του δεσπότη Σεραφείμ και των ίδιων των κατοίκων προς τους Τούρκους να έρθουν να καταλάβουν τα Σάλωνα γιατί τους προτιμούσαν από τους Φράγκους. Το 1402 περίπου περιήλθε στον Δεσπότη του Μορέως, Θεόδωρο Α΄ Παλαιολόγο, ο οποίος δεν είχε τη δύναμη να την κρατήσει και έτσι την πούλησε στους Οσπιτάλιους Ιππότες.[7] Κατά την περίοδο της Καταλανοκρατίας, η κομητεία διοικείτο με βάση την καταλανική νομοθεσία, είχε κατά πάσα πιθανότητα επιβληθεί στα Σάλωνα η καταλανική ως επίσημη γλώσσα. Το 1410 περιήλθε οριστικά στους Οθωμανούς Τούρκους. Το 1580 έγινε στην περιοχή φοβερός σεισμός που κατέστρεψε πολλά σπίτια στα Σάλωνα και τα γύρω χωριά. Την περίοδο της Τουρκοκρατίας, θα γίνουν διάφορες εξεγέρσεις στην περιοχή της Παρνασσίδας, με κυριότερη αυτή του 1687, όταν ο Επίσκοπος Σαλώνων Φιλόθεος και ο αρματολός Κούρμας θα ελευθερώσουν την περιοχή από τους Τούρκους, μέχρι το 1698 και τη Συνθήκη του Κάρλοβιτς.
Η Άμφισσα κατά την Επανάσταση του 1821
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η Φωκίδα είχε τη μέγιστη συνεισφορά στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 με την ανάδειξη αγωνιστών όπως ο Ησαΐας Σαλώνων, ο Αθανάσιος Διάκος, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, ο Πανουργιάς, ο Γιάννης Γκούρας, ο Ιωάννης Μακρυγιάννης, ο Δυοβουνιώτης, ο Τράκας, ο Μητρόπουλος και άλλοι ενώ ήταν η πρώτη περιοχή της Ρούμελης που επαναστάτησε[8]. Η Άμφισσα καταλήφθηκε από τον Πανουργιά στις 27 Μαρτίου 1821. Πιο συγκεκριμένα, την πόλη πολιόρκησαν, από τις πρώτες πρωινές ώρες της ημέρας εκείνης, τρία σώματα Ελλήνων οπλαρχηγών με επικεφαλής τους Γκούρα (εξάδελφο του Πανουργιά), Θανάση Μανίκα (γαμβρό του και υπαρχηγό) και Παπανδρέα Μόρη, από την Κουκουβίστα, με την ενίσχυση Γαλαξειδιωτών και άλλων Φωκιέων εθελοντών[9]. Ανήμερα το Πάσχα, στις 10 Απριλίου 1821, το Κάστρο των Σαλώνων αλώθηκε από τους Έλληνες (που είχαν ήδη απελευθερώσει τη γύρω περιοχή) και έγινε το πρώτο κάστρο το οποίο επανήλθε σε ελληνικά χέρια, εξοντώνοντας σταδιακά τους 600 έγκλειστους Τούρκους (ένοπλους κι αμάχους[10]) και παίρνοντας ταυτόχρονα τα όπλα τους. Ελάχιστες μόνο οικογένειες Οθωμανών αμάχων διασώθηκαν, καθώς γείτονές τους και φίλοι χριστιανοί τους έκρυψαν σε πιθάρια και κάδους[11]. Μετά την απελευθέρωση, τα Σάλωνα έγιναν η πρωτεύουσα της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδας με την ίδρυση του Αρείου Πάγου των Σαλώνων όπου ψηφίστηκε το Σύνταγμα της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδας. Το 1825 οι Τούρκοι καταλαμβάνουν ξανά τα Σάλωνα, για μερικούς μήνες, ενώ το ίδιο συμβαίνει και το 1826, από τον Κιουταχή. Τη δεύτερη φορά, οι Τούρκοι θα κρατήσουν την πόλη μέχρι το 1829, όταν και θα την παραδώσουν στον Δημήτριο Υψηλάντη. Έχοντας επίσημα ξαναπάρει το όνομα Άμφισσα, η πόλη προοδεύει και τα οθωμανικά κτίρια, μεταξύ των οποίων και έξι τζαμιά, κατεδαφίζονται, όμως ο σεισμός του 1870 γκρεμίζει πολλά παλιά κτίρια στην πόλη.
Νεότεροι χρόνοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Τον Απρίλιο του 1941, ύστερα από βομβαρδισμό (στις 25 Απριλίου, που όμως δεν είχε θύματα ή ζημιές), οι Γερμανοί καταλαμβάνουν την πόλη και την παραδίδουν στους Ιταλούς, μέχρι τον Ιούλιο του 1943 που η πόλη περνά υπό Γερμανική κατοχή. Στα χρόνια της κατοχής από τους Ιταλούς και Γερμανούς κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η πόλη και η γύρω περιοχή δοκιμάστηκε άσχημα και υπήρξαν καταστροφές (κάψιμο χωριών, εκτελέσεις) σε γειτονικά χωριά (Αγία Ευθυμία, Βουνιχώρα, Σεγδίτσα κλπ.). Από την άλλη, στα γύρω βουνά (Γκιώνα και Παρνασσό) έδρασε οργανωμένο αντάρτικο, το οποίο είχε και νικηφόρες μάχες εναντίον των κατακτητών (Ρεκά, Καρούτες). Τον Οκτώβριο του 1943, οι Γερμανοί αναγκάζονται να αποχωρήσουν από την πόλη και στη συνέχεια και τη γενικότερη περιοχή, που θα παραμείνει ελεύθερη μέχρι τον Φεβρουάριο του 1944, όταν και οι Γερμανοί επανέρχονται. Η οριστική αποχώρηση των Γερμανών από την πόλη, θα γίνει στις 15 Οκτωβρίου του 1944. Η πόλη, επίσης, δοκιμάστηκε και στον Εμφύλιο πόλεμο με πολλές απώλειες για τους κατοίκους της.
Διοικητικά - πληθυσμιακά στοιχεία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ως οικισμός αναφέρεται επίσημα, μετά την απελευθέρωση και την Επανάσταση του 1821, το 1835 να ορίζεται έδρα του Δήμου Αμφίσσης. Το 2010 με το ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010 (σχέδιο Καλλικράτης) αποσπάσθηκε από το δήμο και προσαρτήθηκε στο δήμο Δελφών.[12] Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης και την τροποποίησή του Κλεισθένης Ι, αποτελεί κοινότητα, έδρα της ομώνυμης δημοτικής ενότητας και έδρα του Δήμου Δελφών ενώ σύμφωνα με την απογραφή 2011 απογράφησαν 6.919 κάτοικοι.[13] Με την Απογραφή 2021 έχει πληθυσμό 6.334 κατοίκους. Οι απογραφές πληθυσμού μετά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο είναι:
| Έτος | Πληθυσμός |
|---|---|
| 1951 | 5.553[14] |
| 1961 | 6.076[15] |
| 1971 | 6.605[16] |
| 1981 | 7.156[17] |
| 1991 | 7.189[18] |
| 2001 | 6.946[19] |
| 2011 | 6.919 |
Πολιτισμός
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Υποδομή
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η πόλη έχει πολλά κληροδοτήματα από ευεργέτες που άφησαν την περιουσία τους για διάφορους κοινωφελείς σκοπούς (Μαρκίδης, Γιαγτζής, Σταλλός, Μαχαιράς κλπ). Στην πόλη λειτουργούν Αρχαιολογικό Μουσείο, Λαογραφικό Μουσείο, Δημοτική Βιβλιοθήκη (με σημαντικό αρχειακό υλικό), Δημοτικό Ωδείο, Εικαστικό εργαστήρι, Πολιτιστικοί Σύλλογοι και Δημοτική Φιλαρμονική και Χορωδία με μεγάλη παράδοση. Επίσης, υπάρχει Ενιαίο Λύκειο, δύο Γυμνάσια (μουσικό και εσπερινό), τέσσερα (4) Δημοτικά σχολεία, Νηπιαγωγεία, Βρεφονηπιακοί σταθμοί, Νοσηλευτική Σχολή και Επαγγελματικό Λύκειο. Επίσης, λειτουργούν ΙΕΚ και ΣΕΚ στο οποίο κατά την περίοδο 2017-2018 διδάσκονταν τέσσερις ειδικότητες[20], καθώς και το Εργαστηριακό Κέντρο (ΕΚ) Άμφισσας. Στην πόλη λειτουργεί το τμήμα Περιφερειακής και Οικονομικής Ανάπτυξης του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών .[21] Η Άμφισσα αποτελεί έδρα όλων των Δημόσιων Υπηρεσιών, διαθέτει σύγχρονο Κρατικό Νοσοκομείο, Πρωτοδικείο, Πρεβαντόριο Κρατουμένων και στεγάζει το ΚΤΕΛ Νομού Φωκίδας.
Η πάνω πλατεία (Κεχαγιά) της πόλης ήταν το πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της Φωκίδας, ενώ η κάτω πλατεία ή πλατεία (Ησαΐα), προς τιμή του ομώνυμου επισκόπου και εθνικού ήρωα, είναι το ουσιαστικό κέντρο της πόλης όπου βρίσκεται το Πνευματικό Κέντρο, ενώ συγκεντρώνει πλήθος καταστημάτων. Ακόμα, η Άμφισσα διαθέτει ένα ξενοδοχείο και πολλές παραδοσιακές ταβέρνες.
Ήθη και έθιμα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Απόκριες
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κατά τις Απόκριες πραγματοποιούνται στην πόλη λαϊκά δρώμενα, τα οποία σχετίζονται με θρύλους των βυρσοδεψών. Την τελευταία Κυριακή της αποκριάς πραγματοποιείται το «Καρναβάλι της Άμφισσας», με παρέλαση αρμάτων και το κάψιμο του καρνάβαλου στην πλατεία, που καταλήγει σε λαϊκό γλέντι με χορούς και τραγούδια αφού προσφέρονται ελιές και άφθονο κρασί. Το προηγούμενο βράδυ, γιορτάζεται η νύχτα των στοιχειών της Χάρμαινας, με τα στοιχειά (ξωτικά, νεράιδες, ξυλένιοι, αχυρένιοι, αράπηδες κ.α.) να κατεβαίνουν μέσα στις μαύρες φορεσιές τους σέρνοντας βαριές αλυσίδες και κρατώντας αναμμένες δάδες, και να περιηγούνται στους δρόμους, βυθίζοντας την πόλη σε μια μυστηριακή και υποβλητική ατμόσφαιρα, σε μια δραματική αναπαράσταση που ζωντανεύει τους θρύλους για τα «στοιχειά» που στην περιοχή είχαν πάντα μεγάλη διάδοση. Το σπουδαιότερο στοιχειό που είναι συνδεδεμένο με την παράδοση της περιοχής είναι το στοιχειό της Χάρμαινας, το οποίο ξυπνάει κάθε χρόνο τέτοια μέρα, ξεκινάει από τη συνοικία Χάρμαινα όπου βρίσκονται τα παλιά ταμπάκικα, και με συνοδεία εκατοντάδων μεταμφιεσμένων φτάνει στο κέντρο της Άμφισσας όπου συναντά και αναμετράται με τα δύο άλλα μεγάλα στοιχειά της πόλης, αυτά της Τέχολης και του Γκιριζιού, ενώ σε διάφορα σημεία της πόλης μέσα σε μεγάλα καζάνια βράζει ο πατσάς που σερβίρεται στους επισκέπτες με τη συνοδεία άφθονου ντόπιου κρασιού.
10η Απριλίου
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στις 10 Απριλίου γιορτάζεται πανηγυρικά η επέτειος της άλωσης του Κάστρου των Σαλώνων, με παρέλαση μαθητών, στρατού και σωμάτων ασφαλείας. Επειδή, αρκετές φορές, οι 10 Απριλίου τυχαίνει να πέφτουν μέσα στο Πάσχα, οι εκδηλώσεις για την άλωση του κάστρου, συνηθίζεται να γίνονται την Κυριακή του Θωμά, ακόμα και αν δεν συμβαίνει η παραπάνω προϋπόθεση.
Προσωπικότητες
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η πόλη γέννησε επίσης μεγάλους διανοούμενους και πολιτικούς όπως ο Αλέξανδρος Δελμούζος ο οποίος ξεχώρισε ως παιδαγωγός,[22] ο Αναγνώστης-Νικόλαος Γιαγτζής (1786 - 1875) ο οποίος εξελίχθηκε σε μεγάλο οικονομικό παράγοντα και ευεργέτησε την πόλη (ανακηρύχθηκε αιώνιος ευεργέτης της, με απόφαση του Δήμου Αμφισσέων, που εκδόθηκε στις 11 Φεβρουαρίου 1875) ενώ το 1850 εκλέχτηκε δήμαρχος της Σύρου[23], ο ακαδημαϊκός Χρήστος Καρούζος,[24] ενώ ο Σπύρος Παπαλουκάς άφησε πολύτιμο έργο στην Άμφισσα.
Αθλητισμός
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ποδόσφαιρο
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στην Άμφισσα εδρεύει ποδοσφαιρική ομάδα, ο Φωκικός Άμφισσας με έδρα το Δημοτικό Στάδιο Άμφισσας, ο οποίος αγωνίζεται στην Γ΄ Εθνική, με μεγαλύτερη επιτυχία τη συμμετοχή του στη Β΄ Εθνική, από την περίοδο 2011-2012 έως την περίοδο 2014-15. Στην πόλη εδρεύουν επίσης ο Αμφισσαϊκός και η Ακαδημία 94 Άμφισσας, ενώ παλιότερα υπήρχε και ο Α.Ο. Σάλωνα.
Μπάσκετ
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η Άμφισσα έχει μία ομάδα μπάσκετ που αγωνίζεται στην Α΄ ΕΣΚΑΣΕ, τον Μάκαρο Άμφισσας στο κλειστό γυμναστήριο Καμπεράκης.
Αξιοθέατα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Αξιοθέατα της πόλης αποτελούν:
- το Κάστρο των Σαλώνων ή Κάστρο της Ωριάς[25] - όπου βρισκόταν και η ακρόπολη της αρχαίας Άμφισσας από την οποία διατηρούνται λείψανα των αρχαίων Κυκλώπειων Τειχών - με λείψανα τριών ρυθμών δόμησης, ελληνικού, ρωμαϊκού και βυζαντινού, το οποίο είναι χτισμένο εν μέρει με αρχαίο υλικό με προσθήκες ελληνιστικές, βυζαντινές, φραγκικές, και στο οποίο σώζονται ο ελληνικός περίβολος, η εσωτερική πύλη, ο βυζαντινός Πύργος της Βασίλισσας και η Φράγκικη Εκκλησία.
- ο Βυζαντινός Ναός του Σωτήρος,[1] χτισμένος τον 11ο αιώνα σε απότομη πλαγιά, 3 χλμ. μακριά από την πόλη, με τοίχους από πωρόλιθο.
- ο Μητροπολιτικός Ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στο κέντρο της πόλης με τις περίφημες τοιχογραφίες του Σπύρου Παπαλουκά.
- η παλιά συνοικία των βυρσοδεψών (ταμπάκικα), Χάρμαινα εκεί όπου βρίσκεται και δημοτική πινακοθήκη με ανθίβολα από τις τοιχογραφίες του προηγούμενου ναού και πάρα πολλά κτίρια της έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα.[26] Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι "κτίριο της εποχής της Τουρκοκρατίας, γνωστό ως "Τουλασίδι", στη συνοικία Xάρμενα Αμφίσσης, μαζί με την κρήνη της ίδιας εποχής που βρίσκεται δίπλα. Το μνημείο παρουσιάζει ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον και είναι αντιπροσωπευτικό δείγμα των "Ταμπάκικων", παραδοσιακών βυρσοδεψείων, που διατηρεί αναλλοίωτη τη μεσαιωνική παράδοση".[27]
- το Αρχαιολογικό Μουσείο Άμφισσας το οποίο στεγάζεται στο κτίριο όπου έγινε η Α΄ Εθνοσυνέλευση της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος, με συλλογή αρχαίων και νέων νομισμάτων που αποτελεί δωρεά του Δρόσου Κραβαρτόγιαννου, ψηφιδωτά, τάφους, επιτύμβιες στήλες, επιγραφές και αντικείμενα από την εποχή του Χαλκού μέχρι και τα ρωμαϊκά χρόνια, όλα ευρήματα της περιοχής, καθώς και ένα εντυπωσιακό άγαλμα της Περσεφόνης από το αρχαίο Κάλλιο που βρίσκεται στο νομό Φωκίδας.
- η Δημοτική Βιβλιοθήκη Άμφισσας, 40.000 τόμων, που ιδρύθηκε το 1957[1] από τη Φοιτητική Ένωση Φωκέων, με σπάνια βιβλία.
- η οικία Πανουργιά, δείγμα τοπικής αρχιτεκτονικής του 18ου αιώνα που βρίσκεται απέναντι από το Αρχαιολογικό Μουσείο και στην οποία στεγάζεται από τον Απρίλιο του 2019 το Μουσείο Ελληνικής Επανάστασης.
- Όσον αφορά τη Χάρμαινα, να τονιστεί ότι λειτουργεί πλήρως ένα από τα τελευταία εργαστήρια βυρσοδεψίας στη χώρα μας.
- Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η αρχιτεκτονική της πόλης με τα πολλά αρχοντικά λαϊκής τεχνοτροπίας και τα νεοκλασικά, απόδειξη του πλούτου μιας άλλης εποχής.
Δημοτική Ενότητα Αμφίσσης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα].jpg)
Περιλαμβάνει, εκτός της Δημοτική Κοινότητας Άμφισσας, τις παρακάτω Τοπικές Κοινότητες:
- Αγία Ευθυμία
- Αγίου Γεωργίου
- Αγίου Κωνσταντίνου
- Δροσοχώρι
- Ελαιώνας
- Προσηλίου, που απαρτίζεται από τα χωριά Βίνιανη, Μοναστήρι και Προσήλιο
- Σερνικακίου
Δείτε επίσης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Αρχαιολογικό Μουσείο Άμφισσας
- Αρχαία Λοκρίδα
- Λοκροί
- Νομός Φωκίδας
- Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας
- Στερεά Ελλάδα
- Συνέλευση των Σαλώνων
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή. 3. Αθήνα: Τεγόπουλος - Μανιατέας. 1996. σελ. 288 - 289.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα. 8. Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος. 1996. σελ. 136 - 138.
- ↑ Η βυρσοδεψεία αναπτύχθηκε στην περιοχή από την περίοδο της Τουρκοκρατίας.
- ↑ Οι πληροφορίες για την περίοδο είναι από τον Πολύβιο.
- ↑ Χρονικό του Γαλαξειδίου
- ↑ Δρ. Κραβαρτόγιαννος, ο. π., σελ. 32
- ↑ Οι Ιωαννίτες ιππότες ήταν εκκλησιαστικό στρατιωτικό τάγμα που ιδρύθηκε τον 11ο αιώνα, για να καλύψει τις στρατιωτικές και θρησκευτικές ανάγκες των λατινικών κρατιδίων της Ανατολής
- ↑ Η Επανάσταση κηρύχθηκε στη Μονή του Προφήτη Ηλία Φωκίδας, την 24η Μαρτίου 1821 (Τάκης Λάππας, ο.π.)
- ↑ Σπύρος Τρικούπης: "Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως", γ' έκδοση, Αθήνα 1888, Τόμος Α', σελ. 136
- ↑ Ι. Φιλήμων: "Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως", Αθήνα 1860, Τόμος Β', σελ. 191
- ↑ Θεοχάρης Μελισσάρης: "Ιστορία της Αμφίσσης και των πέριξ...", Άμφισσα 1924, Τόμος Β', σελ. 38
- ↑ «ΕΕΤΑΑ-Διοικητικές Μεταβολές των Οικισμών». www.eetaa.gr. Ανακτήθηκε στις 6 Δεκεμβρίου 2021.
- ↑ ΦΕΚ αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ πληθυσμού απογραφής 2011», σελ. 10570 (σελ. 96 του pdf)
- ↑ Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 7ης Μαρτίου 1951, σελ. 181 του pdf. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2013-05-14. https://web.archive.org/web/20130514080510/http://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1951_1.pdf.
- ↑ Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 19ης Μαρτίου 1961, σελ. 173 του pdf. https://www.eetaa.gr/eetaa/metaboles/apografes/apografi_1961_1.pdf.
- ↑ Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 14ης Μαρτίου 1971, σελ. 170 του pdf. https://www.eetaa.gr/eetaa/metaboles/apografes/apografi_1971_1.pdf.
- ↑ Πραγματικός πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφή της 5 Απριλίου 1981, σελ. 181 του pdf. https://www.eetaa.gr/eetaa/metaboles/apografes/apografi_1981_1.pdf.
- ↑ Πραγματικός πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφή της 17 Μαρτίου 1991, σελ. 227του pdf. https://www.eetaa.gr/eetaa/metaboles/apografes/apografi_1991_1.pdf.
- ↑ Πραγματικός πληθυσμός της Ελλάδος - Απογραφή 2001, σελ. 77 του pdf. https://www.eetaa.gr/eetaa/metaboles/apografes/apografi_2001_1.pdf.
- ↑ Ειδικότητες Δημοσίων ΣΕΚ
- ↑ Ν. 4589/2019, ΦΕΚ 13 Α'/29.01.2019
- ↑ Ε. Παπανούτσου. Α Δελμούζος: η ζωή του. ΜΙΕΤ 1978, σελ. 28.
- ↑ Τάκης Λάππας: "Αναγνώστης-Νικόλας Γιαγτζής, Γιωργάκης Παπαηλιόπουλος", Άμφισσα 1973, έκδοση Δήμου Αμφισσέων, σελ. 40
- ↑ εφημερίδα Ελευθερία, 31/3/1967, σελίδα 2. Χρήστος Καρούζος: Ο κορυφαίος αρχαιολόγος που πέθανε χθες.
- ↑ Το «Κάστρο των Σαλώνων» ονομάστηκε «Κάστρο της Ωριάς» την περίοδο που η Άμφισσα βρισκόταν υπό καταλανική διοίκηση, όταν κυβερνούσε την πόλη για λογαριασμό της χήρας του τελευταίου Καταλανού κόμη, Ελένης Κατακουζηνής, ένας Φράγκος ιερέας, με την ονομασία Στράτος, τυραννικός και φιλοχρήματος. Κάποτε άρπαξε την ωραιότατη ανιψιά του Επισκόπου Σεραφείμ, τη φυλάκισε στο Κάστρο και τη σκότωσε. Η παράδοση λέει πως το Κάστρο ονομάστηκε «Κάστρο της Ωριάς», για να τιμηθεί η όμορφη και αδικοχαμένη Αρετή. Ο Σεραφείμ κάλεσε σε βοήθεια τους Τούρκους, που κατέλαβαν την πόλη.
- ↑ «Παραδοσιακή Συνοικία "Χάρμαινα" - Η Συνοικία». www.harmaina.gr. Ανακτήθηκε στις 9 Απριλίου 2021.
- ↑ «ΔΙΑΡΚΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΚΗΡΥΓΜΕΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΩΝ». listedmonuments.culture.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Απριλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 9 Απριλίου 2021.
