Μετάβαση στο περιεχόμενο

Κωνσταντινούπολη

Επεξεργασία συνδέσμων
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
(Ανακατεύθυνση από Βασιλεύουσα)
Αυτό το λήμμα αφορά την οθωμανική και σύγχρονη πόλη από το 1453. Για τη βυζαντινή πόλη, δείτε: Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη.

Συντεταγμένες: 41°0′36″N 28°57′37″E / 41.01000°N 28.96028°E / 41.01000; 28.96028

Κωνσταντινούπολη
Τοποθεσία στο χάρτη
Τοποθεσία στο χάρτη
Κωνσταντινούπολη
41°0′36″N 28°57′37″E
ΧώραΤουρκία[1]
Διοικητική υπαγωγήΕπαρχία Κωνσταντινούπολης
Ίδρυση29  Μαΐου 1453
Διοίκηση
 • Δήμαρχος της ΚωνσταντινούποληςΕκρέμ Ιμάμογλου (από 2019)[2]
 • Μέλος του/τηςΔίκτυο Δημιουργικών Πόλεων
Σύνδεσμος Ιστορικών Πόλεων[3]
Οργανισμός Πόλεων Παγκόσμιας Κληρονομιάς[4]
Έκταση5.343 km²
Υψόμετρο100 μέτρα
Πληθυσμός15.462.452 (2020)[5]
Ταχ. κωδ.34000–34990
Τηλ. κωδ.212 και 216
Ζώνη ώραςUTC+03:00
ΙστότοποςΕπίσημος ιστότοπος
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Η Κωνσταντινούπολη ή Κωνσταντινούπολις (τουρκικά: İstanbul, μτγ: Ιστανμπούλ) είναι η μεγαλύτερη πόλη της Τουρκίας, αποτελώντας το οικονομικό, πολιτιστικό και ιστορικό κέντρο της χώρας. Η Κωνσταντινούπολη είναι διηπειρωτική πόλη στην Ευρασία, με το ιστορικό και εμπορικό κέντρο να βρίσκεται στην ευρωπαϊκή πλευρά και περίπου το ένα τρίτο του πληθυσμού να ζει στην ασιατική πλευρά της Ευρασίας. Η σύγχρονη πόλη με πληθυσμό 15 εκατομμύρια κατοίκους είναι ιδιαίτερα πυκνοκατοικημένη και πολυπολιτισμική, με ανθρώπους από ολόκληρο τον Ισλαμικό κόσμο, ενώ ταυτόχρονα είναι το κυριότερο σταυροδρόμι Ασίας και Ευρώπης τόσο για τα εμπορικά αγαθά όσο και για τους ταξιδιώτες. Συγκαταλέγεται στις μεγαλύτερες πόλεις του κόσμου και αποτελεί τον μεγαλύτερο οικισμό στην Ευρώπη και τον μεγαλύτερο στη Μέση Ανατολή.[6] Η πόλη βρίσκεται εντός των ορίων του ομώνυμου μητροπολιτικού δήμου.

Η Κωνσταντινούπολη (Πόλη) είναι κτισμένη στη θέση της αρχαίας ελληνικής πόλης Βυζάντιο, που ονομάστηκε έτσι από τον Βύζαντα των Μεγάρων, ο οποίος την ίδρυσε κατά το έτος 667 π.Χ.. Από το 330 μ.Χ., στα χρόνια της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ονομάστηκε Νέα Ρώμη και αργότερα Κωνσταντινούπολις διατηρώντας την ονομασία της και μετά την κατάκτησή της από τους Τούρκους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, μέχρι τα χρόνια της Τουρκικής Δημοκρατίας. Είναι κτισμένη στις δύο πλευρές του Κερατίου Κόλπου (τουρκ. Haliç) στη νότια είσοδο του στενού πορθμού του Βοσπόρου, ο οποίος με μήκος περίπου 35 χλμ. συνδέει τη Μαύρη Θάλασσα (τουρκ. Karadeniz) στον βορρά με τη θάλασσα του Μαρμαρά στον νότο. Αποτελεί κατά αυτό τον τρόπο τη μοναδική πόλη στον κόσμο που βρίσκεται σε δύο ηπείρους, την Ευρώπη (Ανατολική Θράκη) και την Ασία[7]. Η σύγχρονη πόλη χωρίζεται σε τρεις κύριες ζώνες που περιλαμβάνουν την παλαιά Κωνσταντινούπολη (τουρκ. Eminönü και Fatih), την περιοχή του Μπέηογλου (τουρκ. Beyoğlu) με τη συνοικία του Γαλατά και τον ομώνυμο πύργο, καθώς και το Σκούταρι (τουρκ. Üsküdar) μαζί με άλλα προάστια που βρίσκονται στην απέναντι ασιατική πλευρά του Βοσπόρου.

Στη μακραίωνη ιστορία της υπήρξε πρωτεύουσα τεσσάρων διαδοχικών αυτοκρατοριών: της Ρωμαϊκής (330 - 395), της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (395 -1453), της βραχύβιας Λατινικής (1204-1261) και της Οθωμανικής (1453-1922) με συνέπεια την ανάδειξη πολιτισμών σε μια σύμμεικτη σήμερα παρουσία. Οι ιστορικές περιοχές της πόλης, με σημαντικά μνημεία, ανήκουν από το 1985 στον κατάλογο μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO[8]. Στα σημαντικότερα αξιοθέατα της πόλης ανήκουν η Αγία Σοφία, το Επταπύργιο και τα βυζαντινά τείχη, ο ναός και η πηγή της Ζωοδόχου Πηγής, το κτίριο του Πατριαρχείου, το Φανάρι καθώς και το ανάκτορο Τοπ Καπί, το τζαμί του Σουλεϊμάν και το τζαμί του Σουλτάνου Αχμέτ («Μπλε τζαμί»).

Ονομασίες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κύριο λήμμα: Ονομασίες της Κωνσταντινούπολης

Η πόλη ονομαζόταν από την ίδρυσή της το 658/7 π.Χ. έως και το 330 μ.Χ. Βυζάντιο. Το 196 μ.Χ και για σύντομο χρονικό διάστημα, έλαβε επίσης την ονομασία Augusta Antonina από τον αυτοκράτορα Σεπτίμιο Σεβήρο, προς τιμή του γιου του Αντωνίου[9]. Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Α΄, στα εγκαίνιά της το 330, τη μετονόμασε Nova Roma (ελλ. Νέα Ρώμη)[10], όνομα που όμως δεν επικράτησε, καθώς η πόλη έγινε γρήγορα γνωστή ως Κωνσταντινούπολη (=πόλη του Κωνσταντίνου), από το όνομα του ιδρυτή της[11][12]. Όπως παραδίδει ο ιστορικός Σωκράτης, στην Εκκλησιαστική Ιστορία, η ονομασία Νέα Ρώμη κατοχυρώθηκε δια νόμου[13] και φαίνεται πως απηχούσε ένα ρητορικό παραλληλισμό μεταξύ Ρώμης και Κωνσταντινούπολης[14]. Άλλες ονομασίες που της αποδόθηκαν είναι «Βασιλεύουσα», «Βασιλίς των πόλεων», «Μεγαλόπολις» και «Επτάλοφος», ενώ αναφορά γίνεται και στο όνομα «Ανθούσα» [Florentia][15].

Η ονομασία «Πόλις» ή «Πόλη» αναφέρεται ίσως για πρώτη φορά στις αρχές του 5ου αιώνα και θα πρέπει να ήταν συνηθισμένη το αργότερο τον 10ο αιώνα, όταν ο Άραβας γεωγράφος Αλ Μασουντί την αναφέρει ως «Μπουλίν». Ευρίσκεται επίσης στον Μιχαήλ Ακομινάτο. Ο «Πολίτης» με την έννοια του κάτοικου της Κωνσταντινούπολης εμφανίζεται από τον 7ο αιώνα, που δείχνει ότι το όνομα «Πόλις» ήταν συνηθισμένο.[16]

Κωνσταντινούπολη ήταν η ονομασία μέχρι το 1923 (επίσημα με το όνομα Konstantiniyye [17][18][19]).

Το κανάλι του Βοσπόρου χωρίζει την ευρωπαϊκή με την ασιατική πλευρά της πόλης, όψη από τον πύργο του Γαλατά.

Η διεθνής ονομασία της πόλης σήμερα είναι Ιστάνμπουλ, όπως μετονομάστηκε επίσημα από την Τουρκική Δημοκρατία στις 28 Μαρτίου του 1930. Η ετυμολογία του όρου δεν είναι γνωστή με βεβαιότητα. Περισσότερο αποδεκτή είναι η άποψη πως προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις «εις την πόλη»[20][21]. Θεωρείται εξάλλου πιθανό πως με δεδομένα τη σπουδαιότητα και το μέγεθός της, οι κάτοικοί της την αποκαλούσαν απλά «Πόλη»[22], όπως αποκαλείται συχνά μέχρι σήμερα από τους Έλληνες. Η ονομασία Ιστάνμπουλ, μαζί με τις παραλλαγές Ιστινμπόλ [Istinbol] ή Ιστανμπόλ [Istanbol] χρησιμοποιήθηκαν κατά την περίοδο του σουλτανάτου των Σελτζούκων, καθώς και κατά την πρώιμη οθωμανική περίοδο, ενώ η προφορά της ονομασίας ως εις την πόλη [Istinboli] πιστοποιείται σύμφωνα με πηγές από τα τέλη του 14ου αιώνα[23]. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, ο όρος Ισταμπούλ πηγάζει από τη λέξη Ισλαμπούλ [Islambul], δηλαδή πόλη του Ισλάμ, αν και αυτή η υπόθεση φαίνεται να προσκρούει στο γεγονός της χρήσης του ονόματος πριν ακόμα γίνει πρωτεύουσα της οθωμανικής αυτοκρατορίας[22]. Το ελαφρά παραλλαγμένο όνομα Ισλαμπόλ [Islam-bol], που μεταφράζεται ως «εκεί που το Ισλάμ αφθονεί», φαίνεται πως δόθηκε στην πόλη από τον Μωάμεθ Β' και συναντάται σε έγγραφα του 15ου αιώνα, καθώς και σε φιρμάνι του 1760/1 — που τελικά δεν εφαρμόστηκε — σύμφωνα με το οποίο θα έπρεπε να αποτελεί επίσημο όνομα της πόλης[23][24]. Η ονομασία Κωνσταντινούπολη [οθ. τουρκ. قسطنطينيه, Konstantiniyye] βρισκόταν σε παράλληλη χρήση, κυρίως σε επίσημα οθωμανικά έγγραφα, λογοτεχνικά έργα, αλλά και νομισματικές κοπές[23]. Ήταν σε χρήση περισσότερο σε κύκλους λογίων, ενώ στην καθημερινή επικοινωνία κυριαρχούσαν διάφορες παραλλαγές της ονομασίας Ιστανμπούλ[25]. Μεταξύ Ελλήνων χρησιμοποιείται ενίοτε η ονομασία «Πόλη», ενώ και άλλες ιστορικές ονομασίες, όπως «Βασιλεύουσα», είναι επίσης σε χρήση στον γραπτό λόγο, κυρίως με λογοτεχνική διάθεση.[26]

Ιστορία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Βυζάντιο (658 π.Χ.- 46 π.Χ.)

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κύριο λήμμα: Βυζάντιο

Η Κωνσταντινούπολη ιδρύθηκε στη θέση της αρχαίας πόλης Βυζάντιο (επίσης Βυζαντίς), η ονομασία της οποίας παραπέμπει σε θρακική ονοματολογία[27]. Στα Γεωγραφικά, ο Στράβων εξιστορεί πως η πόλη ιδρύθηκε το 658/7 π.Χ. από Μεγαρείς αποίκους, με επικεφαλής τον Βύζαντα, από τον οποίο και πήρε το όνομά της. Ο μυθικός ήρωας Βύζας θεωρείται γιος του βασιλιά Νίσου από τα Μέγαρα ή γιος του Ποσειδώνα και της Κερόεσσας[28], κόρης της Ιούς και του Δία, την οποία η μητέρα της γέννησε στον Κεράτιο κόλπο. Άλλη εκδοχή εμφανίζει τον Βύζαντα ως γιο της νύμφης Σεμέστρας[27]. Ο Βύζας αναφέρεται μαζί με τους Άντες στο χρονογράφημα Παραστάσεις σύντομοι χρονικαί (8ος-9ος αι.) και εικάζεται ότι πιθανός συνδυασμός των δύο ονομάτων οδήγησε στο τοπωνύμιο Βυζάντιον[27].

Σύμφωνα με τον ιδρυτικό μύθο του Βυζαντίου, όπως παραδίδεται από τον Στράβωνα, οι άποικοι ακολούθησαν χρησμό — πιθανώς του Μαντείου των Δελφών — ο οποίος τους προέτρεπε να κτίσουν την πόλη τους έναντι της πόλης των «τυφλών». Ως τυφλοί υπονοούνταν οι κάτοικοι της Χαλκηδόνας, οι οποίοι είχαν ιδρύσει την πόλη τους νωρίτερα στην απέναντι ασιατική ακτή του Βοσπόρου δίχως να αντιληφθούν τα εξαιρετικά πλεονεκτήματα της απέναντι τοποθεσίας[29][30]. Το Βυζάντιο αναπτύχθηκε γρήγορα, περιτειχίστηκε και κατέλαβε εδάφη στα ασιατικά παράλια. Κατά τον Παυσανία, υπήρξε μία από τις καλύτερα οχυρωμένες πόλεις της αρχαιότητας[31]. Ιστορικές πληροφορίες για το Βυζάντιο αντλούμε επίσης από τον Ηρόδοτο. Ο τύραννος της πόλης, Αρίστων, υποστήριξε μαζί με άλλους Έλληνες στρατηγούς τον Πέρση βασιλιά Δαρείο στην εκστρατεία του εναντίον των Σκυθών. Στη διάρκεια της Ιωνικής επανάστασης καταλήφθηκε από τις ελληνικές δυνάμεις και μετά το τέλος της, οι κάτοικοί της μετοίκησαν, ιδρύοντας τη Μεσηβρία στις δυτικές ακτές του Εύξεινου Πόντου[32].

Κλασική και ελληνιστική περίοδος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κατά τους κλασικούς χρόνους, μετά τη νικηφόρο για τους Έλληνες έκβαση των Μηδικών Πολέμων, το Βυζάντιο καταλήφθηκε από τον νικητή των Πλαταιών Παυσανία[33], ο οποίος μετά από συμφωνία με τον Ξέρξη παρέμεινε διοικητής της πόλης πριν εκδιωχθεί από τους Αθηναίους[34]. Το Βυζάντιο υπήρξε μέλος της Δηλιακής συμμαχίας, ενώ κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου (431-405 π.Χ.) τάχθηκε αρχικά στο πλευρό των Αθηναίων. Το 411 π.Χ. αποστάτησε από τον αθηναϊκό συνασπισμό και τον επόμενο χρόνο καταλήφθηκε από τον Σπαρτιάτη στρατηγό Κλέαρχο, ο οποίος προφασίστηκε την ανάγκη να εμποδιστεί η αποστολή σιτηρών προς την Αθήνα από τον Εύξεινο Πόντο[35]. Πολιορκήθηκε εκ νέου το 409 π.Χ από τους Αθηναίους, με επικεφαλής τον Αλκιβιάδη και, όταν ο Κλέαρχος εγκατέλειψε την πόλη, ορισμένοι Βυζάντιοι άνοιξαν τις πύλες στους Αθηναίους[36], οι οποίοι, τελικά, μετά από μάχη εντός των τειχών κατέλαβαν την πόλη. Μετά την ήττα του Αλκιβιάδη στους Αιγός Ποταμούς, οι Αθηναίοι υπέγραψαν συνθήκη ειρήνης που τους υποχρέωνε, μεταξύ άλλων, να εγκαταλείψουν το Βυζάντιο. Παράλληλα, οι πολίτες του Βυζαντίου που είχαν προδώσει την πόλη, παραδίδοντάς τη στα χέρια του Αλκιβιάδη, εξορίστηκαν, αποκτώντας όμως αργότερα τιμητικά την ιδιότητα του Αθηναίου πολίτη[37]. Η σπαρτιατική παρουσία στην πόλη έληξε περίπου το 390 π.Χ, όταν ο Αθηναίος στρατηγός Θρασύβουλος επανέφερε το Βυζάντιο στην αθηναϊκή σφαίρα επιρροής, ωστόσο δεν έλειψαν κρίσεις στις σχέσεις των δύο πόλεων, όπως το 357 π.Χ, όταν το Βυζάντιο συντάχθηκε με τις δυνάμεις του Μαυσώλου.

Κατά την περίοδο της εξάπλωσης του Φιλίππου Β', το Βυζάντιο υπέγραψε συνθήκη ειρήνης με τον Μακεδόνα βασιλιά, ωστόσο εκείνος πολιόρκησε την πόλη, το 341 π.Χ, μετά από άρνηση των Βυζαντίων να στραφούν εναντίον της Αθήνας. Οι κάτοικοι της πόλης απέδωσαν τη σωτηρία της σε θαύμα της θεάς Εκάτης, όπως μαρτυρείται από άγαλμα που έστησαν προς τιμή της, αλλά και σε παραστάσεις της σε νομίσματα της εποχής. Η ημισέληνος που απεικονίστηκε σε βυζαντινά νομίσματα έγινε σύμβολο της πόλεως, γεγονός που θεωρείται πως επιζεί έως σήμερα με την υιοθέτησή της στη σημαία της τουρκικής δημοκρατίας[38]. Στην πραγματικότητα, το Βυζάντιο υποστηρίχθηκε από τους Αθηναίους και αρκετές ακόμα ελληνικές πόλεις που συντάχθηκαν μαζί τους[39]. Στα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η πόλη διατήρησε ένα προνομιακό καθεστώς αυτονομίας. Κατά την εκστρατεία του Αλεξάνδρου προς τον Δούναβη, τον υποστήριξε στέλνοντας πλοία[40]. Μετά τον θάνατό του οι Βυζάντιοι, αν και αρχικά υποστήριζαν τον Αντίγονο Α', τελικά διατήρησαν ουδέτερη στάση στη μάχη του με τον Κάσανδρο και τον Λυσίμαχο[41]. Το 279 π.Χ., η πόλη αναγκάστηκε να πληρώνει βαρύ φόρο στους Γαλάτες. Στα χρόνια που ακολούθησαν οι Βυζαντινοί επιδίωξαν την επέκταση της κυριαρχίας τους, κυρίως μέσω του ελέγχου του εμπορίου.

Ρωμαϊκή περίοδος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κατά την περίοδο της ρωμαϊκής κυριαρχίας, το Βυζάντιο απολάμβανε αρχικά προνόμια ελεύθερης πόλης, καθώς διαδραμάτιζε σημαντικό ρόλο στους αγώνες εναντίον των Θρακών. Ενδεικτικά, ο Κλαύδιος εκχώρησε πενταετή ατέλεια[42], ενώ όπως παραδίδεται από τις επιστολές του Πλίνιου του νεότερου, ο Τραϊανός κατάργησε στην περίπτωση του Βυζαντίου εισφορές για την αυτοκρατορική λατρεία[43]. Ωστόσο, τα προνόμια αυτά καταργήθηκαν επί αυτοκρατορίας του Βεσπασιανού, ο οποίος υποβίβασε το Βυζάντιο στο επίπεδο μιας κοινής ρωμαϊκής επαρχίας. Στα τέλη του 2ου αιώνα, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου μεταξύ του αυτοκράτορα Σεπτίμιου Σεβήρου (β. 193-211) και του διεκδικητή του θρόνου Πεσκένιου Νίγηρα, το Βυζάντιο τάχθηκε στο πλευρό του τελευταίου. Ο Σεβήρος προέβη σε συστηματική πολιορκία της πόλης, την οποία τελικά κατέλαβε το 196. Χρειάστηκε τριετής μάχη που συνοδεύτηκε από ολοσχερή καταστροφή, σκληρή τιμωρία των κατοίκων, αλλά και διοικητική υποβάθμιση του Βυζαντίου, αφού παραχωρήθηκε στην Πέρινθο[44]. Καθώς η θέση του Βυζαντίου ήταν εμφανώς στρατηγικής σημασίας, ο Σεβήρος προέβη αργότερα σε εκτεταμένη ανοικοδόμηση της πόλης, η οποία ολοκληρώθηκε από τον γιο του Αντωνίνο, υψώνοντας νέα τείχη που διπλασίασαν την έκτασή της[45], ενώ εκχώρησε επίσης προνόμια που ο ίδιος είχε παλαιότερα αφαιρέσει. Μεταξύ των σημαντικότερων κτισμάτων συγκαταλέγονται τα λουτρά στο ιερό του ναού του Διός, που ονομάστηκαν «Ζεύξιππον», θέατρο και ιπποδρόμιο, ενώ ανακαινίστηκε και το λεγόμενο «Στρατήγιον»[44]. Την ίδια περίοδο, η πόλη έλαβε προσωρινά την ονομασία Augusta Antonina [Αυγούστα Αντονίνα], προς τιμή του γιου του Σεβήρου.

Το Βυζάντιο έζησε μια νέα καταστροφή, όταν ο Γαλλιηνός (β. 254-268) κατέστρεψε τις οχυρώσεις της, οι οποίες αργότερα κτίστηκαν εκ νέου από τον Διοκλητιανό. Την εποχή αυτή, οι συχνές επιδρομές φυλών, κυρίων των Γότθων, έφεραν το Βυζάντιο αρκετές φορές σε θέση άμυνας, χωρίς ωστόσο να υποστεί σημαντικό πλήγμα. Εκεί κατέφυγε ο Λικίνιος μετά την ήττα του από τον Κωνσταντίνο Α' στη Χρυσούπολη. Ο τελευταίος τον καταδίωξε αναγκάζοντάς τον τελικά να παραδοθεί. Προέβη σε πολιορκία της πόλης, την οποία κατέλαβε τον Σεπτέμβριο του 324. Φαίνεται πως ο Κωνσταντίνος αντιλήφθηκε τα σημαντικά πλεονεκτήματα της θέσης του Βυζαντίου, με αποτέλεσμα να αποφασίσει να μεταφέρει εκεί την πρωτεύουσα του.

Πρωτεύουσα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (330-1204)

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κύριο λήμμα: Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη

Ίδρυση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τοπογραφικός χάρτης της Κωνσταντινούπολης κατά τη βυζαντινή περίοδο. Τα όρια της παλιάς πόλης είναι ακόμα διακριτά από ψηλά καθώς μεγάλο τμήμα των βυζαντινών τειχών έχει επιβιώσει μέχρι σήμερα

Το σύστημα διακυβέρνησης της Τετραρχίας (π. 293-324) χαρακτηρίστηκε, μεταξύ άλλων, από την πρακτική της δημιουργίας τόπων διαμονής του αυτοκράτορα. Οι πόλεις που ιδρύονταν, ή επανιδρύονταν, ως αυτοκρατορικοί τόποι διαμονής συνήθως εξωραΐζονταν και οικοδομούνταν σε αυτές σημαντικά κτήρια, όπως ανάκτορα, μαυσωλεία ή ιπποδρόμια. Για παράδειγμα, ο αυτοκράτορας Μαξιμιανός (β. 285-310) κυβέρνησε από το Μεδιόλανο (σημ. Μιλάνο), ενώ παράλληλα ο Διοκλητιανός είχε ως έδρα τη Νικομήδεια. Ο Κωνσταντίνος επέλεξε το Βυζάντιο, ως πρωτεύουσα, προφανώς αντιλαμβανόμενος τη στρατηγική θέση του[46]. Η θεμελίωση της Κωνσταντινούπολης ταυτίστηκε με την έναρξη ενός πολύ μεγάλου πολεοδομικού εγχειρήματος, μεγάλης εμβέλειας. Η πόλη επεκτάθηκε, εντάσσοντας στο Βυζάντιο έκταση περίπου 5000 στρεμμάτων, σε μεγάλο βαθμό μη οικοδομημένη[47]. Παράλληλα, τα νέα τείχη που ξεκίνησαν να κτίζονται επί Κωνσταντίνου και αποπερατώθηκαν επί Κωνστάντιου Α' (337-361), προεκτείνονταν κατά δεκαπέντε στάδια σε σύγκριση με τα παλαιότερα τείχη του Σεβήρου[48]. Τα εγκαίνια της πόλης τελέστηκαν με λαμπρότητα στις 11 Μαΐου του 330 μ.Χ και ονομάστηκαν γενέθλια. Επιθυμώντας να πυκνώσουν οι οικισμοί της πόλης, μέχρι το 361 ήταν εξασφαλισμένη η δωρεάν παροχή άρτου στους πολίτες που έχτιζαν την κατοικία τους εκεί (panes aedium),[49] ενώ επιπλέον μέτρα πειθαναγκαστικού χαρακτήρα εφαρμόζονταν προκειμένου να υποχρεώνονται οι ανάδοχοι εδαφών αυτοκρατορικής ιδιοκτησίας στη Μικρά Ασία να οικοδομήσουν στην Κωνσταντινούπολη. Επιπλέον, αρκετοί οίκοι παραχωρήθηκαν σε ανώτερους αξιωματούχους της αυλής και χρηματοδοτήθηκαν απευθείας από το αυτοκρατορικό θησαυροφυλάκιο[50]. Σύντομα η πληθυσμιακή ανάπτυξη της πόλης έφτασε σε τέτοιο σημείο ώστε να καταργηθούν τα μέτρα που την ευνοούσαν, οδηγώντας παράλληλα σε μεγάλο συνωστισμό ανθρώπων[51].

Περιτριγυρισμένη από επτά λόφους, η Κωνσταντινούπολη, όπως και η Ρώμη, διαιρέθηκε σε δεκατέσσερις συνοικίες. Το κέντρο του παλαιού Βυζαντίου, το Τετράστωον, μαζί με τον κοντινό ιππόδρομο, επαναπροσδιορίστηκε αρχιτεκτονικά και μετονομάστηκε σε Αυγουσταίον, προς τιμή της μητέρας του Κωνσταντίνου. Συνδυάστηκε με τον νέο φόρο (αγορά) του Κωνσταντίνου, κοντά στον οποίο διακλαδωνόταν η Μέση οδός, ο κύριος οδικός άξονας της πόλης που οδηγούσε μέχρι την πρώτη Χρυσή Πύλη. Στη δυτική πλευρά του Αυγουσταίου βρισκόταν ο ναός της Θείας Σοφίας, αφιερωμένος στην Αγία Σοφία, και στα ανατολικά ανεγέρθηκε το πρώτο μέγαρο της Συγκλήτου. Ανατολικά του ιπποδρόμου βρισκόταν το αυτοκρατορικό παλάτι, το οποίο μέχρι τον 6ο αιώνα δεν υπέστη σημαντικές αλλαγές και παρέμενε περιορισμένων σχετικά διαστάσεων. Η Νέα Ρώμη του Κωνσταντίνου, μόλις από την ημέρα των εγκαινίων της, ήταν φαινομενικά και επισήμως μια χριστιανική πόλη[52], αν και τα ολιγάριθμα χριστιανικά κτίρια που ανεγέρθηκαν με την ίδρυσή της, μειοψηφούσαν σαφώς σε σχέση με τους ιερούς τόπους της ελληνορωμαϊκής θρησκείας[53].

Στολισμένη με μεγαλοπρέπεια, η Κωνσταντινούπολη διέθετε όλα τα στοιχεία της αστικής ευημερίας, ευνοώντας σε πολιτισμικό επίπεδο τη συγχώνευση των εθίμων, της αρχιτεκτονικής και της τέχνης Δύσης και Ανατολής. Αποτέλεσε επίσης εκκλησιαστικό κέντρο, καθώς από το 381 αποτελούσε έδρα του πατριάρχη[54].

Επέκταση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σημαντική επέκταση της πόλης δρομολογήθηκε επί της αυτοκρατορίας του Θεοδόσιου Β' (408-450) και υπό την επίβλεψη του επάρχου των πραιτωρίων της Ανατολής Ανθέμιου, ο οποίος καθ' υπερβολή μπορεί να χαρακτηριστεί και δεύτερος ιδρυτής της Κωνσταντινούπολης[55]. Το δυτικό τμήμα της πρωτεύουσας προωθήθηκε σε απόσταση ενός ρωμαϊκού μιλίου[55], ενώ συνολικά η εντός των τειχών έκτασή της διπλασιάστηκε[56] Η ασφάλειά της ενισχύθηκε με μεσοπύργια που χτίστηκαν κατά μήκος των θαλάσσιων μετώπων, ενώ παράλληλα υιοθετήθηκε ένα καινοτόμο σχέδιο για τα χερσαία τείχη, γνωστά σήμερα ως Θεοδοσιανά[57].

Κατά την αυτοκρατορία του Ιουστινιανού Α' (527-565), η μεσαιωνική Κωνσταντινούπολη έφθασε στη μεγαλύτερη ακμή της, με πληθυσμό που έφτανε περίπου τους 500.000 κατοίκους[54] και συνιστούσε ένα μωσαϊκό κοινοτήτων με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Σε αυτή την περίοδο επιχειρήθηκε μια νέα αναδιοργάνωση του αστικού τοπίου της πρωτεύουσας, όπως άλλωστε απαιτούσαν οι συνθήκες, με δεδομένες τις εκτεταμένες καταστροφές που επέφεραν η πυρκαγιά του 532 και τα γεγονότα της στάσης του Νίκα. Στο νέο πολεοδομικό πρόγραμμα περιλαμβάνονταν ο επαναπροσδιορισμός των θέσεων και των έργων που παρουσίαζαν το πρόσωπο της εξουσίας και η αποτύπωση αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών που αναδείκνυαν την πόλη ως χριστιανική πρωτεύουσα της οικουμένης[58]. Ξεχωριστή συνεισφορά του Ιουστινιανού A' υπήρξε η ανέγερση αρκετών μοναστηριών και εκκλησιών, με πιο επιβλητική εκείνη της Αγίας Σοφίας[59]. Το 542 στην πόλη εξαπλώθηκε η νόσος της πανώλης που, όπως λέγεται, προκάλεσε τον θάνατο των 3/5 του πληθυσμού και σηματοδότησε μια περίοδο παρακμής της Κωνσταντινούπολης[54]. Η περίοδος από τον 7ο αιώνα μέχρι τον 9ο υπήρξε εν γένει μια κρίσιμη φάση στην ιστορία της πόλης, κατά την οποία πολιορκήθηκε από Πέρσες και Αβάρους (626), Άραβες (674-78 και 717-18), Βούλγαρους (813, 913), Ρώσους (860, 941, 1043) και Πετσενέγους (1090-91), αντιμετωπίζοντας επίσης επιδημίες και εσωτερικές συγκρούσεις.

Λατινοκρατία (1204-61) και βυζαντινή επανάκτηση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Χάρτης της περιοχής του Μεγάλου Παλατίου της Κωνσταντινούπολης. Απεικονίζονται ο Ιππόδρομος, η Αγία Σοφία και η Αγία Ειρήνη, καθώς και άλλα κτίρια, βάσει λογοτεχνικών και ιστορικών αναφορών

Το 1203, στα πλαίσια της Δ' Σταυροφορίας, έλαβε χώρα η πρώτη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους, με σκοπό την αποκατάσταση του Ισαάκιου Β' στον θρόνο. Στις 13 Απριλίου 1204, εισέβαλαν στην πόλη, η λεηλασία της οποίας διήρκεσε για αρκετά χρόνια. Νέος αυτοκράτορας εκλέχτηκε ο Βαλδουίνος της Φλάνδρας. Η περίοδος της εφήμερης εγκατάστασης της Λατινικής Αυτοκρατορίας (1204-61) χαρακτηρίζεται ως η πλέον καταστροφική στην ιστορία της Κωνσταντινούπολης[54] και ειδικότερα η λεηλασία της πόλης ως άνευ προηγουμένου[60]. Ενδεικτικές πληροφορίες για τις εκτεταμένες καταστροφές, πυρπολήσεις και λεηλασίες ναών, ανακτόρων, μνημείων και κεντρικών συνοικιών αντλούμε από το χρονικό του Γουλιέλμου Βιλλαρδουίνου (π. 1160-1213), καθώς και από το έργο του ιστορικού και αυτόπτη μάρτυρα Νικήτα Χωνιάτη[61]. Πληθώρα τόπων λατρείας παραχωρήθηκαν στο λατινικό δόγμα, καθώς και στον φραγκικό και ενετικό κλήρο, καθώς, σε ευρεία κλίμακα, επιχειρήθηκε η εγκαθίδρυση του λατινικού δόγματος στην άλλοτε μητρόπολη της Ορθοδοξίας[62]. Λατίνοι ιερείς από τη Γαλλία, τη Φλάνδρα και την Ιταλία, ανέλαβαν τη λειτουργία των εκκλησιών της πόλης. Την ίδια περίοδο, η ενετική συνοικία επεκτάθηκε, οχυρώθηκε και έλαβε τον χαρακτήρα ξεχωριστής υπερπόντιας αποικίας[62], ενώ ταυτόχρονα σημειώθηκε μαζική έξοδος του ελληνικού στοιχείου. Η γενική αραίωση του πληθυσμού δεν εξισορροπήθηκε από τη λατινική μετανάστευση που ξεκίνησε το 1204[63]. Το 1261, η Κωνσταντινούπολη επανακτήθηκε από τον Μιχαήλ Η' Παλαιολόγο (1259-82) και τις επόμενες δεκαετίες επιχειρήθηκε ένα νέο πρόγραμμα ανοικοδόμησης, σηματοδοτώντας μια στροφή στη διαμόρφωση του αστικού τοπίου. Προωθήθηκαν ειδικά μέτρα για την επιστροφή του πληθυσμού από τα προάστια και εν γένει υποστηρικτικές δράσεις για την αποκατάσταση της εικόνας της πόλης. Προωθήθηκαν επίσης αμυντικά έργα, τα οποία κρίνονταν απαραίτητα, με δεδομένη την πολύ κακή κατάσταση στην οποία περιήλθαν τα τείχη της πόλης, ως αποτέλεσμα της έλλειψης φροντίδας κατά τα προηγούμενα έτη[64]. Κατά τη δυναστεία των Παλαιολόγων, το πολιτικό κέντρο της Κωνσταντινούπολης μετακινήθηκε στην περιοχή των Βλαχερνών.

Τα Θεοδοσιανά τείχη της Κωνσταντινούπολης

Στη διάρκεια των επόμενων αιώνων, η ήδη συρρικνωμένη Βυζαντινή Αυτοκρατορία βρισκόταν σε επισφαλή θέση, γνωρίζοντας απειλές τόσο από τη Δύση όσο και από τη Μικρά Ασία, με τη σταδιακή ανάδειξη των Οθωμανών ως της κυρίαρχης δύναμης στην περιοχή. Παρά την οικοδόμηση που πραγματοποιήθηκε στα τέλη του 13ου αιώνα και στις αρχές του 14ου, η Κωνσταντινούπολη παρέμενε παρηκμασμένη, γεμάτη ερείπια και μεγάλες ερημωμένες εκτάσεις[54]. Ο περιηγητής στην πόλη, την περίοδο 1432-33, Μπερτραντόν ντε λα Μπροκιέρ, αναφέρεται στους άδειους χώρους της πόλης οι οποίοι, όπως περιγράφει, εκτείνονταν σε μεγαλύτερη επιφάνεια από εκείνους που είχαν κτιστεί[65]. Ανάλογη περιγραφή παραδίδεται από τον Ρουί Γκονζάλες ντε Κλαβίχο, στις αρχές του 15ου αιώνα, ο οποίος διακρίνει επιπλέον το τμήμα της θαλάσσιας ακτής ως πιο πυκνοκατοικημένο, ενώ συγχρόνως σημειώνει τα ερείπια των άλλοτε επιβλητικών εκκλησιών και μοναστηριών της πόλης[66].

Οθωμανική Αυτοκρατορία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Jean Chartier, Πολιορκία της Κωνσταντινούπολης, 15ος αι., Bibliothèque nationale de France. Manuscript Français 2691 folio CCXLVIv

Τον Απρίλιο του 1453 ξεκίνησε η πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς, με επικεφαλής τον σουλτάνο Μωάμεθ Β'. Είχε προηγηθεί η αποτυχημένη απόπειρα κατάληψης της πόλης το 1422, από τον σουλτάνο Μουράτ Β'. Παρά τις σημαντικές διαφοροποιήσεις που παρατηρούνται στις μεσαιωνικές πηγές, ο οθωμανικός στρατός φαίνεται πως υπερτερούσε κατά πολύ αριθμητικά[67]. Η τελική επίθεση, κατά την οποία σκοτώθηκε ο τελευταίος βυζαντινός αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ΙΑ' Παλαιολόγος, πραγματοποιήθηκε στις 29 Μαΐου, όταν, παρά την αντίσταση των αμυνόμενων, οι Οθωμανοί εισέβαλαν στην πόλη και την κατέλαβαν. Είχαν προηγηθεί συνολικά 54 ημέρες πολιορκίας[68]. Μετά από τριήμερη λεηλασία της πόλης[69], ο σουλτάνος, επιθυμώντας να περιορίσει την περαιτέρω καταστροφή της μελλοντικής πρωτεύουσάς του[70], διέταξε την παύση της και πραγματοποίησε την εθιμοτυπική και μεγαλοπρεπή είσοδό του στην πόλη. Ο Μωάμεθ Β΄ επιχείρησε να ενισχύσει τον πληθυσμό της πόλης, μετακινώντας αναγκαστικά κατοίκους από άλλες περιοχές που είχε κατακτήσει, όπως την Πελοπόννησο, τη Θεσσαλονίκη και ελληνικά νησιά[71]. Πριν την αναχώρησή του από την Κωνσταντινούπολη, εξέδωσε φιρμάνια για τη μετακίνηση στην πόλη μουσουλμανικών, χριστιανικών και εβραϊκών οικογενειών, από την περιοχή της Ρούμελης και της Ανατολίας[23][72]. Η αναγκαστική μετοίκηση εξυπηρετούσε πληθώρα κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών αναγκών, όπως την αποκατάσταση της ευημερίας σε μια προηγουμένως παρηκμασμένη πόλη, τη δημιουργία πλούτου και την αποτροπή εξεγέρσεων απομονωμένων κοινοτήτων. Σύμφωνα με απογραφή του 1477, Κωνσταντινούπολη αριθμούσε εκείνη την εποχή 16.324 νοικοκυριά[73], με το μουσουλμανικό και χριστιανικό στοιχείο να αντιστοιχούν περίπου στο 60% και 22% του συνολικού αριθμού (αρχεία Topkapi Sarayi, D 9524)[23]. Αν και οι εκτιμήσεις για τον πληθυσμό της πόλης διαφέρουν σημαντικά, θεωρείται σχεδόν βέβαιο πως κατά τον 16ο αιώνα είχε αυξηθεί σημαντικά.

Μέλημα του σουλτάνου Μωάμεθ Β΄ ήταν επίσης η οικοδόμηση της πόλης, με χαρακτηριστικά έργα την αποκατάσταση των τειχών, τη δημιουργία μιας οχυρωμένης θέσης (Yedikule), καθώς και την ανέγερση παλατιού στο κέντρο της πόλης. Για το έργο αυτό χρησιμοποίησε Έλληνες δούλους, έναντι σημαντικής αμοιβής με την οποία αργότερα ήταν σε θέση να κερδίσουν την ελευθερία τους και να εγκατασταθούν στην πόλη[74]. Εκτός από το παλάτι, το σημαντικότερο ίσως κτίριο που ανεγέρθηκε από τους Οθωμανούς κατακτητές ήταν το τζαμί του σουλτάνου, που κτίστηκε την περίοδο 1462-70 αλλά καταστράφηκε από σεισμό το 1766.

Πληθώρα μεγαλοπρεπών τζαμιών συνέβαλαν σταδιακά στη διαμόρφωση του αρχιτεκτονικού ύφους της Κωνσταντινούπολης. Διοικητικά, η οθωμανική πόλη χωρίστηκε σε τέσσερις ενότητες: το κέντρο της Κωνσταντινούπολης (Σταμπούλ) και τις τρεις περιοχές του Γαλατά, του Εγιούπ (Χάσια) και του Ουσκουντάρ (Σκούταρι). Η αναδιάρθρωση της οθωμανικής Κωνσταντινούπολης βασίστηκε, εν γένει, στην πεποίθηση πως έπρεπε να διαπνέεται από το πνεύμα του Ισλάμ, αποκτώντας τον χαρακτήρα μιας ιερής ισλαμικής πόλης. Συνολικά, τα επόμενα χρόνια, η πόλη γνώρισε μια μακρά περίοδο ανάπτυξης, με μοναδικές εξαιρέσεις τις φυσικές καταστροφές — κατά κύριο λόγο πυρκαγιές και σεισμοί — και τις επιδημίες που την έπληξαν στο πέρασμα του χρόνου. Το εκτεταμένο πρόγραμμα επανεποικισμού και οικοδόμησης έθεσε τα θεμέλια για τη μεταμόρφωση της άλλοτε ερημωμένης πόλης σε μια οικουμενική αυτοκρατορική πρωτεύουσα, η οποία διέφερε σε χαρακτήρα και εμφάνιση από την αντίστοιχη βυζαντινή[75]. Κατά την περίοδο του Σουλεϊμάν Α΄, έφθασε στο απόγειο της αίγλης της[76].


Πανόραμα της Κωνσταντινούπολης
Μελχιώρ Λορκ, 1559
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21
Η σύζευξη του Βοσπόρου με τον Κεράτιο κόλπο Άποψη τμήματος της Βοσπόριας Άκρας με το ανάκτορο του Τοπκαπί Partial view of Seraglio Point (Sarayburnu) with Topkapi Palace and Incirli Kiosk Άποψη τμήματος της Βοσπόριας Άκρας με το ανάκτορο του Τοπκαπί 2 Άποψη τμήματος της Βοσπόριας Άκρας με το πάρκο του Γκιούλ χανέ Αγία Σοφία Part of the panoramic view of Seraglio Point (Sarayburnu) Panorama of Constantinople Mosque of Sultan Ahmed I in Constantinople Το τέμενος του Σουλτάνου Σουλεϊμάν Α΄στην Κωνσταντινούπολη The mosque of Mehmed II in Constantinople Valens aqueduct on the right Bayazit Tower, Constantinople Τμήμα του πανοράματος της Κωνσταντινούπολης Panorama of Constantinople Part of the panoramic view of Constantinople- Kasimpasa shipyard is visible on the right Part of the panoramic view of Constantinople- the western shore of the Golden Horn Panorama of Constantinople Panorama of Constantinople Part of the panoramic view of Constantinople- the eastern shore of the Golden Horn, that is, the area surrounding Pera district Panorama of Constantinople Part of the panoramic view of Constantinople
Βόσπορος και Κεράτιος κόλπος
το πλοίο του Σουλεϊμάν Α´ στο κέντρο
Πύργος Γαλατά στο κέντρο δεξιά 		Βοσπόρια Άκρα και Τοπ Kαπί
το πλοίο του Δανού πρεσβευτή στο κέντρο 		Βοσπόρια Άκρα, Τοπ Kαπί, Ιντσιρλί Βοσπόρια Άκρα, Τοπ Kαπί Βοσπόρια Άκρα, Γκιούλ Χανέ
Αγία Ειρήνη στο βάθος 		Αγία Σοφία
Χριστός Χαλκίτης (πιθανό) 		Βοσπόρια Άκρα
Ερείπια Μεγάλου Παλατίου
Λιμένας Νεωρίου (πιθανό) 		Βοσπόρια Άκρα
Στήλη του Κωνσταντίνου Α´ άνω αριστερά
Τέμενος Βαγιαζίτ άνω κέντρο
Πύργος της Ειρήνης κάτω δεξιά 		Τέμενος Σουλταναχμέτ Τέμενος Σουλεϊμανιγιέ
ημικυκλική στοά κέντρο δεξιά 		Τέμενος Φατίχ άνω αριστερά
Υδραγωγείο Ουάλεντος άνω δεξιά 		Πύργος Βαγιαζήτ
Στήλη του Αρκαδίου άνω αριστερά
Τρούλοι Μον. Παντοκράτ. κέντρο 		Δυτ. Κεράτιος κόλπος
Τέμενος Φατίχ άνω δεξιά 		Δυτ. Κεράτιος κόλπος
Τέμενος Σελιμιγιέ άνω δεξιά 		Δυτ. Κεράτιος κόλπος, Ναυπηγείο Κασίμπασα Δυτ. Κεράτιος κόλπος Δυτ. Κεράτιος κόλπος Ανα. Κεράτιος κόλπος και Κοσμίδιον Ανα. Κεράτιος κόλπος και Κοσμίδιον Κοσμίδιον Κοσμίδιον
Πανοραμική θέα της Κωνσταντινούπολης και των περιοχών της, φωτογραφία του 1880 σε υψηλή ανάλυση

Στις αρχές του 19ου αιώνα χρονολογείται μία ακόμα σημαντική εξέλιξη στην ιστορία της οθωμανικής Κωνσταντινούπολης, συνυφασμένη με την εποχή του τανζιμάτ, δηλαδή της αναδιοργάνωσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας, η οποία συνοδεύτηκε από σοβαρές αναταραχές, όπως τη σφαγή των Γενιτσάρων στον Ιππόδρομο το 1826. Ενώ με αφορμή την Ελληνική Επανάσταση του 1821 για πρώτη φορά η οθωμανική εξουσία διέταξε την άμεση εκτέλεση προσώπων που διαδραμάτιζαν ισχυρό ρόλο, όπως του Οικουμενικού Πατριάρχη και του Μεγάλου Διερμηνέα, με τους συνεπαγόμενους διωγμούς κατά της ελληνικής κοινότητας της πόλης. Ο 19ος αιώνας χαρακτηρίζεται γενικά ως η περίοδος κατά την οποία επιχειρήθηκε ο μετασχηματισμός της πόλης σε μία δυτικού τύπου πρωτεύουσα. Το 1870 επεκτάθηκε έως την Κωνσταντινούπολη ο ευρωπαϊκός σιδηρόδρομος, ενώ και άλλες σημαντικές δημόσιες υποδομές ολοκληρώθηκαν από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 20ού, όπως η υπόγεια σήραγγα μεταξύ Γαλατά και Πέραν (1873), σταθμός ηλεκτρικής ενέργειας και τηλεφωνικό δίκτυο. Την ίδια περίπου περίοδο, και μέχρι το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο μουσουλμανικός πληθυσμός της πόλης σημείωσε σημαντική αύξηση από 385.000 το 1885 σε 560.000 το 1914[77].

Νεότερη ιστορία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1908 η πόλη καταλήφθηκε από τον στρατό του κινήματος των Νεότουρκων, και ο σουλτάνος Αμπντούλ Χαμίτ Β' εκθρονίστηκε. Η Επανάσταση των Νεότουρκων επιτάχυνε τη διαδικασία προσαρμογής της πόλης στα δυτικά πρότυπα[78], η οποία είχε ξεκινήσει ήδη από το 1839 και τον σουλτάνο Αμπντούλ Μετζίτ Α΄, με τη μεταρρύθμιση που ονομάστηκε Τανζιμάτ. Κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων (1912-13), αποτράπηκε η κατάληψή της από τον βουλγαρικό στρατό, η πορεία του οποίου ανακόπηκε στα προάστια της πόλης. Στο διάστημα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου βρισκόταν σε αποκλεισμό και με το πέρας του πολέμου ετέθη υπό βρετανική, γαλλική και ιταλική κατοχή μέχρι το 1923[54]. Με την άνοδο του Κεμάλ Ατατούρκ, ο τελευταίος οθωμανός σουλτάνος, Μεχμέτ Στ', εγκατέλειψε την πόλη το 1922. Παράλληλα, η Κωνσταντινούπολη έχασε την ηγεμονία που διατηρούσε για περισσότερο από μία χιλιετία, καθώς πρωτεύουσα της νεοσύστατης Δημοκρατίας της Τουρκίας ανακηρύχθηκε η Άγκυρα. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1920, ο πληθυσμός της Κωνσταντινούπολης είχε μειωθεί δραστικά, φθάνοντας στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων εκατό ετών[79]. Παρέμεινε αλώβητη κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, χωρίς να υποστεί ζημιές, χάρη στην ουδέτερη στάση της Τουρκίας. Την περίοδο που ακολούθησε, ο πληθυσμός της σημείωσε πολύ μεγάλη αύξηση, λόγω της μετακίνησης μεγάλου τμήματος αγροτικού πληθυσμού στην πόλη προς εύρεση εργασίας. Από την άλλη πλευρά η ελληνική κοινότητα της πόλης συρρικνώθηκε δραματικά ύστερα από διαδοχικούς διωγμούς, με πιο αξιοσημείωτο από αυτούς τα Σεπτεμβριανά του 1955. Η Κωνσταντινούπολη μεταμορφώθηκε με την κατασκευή της πρώτης κρεμαστής γέφυρας του Βοσπόρου (1973), η οποία ένωσε τις ευρωπαϊκές με τις ασιατικές συνοικίες της πόλης μέσα από ένα νέο δίκτυο αυτοκινητοδρόμων, επιτρέποντας παράλληλα μεγάλες μετακινήσεις μεταναστών από την Ανατολία. Η πληθυσμιακή έκρηξη που παρατηρήθηκε κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, συνοδεύτηκε από προβλήματα μόλυνσης, υπερπληθυσμού ανά περιοχές, πολεοδομικής αναρχίας και ανεπάρκειας υπηρεσιών[54].

Αποψη της Ευρωπαικής πλευράς της Κωνσταντινούπολης από τον Βόσπορο το 2012.

Γεωγραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η Κωνσταντινούπολη και ο Βόσπορος όπως φαίνονται από το διάστημα
Η Κωνσταντινούπολη βρίσκεται 10-20 χιλιόμετρα βόρεια του επικίνδυνου Ρήγμα της Βόρειας Ανατολίας

Η Κωνσταντινούπολη βρίσκεται στη βορειοδυτική Τουρκία, στο Διαμέρισμα Μαρμαρά, και έχει συνολική έκταση 5.343 τετραγωνικά χιλιόμετρα.[80] Ο Βόσπορος, ο οποίος ενώνει τη θάλασσα του Μαρμαρά με τη Μαύρη Θάλασσα, χωρίζει την πόλη στο ευρωπαϊκό (θρακικό) τμήμα, όπου βρίσκεται το ιστορικό και οικονομικό κέντρο, και το ασιατικό. Η πόλη διαιρείται ακόμη περισσότερο από τον Κεράτιο κόλπο, ένα φυσικό λιμάνι το οποίο σχηματίζει τη χερσόνησο όπου ιδρύθηκε το Βυζάντιο και η Κωνσταντινούπολη. Η συμβολή της θάλασσας του Μαρμαρά, του Βοσπόρου και του Κεράτιου κόλπου αποτελούν την καρδιά της σημερινής Κωνσταντινούπολης και κύριο χαρακτηριστικό του τοπίου της πόλης.

Ακολουθώντας το μοντέλο της Ρώμης, η ιστορικό χερσόνησος λέγεται ότι διαθέτει εφτά λόφους, στην κορυφή του καθενός βρίσκονται τα αυτοκρατορικά τεμένη. Στον ανατολικότερο από τους λόφους βρίσκεται το παλάτι Τοπ Καπί.[81] Το Ουσκουντάρ στην ασιατική πλευρά έχει και αυτό λοφώδη μορφολογία, με μικρή κλίση, ενώ στο Σεμσιπασά και στο Αγιαζμά είναι πιο απότομο, σαν ακρωτήριο. Το ψηλότερο σημείο είναι ο λόφος Τσαμλίσα, με ύψος 288 μέτρα.[82] Το βόρειο μισό της Κωνσταντινούπολης έχει μεγαλύτερο μέσο υψόμετρο σε σύγκριση με τις νότιες ακτές, με υψόμετρο το οποίο ανά τόπους ξεπερνά τα 200 μέτρα και ακτές με απότομους γκρεμούς οι οποίοι σχηματίζουν φιορδ, ιδίως κοντά στο βόρειο άκρο του Βοσπόρου.

Η Κωνσταντινούπολη βρίσκεται κοντά στο Βόρειο Ρήγμα της Ανατολίας, κοντά στα σύνορα της Ευρασιατικής και της Αφρικανικής τεκτονικής πλάκας. Αυτό το ρήγμα, το οποίο διατρέχει τη βόρεια Ανατολία μέχρι το Αιγαίο Πέλαγος ευθύνεται για αρκετούς θανατηφόρους σεισμούς στην ιστορία της πόλης. Ανάμεσα στους πιο καταστροφικούς ήταν ο σεισμός του 1509, ο οποίος προκάλεσε τσουνάμι το οποίο κατέστρεψε τα τείχη της πόλης και σκότωσε πάνω από 10.000 άτομα. Πιο πρόσφατα, το 1999, ένας σεισμός με επίκεντρο κοντά στο Ιζμίτ προκάλεσε 18.000 θανάτους, από τους οποίους οι 1.000 ήταν στα προάστια της Κωνσταντινούπολης. Υπάρχει ανησυχία ότι ένας ακόμη πιο καταστροφικός σεισμός μπορεί να συμβεί στο εγγύς μέλλον, καθώς χιλιάδες από τις κατασκευές οι οποίες κτίστηκαν πρόσφατα για να στεγάσουν τον ταχέως αυξανόμενο πληθυσμό της πόλης δεν έχουν κατασκευαστεί σωστά.[83] Οι σεισμολόγοι το 2000 ανέφεραν ότι ο κίνδυνος για ένα σεισμό μεγέθους 7,6 ρίχτερ ή μεγαλύτερο με επίκεντρο κοντά στην Κωνσταντινούπολη μέχρι το 2030 είναι πάνω από 60 %.[84][85]

Πολεοδομική διάρθρωση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Άποψη της Κωνσταντινούπολης από τον Βόσπορο.

Η Κωνσταντινούπολη είναι η πρώτη σε πληθυσμό πόλη της Τουρκίας με περίπου 12.000.000 κατ. Βρίσκεται ακριβώς επί του 41ου βόρειου παραλλήλου και χωρίζεται σε τρεις κύριες περιοχές. Η πρώτη αποτελεί ουσιαστικά την παλαιά πόλη — γνωστή και ως Σταμπούλ [Stamboul] — που εκτείνεται στην ιστορική τριγωνική χερσόνησο του Βυζαντίου και περιλαμβάνει τις περιοχές Εμινονού (τουρκ. Eminönü) και Φατίχ (τουρκ. Fatih). Βρίσκεται νότια του Κεράτιου κόλπου, στη λεγόμενη ευρωπαϊκή πλευρά, και αποτελεί το πλέον πυκνοκατοικημένο τμήμα της πόλης. Η χερσόνησος περιβάλλεται από τη θάλασσα του Μαρμαρά στα νότια, και από τον πορθμό του Βοσπόρου στα ανατολικά. Κτισμένη σε λοφώδες έδαφος, διαιρείται σε πολυάριθμες συνοικίες. Οι επτά λόφοι που της έδωσαν και την ονομασία Επτάλοφος υψώνονται κλιμακωτά και χωρίζονται με μικρές κοιλάδες, ενώ στις κορυφές τους ξεχωρίζουν σπουδαία τζαμιά.

Η δεύτερη κύρια περιοχή της Κωνσταντινούπολης βρίσκεται στα βόρεια/ανατολικά του Κεράτιου κόλπου, επίσης στο ευρωπαϊκό τμήμα της πόλης, και περιλαμβάνει τις ιστορικές συνοικίες Μπέηογλου και Μπεσικτάς. Διακρίνεται για τα σύγχρονα οικοδομήματά της και ειδικότερα η περιοχή του Μπέηογλου χαρακτηρίζεται ως η μοντέρνα Ισταμπούλ[54]. Οι δύο περιοχές, που χωρίζονται από τον Κεράτιο κόλπο, ενώνονται με δύο γέφυρες: τη νεότερη γέφυρα του Γαλατά και τη γέφυρα Ατατούρκ. Ο Γαλατάς υπήρξε σημαντικό εμπορικό κέντρο της πρωτεύουσας, έδρα εμπορικών και τραπεζιτικών καταστημάτων, του τελωνείου και πρακτορείων ατμοπλοϊκών και ασφαλιστικών εταιριών[86].

Ως τρίτη κύρια περιοχή λογίζονται τα προάστια στην ασιατική πλευρά του Βοσπόρου, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν οι περιοχές Σκούταρι (αρχ. Χρυσόπολις, τουρκ. Uskudar) και Χαλκηδόνα (τουρκ. Kadıköy). Το Σκούταρι διακρίνεται για τα πολυάριθμα τεμένη, τους μενδρεσέδες και τα ασκητήρια των δερβισσών. Στα ευρύτερα όρια του δήμου της Κωνσταντινούπολης υπάγονται επίσης τα Πριγκιπονήσια (τουρκ. Adalar), μια ομάδα εννέα μικρών νησιών που βρίσκονται στη θάλασσα του Μαρμαρά και σε απόσταση περίπου 18-25 χλμ. νοτιοανατολικά του κέντρου της πόλης.



Κλίμα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Άνοιξη
    Άνοιξη
  • Φθινόπωρο
    Φθινόπωρο
  • Καλοκαίρι
    Καλοκαίρι
  • Χειμώνας
    Χειμώνας

Το κλίμα της Κωνσταντινούπολης είναι τύπου Cfb, Cfa, Csa και Csb στην ταξινόμηση κατά Κέππεν και χαρακτηρίζεται γενικά ως ήπιο, με υψηλή υγρασία. Είναι εύκρατο κλίμα που διαμορφώνεται σε ωκεάνιο στα βορειοδυτικά. Η μέση θερμοκρασία είναι 5,5 °C τον μήνα Ιανουάριο, 22 °C τον Ιούλιο και 13,6 °C ετησίως[87][88]. Η μέση ατμοσφαιρική κατακρήμνιση είναι αντίστοιχα 124, 34 και 844 mm[89]. Οι βροχοπτώσεις είναι συχνές καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου ενώ από τον Δεκέμβριο ως και τον Μάρτιο καταγράφεται επίσης περιστασιακή χιονόπτωση, αλλά γενικά η κάλυψη χιονιού είναι πρόσκαιρη[90]. Λόγω της μεγάλης έκτασής της, η Κωνσταντινούπολη χαρακτηρίζεται από κλιματική ποικιλομορφία. Η χαμηλότερη θερμοκρασία που έχει ποτέ καταγραφεί στην πόλη είναι -16.1 °C (9 Φεβρουαρίου 1927) και η υψηλότερη 40,5 °C (12 Ιουλίου 2000)[91].

Τα κλίματα στην Κωνσταντινούπολη, σύμφωνα με την ταξινόμηση κλίματος Κέππεν:
Cfb: Εύκρατο ωκεάνιο κλίμα
Cfa: Υποτροπικό ωκεάνιο κλίμα
Csa: Μεσογειακό κλίμα
Καιρικές συνθήκες στην Κωνσταντινούπολη [87][89][92]
Μήνας Ιαν Φεβ Μαρ Απρ Μάι Ιουν Ιουλ Αυγ Σεπ Οκτ Νοε Δεκ Έτος
Μέγιστη καταγεγραμμένη θερμοκρασία (°C) 18,3 24,0 26,2 32,9 33,0 40,2 40,5 38,8 33,6 34,2 27,2 21,2 40,5
Μέγιστη θερμοκρασία (°C) 8,7 9,1 11,2 16,5 21,4 26,0 28,4 28,5 25,0 20,1 15,2 9,7 18,3
Μέση θερμοκρασία (°C) 5,8 5,9 7,6 12,1 16,7 21,0 23,4 23,6 20,2 16,0 11,9 8,2 14,3
Ελάχιστη θερμοκρασίας (°C) 2,9 2,8 3,9 7,7 12,0 16,0 18,5 18,7 15,2 12,0 8,5 5,3 10,3
Ελάχιστη καταγεγραμμένη θερμοκρασία (°C) -10,4 -16,1 -7,0 -0,6 3,6 8,0 10,5 8,2 5,2 1,0 -4,0 -9,4 -16,1
Βροχόπτωση (mm) 102,4 80,2 69,9 45,8 36,1 34,0 38,8 47,8 61,4 100,9 110,7 123,9 843,9
Μέση Μηνιαία Υγρασία (%) 77 75 74 71 72 70 67 68 68 72 74 76 72
Μέση ημέρες με το χιόνι 6 6 3 0 0 0 0 0 0 0 0 4 19
Μέση ημέρες με τις βροχοπτώσεις 20 17 16 14 12 8 5 6 7 12 16 19 152

Οικονομία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η περιοχή Λεβέντ της Κωνσταντινούπολης, επιχειρηματική συνοικία στην Μπεσικτάς.

Ευνοημένη από ποικίλους παράγοντες, όπως η γεωγραφική θέση της, η ιστορία της και η ολοένα μεγαλύτερη σύνδεσή της με τις αγορές της Ευρώπης, της Ασίας και των Βαλκανίων, η Κωνσταντινούπολη έχει καθιερωθεί ως βιομηχανικό και οικονομικό κέντρο της Τουρκίας. Παράγει το 27% του ΑΕΠ, το 38% επί της συνολικής βιομηχανικής παραγωγής και περισσότερο από 50% των υπηρεσιών, αντιπροσωπεύοντας το 40% των φορολογικών εσόδων[93]. Το 2004 η συμμετοχή της Κωνσταντινούπολης επί του συνόλου των τουρκικών εξαγωγών και εισαγωγών ήταν περίπου 50% και 40% αντίστοιχα, αναδεικνύοντας τον σημαντικό οικονομικό ρόλο της πόλης[94].

Από τη δεκαετία του 1980, η Κωνσταντινούπολη υπήρξε έδρα μεγάλων εταιρειών του εξωτερικού, κυρίως στον τομέα των υπηρεσιών, με το ποσοστό τους να αυξάνει από 8,49% (1980) σε 28,91% (1990), και συμβάλλοντας έτσι με ποσοστό 80% επί των άμεσων ξένων επενδύσεων στην Τουρκία[95]. Την περίοδο 1987-2004, σημείωσε μέση ετήσια ανάπτυξη σε ποσοστό 3,7%, έναντι 3,2% της Τουρκίας. Η οικονομία της Κωνσταντινούπολης παραμένει ωστόσο ευάλωτη σε οικονομικούς κύκλους, με αυξομειώσεις και κατά περιόδους αρνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης (1994, 1999, 2001)[96]. Τα υφαντά, το αλεύρι, ο καπνός, το τσιμέντο και το γυαλί είναι μεταξύ των κύριων προϊόντων που παράγονται. Οι σημαντικότερες βιομηχανίες είναι τα ενδύματα, δερμάτινα είδη, προϊόντα γυαλιού, ηλεκτρονικά, προϊόντα χάρτου, μηχανολογικός εξοπλισμός, τρόφιμα και χημικά. Σημαντική πηγή εισοδήματος αποτελεί συγχρόνως ο τουρισμός.

Εκπαίδευση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στην Κωνσταντινούπολη εδρεύουν ορισμένα από τα κορυφαία ιδρύματα ανώτατης και μέσης εκπαίδευσης της Τουρκίας, δημόσια και ιδιωτικά. Το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης, με έτος ίδρυσης το 1453, είναι το παλαιότερο εκπαιδευτικό ίδρυμα της Τουρκίας και ένα από τα παλαιότερα στον κόσμο, ενώ υπήρξε και το μοναδικό κέντρο ανώτερης εκπαίδευσης κατά τη θεμελίωση της Δημοκρατίας της Τουρκίας[97]. Φημισμένο είναι επίσης το Τεχνικό Πανεπιστήμιο Κωνσταντινούπολης (τουρκ. İstanbul Teknik Üniversitesi), προσανατολισμένο στις πολυτεχνικές επιστήμες. Άλλα επιφανή δημόσια πανεπιστήμια είναι το Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου (τουρκ. Boğaziçi Üniversitesi), η Σχολή Καλών Τεχνών Μιμάρ Σινάν, το Τεχνικό Πανεπιστήμιο Γιλντίζ και το Πανεπιστήμιο του Μαρμαρά. Στα σημαντικότερα ιδιωτικά συγκαταλέγονται τα πανεπιστήμια Κοτς (Koç University), Σαμπάντζι (Sabancı Üniversitesi) και Μπιλγκί (İstanbul Bilgi Üniversitesi). Στην πλειοψηφία των ιδιωτικών σχολείων μέσης εκπαίδευσης και πανεπιστημίων, η διδασκαλία γίνεται στην αγγλική, γαλλική ή γερμανική γλώσσα. Επιφανή ιδρύματα της μέσης εκπαίδευσης είναι το δημόσιο Λύκειο Γαλατασαράι (τουρκ. Galatasaray Lisesi), που ιδρύθηκε το 1481 και αποτελεί τον δεύτερο αρχαιότερο εκπαιδευτικό θεσμό της χώρας, το διεθνώς αναγνωρισμένο δημόσιο λύκειο Ισταμπούλ Ερκέκ (τουρκ. İstanbul Erkek Lisesi), καθώς και το ιδιωτικό κολέγιο Ρόμπερτ. Στην πόλη εδρεύει επίσης η στρατιωτική σχολή Κουλελί. Οι Έλληνες μαθητές φτάνουν περίπου τους 300, και συντηρούν 9 σχολεία (3 Λύκεια, 2 Γυμνάσια και 4 Δημοτικά)[εκκρεμεί παραπομπή]: το Ζαππείο Δημοτικό, Γυμνάσιο και Λύκειο (περίπου 130 μαθητές), το Ζωγράφειο Γυμνάσιο και Λύκειο (περίπου 60 μαθητές), τη Μεγάλη του Γένους Σχολή (τμήμα Λυκείου-Γυμνασίου με περίπου 70 μαθητές), το Δημοτικό Σχολείο Βλάγκας (15 μαθητές), το Μαράσλειο Δημοτικό (10 μαθητές), το Δημοτικό Σχολείο Πριγκήπου (7 μαθητές), το Δημοτικό Σχολείο Μεγάλου Ρεύματος (0 μαθητές) και το Νηπιαγωγείο Γαλατά (20 μαθητές)[εκκρεμεί παραπομπή].

Πολιτισμός

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης

Η Κωνσταντινούπολη είναι το σημαντικότερο πολιτιστικό και καλλιτεχνικό κέντρο της Τουρκίας. Η ιδέα της συλλογής και διατήρησης αρχαιοτήτων αναπτύχθηκε στην πόλη κατά τα μέσα του 19ου αιώνα, με την ίδρυση των πρώτων ανάλογων μουσείων, που ακολούθησαν τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Το 1876, ο οικίσκος Τσινιλί (τουρκ. Çinili Köşk) στο ανάκτορο του Τοπκαπί μετατράπηκε σε αρχαιολογικό μουσείο, υπό τη διεύθυνση του Φιλίπ Αντον Ντετιέρ. Τον διαδέχτηκε ο Οζμάν Χαμντί μπέης, ο οποίος οργάνωσε και τις πρώτες αρχαιολογικές ανασκαφές στην πόλη[98]. Το σημερινό Αρχαιολογικό Μουσείο της Ισταμπούλ, που περιλαμβάνει επίσης συλλογές ισλαμικής τέχνης, είναι ένα από τα μεγαλύτερα μουσεία του είδους στον κόσμο, και διαθέτει περισσότερα από 1.000.000 εκθέματα[99], από τον γεωγραφικό χώρο της Μεσογείου, των Βαλκανίων, της Μέσης Ανατολής, της Βόρειας Αφρικής και της Κεντρικής Ασίας. Στη νεότερη ιστορία της, η καλλιτεχνική ζωή της Ισταμπούλ δέχθηκε σημαντικές ευρωπαϊκές επιρροές, με ορόσημο τη μεταρρύθμιση του Τανζιμάτ. Οι ευρωπαϊκές αντιλήψεις για την τέχνη και τη διδασκαλία της ξεκίνησαν να υιοθετούνται το 1883, με την ίδρυση της Αυτοκρατορικής Ακαδημίας Καλών Τεχνών από τον Χαμντί, κατά τα πρότυπα άλλων ευρωπαϊκών ιδρυμάτων όπως η σχολή καλών τεχνών του Παρισιού. Η Αυτοκρατορική Ακαδημία υπήρξε το επίκεντρο της καλλιτεχνικής ζωής της πόλης, ενώ μέχρι το 1932 αποτελούσε το μοναδικό καλλιτεχνικό κέντρο με ευρωπαϊκό προσανατολισμό στην Τουρκία[98].

Όψη της Κωνσταντινούπολης και του Βοσπόρου, Ιβάν Αϊβαζόφσκι, 1856

Στον 20ό αιώνα, αυξήθηκε ο αριθμός των Τούρκων ζωγράφων και γλυπτών που εκπαιδεύτηκαν στην Ευρώπη, ενώ παράλληλα ευρωπαίοι καλλιτέχνες συνέχισαν να επισκέπτονται την Ισταμπούλ και να αναλαμβάνουν την οργάνωση και διεύθυνση τμημάτων σε ακαδημίες. Την ίδια περίοδο, η ευρωπαϊκή τέχνη προωθήθηκε σε εθνικό επίπεδο περισσότερο από παραδοσιακές μορφές τέχνης, όπως η αραβική καλλιγραφία, η οποία δέχθηκε πλήγμα με την υιοθέτηση του λατινικού αλφαβήτου το 1928. Τα μνημεία και οι συλλογές της πόλης αναζωογονήθηκαν όταν πρωτεύουσα της Τουρκίας ανακηρύχθηκε η Άγκυρα. Το 1924, οι πλούσιες συλλογές του Τοπκαπί έγιναν προσβάσιμες στο ευρύ κοινό, ενώ το 1935 η Αγία Σοφία μετατράπηκε σε μουσείο. Ένα φιλόδοξο πρόγραμμα αναστύλωσης της Μονής της Χώρας, με αποκατάσταση των περίφημων ψηφιδωτών της, διήρκεσε από το 1948 μέχρι το 1958, όταν και μετατράπηκε επίσης σε μουσείο.

Το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Κωνσταντινούπολης (τουρκ. İstanbul Modern Sanat Müzesi) εγκαινιάστηκε το 2004 και φιλοξενεί σήμερα σημαντικά έργα μοντέρνας τέχνης, στη ζωγραφική, στη γλυπτική και στη φωτογραφία. Το κίνημα του μοντερνισμού ενισχύθηκε αρχικά το 1937 με την ίδρυση του Μουσείου Ζωγραφικής και Γλυπτικής στο παλάτι Ντολμάμπαχτσε. Η τέχνη της φωτογραφίας έκανε την εμφάνισή της στην Ισταμπούλ κατά τις αρχές της δεκαετίας του 1840, με τη λειτουργία των πρώτων εργαστηρίων φωτογραφίας από τον Καργόπουλο (1850) και τον γαλλικής καταγωγής Πασκάλ Σεμπά (1857)[98].

Ως το πρώτο πραγματικό οθωμανικό θέατρο[100], καταγράφεται το Γαλλικό Θέατρο (τουρκ. Franciz Tiyatrosu), που χτίστηκε το 1840 στην περιοχή Μπέηογλου από τον ιταλικής καταγωγής Τζουστινιάνι, τη διεύθυνση του οποίου ανέλαβε αργότερα ο ιταλός ταχυδακτυλουργός Μπόσκο. Την ίδια περίοδο, στο θέατρο εκτελέστηκαν γαλλικές παραγωγές και έργα όπερας για μικτό κοινό, αποτελούμενο τόσο από οθωμανούς όσο και ξένους[101]. Το 1844, τη διεύθυνσή του ανέλαβε ο συριανής καταγωγής ηθοποιός και επιχειρηματίας Μιχάιλ Ναούμ και μετονομάστηκε σε Θέατρο Ναούμ. Καταστράφηκε από φωτιά το 1846 και αποκαταστάθηκε με συνεισφορά του σουλτάνου[102] Θεατρικές παραστάσεις, όπερες και άλλα έργα συνέχισαν να παίζονται στο ίδιο θέατρο μέχρι το 1870, όταν καταστράφηκε για δεύτερη φορά από φωτιά. Με τη μεταρρύθμιση του Τανζιμάτ, αρκετοί ακόμα θεατρικοί χώροι έκαναν την εμφάνισή τους. Το πρώτο θέατρο με παραστάσεις στην οθωμανική τουρκική γλώσσα, που ονομάστηκε Οθωμανικό Θέατρο (τουρκ. Tiyatro-i Osmani), ιδρύθηκε το 1867 και λειτούργησε μέχρι το 1885, όταν κάηκε ολοσχερώς[101]. Ιδιωτική όπερα λειτούργησε επίσης στο παλάτι Ντολμάμπαχτσε του σουλτάνου, με έργα κυρίως του ιταλικού ρεπερτορίου, μέχρι το 1864. Οπερατικές παραγωγές παρουσιάστηκαν ακόμα, από το 1889 μέχρι το 1908, σε θέατρο που ίδρυσε ο Αμπντούλ Χαμίτ Β΄ στο ανάκτορο Γιλντίζ. Η νεότερη δημοτική όπερα άρχισε να λειτουργεί το 1968 ως τμήμα του Παλατιού Πολιτισμού της Ισταμπούλ (τουρκ. Istanbul Kültür Sarayi), ωστόσο καταστράφηκε από φωτιά δύο χρόνια αργότερα. Το θέατρο λειτούργησε ξανά το 1977, ως Πολιτιστικό Κέντρο Ατατούρκ (τουρκ. Atatürk Kültür Merkezi). Στο ετήσιο πρόγραμμα της σύγχρονης δημοτικής συμφωνικής ορχήστρας της Ισταμπούλ περιλαμβάνεται τουλάχιστον μία τουρκική όπερα[102].

Η πόλη διοργανώνει ορισμένες αξιοσημείωτες διεθνείς εκθέσεις και φεστιβάλ, όπως είναι η Μπιενάλε της Κωνσταντινούπολης, το διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Κωνσταντινούπολης, το διεθνές Φεστιβάλ Μουσικής και το διεθνές Φεστιβάλ Τζαζ. Το 2010 έγινε Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, από κοινού με το Πεκς της Ουγγαρίας και το Έσσεν της Γερμανίας.

Η Αγια-Σοφιά

Σημαντικότερα αξιοθέατα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η Αγία Σοφία (03/2023)
Το Μπλε Τζαμί

Επί της παλαιάς πόλης και της περιοχής Εμινονού (τουρκ. Eminönü) βρίσκεται το πολυτελέστατο ανάκτορο Τοπ Καπί, που υπήρξε επίσημη κατοικία σουλτάνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Βορειότερα βρίσκεται το Αρχαιολογικό Μουσείο και ανατολικά το Τσινιλί Κιοσκ που στεγάζει σήμερα μουσείο κεραμικής.

Εύρημα από την ακρόπολη της Κωνσταντινουπόλεως που μεταφέρθηκε στο Τοπ Καπί
Τα τείχη του Θεοδοσίου Β΄

Σε μικρή απόσταση από το Τοπ Καπί δεσπόζει η Αγία Σοφία (τουρ. Ayasofya Müzesi) με τους τέσσερεις μιναρέδες, δίπλα από την περιοχή του παλαιού ιπποδρόμου της Κωνσταντινούπολης (At Meydanı) που σήμερα αποτελεί δημόσιο πάρκο και ονομάζεται επίσης πλατεία Σουλτάν Αχμέτ. Στον χώρο ξεχωρίζουν ο οβελίσκος του Θεοδόσιου Α´ και ο οβελίσκος του Κωνσταντίνου Ζ´, καθώς και η Στήλη των Όφεων. Στη βόρεια είσοδο του ιπποδρόμου είναι κτισμένο το λεγόμενο Γερμανικό Συντριβάνι, με στοιχεία νεοβυζαντινής αρχιτεκτονικής, που υπήρξε έργο της γερμανικής κυβέρνησης για τον εορτασμό της επίσκεψης του αυτοκράτορα Βίλχελμ Β' στην πόλη. Έναντι του συντριβανιού, και νοτιοδυτικά της Αγίας Σοφίας, βρίσκεται το τζαμί του Σουλτάνου Αχμέτ, κοινώς γνωστό ως Μπλε Τζαμί, που συγκαταλέγεται στα αριστουργήματα της ισλαμικής αρχιτεκτονικής. Οικοδομήθηκε το 1610 από τον Σουλτάν Αχμέτ τον Α΄, και για την κατασκευή του ξοδεύτηκαν τόσο πολλά χρήματα, που ο Αχμέτ κατέφυγε μετά σε βαριά φορολόγηση του λαού για να ξαναγεμίσει το κρατικό ταμείο. Είχε ασχοληθεί προσωπικά με το οικοδόμημα και πήγαινε κάθε Παρασκευή και πλήρωνε τους εργάτες. Τα πιο πολύτιμα υλικά για το τέμενος μεταφέρθηκαν εκεί από τη λεηλατημένη Αλεξάνδρεια της Τρωάδας. Εκεί οι Τούρκοι ύψωσαν το 1828 τη νέα σημαία τους συμβολικά, για να επισφραγίσουν την κατάργηση της παντοδυναμίας των Γενιτσάρων.

Στο Τσεμπερλί Τας υπάρχει η κεκαυμένη στήλη. Αυτή αποτελείται από οκτώ μεγάλα τεμάχια λίθων από πορφυρίτη και είχε ύψος 40 μέτρων. Είχε πρωτοαφιερωθεί στους Δελφούς και επάνω έφερε άγαλμα του Απόλλωνα, όμως μεταφέρθηκε στη Ρώμη κι από εκεί στην Κωνσταντινούπολη. Επάνω της τοποθετήθηκε άγαλμα του Μεγάλου Κωνσταντίνου που καταστράφηκε από κεραυνό την εποχή του Αλεξιου του Κομνηνού.

Σημαντικό αξιοθέατο είναι επίσης το τέμενος του Σουλεϊμάν, αφιερωμένο στον Σουλεϊμάν Α' τον Μεγαλοπρεπή. Χτίστηκε στο διάστημα 1550-1557 και θεωρείται αριστούργημα του τότε σημαντικού αρχιτέκτονα Σινάν. Τα υλικά για αυτό είχαν μεταφερθεί από την Ελλάδα και την Αίγυπτο. Οι κίονες και μεγάλο μέρος του υλικού πάρθηκαν από το ναό της Αγίας Ευφημίας στη Χαλκηδόνα και από το Παλιό Παλάτι.

Βόρεια της Αγίας Σοφίας συναντάται ο ναός της Αγίας Ειρήνης, με τυπικά χαρακτηριστικά ρωμαϊκής βασιλικής, που λειτουργεί επίσης ως μουσείο. Χτίστηκε από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο στη θέση παλιού αρχαίου ναού που ήταν αφιερωμένος στη θεά Ειρήνη και αρχικά ο χριστιανικός ναός αφιερώθηκε "στην του Θεού Ειρήνη" και όχι στην Αγία Ειρήνη (μεγαλομάρτυς) που μαρτύρησε πιθανόν στην Περσία ίσως το 315). Η εκκλησία για κάποια χρόνια λειτούργησε ως Πατριαρχείο. Εκεί έγινε το 482 μ.Χ. η Β΄ Οικουμενική Σύνοδος. Η εκκλησία ήταν μεταξύ των κτισμάτων που πυρπολήθηκαν κατά τη Στάση του Νίκα το 532. μ.Χ. και ξανακτίσθηκε από τον Ιουστινιανό. Μετά την κατάληψη της Πόλης από τα οθωμανικά στρατεύματα ο ναός μετεβλήθη σε οπλαποθήκη και μετά λειτούργησε ως μουσείο, διακοσμημένο με ξίφη γενιτσάρων. Στη συνέχεια αυτά μεταφέρθηκαν στην Άγκυρα και από εκεί στο Μέγαρο Αθλητισμού.

Άξια αναφοράς είναι επίσης τα κάστρα κατά μήκος του Βοσπόρου, όπου κυριαρχούν το Ρούμελι Χισάρ στην ευρωπαϊκή Τουρκία, και το Κάστρο της Ανατολίας ή Ανάντολου Χισάρ στην ασιατική ακτή.

Επίσης έχουν ενδιαφέρον τα παράλια τείχη (από την πύλη του Επταπυργίου μέχρι το Σαράι Μπουρνού) καθώς και τα χερσαία τείχη.

Στο Μπαλουκλί αξίζει κανείς να επισκεφθεί επίσης την εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής που το νερό της θεωρείται θαυματουργό, όπου ήταν έθιμο ο αυτοκράτορας να γνωρίζει τη μέλλουσα βασίλισσα.

Στη συνοικία Εντιρνέ Καπού (τουρκ. Edirnekapı), σε απόσταση περίπου 150 μ. από το Θεοδοσιανό τείχος, βρίσκεται η Μονή της Χώρας (Καριγιέ Τζαμί), που ανήκει στα σημαντικότερα μνημεία βυζαντινής τέχνης, της μέσης και ύστερης περιόδου της. Άλλοι αξιοσημείωτοι ναοί είναι η Μονή Παμμακάριστου (Φετιγιέ Τζαμί - σήμερα μέρος του μνημείου είναι και μουσείο με σημαντικά ψηφιδωτά), πλησίον του Οικουμενικού Πατριαρχείου, και η Μονή των Αγίων Σεργίου και Βάκχου (Τζαμί Κιουτσούκ Αγιασόφια). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης οι δύο αγορές: η αιγυπτιακή Μισίρ τσαρσί (τουρκ. Mısır Çarşısı) και η σκεπαστή Καπαλί τσαρσί (τουρκ. Kapalıçarşı) που με έκταση περίπου 200.000 τετραγωνικών μέτρων αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες αγορές του κόσμου[103].

Ναός της Αγίας Τριάδος Σταυροδρομίου, Αρχιτέκτων Βασιλάκης Ιωαννίδης Εφένδης 1867-1880, Πλατεία Ταξίμ
Ζωγράφειο Λύκειο, Αρχιτέκτων Περικλής Φωτιάδης 1890-1893
Κτήριο Διαμερισμάτων «Λ. Αδαμόπουλος» (Γ. Κούλουθρος, 1906) Πέραν, Κωνσταντινούπολη

Σημαντικά αξιοθέατα συναντώνται επίσης στη μοντέρνα πόλη, που οριοθετείται από την περιοχή του Μπέηογλου (παλαιά συνοικία Πέρα). Η γέφυρα του Γαλατά συνδέει την περιοχή αυτή με την παλαιά πόλη, ενώ στη συνοικία του Γαλατά δεσπόζει ο ομώνυμος πύργος (τουρκ. Galata Kulesi), ύψους περίπου 70 μέτρων. Επίκεντρο της μοντέρνας πόλης είναι η πλατεία Ταξίμ, ή Πλατεία Ανεξαρτησίας, που αποτελεί συγκοινωνιακό κόμβο με πολυάριθμα κέντρα διασκέδασης. Στην περιοχή βρίσκονται ο μεγάλος ορθόδοξος ναός της Αγίας Τριάδος Σταυροδρομίου, έργο του αρχιτέκτονα Βασιλάκη Ιωαννίδη Εφένδη, το Ζάππειο Παρθεναγωγείο και το Ζωγράφειο Λύκειο, έργο του αρχιτέκτονα Περικλή Φωτιάδη. Από την πλατεία Ταξίμ ξεκινά η Μεγάλη Οδός του Πέραν (τουρκ. Ιστικλάλ İstiklâl Caddesi) κατά μήκος της οποίας βρίσκονται πολλά ιστορικά κτήρια. Μεταξύ αυτών το κτήριο διαμερισμάτων «Λ. Αδαμόπουλος», κατασκευασμένο από τον αρχιτέκτονα Γ. Κούλουθρο το 1906. Στην Πλατεία Σίσχανε στον Γαλατά η Πολυκατοικία Φρεζ, από τους αρχιτέκτονες Κωνσταντίνο Κυριακίδη και Αλέξανδρο Γενίντουνια το1905-1906. Στη συνοικία Χαρμιγιέ (τουρκ. Harbiye), σε σχετικά μικρή απόσταση από την πλατεία Ταξίμ, βρίσκεται το Στρατιωτικό Μουσείο (τουρκ. Askeri Müze), με εκθέματα από όλες τις περιόδους της στρατιωτικής ιστορίας της Τουρκίας. Στην περιοχή Μπέιογλου βρίσκεται το σύμπλεγμα του Κιλίτς Αλί Πασά (τουρκ. Kılıç Ali Paşa Külliyesi), που περιλαμβάνει τζαμί, μεντρεσέ, χαμάμ, μικρό μαυσωλείο και συντριβάνι, χτισμένο κατ' εντολή του Κιλίτζ Αλή Πασά. Σημαντικότερο ίσως αξιοθέατο της περιοχής είναι το παλάτι Ντολμάμπαχτσε, μαζί με το ομώνυμο τζαμί και τον μπαρόκ ρυθμού Πύργο του Ρολογιού. Αξιόλογα ανάκτορα είναι επίσης το Μπεηλέρμπεη, στην ομώνυμη συνοικία, και το Κιουτσιουκσού στη συνοικία Μπεϊκόζ, που βρίσκονται επί της ασιατικής πλευράς του Βοσπόρου, όπως και τα παλάτια Γιλντίζ, στην περιοχή Μπεσικτάς, και Σιραγάν, μεταξύ της Μπεσικτάς και της συνοικίας Ορτάκιοϊ.

Πανοραμική εικόνα της Κωνσταντινούπολης

Αθλητισμός

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στη σύγχρονη Κωνσταντινούπολη, το ποδόσφαιρο, η καλαθοσφαίριση και το βόλεϊ είναι τα πλέον δημοφιλή αθλήματα. Στους κυριότερους αθλητικούς συλλόγους της πόλης ανήκουν ο Μπεσίκτας Τζιμναστίκ Κουλουμπού, η Γαλατασαράι και η Φενέρμπαχτσε, σωματεία που διατηρούν τμήματα σε διάφορα αθλήματα. Στην καλαθοσφαίριση, επιτυχίες έχουν να επιδείξουν σύλλογοι όπως η Εφές Πίλσεν και η Φενερμπαχτσέ Ούλκερ, ενώ στο βόλεϊ διακρίνονται σύλλογοι Eczacıbaşı, Vakıfbank και Φενερμπαχτσέ.

Μεγαλύτερο σε χωρητικότητα στάδιο της πόλης είναι το Ολυμπιακό Στάδιο Ατατούρκ και εξυπηρετεί αθλήματα του στίβου και ποδοσφαιρικούς αγώνες, έχοντας χαρακτηριστεί ως γήπεδο πέντε αστέρων κατά τα πρότυπα της UEFA. Εκεί φιλοξενήθηκε το 2005 ο τελικός του UEFA Champions League, ενώ στην έδρα της Φενερμπαχτσέ, το στάδιο Σουκρού Σαράτζογλου, έλαβε χώρα το 2009 ο τελευταίος τελικός του UEFA Cup, πριν αντικατασταθεί από τη διοργάνωση του UEFA Europa League. Σημαντικοί αθλητικοί χώροι είναι ακόμα το γήπεδο Σινάν Ερντέμ (τουρκ. Sinan Erdem Olimpik Spor Salonu), όπου φιλοξενούνται αγώνες καλαθοσφαίρισης αλλά και συναυλίες, καθώς και η Αρένα Αμπντί Ιπεκτσί που φιλοξένησε τον τελικό του Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος Μπάσκετ το 2001.

Στην πόλη φιλοξενούνται επίσης διοργανώσεις του μηχανοκίνητου αθλητισμού, όπως το πρωτάθλημα Φόρμουλα 1, το πρωτάθλημα MotoGP, το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Αυτοκινήτων Τουρισμού (WTCC), κ.α., στην πίστα Ιστάνμπουλ Παρκ που εγκαινιάστηκε το 2005. Ορισμένοι αγώνες ιστιοπλοΐας διεξάγονται ακόμα στον Βόσπορο και τη θάλασσα του Μαρμαρά. Ιπποδρομίες πραγματοποιούνται στον ιππόδρομο που βρίσκεται στη συνοικία Ζεϊτίνμπουρνού, ενώ ετησίως λαμβάνει χώρα στην πόλη ο διεθνής Μαραθώνιος της Ευρασίας.

Δείτε επίσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ (Γερμανικά, Αγγλικά, Γαλλικά, Ισπανικά, Ιταλικά) archINFORM. 1767. Ανακτήθηκε στις 6  Αυγούστου 2018.
  2. ↑ www.trtworld.com/turkey/chp-s-ekrem-imamoglu-becomes-new-istanbul-mayor-25941.
  3. ↑ www.lhc-s.org/member_cities/index.php. Ανακτήθηκε στις 28  Μαΐου 2024.
  4. ↑ www.ovpm.org/wp-content/uploads/2024/03/liste-villes-en-regle-pour-page-web12-03-2024.pdf. Ανακτήθηκε στις 31  Δεκεμβρίου 2023.
  5. ↑ «Bunu da gördük: İstanbul’un nüfusu azaldı». Sözcü. Ανακτήθηκε στις 23  Φεβρουαρίου 2022.
  6. ↑ Karen Mossberger, Susan E. Clarke, Peter John, The Oxford Handbook of Urban Politics, σελ. 145, Oxford Handbooks in Politics and International Relations, Οξφόρδη: Oxford University Press (2012) ISBN 978-0-19-536786-7
  7. ↑ Freely, 3
  8. ↑ UNESCO | Historic Areas of Istanbul
  9. ↑ "Istanbul." Encyclopædia Britannica. 2009. Encyclopædia Britannica Online. 2009
  10. ↑ Cyril Mango, The Oxford history of Byzantium, Oxford University Press, 2002, σ. 1
  11. ↑ Freely, 5
  12. ↑ Jennifer Speake, Literature of Travel and Exploration, Taylor & Francis, 2003, σ. 160
  13. ↑ Σωκράτης, Εκκλησιαστική Ιστορία, Ι.16
  14. ↑ Dagron, 51-52
  15. ↑ Gilles, Pierre [Petrus Gyllius]. The antiquities of Constantinople [De topographia Constantinopoleos] (μτφρ. John Ball), London: 1729
  16. ↑ [ http://www.constantinethegreatcoins.com/articles/Georgacas_The_Names_of_Constantinople.pdf Georgakas Demetrius (1947), The Names of Constantinople, Transactions and Proceedings of the American Philological Association, The Johns Hopkins University Press, vol. 78, σ. 358 και υποσημ. 75, σ. 366.]
  17. ↑ Zeynep Çelik. The Remaking of Istanbul: Portrait of an Ottoman City in the Nineteenth Century. University of California Press, 1986. «…the Turks, whose documents and coin frequently referred to the capital as "Konstantiniye" until the twentieth century …» σελ.12
  18. ↑ Names of İstanbul. Δημοκρατία της Τουρκίας, Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού, «…in official correspondence and on coins the Turkish transcription of 'Konstantinoupolis', 'Konstantiniye' was used. Although the use of the name 'Konstantiniye' was prohibited...during the republican period.»
  19. ↑ From Konstantiniyye to Istanbul. Photographs of the Anatolian Shore of the Bosphorus from the mid XIXth Century to XX Century Αρχειοθετήθηκε 2014-03-09 στο Wayback Machine., Date of Publication: 2012, ISBN 9789759123963. Pera Museum
  20. ↑ Lewis, ix
  21. ↑ D. J. Georgacas, The names of Constantinople, American Philological Association: Transactions, Ixxviii (1947), 347-67. Πρβλ. Edward G. Bourne, The Derivation of Stamboul, The American Journal of Philology, Vol. 8, No. 1 (1887), σσ. 78-82
  22. ↑ 22,0 22,1 Adrian Room, Placenames of the world, McFarland, 2006, σ. 177
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 23,4 "Istanbul", The Encyclopedia of Islam, Vol. IV, E.J. Brill, Leiden: 1997, σ. 224
  24. ↑ Alain Servantie, Le voyage à Istanbul, Editions Complexe, 2003, σ. 4
  25. ↑ Christiane J. Gruber, The Islamic Manuscript Tradition, Indiana University Press, 2009, σ.190
  26. ↑ Για παράδειγμα, "Προσκύνημα στη Βασιλεύουσα", Το Βήμα, 05/04/1998
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 Alexander P. Kazhdan (ed.), The Oxford Dictionary of Byzantium, Vol. I, Oxford University Press, USA, 1991, λήμμα "Byzantion", σ. 344
  28. ↑ Προκόπιος, Περί Κτισμάτων, Α. 5
  29. ↑ Στράβων, Γεωγραφικά, 7.6· ανάλογη αναφορά συναντάται και στον Ηρόδοτο (Ιστορίαι, Βιβλίο Δ'), ο οποίος αποδίδει τον χαρακτηρισμό περί τυφλών στον Πέρση στρατηγό Μεγάβαζο.
  30. ↑ Βασικό πλεονέκτημα της τοποθεσίας, σε σχέση με εκείνη της Χαλκηδόνας, ήταν η μεγαλύτερη δυνατότητα υπεράσπισής της, καθώς η ακρόπολη του Βυζαντίου στη συμβολή του Κεράτιου κόλπου και του Βοσπόρου, προστατευόταν σχεδόν ολοκληρωτικά από θάλασσα, με εξαίρεση μόνο το δυτικό τμήμα, στο οποίο όμως ήταν εφικτή η ανέγερση τειχών. (Freely, 4)
  31. ↑ Παυσανίας, Ελλάδος περιήγησις, 4.31.5
  32. ↑ Ηρόδοτος, Ιστορίαι, 6.33
  33. ↑ Θουκυδίδης, 1.94
  34. ↑ Θουκ. 1. 128-131
  35. ↑ Ξενοφών, Ελληνικά, 1.1.35
  36. ↑ Διόδ. Σ., 66.4-6
  37. ↑ Ξενοφών, 2.2.1
  38. ↑ William Smith, Dictionary of Greek and Roman geography, Vol. I, Boston: Little, Brown and Co., 1854, σ. 658
  39. ↑ Διόδ. Σ., 16.77.2
  40. ↑ Αρριανός, Αλεξάνδρου Ανάβαση, 1.3.3
  41. ↑ Διόδ. Σ., 19.77.7
  42. ↑ Smith, ό.π., 658
  43. ↑ Πλίνιος, Επιστολές
  44. ↑ 44,0 44,1 Σούδα, Σεβήρος
  45. ↑ Michael R. T. Dumper and Bruce E. Stanley (ed.), Cities of the Middle East and North Africa: a historical encyclopedia, ABC-CLIO, 2007, σ.181
  46. ↑ Η Θεσσαλονίκη και η Σαρδική αναφέρονται ως υποψήφιες πόλεις, πριν την επιλογή του Βυζαντίου, από τους χρονογράφους Κεδρηνό και Ζωναρά αντίστοιχα (βλ. Gibbon, Edward. The History of the Decline and Fall of the Roman Empire, Vol. III, New York: 1906, σ.97). Όπως παραδίδεται από τον Ζώσιμο, ο Κωνσταντίνος επέλεξε αρχικά μια περιοχή κοντά στο Ίλιον όπου ύψωσε επίσης τείχη (Ζώσ. ΙΙ, 30-31).
  47. ↑ Concina, 15
  48. ↑ Ζώσιμος, ΙΙ.30-31
  49. ↑ Χριστοφιλοπούλου, Αικατερίνη (1996). Βυζαντινή Ιστορία. Θεσσαλονίκη: Βάνιας. σελ. 140. 
  50. ↑ Concina, 16
  51. ↑ Ζώσιμος, ΙΙ.55
  52. ↑ J. B. Bury, History of the Late Roman Empire, Macmillan & Co., London: 1923, σ. 74
  53. ↑ Concina, 24
  54. ↑ 54,0 54,1 54,2 54,3 54,4 54,5 54,6 54,7 "Istanbul." Encyclopædia Britannica. 2009. Encyclopædia Britannica Online. 10 Apr. 2009
  55. ↑ 55,0 55,1 J. B. Bury, ό.π. 70
  56. ↑ Concina, 28
  57. ↑ Η καινοτόμος παρέμβαση περιλάμβανε την κατασκευή διπλών τειχών. Το εσωτερικό, που αποτελούσε και την κύρια άμυνα, ήταν ύψους περίπου 11 μέτρων και ενισχυμένο με πύργους ύψους περίπου 20 μέτρων, τοποθετημένους ανά τακτά διαστήματα περίπου 65 μέτρων. Ένα δεύτερο προωθημένο τείχος, πάχους 0.5-2 μέτρων και ενισχυμένο επίσης με πύργους, προστατευόταν από εξωτερικά αναχώματα και συνεχή τάφρο (βλ. J.B. Bury, 70-71)
  58. ↑ Concina, 33-34
  59. ↑ Michael Maas (εκδ.), The Cambridge Companion to the Age of Justinian, Cambridge University Press, 2005, σ. 79
  60. ↑ Steven Runciman, A History of the Crusades, Vol. III, Cambridge University Press, 1995, σ.123
  61. ↑ Nicetas Choniata, Historia, C.S.H.B., Bonn, 1835, σσ. 757-63
  62. ↑ 62,0 62,1 Concina, 62
  63. ↑ Necipoğlu, 280
  64. ↑ Necipoğlu, 290
  65. ↑ Bertrandon de La Brocq́uière (μτφρ. Thomas Johnes), The Travels of Bertrandon de La Brocq́uière, to Palestine: And His Return from Jersulem Overland to France, During the Years 1432 & 1433, J. Henderson (εκδ.), 1807, σ. 220
  66. ↑ Ruy González de Clavijo (μτφρ. Clements Robert Markham). Narrative of the embassy of Ruy Gonzalez de Clavijo to the court of Timour at Samarcand, A.D. 1403-6, Λονδίνο, 1859, σ. 46
  67. ↑ βλ. Bartusis, Mark C., The late Byzantine Army: Arms and Society, 1204-1453, University of Pennsylvania Press, 1997, σσ. 129-132
  68. ↑ Shaw, 57
  69. ↑ Όπως παραδίδει ο Γεώργιος Φραντζής. Άλλες πηγές αναφέρουν πως ουσιαστικά η λεηλασία της πόλης έληξε μετά την πρώτη ημέρα. Βλ. λήμμα "Istanbul" στο The Encyclopedia of Islam, Vol. IV, E.J. Brill, Leiden: 1997, πρβλ. S. Runciman, The Fall of Constantinople 1453, Cambridge, 1965, σ. 148
  70. ↑ Ο ιστορικός Μιχαήλ Δούκας παραδίδει πως ο Μεχμέτ Β' επιφύλαξε για τον εαυτό του τα οικοδομήματα και τα τείχη της πόλης, αφήνοντας τα υπόλοιπα αγαθά, τους αιχμαλώτους και τα λάφυρα στη διάθεση των στρατευμάτων. Βλ. Μιχαήλ Δούκα, Historia Byzantina, CSHB, Vol. 20, Bonn, σ. 281.
  71. ↑ Μιχαήλ Κριτόβουλος, βλ. H.G. Beck, A. Kambylis, R. Keydell (ed.),Critobuli Imbriotae historiae, Corpus Fontium Historiae Byzantinae, Vol. 22, Berlin: W. de Gruyter 1983, σ.83
  72. ↑ Κατά τον Μιχαήλ Δούκα, διατάχθηκε η μετακίνηση πέντε χιλιάδων οικογενειών μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1453. Βλ. Historia Byzantina, CSHB, Vol. 20, Bonn, σ. 313
  73. ↑ Δεν περιλαμβάνονται στρατιώτες, μαθητές και δούλοι. Διαφορετικές εκτιμήσεις ως προς το ποσοστό τους, αλλά και σχετικά με τον μέσο αριθμό των μελών των οικογενειών, οδηγούν σε υπολογισμό του συνολικού πληθυσμού που κυμαίνεται από 60.000-175.000.
  74. ↑ Halil Inalcik, "The Policy of Mehmed Towards the Greek Population of Istanbul and the Byzantine Buildings of the City", Dumbarton Oaks Papers, vol. 23, 1969-1970, pp. 229-249
  75. ↑ Γερασίμου, Σ., «Η επανοίκηση της Κωνσταντινούπολης μετά την Άλωση», στο Κιουσοπούλου, Τ. (επιμ.), 1453: Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης και η μετάβαση από τους μεσαιωνικούς στους νεώτερους χρόνους (Ηράκλειο 2005), σελ. 3-21.
  76. ↑ Lewis, 105
  77. ↑ Alan Duben, Cem Behar, Istanbul Households: Marriage, Family and Fertility, 1880-1940, Cambridge University Press, 2002, σ. 25
  78. ↑ Duben, Behar, ό.π., σ. 26
  79. ↑ Duben, Behar, ό.π., σ. 23
  80. ↑ «İstanbul İl ve İlçe Alan Bilgileri» [Istanbul Province and District Area Information] (στα Τουρκικά). Istanbul Metropolitan Municipality. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2010. 
  81. ↑ «Istanbul from a Bird's Eye View». Governorship of Istanbul. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Μαΐου 2009. Ανακτήθηκε στις 13 Ιουνίου 2010. 
  82. ↑ «The Topography of İstanbul». Republic of Turkey Ministry of Culture and Tourism. Ανακτήθηκε στις 19 Ιουνίου 2012. 
  83. ↑ Revkin, Andrew C. (24 February 2010). «Disaster Awaits Cities in Earthquake Zones». The New York Times. https://www.nytimes.com/2010/02/25/science/earth/25quake.html. Ανακτήθηκε στις 13 June 2010. 
  84. ↑ Parsons, Tom; Toda, Shinji; Stein, Ross S.; Barka, Aykut; Dieterich, James H. (2000). «Heightened Odds of Large Earthquakes Near Istanbul: An Interaction-Based Probability Calculation». Science (Washington, D.C.: The American Association for the Advancement of Science) 288 (5466): 661–5. doi:10.1126/science.288.5466.661. ISSN 0036-8075. PMID 10784447. Bibcode: 2000Sci...288..661P. 
  85. ↑ Traynor, Ian (9 December 2006). «A Disaster Waiting to Happen – Why a Huge Earthquake Near Istanbul Seems Inevitable». The Guardian (UK). https://www.theguardian.com/world/2006/dec/09/turkey.naturaldisasters. Ανακτήθηκε στις 13 June 2010. 
  86. ↑ Απόστολος Βασακόπουλος, Τοπογραφία της Κωνσταντινουπόλεως, ήτοι σύντομος τοπογραφική και ιστορική περιγραφή της Κωνσταντινουπόλεως και των προαστείων αυτής μετά μακράς επιστημονικής εισαγωγής εις την πατριδογραφίαν, Κωνσταντινούπολη: 1891, σ. 84
  87. ↑ 87,0 87,1 «Weather Information for Istanbul». World Meteorological Organization. 
  88. ↑ Eisma, D. Climate change: impact on coastal habitation,CRC Press, 1995, σ.174.
  89. ↑ 89,0 89,1 «Yıllık Toplam Yağış Verileri - Meteoroloji Genel Müdürlüğü». Meteor.gov.tr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 31 Μαρτίου 2013. Ανακτήθηκε στις 19 Μαΐου 2010.  «Ölçülen En Düşük Sıcaklıklar: 30.01.2012 06:00 - 31.01.2012 06:00 (UTC) - Meteoroloji Genel Müdürlüğü». Meteor.gov.tr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Ιουνίου 2012. Ανακτήθηκε στις 31 Ιανουαρίου 2011. 
  90. ↑ «Istanbul climate and weather Turkey, Istanbul Rainfall Temperature Climate and Weather». Wordtravels.com. 28 Απριλίου 2009. Ανακτήθηκε στις 5 Μαΐου 2009. 
  91. ↑ «Extreme Temperature Records Worldwide - Istanbul». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Οκτωβρίου 2007. Ανακτήθηκε στις 18 Ιουλίου 2010. 
  92. ↑ «BBC Weather Centre - World Weather - Average Conditions - Istanbul». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Μαΐου 2006. Ανακτήθηκε στις 18 Μαΐου 2006. 
  93. ↑ Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD), OECD Territorial Reviews Istanbul, Turkey, OECD Publishing, 2008, σ. 13
  94. ↑ OECD, ό.π., σ. 70
  95. ↑ OECD, ό.π., 71
  96. ↑ OECD, ό.π., σ. 47
  97. ↑ «History of Istanbul University»από Istanbul.edu.tr. Αρχειοθέτηση 15/4/2017. Αρχειοθέτηση 24/7/2010. Ανακτήθηκε 1/2/2018.
  98. ↑ 98,0 98,1 98,2 Paul Magdalino, et al. "Istanbul." Grove Art Online. Oxford Art Online. 2009
  99. ↑ Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού Τουρκίας
  100. ↑ Θεατρικές παραστάσεις εκτελούνταν ήδη από την περίοδο της γαλλικής επανάστασης σε πρεσβείες, για ξένους μη μουσουλμάνους θεατές.
  101. ↑ 101,0 101,1 Shaw, 129
  102. ↑ 102,0 102,1 Faruk Yener. "Istanbul." The New Grove Dictionary of Opera. Ed. Stanley Sadie. Grove Music Online. Oxford Music Online. 2009.
  103. ↑ Peter Coleman, Shopping environments: evolution, planning and design, Architectural Press, 2006, σ.23

Επιπλέον βιβλιογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Çelik, Zeynep. The Remaking of Istanbul: portrait of an Ottoman city in the nineteenth century, University of California Press, 1986
  • Concina, Ennio. Η Βυζαντινή Πόλη [La città bizantina], Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα, 2009
  • Dagron, Gilbert. Η γέννηση μιας πρωτεύουσας: η Κωνσταντινούπολη και οι θεσμοί της από το 330 ως το 451 [Naissance d' une capitale: Constantinople et ses institutions de 330 a 451], Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2000
  • Freely, John. The Companion Guide to Istanbul and Around the Marmara, Vol. I, Companion Guides,Boydell & Brewer Ltd, 2000
  • Gilles, Pierre [Petrus Gyllius]. The antiquities of Constantinople [De topographia Constantinopoleos] (μτφρ. John Ball), London: 1729
  • Lewis, Bernard. Istanbul and the Civilization of the Ottoman Empire Centers of Civilization, University of Oklahoma Press, 1972
  • Necipoğlu, Nevra (ed.). Byzantine Constantinople: Monuments, Topography and Everyday Life, Brill Academic Publishers, 2001
  • Shaw, Ezel Kural. History of the Ottoman Empire and modern Turkey, Cambridge University Press, 1977
  • Βασίλειος Κυδωνόπουλος, «Η τύχη των κτιρίων της Κωνσταντινούπολης στο διάστημα 1203/4-1261», Βυζαντιακά τομ.22 (2002), σελ.115-123
  • Ιωάννης Α. Μελισσείδης, "Η Επιβίωση, Οδοιπορικό σε χρόνους μετά την άλωση της Βασιλεύουσας (1453-1605 περίπου)", επιμέλεια:Πουλχερία Ζαβολέα Μελισσείδη, έκδ.1η, Εκδόσεις Βεργίνα, Αθήνα 2010. ISBN 9608280079 (ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ, Ελληνική Εθνική Βιβλιογραφία 9217/10, Regesta Imperii)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Κωνσταντινούπολη&oldid=10854716"