Μεσόγειος Θάλασσα

Μεσόγειος Θάλασσα
Εναέρια όψη της Μεσογείου
Χώρα	Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Μονακό, Σλοβενία, Κροατία, Μαυροβούνιο, Αλβανία, Ελλάδα, Μάλτα, Κύπρος, Τουρκία, Λίβανος, Συρία, Ισραήλ, Κράτος της Παλαιστίνης, Αίγυπτος, Λιβύη, Τυνησία, Αλγερία, Μαρόκο και Βοσνία και Ερζεγοβίνη
Έκταση	2.500.000 km²
Υψόμετρο	0 μέτρο
Γεωγραφικές συντεταγμένες	38°0′0″N 17°0′0″E
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Η Μεσόγειος είναι γνωστή από την αρχαιότητα ως μεγάλη κλειστή θάλασσα, που βρίσκεται ανάμεσα στην Ευρώπη και την Αφρική ενώ στα ανατολικά της βρέχει την Ασία. Στα δυτικά συνδέεται με τον Ατλαντικό Ωκεανό, δια του πορθμού του Γιβραλτάρ, στα ανατολικά με την Ερυθρά θάλασσα, δια της διώρυγας του Σουέζ και με τη Προποντίδα, δια των στενών του Ελλησπόντου.

Μαζί με τη Προποντίδα, τη Μαύρη Θάλασσα και την Αζοφική Θάλασσα που κατά την αντίληψη των Γάλλων γεωγράφων θεωρούνται εσωτερικά μέρη, παραρτήματά της, αλλά κατά την αντίληψη των Άγγλων γεωγράφων θα πρέπει να θεωρούνται ως ξεχωριστά μέρη ή άσχετα με τη Μεσόγειο, άποψη που έχει επικρατήσει ως πρακτικότερη επί της περιγραφής, έχει έκταση 2.505.000 τ.χλμ.. Το μέγιστο μήκος της, από το Γιβραλτάρ μέχρι τις ακτές της Συρίας, είναι 2.100 ν. μίλια ή 3.860 χλμ., το μέγιστο πλάτος 1.800 χλμ., ενώ το μέγιστο βάθος είναι 5.267 μέτρα σε απόσταση 62 μιλίων νοτιοδυτικά από το ακρωτήριο Ταίναρο στη νότια Πελοπόννησο. Το μέσο πλάτος είναι 600 χλμ. και το μέσο βάθος 1.500 μέτρα. Γενικά η Μεσόγειος Θάλασσα είναι η μεγαλύτερη κλειστή θάλασσα της Γης και μοιάζει κατά κάποιον τρόπο με γιγάντια λίμνη.

Η διαίρεσή της μπορεί να γίνει σε δύο μεγάλα μέρη, τη Δυτική και την Ανατολική Μεσόγειο. Η διαίρεση γίνεται βάζοντας μία νοητή γραμμή από την Κέρκυρα έως την Κυρηναϊκή (Λιβύη). Έτσι, η Δυτική Μεσόγειος ξεκινά από τα στενά του Γιβραλτάρ και φτάνει έως την Αδριατική Θάλασσα, ενώ η Ανατολική Μεσόγειος ξεκινά από το Ιόνιο Πέλαγος και φτάνει έως τη διώρυγα του Σουέζ.

Υπήρξε σημαντικό εμπορικό και ταξιδιωτικό πέρασμα από τα αρχαία χρόνια, καθώς στην ευρύτερη περιοχή της αναπτύχθηκαν και άκμασαν πολλοί σημαντικοί πολιτισμοί.

Προέλευση ονόματος

Παρά το πλήθος των παράκτιων λαών εκ των οποίων αναπτύχθηκαν με τη σειρά τους διάφοροι αρχαίοι πολιτισμοί, πρώτα εκ του Αιγαίου και της ανατολικής λεκάνης και μέχρι της δυτικής (που εξαπλώθηκαν στη συνέχεια με ενδιάμεσες αποικίες) περιέργως δεν είχε εξ αρχής και επί αιώνες ιδιαίτερο όνομα.

Ο Ηρόδοτος π.χ. χρησιμοποιεί επί μέρους ονόματα θαλασσών και κολπώσεών της αντί ενιαίου ονόματος (Α 163). Άλλοι αρχαίοι Έλληνες αναφέρονται σε αυτήν περιφραστικά, είτε προς τον έξω από τις Ηράκλειες στήλες απλωμένο ωκεανό, είτε ως γνωστότερη την έσω από τις εν λόγω στήλες. Π.χ. ο Στράβων την ονομάζει: «η εντός και καθ΄ ημάς λεγομένη θάλασσα», προσδιορισμό που πιστά μιμήθηκαν αργότερα οι Ρωμαίοι και τον μετέφρασαν ως «Μare Nostrum» (= ημέτερη θάλασσα). Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης την ονομάζει «θάλασσα» έναντι εκείνου του ωκεανού. Το αυτό και ο Πολύβιος, ενώ άλλοι Ρωμαίοι χρησιμοποιούν τον όρο «mare internum» ή «mare insentinum» (= εσωτερική θάλασσα) καθώς και «Μare magnum» (=Μεγάλη θάλασσα).

Η πατρότητα του όρου «Μεσόγειος θάλασσα» ανήκει ιστορικά στους Λατίνους και μάλιστα περί τα μέσα του 3ου αιώνα, οπότε πρώτος ο Σολίνος τη ονομάζει χαρακτηριστικά «Mare Mediterraneum» ως μεταξύ δύο ηπείρων θάλασσα, καθιστάμενος ιστορικός ανάδοχος του ονόματος αυτής.

Ο 16ος και 17ος αιώνας βρίσκει τη θάλασσα αυτή να ονομάζεται: «Λευκή θάλασσα», ή «θάλασσα των Ελλήνων» (έτσι την ονόμαζαν και οι Τούρκοι σε αντιδιαστολή με το Αιγαίο και τον Εύξεινο Πόντο). Η πατρότητα του ελληνικού όρου «Μεσόγειος» οφείλεται στον γεωγράφο - επίσκοπο Αθηνών Μελέτιο Β΄ (Γεωγραφία παλαιά και Νέα, Α 80 - 1707) με τον επιπρόσθετο χαρακτηρισμό ως «δεύτερο κόλπο του ωκεανού», εννοώντας ως πρώτο τον Βισκαϊκό.

Ιστορικά ονόματα που έχουν δοθεί για επιμέρους περιοχές της Μεσογείου είναι: Σαρδώο πέλαγος, Ιβηρικό π., Γαλλικό π., Ταρτησσός κόλπος, Βαλεαρικό π., Λυγουρικό, Λιγυστικό, Αυσώνιο, Τυρρηνό, Σικελικό, Ιόνιο, Αιγαίο, Αδρίας, Ρόδιο, Κύπριο, Κιλικίας αυλών κ.ά.

Γεωγραφική θέση

Σύνορα της Μεσογείου Θάλασσας

Η γεωγραφική θέση της Μεσογείου στον παγκόσμιο χάρτη της Γης προσδιορίζεται από τους γεωγραφικούς παραλλήλους και μεσημβρινούς που την πλαισιώνουν, δηλαδή από το γεωγραφικό πλάτος 30° 15’ Β. έως 45° 50’ Β. και από το γεωγραφικό μήκος 05° 21’ Δ. μέχρι 36° 10’ Α.

Η Μεσόγειος Θάλασσα βρίσκεται λοιπόν στο Βόρειο, στο Ανατολικό και στο Δυτικό ημισφαίριο της Γης.

Γεωμορφολογία

Η Μεσόγειος έχει μέσο βάθος 1.500 μέτρα και το βαθύτερο σημείο της είναι το «φρέαρ των Οινουσσών» στο Ιόνιο πέλαγος, νοτιοδυτικά της Πύλου, κοντά στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Μεσσηνιακών Οινουσσών με βάθος 5.120 μ. Μερικά νησιά της μεσογείου από το μεγαλύτερο προς το μικρότερο είναι:

• Κρήτη, Εύβοια, Λέσβος, Ρόδος, Χίος, Κεφαλλονιά, Κέρκυρα, Λήμνος, Σάμος, Νάξος, Ζάκυνθος, Άνδρος, Θάσος, Λευκάδα, Κάρπαθος, Κως, Ίμβρος, Κύθηρα, Ικαρία και Σκύρος, Πάρος, Τήνος στην ανατολική Μεσόγειο και Κύπρος στην απώτερη ανατολική Μεσόγειο.
• Σικελία, Σαρδηνία, Κορσική, Τζέρμπα, Κρες, Κρκ, Μπρατς, Χβαρ, Παγκ, Κόρτσουλα, Μάλτα και Έλβα στη κεντρική και κεντροδυτική Μεσόγειο.
• Μαγιόρκα, Μινόρκα, Ίμπιζα και Φορμεντέρα στη δυτική Μεσόγειο.

Σεισμικές και ηφαιστειακές διεγέρσεις

Δορυφορική εικόνα της βυθομετρικής μορφολογίας της Μεσογείου

Στη Μεσόγειο γίνονται καθημερινά σεισμοί αλλά δρουν και αρκετά ηφαίστεια, καθώς η Μεσόγειος βρίσκεται στο σημείο σύγκλισης (σύγκρουσης) των λιθοσφαιρικών πλακών της Ευρασίας και της Αφρικής. Η Ελλάδα είναι η πρώτη χωρά σε σεισμικότητα στη Μεσόγειο.

Κλίμα

Κλίμα στις ακτές της Μεσογείου

Λόγω της θέσης της και του ότι είναι μία κλειστή θάλασσα με μόνο δύο εξόδους στις ακτές της επικρατεί γενικά ήπιο κλίμα με διαφορές κατά τόπους, το οποίο ονομάζεται μεσογειακό κλίμα.
Το κλίμα της είναι μεσογειακό, ένα ήπιο κλίμα με ήπιους, υγρούς χειμώνες αλλά και ζεστά, ξηρά καλοκαίρια με μια σχετική νηνεμία. Σημαντικοί άνεμοι είναι τα μελτέμια, ο σιρόκος, ο μιστράλ (μαΐστρος ή τραμουντάνα), ο λεβάντες και ο γαρμπής. Η ροή του νερού είναι αριστερόστροφη και ακολουθεί τους ανέμους.

Θαλάσσιο Περιβάλλον

Η σημερινή Μεσόγειος αποτελεί μόνο το 6% των εκτάσεων του «Mare Nostrum» των Ρωμαίων, καθώς τώρα οι δασικές εκτάσεις που τη περιέβαλαν έχουν μειωθεί. Οι θάμνοι και οι έρημοι που συναντούμε τότε ήταν πλούσια δάση. Για την αλλαγή αυτήν υπεύθυνος είναι ο άνθρωπος.

Υπολογίζεται ότι υπάρχουν 17.000 είδη, ενώ αναφέρεται ότι δεν θα ανακαλυφθούν ποτέ είδη, που ζουν στα βαθύτερα νερά, διότι μέχρι τότε θα έχουν εξαφανιστεί. Η πανίδα της είναι σημαντική, καθώς αθροίζονται σε 25.000 είδη τα ζώα που βιώνουν στη Λεκάνη της. Ενώ τα περισσότερα από αυτά είναι ενδημικά. Στην Ανατολική Μεσόγειο τα Δέλτα των ποταμών Νείλου και Έβρου, αποτελούν πλούσια οικοσυστήματα, τα οποία επισκέπτονται 2-5 εκατομμύρια αποδημητικά πουλιά κάθε χρόνο.

Άλλα αίτια ρύπανσης είναι η μόλυνση λόγω λυμάτων, που φτάνουν μέσω των ποταμών, αλλά και της εισροής εκατομμυρίων τόνων αργού πετρελαίου λόγω ατυχημάτων κατά τη διακίνηση του μέσα από τη Μεσόγειο. Τέλος, ο τουρισμός φέρνει αρνητικές επιπτώσεις. Κάθε χρόνο 100-200 εκατομμύρια τουρίστες επισκέπτονται τη Μεσόγειο, γεγονός που οδηγεί στην καταστροφή των ακτών λόγω τουριστικών εγκαταστάσεων για τους επισκέπτες.

Πολιτική γεωγραφία

Η Μεσόγειος θάλασσα βρέχει την Ασία, την Ευρώπη και την Αφρική. Στις ακτές της Μεσογείου βρίσκονται μεγάλες πόλεις όπου βρίσκονται και τα μεγάλα λιμάνια της. Βρέχει τις εξής χώρες:

Χώρες που ανήκουν γεωγραφικά στην Ευρώπη

Χώρα/Περιοχή	Μεγάλες πόλεις και λιμάνια της Μεσογείου
Αλβανία	Άγιοι Σαράντα, Ντούρες (Δυρράχιο), Βλόρα (Αυλώνας), Χειμάρρα, Λέζα
Βοσνία και Ερζεγοβίνη	Νέουμ
Γαλλία	Μαρσέιγ (Μασσαλία), Τουλόν, Κάννες, Νίσε (Νίκαια), Αντίμπ
Ελλάδα	Κέρκυρα, Αργοστόλι, Ζάκυνθος, Πάτρα, Κόρινθος, Καλαμάτα, Ηγουμενίτσα, Πειραιάς, Χανιά, Ρέθυμνο, Ηράκλειο, Χαλκίδα, Βόλος, Θεσσαλονίκη, Καβάλα, Αλεξανδρούπολη, Ρόδος, Μυτιλήνη, Ερμούπολη, Χίος, Σάμος, Κως, Ναύπλιο, Πρέβεζα
Ισπανία	Μάλαγα, Αλμερία, Καρθαγένη, Αλικάντε, Βαλένθια, Πάλμα ντε Μαγιόρκα, Ίμπιζα, Ταρραγόνα, Βαρκελώνη, Μελίγια, Θέουτα, Καρθαγένη, Μπαρμπέγια
Γιβραλτάρ ( υπερπόντιο έδαφος του ΗΒ)	Πόλη του Γιβραλτάρ
Ιταλία	Γένοβα, Λιβόρνο, Νάπολη, Κάλιαρι, Παλέρμο, Γέλα, Συρακούσες, Κατάνη, Μεσσήνη, Κρότωνας, Τάραντας, Μπρίντιζι, Μπάρι, Πεσκάρα, Ανκόνα, Ρίμινι, Βενετία, Τεργέστη, Λιβόρνο, Πέζαρο
Κροατία	Πούλα, Ριέκα (Φιούμε), Ζαντάρ, Σπλιτ, Ντουμπρόβνικ, Σίμπενικ, Ρόβινι, Χβαρ, Βόντιτσε
Μάλτα	Βαλέτα
Μαυροβούνιο	Κότορ, Μπούντβα, Μπαρ, Ούλτσιν, Τίβατ, Χέρτσεγκ Νόβι
Μονακό	Πόλη του Μονακό, Μόντε Κάρλο
Σλοβενία	Κόπερ, Πιράν, Ίζολα

Χώρες που ανήκουν γεωγραφικά στην Ασία

Χώρα/Περιοχή	Μεγάλες πόλεις και λιμάνια της Μεσογείου
Ισραήλ	Χάιφα, Τελ Αβίβ, Ασντόντ, Νετάνια
Κύπρος	Λεμεσός, Λάρνακα, Πάφος, Αμμόχωστος, Κερύνεια
Λίβανος	Βηρυττός, Σιδώνα, Τρίπολη
Παλαιστίνη (Λωρίδα της Γάζας)	Γάζα
Συρία	Λατάκεια, Ταρτούς
Τουρκία	Σμύρνη, Αλικαρνασσός, Μαρμαρίδα, Αττάλεια, Αλάνια, Μερσίνη, Άδανα, Αλεξανδρέττα, Δαρδανέλια

Χώρες που ανήκουν γεωγραφικά στην Αφρική

Χώρα	Μεγάλες πόλεις και λιμάνια της Μεσογείου
Αλγερία	Αλγέρι, Οράν
Αίγυπτος	Πορτ Σάιντ, Αλεξάνδρεια
Λιβύη	Βεγγάζη, Τρίπολη, Μισράτα
Μαρόκο	Τετουάν, Ταγγέρη, Ναντόρ
Τυνησία	Σφαξ, Τύνιδα

10 μεγαλύτερα νησιά

Τα δύο μεγαλύτερα νησιά της Μεσογείου είναι η Σικελία και η Σαρδηνία

Χώρα	Νησί	Έκταση σε χλμ2	Πληθυσμός
Ιταλία	Σικελία	25.460	5.048.995
Ιταλία	Σαρδηνία	23.821	1.672.804
Κύπρος	Κύπρος	9.251	1.088.503
Γαλλία	Κορσική	8.680	299.209
Ελλάδα	Κρήτη	8.336	623.666
Ελλάδα	Εύβοια	3.655	218.000
Ισπανία	Μαγιόρκα	3.640	869.067
Ελλάδα	Λέσβος	1.632	90.643
Ελλάδα	Ρόδος	1.400	117.007
Ελλάδα	Χίος	842	51.936

Ανατολική Μεσόγειος

Στοιχεία σύγχρονης ιστορίας

Τον 19ο αιώνα η Μεσόγειος ήρθε στο προσκήνιο της Παγκόσμιας Αγοράς. Η διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ το 1869 την κατέστησε κύρια οδό μεταφοράς προϊόντων από την Ανατολή στη Δύση και αντίστροφα, καθώς συνδέεται με τον Ινδικό Ωκεανό. Ένας άλλος λόγος ήταν τα σιτηρά, καθώς ο Εύξεινος Πόντος έγινε ο σιτοβολώνας της Ευρώπης.

Τα γενικά φορτία της Ανατολικής Μεσογείου είναι είδη διατροφής (κρασί, μπαχαρικά, φρούτα κλπ.), υφάσματα και ίνες (μετάξι, μαλλί, δαντέλες κλπ.), φάρμακα και βαφές (γλυκόριζα, ριζάρι, λουλάκι κλπ),και διάφορα άλλα αγαθά (καπνός, τσιγάρα, αρώματα, κοσμήματα κλπ.). Τα χύδην φορτία ήταν γεμάτα με δημητριακά, βαμβάκι, μαλλί, βαμβακόσπορο, λιναρόσπορο, ζωικό λίπος και ζάχαρη. Η διαφορά τους έγκειται στο ότι τα γενικά έχουν λιγότερη ποσότητα και μεγαλύτερο κόστος, ενώ τα χύδην ακριβώς το αντίθετο. Επίσης υπάρχει και το δουλεμπόριο από Βόρεια Αφρική και Εύξεινο Πόντο και το εμπόριο πετρελαίου, κάρβουνου, χάλυβα, τσιμέντου κλπ .

Τα σημαντικότερα λιμάνια της είναι η Κωνσταντινούπολη, ο Πειραιάς, η Αλεξάνδρεια, η Σμύρνη και η Σύρος. Οι θαλάσσιες διαδρομές που ακολουθούνται για τα σιτηρά είναι από τον Εύξεινο Πόντο και το Αιγαίο προς την Κωνσταντινούπολη και από εκεί προς τη Δύση, το αλάτι από την Κύπρο προς τη Δύση: το μαλλί ξεκινά από τη Βόρεια Αφρική και Βαλκάνια για να καταλήξει στη Βόρεια Ιταλία. Τα πολύτιμα μπαχαρικά φτάνουν από την Ινδονησία προς τη Βενετία και την Αμβέρσα μέσω της Αλεξάνδρειας. Οι μεταφορές των προϊόντων την περίοδο του 19ου-20ου είναι ασφαλέστερες, καθώς θεσμικά πατάχτηκε ο <<μεσογειακός κούρσος>>.

Η είσοδος του ατμού επέφερε σημαντικές αλλαγές: τα ταξίδια γίνονταν ταχύτερα και φθηνότερα. Μπορούσαν επίσης να νηολογηθούν πλοία με μεγαλύτερη χωρητικότητα, ενώ το ιστίο δεν μπορούσε να ξεπεράσει κάποια όρια. Τέλος, πρέπει να αναφερθεί ότι στην εποχή που υπήρχαν τα κωπήλατα πλοία, οι γαλέρες και οι γαλεάσσες ή άλλα ελαφρά σκάφη δεν έπαψαν να υπάρχουν .

Κατά την περίοδο του 19ου αιώνα σημειώθηκε ξαφνική δημογραφική έκρηξη, καθώς ο πληθυσμός από 900 εκατομμύρια έφτασε τα 1,6 δισεκατομμύρια. Το γεγονός αυτό φυσικά είναι απόρροια πολλών παραγόντων.

Πρώτον, σημαντικός παράγοντας κατέστη η καταπολέμηση των θανατηφόρων επιδημιών, όπως η ευλογιά (1796) και η βουβωνική πανώλη (1816). Υπήρχαν εν τούτοις και άλλες ασθένειες αργότερα, όπως η χολέρα, η φυματίωση και ο τύφος, αλλά τα μέτρα που πάρθηκαν περί δημόσιας υγιεινής και η καραντίνα μείωσε τις επιπτώσεις τους. Επιπλέον, δεν έχουμε ούτε μεγάλους πολέμους, αλλά ούτε και λιμούς λόγω της ανόδου της γεωργίας. Ακόμα γίνονται γάμοι σε πολύ μικρή ηλικία, γεγονός που καθιστά μεγαλύτερο το ποσοστό γεννήσεων. Τέλος, και το βιοτικό επίπεδο ανέβηκε έχοντας έτσι λιγότερους θανάτους.

Η μετανάστευση ήταν απόρροια αυτής της ανόδου. Άνθρωποι εγκατέλειπαν τα χωρία ή τις πόλεις τους με το όνειρο των οικονομικών ευκαιριών. Η Ευρώπη δεν μπορούσε να συντηρήσει όλο αυτόν τον αριθμό ανθρώπων και έτσι η ξενιτιά προς την Αμερική, την Ασία, την Αφρική ή την Αυστραλία θα τους παρείχε καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. Ο πληθυσμός αυτών των ηπείρων από 5,7 εκατομμύρια άγγιξε το 200 εκατομμύρια κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, ενώ μόνο το 1/4 επέστρεψε στην πατρίδα του. Άνθρωποι όμως έφευγαν λόγω ασθενειών και λόγω φυλετικών διωγμών κυρίως στην Ανατολική Ευρώπη, αλλά και για να χρησιμοποιηθούν ως σκλάβοι στους Νέους Τόπους (Αφρικανοί). Το δουλεμπόριο απαγορεύτηκε κατά τα τέλη του 19ου αιώνα.

Δείτε επίσης

• Λεκάνη της Μεσογείου

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Έκθεση της Greenpeace (Ελλάς) για τη Μεσόγειο θάλασσα Αρχειοθετήθηκε 2007-07-14 στο Wayback Machine.
• Βυθομετρικός χάρτης με το βαθύτερο σημείο της Μεσογείου
• «Σούπα με ψιλοκομμένα πλαστικά ολόκληρη η Μεσόγειος», άρθρο στον ιστότοπο In.gr, 30 Δεκεμβρίου 2010.
• Μουσική σε χώρες της Μεσογείου Αρχειοθετήθηκε 2022-04-08 στο Wayback Machine. (Δημιουργία ιστότοπου στο πλαίσιο εργασίας)

Πηγές

• Αδακτύλου, Νεκταρία: «Μεσόγειος: Μια θάλασσα σε κατάσταση πολιορκίας», Περισκόπιο της Επιστήμης, τεύχ. 204 (Μάρτιος 1997), σελ. 26
• Μπρωντέλ, Φερνάν: Μεσόγειος (3 τόμοι), ΜΙΕΤ
• Φερνάν Μπρωντέλ - Ζωρζ Ντυμπί - Ροζέ Αρναλντέζ κ.ά.: Η Μεσόγειος - Άνθρωποι και πολιτισμική κληρονομιά, εκδ. «Αλεξάνδρεια», Αθήνα 1991, μετάφραση Κώστας Αντύπας.
• Τάγαρης, Αχιλέας: «Μεσόγειος: Το μεγάλο σταυροδρόμι του κόσμου», Ιστορία Εικονογραφημένη, τεύχ. 75 (Σεπτέμβ. 1974), σελ. 12-18-19-46-54