Σαρτ (νομός)

Σαρτ
; Σημαία	; Έμβλημα
	; Σφραγίδα
	;
Διοίκηση
Χώρα	Γαλλία
Περιοχή	Περιοχή του Λίγηρα
Δημιουργία νομού	4 Μαρτίου 1790
Πρωτεύουσα	Λε Μαν
Υπονομαρχία	Λα Φλες; Μαμέρς
Πρόεδρος του Γενικού Συμβουλίου	Ντομινίκ Λε Μενέρ (LR)
Νομάρχης	Πατρίκ Νταλέν
Κωδικός νομού	72
ISO 3166-2	FR-72
Κωδικός NUTS	FR514
Δημογραφία
Πληθυσμός	566.058 (1 Ιανουαρίου 2021)
Πυκνότητα	91 κάτοικοι/km²
Δεδομένα
Έκταση	6.206 km²
Ζώνη ώρας	UTC+01:00 (επίσημη ώρα); UTC+02:00 (θερινή ώρα)
Υποδιαιρέσεις
Διαμερίσματα	3
Εκλογικές περιφέρειες	5
Καντόνια	21
Διακοινοτικότητες	16
Κοινότητες	354
Ιστότοπος
	http://www.sarthe.gouv.fr/
	Σχετικά πολυμέσα
	δεδομένα

Συντεταγμένες: 48°17′N 0°13′E / 48.283°N 0.217°E / 48.283; 0.217

Η Σαρτ (γαλλικά: Sarthe) είναι γαλλικός νομός της διοικητικής περιοχής Περιοχή του Λίγηρα. Ο νομός έλαβε το όνομά του από τον ποταμό Σαρτ που τον διασχίζει. Το έδαφος του νομού αποτελούσε το ανατολικό μισό της ιστορικής επαρχίας Μαιν.

Το INSEE και το Ταχυδρομείο του αποδίδουν τον κωδικό 72. Πρωτεύουσα είναι το Λε Μαν.

Οι κάτοικοί του ονομάζονται Σαρτουά και Σαρτουάζ. ^[2]

Η πρωτεύουσά του Λε Μαν οφείλει την παγκόσμια φήμη της στις 24 ώρες του Λε Μαν, γνωστό γεγονός στον μηχανοκίνητο αθλητισμό.

Γεωγραφική θέση

Ο νομός Σαρτ βρίσκεται στο βόρειο άκρο της διοικητικής περιοχής Περιοχή του Λίγηρα. Βρίσκεται νότια της Νορμανδίας και στο νότιο άκρο της οροσειράς της Αρμορικής. Συνορεύει με τους νομούς: στο βορά με τον Ορν, βορειοανατολικά με Ερ-ε-Λουάρ, ανατολικά με Λουάρ-ε-Σερ, νότια με Αντρ-ε-Λουάρ και Μαιν-ε-Λουάρ και τέλος, δυτικά με Μαγιέν.

Ο νομός βρίσκεται στην είσοδο της κοιλάδας του Λίγηρα μεταξύ της οροσειράς της Αρμορικής στα δυτικά και της λεκάνης του Παρισιού στα ανατολικά. Σηματοδοτείται από μια σημαντική δασώδη κάλυψη, με τέσσερα δημόσια δάση, ο νομός είναι κατά κύριο λόγο αγροτικός.

Με σχεδόν 4.000 χιλιόμετρα υδάτινων ρευμάτων, ο νομός Σαρτ διαθέτει ένα πολύ πυκνό υδρογραφικό δίκτυο, το οποίο οργανώνεται γύρω από τρεις κύριους ποταμούς: Λουάρ, Σαρτ, από τον οποίο έλαβε το όνομά του και Ουίν.

Έχει πληθυσμό 567.561 κατοίκους (2016). Με μέτρια πληθυσμιακή ανάπτυξη, ο νομός είναι ο δεύτερος με μικρότερο πληθυσμό στην Περιοχή του Λίγηρα. Έχει τέσσερις πόλεις με περισσότερους από 10.000 κατοίκους: την πρωτεύουσα Λε Μαν, καθώς και τις κοινότητες Λα Φλες, Σαμπλέ-συρ-Σαρτ και Αλόν. Η πρωτεύουσα και η αστική περιοχή της φιλοξενούν περισσότερο από το μισό πληθυσμό, περίπου 300.000 άτομα, ενώ ο υπόλοιπος νομός είναι αραιοκατοικημένος και διατηρεί αγροτικό χαρακτήρα, με τη γεωργία να αποτελεί το κύριο τμήμα της οικονομίας.

Η άφιξη των σιδηροδρόμων το 1854 ενίσχυσε το εμπόριο για την τοπική οικονομία. Μια σύνδεση TGV κατασκευάστηκε το 1989, συνδέοντας την κοινότητα με τη μεταφορά υψηλής ταχύτητας.

Όσον αφορά τις οδικές συνδέσεις, το A11 autoroute, το οποίο κατασκευάστηκε το 1978, ενισχύει τη στρατηγική θέση του νομού Σαρτ ως πύλη προς τη γαλλική δύση.

Κλίμα

Ο νομός Σαρτ, χάρη στην εγγύτητα της Μάγχης και του Ατλαντικού Ωκεανού, έχει ωκεάνιο κλίμα. Ωστόσο, λόγω της απόστασης από τις ακτές, έχει κάποια ηπειρωτική επιρροή, η οποία χαρακτηρίζεται από μικρότερη βροχόπτωση από την ακτή και θερμότερα καλοκαίρια.

Ιστορία

Ο νομός Σαρτ είναι ένας από τους αρχικά 83 νομούς (σήμερα 101), που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης. Δημιουργήθηκε με το διάταγμα της Εθνοσυνέλευσης της 15ης Ιανουαρίου 1790.

Αντιστοιχεί ουσιαστικά στην ιστορική περιοχή Μαιν και συγκεκριμένα στο μισό ανατολικό τμήμα της, το Άνω Μαιν. Το νοτιοδυτικό τμήμα του νομού που αντιστοιχεί στην κοιλάδα του Λουάρ ήταν τμήμα της ιστορικής περιοχής Ανζού και ονομάζεται «Ανδεγαυική Μαγιέν» (Mayenne Angevin).

Από το 1955 ο νομός αποτελεί τμήμα της διοικητικής περιοχής Περιοχή του Λίγηρα.

Προϊστορία και αρχαιότητα

Τα ίχνη ανθρώπινης εγκατάστασης στην περιοχή του νομού Σαρτ είναι πολύ παλιά. Κατά τη διάρκεια της Νεολιθικής εποχής, κατασκευάστηκαν πολλά μεγαλιθικά μνημεία, όπως το ντολμέν ντε Λομ. ^[3] Στην περιοχή υπάρχουν 28 ντολμέν και 46 μενίρ, πολλά από τα οποία είναι καταχωρημένα ως Ιστορικά Μνημεία της Γαλλίας. Αρκετοί νεολιθικοί οικισμοί ανακαλύφθηκαν στο νομό, όπως και πέτρινα τσεκούρια στο Λε Μαν.^[4]

Από τον 5ο αιώνα π.Χ., μια κελτική φυλή κατέλαβε το σημερινό έδαφος της Σαρτ: οι Ωλέρκοι Σενομάνοι. Ο Τάκιτος τους αναφέρει μεταξύ αυτών που εισέβαλαν στην Ιταλία τον 6ο αιώνα π.Χ. υπό την ηγεσία του Μπελοβέσου και εγκαταστάθηκαν στο βόρειο τμήμα της ιταλικής χερσονήσου. Κυριότερα κέντρα της περιοχής αποτελούσαν οι δύο αστικοί κόμβοι, το Βίντουνουμ- σημερινό Λε Μαν και το Νοβιοντούνουμ-σημερινό Ζυμπλαίν. Κατά τη διάρκεια του γαλατικού πολέμου (58-52 π.Χ.), o εκατόνταρχος του Ιούλιου Καίσαρα, Πόπλιος Λικίνιος Κράσσος, υπέταξε τη φυλή, η οποία λίγα χρόνια αργότερα, το 52 π.Χ., συμμετείχε στην εξέγερση των γαλατικών φυλών με επικεφαλής τον Βερκιγγετόριξ, αποστέλλοντας 5.000 άνδρες στη μάχη της Αλέσιας.

Μετά την κατάκτηση της Γαλατίας, τα εδάφη των Ωλέρκων Σενομάνων επισυνάφθηκαν στη ρωμαϊκή επαρχία της Λουγδουνικής Γαλατίας και το Βίντουνουμ βρισκόταν στο κέντρο ενός μεγάλου δικτύου ρωμαϊκών δρόμων ανάμεσα στις μεγάλες πόλεις της περιοχής. Αυτοί οι δρόμοι ήταν εφοδιασμένοι με σταθμούς ανάπαυσης και πανδοχεία, τόποι που αργότερα εξελίχθηκαν σε οικισμούς, όπως η κοινότητα Βας.^[5]

Με τις αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν αποκαλυφθεί πολλά ερείπια της ρωμαιογαλατικής περιόδου στην περιοχή. Τα ρωμαϊκά τείχη του Λε Μαν χτίστηκαν στα τέλη του 3ου αιώνα για να αντέξουν τις βαρβαρικές επιδρομές, που από τον 3ο αιώνα διατάραξαν την Pax Romana. Στην κοινότητα Ωμπινιέ-Ρακάν στα νότια του νομού, ο αρχαιολογικός χώρος της Σερέ περιλαμβάνει θέατρο, φόρουμ, ναό, λουτρά και υδραγωγείο. Στο Λε Μαν, στις όχθες του ποταμού Ουίν, ανακαλύφθηκε ένας θησαυρός 152 χρυσών γαλατικών νομισμάτων στις αρχές της δεκαετίας του 1990.^[6]

Πρώιμος Μεσαίωνας

Ο Χριστιανισμός εισήχθη στη Σαρτ από τον 4ο αιώνα αρχικά κατά μήκος των ρωμαϊκών δρόμων, χάρη σε ιεραποστόλους και σταδιακά διαδόθηκε γύρω από το Λε Μαν, με το κήρυγμα του Αγίου Ιουλιανού, πρώτου επισκόπου του Λε Μαν.

Στα τέλη του 5ου αιώνα, ένας Φράγκος αρχηγός με το λαό του εγκαταστάθηκε στο Λε Μαν, παίρνοντας τον τίτλο του βασιλιά. Εκθρονίστηκε και δολοφονήθηκε από τον Κλοβίς το 510. Για να εδραιώσουν την κυριαρχία τους, οι Φράγκοι βασίστηκαν στους επισκόπους, που είχαν πραγματική εξουσία στην πόλη. Εκείνη την εποχή, ιδρύθηκαν πολλά μοναστήρια στην περιοχή, όπως το αββαείο του Σαιν-Βενσάν στο Λε Μαν.

Μετά το θάνατο του Λουδοβίκου του Ευσεβή το 840, ξέσπασε δυναστική διαμάχη ανάμεσα στους τρείς γιους του για την εξουσία στην Αυτοκρατορία των Καρολιδών και η περιοχή έγινε πεδίο μαχών. Ο επίσκοπος Αλντρίκ έφυγε από το Λε Μαν για να ακολουθήσει τον Κάρολο τον Φαλακρό καθώς τα στρατεύματα του Λοθάριου κατέστρεφαν τα προάστια της πόλης. Η σχετική ησυχία επανήλθε μετά τη συνθήκη του Βερντέν, το 843.

Η πρώτη εισβολή των Βίκινγκς στο Λε Μαν το 865 είχε ως αποτέλεσμα τη λεηλασία της πόλης και την καταστροφή του καθεδρικού ναού. Τον επόμενο χρόνο, οι Βίκινγκς λεηλάτησαν την πόλη και πάλι, αλλά χτυπήθηκαν στο δρόμο της επιστροφής από τον Ροβέρτο τον Ισχυρό στην μάχη του Μπρισάρτ. Τα ρωμαιογαλατικά τείχη αποκαταστάθηκαν από το 869. Οι Βίκινγκς επιχείρησαν να πάρουν πάλι την πόλη το 875, αλλά απέτυχαν. Συνέχισαν όμως τις επιδρομές τους στην περιοχή προκαλώντας μεγάλες καταστροφές.

10ος-13ος αιώνας

Μεταξύ του 10ου και του 11ου αιώνα, η κομητεία Μαιν σηματοδοτήθηκε από τους αγώνες εξουσίας μεταξύ κομήτων και αρχιεπισκόπων του οίκου Μπελέμ.

Κατά το δεύτερο μισό του 11ου αιώνα, για την επικυριαρχία στην περιοχή εκδηλώθηκαν αντιπαλότητες ανάμεσα στου κόμητες του Ανζού και τους δούκες της Νορμανδίας. Από το 1040, ο Γοδεφρείδος Β΄ του Ανζού, κόμης του Ανζού, κατέλαβε την περιοχή. Ο κόμης του Μαιν επεδίωξε την υποστήριξη του Γουλιέλμου, δούκα της Νορμανδίας, ο οποίος και επεκράτησε τελικά στη διαμάχη και το 1063 εγκατέστησε τον γιο του Ροβέρτο Β΄ της Νορμανδίας επί κεφαλής της κομητείας.

Το 1090, οι τοπικοί άρχοντες εξεγέρθηκαν εναντίον της εξουσίας των Νορμανδών και κάλεσαν τον Ούγο Ε΄ για να κυβερνήσει ως κόμης του Μαιν. Αυτός, ανίκανος ηγεμόνας, το 1092 πούλησε το Μαιν στον ξάδερφό του Ελί ντε λα Φλες. Ο Ελί πάντρεψε την κόρη του Ερμενγάρδη με τον Φούλκωνα Ε', συνδέοντας έτσι οριστικά το Μαιν με το Ανζού.

Από την ένωση μεταξύ της Ερμενγάρδης και του Φούλκωνα γεννήθηκε ο Γοδεφρείδος Ε΄ του Ανζού, ιδρυτής της δυναστείας των Πλανταγενετών. Ο γιος του Ερρίκος Β ', γεννήθηκε στο Λε Μαν το 1133 και έγινε βασιλιάς της Αγγλίας το 1154. Στις αρχές του 13ου αιώνα, ο Φίλιππος Αύγουστος κατέσχεσε την κομητεία του Μαιν και την παραχώρησε στη Βερεγγάρια της Ναβάρρας, χήρα του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου. Η βασίλισσα αυτή έμεινε στο Λε Μαν μέχρι το θάνατό της, όπου, το 1229 ίδρυσε το αββαείο Επώ. Το 1246, ο Λουδοβίκος Θ' παραχώρησε το Μαιν σαν πρόσοδο (apanage) στον αδελφό του Κάρολο τον Ανδεγαυό.

Ο Εκατονταετής πόλεμος

Το Μαιν συνδέθηκε με το γαλλικό Στέμμα το 1328, όταν ο Φίλιππος ΣΤ΄ της Γαλλίας, κόμης του Μαιν και του Ανζού, έγινε βασιλιάς της Γαλλίας. Διέμενε με τη σύζυγό του Ιωάννα της Βουργουνδίας στο κάστρο κοντά στο Λε Μαν, όπου γεννήθηκε ο γιος τους, ο οποίος έγινε βασιλιάς ως Ιωάννης Β΄ ο Αγαθός. Ο Ιωάννης απομάκρυνε και πάλι την κομητεία του Μαιν από το στέμμα και την παραχώρησε σαν πρόσοδο (apanage) στον αδελφό του Λουδοβίκο Α΄ του Ανζού.

Λόγω της γεωγραφικής της θέσης, η κομητεία Mαιν επλήγη ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του Εκατονταετούς Πολέμου. Μετά τη γαλλική ήττα στη μάχη του Πουατιέ το 1356, ο Ιωάννης Β΄ ο Αγαθός αιχμαλωτίστηκε από τους Άγγλους, που μπήκαν στην περιοχή, κατέλαβαν φρούρια και κατέστρεψαν τα προάστια του Λε Μαν. Το 1370, ο κοντόσταυλος Μπερτράν ντε Γκεσλέν κέρδισε μια αποφασιστική νίκη επί των Άγγλων στη μάχη του Πονβαλλαίν. Την επόμενη μέρα κατέλαβε το Βας και απομάκρυνε τους Άγγλους στα νότια του Λίγηρα.

Στο 1417, ο Ερρίκος Ε΄ της Αγγλίας αποβιβάσθηκε στη Νορμανδία και κατέλαβε το βόρειο τμήμα της κομητείας. Μετά τη μάχη του Βερνέιγ το 1424, οι Άγγλοι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση του Μαιν και κατέλαβαν το Λε Μαν και τα άλλα οχυρά της περιοχής το 1425, που παρέμειναν υπό αγγλική κυριαρχία έως την απελευθέρωση το 1448. Το 1481, ο τελευταίος κόμης Κάρολος Δ΄ του Ανζού, κληροδότησε το Μαιν στον εξάδελφό του Λουδοβίκο ΙΑ΄ Βαλουά και η περιοχή προσαρτήθηκε στο γαλλικό βασίλειο.

Νεότερη εποχή

Κατά τη Γαλλική επανάσταση και στο τέλος του 1793, κατά τη διάρκεια του πολέμου της Βανδέας, η Σαρτ επηρεάστηκε από την εκστρατεία του στρατού της Βανδέας που ξεκινώντας από την Βανδέα, επεχείρησε να φθάσει στη Γκρανβίλ στη Μάγχη, όπου περίμενε ενισχύσεις από την Αγγλία. Στην περιοχή έγιναν πολλές μάχες και εξεγέρσεις, όπως η εξέγερση των Σουάνων, που έλαβαν τέλος στην περίοδο της Α' Αυτοκρατορίας.

Μετά την πτώση του Ναπολέοντα στη μάχη του Βατερλώ το 1815, ο νομός κατελήφθη από πρωσικά στρατεύματα. Μια πρώτη ταξιαρχία έφτασε στο Λε Μαν στις 3 Αυγούστου, ακολουθούμενη από δύο άλλες ταξιαρχίες που προορίζονταν για στρατόπεδα στην περιοχή Λα Φλες και Μαμέρς. Η κατοχή διήρκεσε σχεδόν δύο μήνες, μέχρι την αναχώρηση των Πρώσων στις 28 Σεπτεμβρίου.

Σύγχρονη εποχή

Η Β' Αυτοκρατορία τελείωσε με τον γαλλο-πρωσικό πόλεμο του 1870. Μετά τη μάχη του Σεντάν, όπου οι Γάλλοι νικήθηκαν την 1η Οκτωβρίου, το 1870, ο Λεόν Γκαμπετά σχημάτισε τον στρατό του Λίγηρα για να συνεχίσει τον πόλεμο κατά των Πρώσων. Οι πρώτες μάχες στο νομό Σαρτ έγιναν τον Νοέμβριο γύρω από την κοινότητα Λα Φερτέ-Μπερνάρ. Μετά τη γαλλική ήττα σε Ορλεάνη και Λουανί στις αρχές Δεκεμβρίου, ο στρατός του Λίγηρα αναδιοργανώθηκε και αποφασίστηκε να αναδιπλωθεί πίσω στο Λε Μαν. Στις 25 Δεκεμβρίου οι Πρώσοι επιτέθηκαν και λεηλάτησαν την κοινότητα Σαιν-Καλαί, στα ανατολικά του νομού. Η μάχη του Λε Μαν άρχισε από τις 9 Ιανουαρίου, το 1871, αλλά μετά από μερικές ημέρες αντίστασης, ο γαλλικός στρατός αναγκάστηκε να υποχωρήσει στη Λαβάλ και στη δεξιά όχθη του Μαγιέν, ενώ υπογράφονταν η ανακωχή που έληγε τον πόλεμο. Έτσι άρχισε η δεύτερη πρωσική κατοχή του νομού Σαρτ και ο πρωσικός στρατός κατέλαβε το νομό.

Η άφιξη του σιδηροδρόμου στην περιοχή το 1854 ενίσχυσε το εμπόριο για την τοπική οικονομία.

Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, το Λε Μαν έγινε πρότυπο στον τομέα των μεταφορών, με τις εφευρέσεις στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας των αδελφών Λεόν και Αμεντέ Μπολέ, και τις πρώτες αεροπορικές πτήσεις των αδελφών Ράιτ.

Από το 1923, πραγματοποιείται στο Λε Μαν κάθε χρόνο τον Ιούνιο ο αγώνας αυτοκινήτων 24 ώρες του Λε Μαν, γνωστό γεγονός στον μηχανοκίνητο αθλητισμό. Είναι ένας από τους τρεις πιο διάσημους αγώνες στον κόσμο με το Γκραν Πρι του Μονακό και το Ράλι Ιντιανάπολις 500.

Κατά τη διάρκεια του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου, οι Γερμανοί έφτασαν στο Λε Μαν στις 18 Ιουνίου 1940, και κατέλαβαν τις κοινότητες Λα Φλες και Λυντ, νότια του νομού, την επόμενη μέρα. Το Λε Μαν απελευθερώθηκε στις 8 Αυγούστου 1944 και ο υπόλοιπος νομός στις 10 Αυγούστου.

Διοικητική διαίρεση

Ο νομός Σαρτ αποτελείται από 3 διοικητικά διαμερίσματα, 21 καντόνια και 354 κοινότητες.

Διαμέρισμα	Καντόνια	Κοινότητες	Πληθυσμός Απογραφή 2016	Έκταση χμ²	Πυκνότητα Κατ./χμ²	Κωδ. INSEE
Λα Φλες	6	118	152.008	2.521,36	60	721
Λε Μαν	11	47	265.315	837,38	317	723
Μαμέρς	8	189	150.238	2.847,50	53	722
Σύνολο νομού	21	354	567.561	6.206,24	91	72

Πόλεις

Οι μεγαλύτερες πόλεις του νομού Σαρτ είναι:

Πόλη	Πληθυσμός (2016)	Διαμέρισμα
Λε Μαν	142.991	Λε Μαν
Λα Φλες	15.163	Λα Φλες
Σαμπλέ-συρ-Σαρτ	12.350	Λα Φλες
Αλλόν	11.102	Λε Μαν
Λα Φερτέ-Μπερνάρ	8.848	Μαμέρς
Κουλαίν	7.447	Λε Μαν
Σανζέ	6.463	Λε Μαν
Μονβάλ-συρ-Λουάρ	6.160	Λα Φλες
Μαμέρς	5.311	Μαμέρς
Μυλζάν	5.279	Λε Μαν

Οικονομία

Στην περιοχή της πρωτεύουσας Λε Μαν υπάρχει ανεπτυγμένη βιομηχανία, με μονάδες ηλεκτρονικών, ηλεκτρομηχανών, αυτοκινητοβιομηχανία, κινητήρων, υφασμάτων, παρασκευής τροφίμων κ.α. Η οικονομία του υπόλοιπου νομού στηρίζεται στη γεωργία, με καλλιέργεια σιτηρών και πατάτας, και κτηνοτροφία, κυρίως με βοοειδή.

Αξιοθέατα

Στο νομό Σαρτ, η αρχιτεκτονική και πολιτιστική κληρονομιά περιλαμβάνει 408 κτίρια καταχωρημένα ως ιστορικά μνημεία. Η μεσαιωνική κληρονομιά είναι πολύ πλούσια, ιδιαίτερα στο Λε Μαν. Στο ιστορικό κέντρο, υπάρχουν πολλά χαρακτηριστικά μεσαιωνικά σπίτια με ξυλοδεσιές. Η στρατιωτική αρχιτεκτονική είναι επίσης παρούσα με αρκετά μεσαιωνικά φρούρια και κάστρα, διάσπαρτα σε όλο το νομό. Στις περισσότερες κοινότητες υπάρχουν επίσης παλιές εκκλησίες και αββαεία, θαυμάσια δείγματα της θρησκευτικής μεσαιωνικής αρχιτεκτονικής.

Πολιτιστική κληρονομιά του νομού Σαρτ
Γραφικός δρόμος στο Λε Μαν
Τμήμα των τειχών του Λε Μαν
Το κάστρο στην κοινότητα Σιγιέ-λε-Γκιγιώμ
Ρωμαική γέφυρα του ποταμού Ουίν
Η εκκλησία στην Φερτέ-Μπερνάρ
Το κάστρο στην κοινότητα Λυντ
Το κάστρο Κουρτανβώ

Παραπομπές

↑ «Populations légales 2021» Εθνικό Ινστιτούτο Στατιστικής και Οικονομικών Μελετών. 28 Δεκεμβρίου 2023.
↑ . «habitants.fr/sarthe-72».
↑ Jean-Paul Henri Berthet, À la découverte des mégalithes en Sarthe, Le Mans, Berger, 1992, 72 p
↑ François Dornic (dir.), Marc Auffret, Jacques Biarne, Paul Bois, François Garnier, Jean Gouhier, Michèle Ménard et Robert Philippe,, Millau, Privat, coll. « Univers de la France et des pays francophones », 1988, 398 p
↑ François Dornic,Histoire du Maine , Paris, PUF, coll. « Que sais-je? », 1978, 2^e éd., 128 p
↑ Alain Moro,Histoires insolites, étranges, criminelles et extraordinaires , Paris, De Borée, coll. « Mystères », 2012, 380 p. (ISBN 2812906146), p. 347-355.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Ο νομός Σαρτ (γαλλικά)
Ο νομός Σαρτ (αγγλικά)

[839b19097adb24488a1be41ea6797e9943facde4-1] «Populations légales 2021» Εθνικό Ινστιτούτο Στατιστικής και Οικονομικών Μελετών. 28 Δεκεμβρίου 2023.

[2] . «habitants.fr/sarthe-72».

[3] Jean-Paul Henri Berthet, À la découverte des mégalithes en Sarthe, Le Mans, Berger, 1992, 72 p

[4] François Dornic (dir.), Marc Auffret, Jacques Biarne, Paul Bois, François Garnier, Jean Gouhier, Michèle Ménard et Robert Philippe,, Millau, Privat, coll. « Univers de la France et des pays francophones », 1988, 398 p

[5] François Dornic,Histoire du Maine , Paris, PUF, coll. « Que sais-je? », 1978, 2^e éd., 128 p

[6] Alain Moro,Histoires insolites, étranges, criminelles et extraordinaires , Paris, De Borée, coll. « Mystères », 2012, 380 p. (ISBN 2812906146), p. 347-355.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]