Αυτό το λήμμα αφορά τη δημοτική ενότητα και πρώην δήμο Νίκαιας. Για τον Δήμο στον οποίο ανήκει η Νίκαια από το 2011, δείτε: Δήμος Νίκαιας - Αγίου Ιωάννη Ρέντη.
Πανοραμική άποψη της Νίκαιας το 1925.Γειτονιά της Νίκαιας με προσφυγικές οικίες το 1936.Σύγχρονη γειτονιά στη Νίκαια.
Με τη Μικρασιατική Καταστροφή και τον ερχομό 1.500.000 Μικρασιατώνπροσφύγων, δημιουργούνται νέοι συνοικισμοί για την εγκατάσταση τους σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, μεταξύ αυτών και στον Πειραιά. Έπειτα από απόφαση της Ελληνικής κυβέρνησης το 1922, απαλλοτριώνονται οικόπεδα για τη δημιουργία συνοικισμών και στις 18 Μαρτίου1923[7][7] το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων εγκαινίασε τον συνοικισμό της Νέας Κοκκινιάς, σε ακατοίκητη προηγουμένως περιοχή όπου άνηκε στον Δήμο Πειραιώς[8]. Οι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στον συνοικισμό ήταν καταγόμενοι από διάφορα μέρη της Μικράς Ασίας όπως Σμύρνη, Μαγνησία, Βιθυνία, Μούγλα, Τραπεζούντα, Ικόνιο[7], εξ' αυτών κατά πλειοψηφία ήταν ελληνικής καταγωγής[9], ωστόσο όμως σε εξίσου μεγάλο βαθμό ήταν και αρμενικής καταγωγής.
Ανατέθηκε στον μηχανικό Διονύσιο Κόκκινο να ετοιμάσει τα σχέδια του προσφυγικού συνοικισμού, ενώ από το 1924 το έργο ανέλαβε να αποπερατώσει η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων[7]. Σε έκταση 750.000m² ανεγέρθηκαν περί τις 1000 οικίες διώροφες ή μονοκατοικίες που σε αυτές αμέσως στεγάστηκαν 50.000 πρόσφυγες[7]. Για την κατασκευή των κατοικιών στα τοιχία χρησιμοποιήθηκαν λίθοι, μπετόν αρμέ για τα πατώματα και κεραμίδια γαλλικού τύπου για τις σκεπές[7]. Η αξία της κάθε οικίας ανέρχεται στις 70.000 δρχ. και όποιος πρόσφυγας επιθυμούσε κατέβαλε 7.000 δρχ και είχε τη δυνατότητα να το αποπληρώσει σε 15 έτη[7]. Για τη δημιουργία του συνοικισμού δαπανήθηκαν 80,279,302 δρχ και στο αρχικό σχέδιο προβλεπόταν δημόσια κτίρια όπως νοσοκομείο, αστυνομία, εκκλησία κτλ τα οποία κατασκευάστηκαν σε δεύτερη φάση με άλλο δάνειο[7].
Από το 1926 στο συνοικισμό λειτουργούσε Χαμάμ, με ονομασία "Μικρά Ασία", του οποίου η διαδικασία της ανέγερσης ξεκίνησε μόλις το 1923, από τον Αρμένιο αρχιτέκτονα, Αρτίν Παλατζιάν,[11]. Επίσης, από τα πρώτα κιόλας χρόνια, στον συνοικισμό υπήρξε πλήθος κινηματογράφων όπως οι κινηματογράφοι "Απόλλων", "Έσπερος", "Ορφέας", "Αλκαζάρ", "Κρυστάλ" (αργότερα "Παλλάς"), "Ήλιος" (μετέπειτα "Απόλλων") και "Εκλαίρ".[12] Το 1926 με πρωτοβουλία της φιλανθρωπικής οργάνωσης των “Αμερικανίδων Κυριών’’ στήθηκε νοσοκομείο, το οποίο παρά τις βασικές ελλείψεις, λειτούργησε μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του '30.
Ο προσφυγικός συνοικισμός της Νέας Κοκκινιάς μέχρι και το 1933 υπαγόταν διοικητικά στο Δήμο Πειραιά, όταν τον Ιανουάριο του 1934 διαχωρίστηκε και δημιουργήθηκε ο αυτόνομος Δήμος Νέας Κοκκινιάς.[13][14] Τον Φεβρουάριο του 1934 διεξήχθησαν δημοτικές εκλογές και στη Νέα Κοκκινιά υπήρξαν 5 υποψήφιοι: Κοραής, Κυριακίδης, Σκλήρης, Αμοιραδάκης και Παυλόγλου. Στις εκλογές οι υποψήφιοι δεν έπιασαν τη βάση και έτσι την 1η Απριλίου διεξήχθησαν επαναληπτικές εκλογές και πρώτος δήμαρχος του νεοσύστατου Δήμου της Νέας Κοκκινιάς εκλέχθηκε ο Στυλιανός Κοραής.[15][16] Τον Σεπτέμβριο του 1940 η πόλη μετονομάστηκε σε Νίκαια και κατόπιν ο δήμος σε Δήμο Νίκαιας.[17][18] Για τη μετονομασία, ο Δήμος επί δημαρχίας τότε Ιωάννου Μήλιου, είχε προκηρύξει από τον Οκτώβριο του 1939, πανελλήνιο διαγωνισμό με χρηματικά έπαθλα, με τον όρο όμως τα προταθέντα ονόματα να είναι από ιστορικές περιοχές της Μικράς Ασίας, του Πόντου και της Θράκης[19]. Στον διαγωνισμό συμμετείχαν 415 πολίτες απ' όλη την Ελλάδα, ακόμα και ομογενείς οι οποίοι έστειλαν την πρότασή τους. Μερικά από τα προταθέντα ονόματα ήταν τα Τροία, Φρυγία, Βασιλειάς, Φοινίκη, Ανατολή, Τραπεζούντα κ.α.. Τελικά υπερίσχυσε το Νίκαια, σε ανάμνηση της Νίκαιας της Βιθυνίας στη Μικρά Ασία, το οποίο είχαν προτείνει 56 άτομα[20], μεταξύ των οποίων ο Ιωάννης Μελάς (δικηγόρος, ερευνητής-συγγραφέας και μετέπειτα βουλευτής Πειραιά, δήμαρχος Νίκαιας και υπουργός Οικονομίας).
Από τα πρώτα χρόνια και πριν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο στον προσφυγικό συνοικισμό της Νέας Κοκκινιάς λειτουργούσαν εργοστάσια ταπητουργίας, πλινθο-κεραμοποιίας, χρωματουργίας και διάφορα ασβεστουργεία, βαμβακουργεία, υποδηματοποιεία, υφαντουργεία, πλεκτήρια, κουφετοποιεία, κ.ά., όπου εργάζονταν το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού των προσφύγων. Στο συνοικισμό λειτούργησαν καταστήματα όπως εμποροραφεία, κουρεία, πηλοποιεία, οινοζυθοπωλεία, χαλβατζίδικα, μαγειρεία, παντοπωλεία, κρεοπωλεία, εστιατόρια, ταβέρνες, καταστήματα λευκών ειδών, κ.λ.π..
Κατα τη διάρκεια της Κατοχής της Ελλάδας η Νίκαια, γνώρισε τη βαρβαρότητα και μισαλλοδοξία των Γερμανών κατακτητών. Αρχικά, τον Μάρτιο του 1944, δέχθηκε επίθεση, με την αντίσταση της προσφυγικής πόλης να χαρακτηρίζεται «Μάχη της Κοκκινιάς» και λίγο αργότερα, στις 17 Αυγούστου1944 ακολούθησε ως αντίποινα της ηρωϊκής αυτής αντίστασης, η εκτέλεση δεκάδων πολιτών στη μάντρα ενός ανενεργού ταπητουργείου πίσω από την Οσία Ξένη και σε διάφορα άλλα σημεία της πόλης και χαρακτηρίστηκε «Μπλόκο της Κοκκινιάς».
Μεταπολεμικά η Νίκαια άρχισε να αστικοποιείται και να αναπτύσσεται ολοένα και περισσότερο. Στις βορειότερες περιοχές της πόλης, από τη δεκαετία του '50 και του '60, έδρευσαν σε ιδιόκτητα εδάφη, λατομεία, αυτά του Σελεπίτσαρι και του Καραμπίνη. Τα εδάφη αυτά, πολύ αργότερα και ενώ τα λατομεία ήταν πλέον ανενεργά, ο δήμος τα αγόρασε και οικοδόμησε αθλητικούς και πολιτιστικούς χώρους.
Ο σημερινός επισκέπτης της Νίκαιας μπορεί να επισκεφτεί διάφορα μέρη που αναδεικνύουν την πρόσφατη της ιστορία όπως τα προσφυγικά τετράγωνα και το ανακαινισμένο Λουτρό - (Χαμάμ), δίνοντας μια εικόνα για το πως ζούσαν οι πρώτοι πρόσφυγες που την κατοίκησαν μετά το 1922.
Ο περιβάλλοντας χώρος του Πολιτιστικού πολυχώρου Νίκαιας «Μάνος Λοΐζος»
Επίσης μέρη ιδιαίτερης τοπικής σημασίας όπως το Πάρκο Σελεπίτσαρι με το Κατράκειο Θέατρο και τις εμβληματικές εγκαταστάσεις του Ολυμπιακού Γυμναστηρίου Άρσης Βαρών, τον πλούσιο σε βλάστηση Λόφο της Δεξαμενής, τον Δημοτικό Κήπο με το ανοιχτό θέατρο (Κηποθέατρο), τον Πολιτιστικό πολυχώρο «Μάνος Λοΐζος» και το Άλσος Βώκου.
Στη Νίκαια επίσης υπάρχουν μνημειακά μέρη που μπορεί κανείς να επισκεφτεί και που αναδεικνύουν τον αγώνα των προσφύγων, την αντίσταση και τα γεγονότα που έλαβαν χώρο κατά τη διάρκεια της Κατοχής, όπως τα εξής
Στη Νίκαια επίσης υπάρχει πλήθος ορθόδοξων εκκλησιών που ανήκουν στην Ιερά Μητρόπολη Νικαίας της Εκκλησίας της Ελλάδας. Πιο σημαντικές εκκλησίες είναι ο Μητροπολιτικός Ναός Αγίου Νικολάου, όπου φυλάσσεται η εικόνα του Αγίου Νικολάου κειμήλιο των Μικρασιατών προσφύγων, ο Ιερός Ναός Οσίας Ξένης στο κέντρο της πόλης και ο Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου, οι οποίες είναι και οι παλαιότερες εκκλησίες της Νίκαιας. Ακόμα υπάρχουν και ο Ιερός Ναός Γεννήσεως Θεοτόκου (Παναγίτσα) όπου φυλάσσεται η εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας η εκ Μουγλών Μικράς Ασίας, ο Ιερός Ναός Ευαγγελίστριας, ο Ιερός Ναός Αγίας Τριάδας, ο Ιερός Ναός Τριών Ιεραρχών κ.α.. Επίσης υπάρχει και αρμενική ορθόδοξη εκκλησία, ο Ιερός Ναός Αγίου Ιακώβου ("Σουρπ Αγκόπ")[22], η οποία είναι από τις παλαιότερες στην Ελλάδα.
Λεωφορείο δημοτικής συγκοινωνίας Νίκαιας στο Νεκροταφείο Σχιστού, τερματισμός του δρομολογίου
Η Νίκαια εξυπηρετείται από αρκετές αστικές γραμμές λεωφορείων ΟΑΣΑ που τη συνδέουν με το κέντρο της Αθήνας και τον Πειραιά. Το 2012, ξεκίνησαν έργα στο ιστορικό κέντρο της πόλης για την εγκατάσταση σταθμού Μετρό της Νίκαιας, επί της πλατείας Ελευθερίου Βενιζέλου, έναντι Μητροπολίτικου Ναού Αγίου Νικολάου, ως επέκταση της Γραμμής 3 (Δημοτικό θέατρο - Αεροδρόμιο). Από τις 7 Ioυλίου 2020, είναι και ο μοναδικός σταθμός της περιοχής και αποτελεί σημαντικό παράγοντα στην αναβάθμιση του Κέντρου της πόλης.
Η Νέα Κοκκινιά, όπως ονομαζόταν αρχικά η πόλη, ιδρύθηκε το 1923 και υπαγόταν διοικητικά στον Δήμο Πειραιώς. Σύμφωνα με την επίσημη Ελληνική απόγραφή του 1928 ο συνοικισμός της Νέας Κοκκινιάς αριθμούσε 33.201 πληθυσμό. Το 1934, συστάθηκε για πρώτη φορά ο δήμος στον οποίο έκτοτε θα υπαγόταν διοικητικά η Νέα Κοκκινιά, με την ονομασία «Δήμος Νέας Κοκκινιάς» και πρώτος εκλεγμένος δήμαρχος ήταν ο Στυλιανός Κοραής.
Το 1940 η πόλη μετονομάστηκε σε Νίκαια και έκτοτε ο δήμος ονομαζόταν «Δήμος Νίκαιας». Ο Δήμος Νίκαιας σύμφωνα με την επίσημη Ελληνική απογραφή του 1961 και 1971 αποτελούσε τον 5ο σε πληθυσμό δήμο σε όλη την ελληνική επικράτεια, πίσω από τους δήμους Αθηναίων, Θεσσαλονίκης, Πειραιώς και Πατρέων. Το 2001 βρισκόταν στην 9η θέση του σχετικού πίνακα, με πληθυσμό 93.086.
Το 2010 μετά από συνέχιση του νομοσχεδίου Καποδίστρια 2 από τη Νέα Δημοκρατία το ΠΑΣΟΚ άλλαξε την ονομασία του νομοσχεδίου για την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τη Διοίκηση και έτσι ο Δήμος Νίκαιας ενώθηκε με τον Δήμο Αγίου Ιωάννη Ρέντη και μετονομάστηκε σε Καλλικρατικό «Δήμο Νίκαιας - Αγίου Ιωάννη Ρέντη», με έδρα την πόλη της Νίκαιας.
Στυλιανός Κοραής του Σγουρή (1904-1995): Βιομήχανος, πρώτος Δήμαρχος Νέας Κοκκινιάς το 1934. Πέθανε σε ηλικία 91 ετών και κηδεύτηκε στις 18 Μαρτίου 1995 από τον ιερό μητροπολιτικό ναό Αγίου Νικολάου Νικαίας.[25]
Στη συνέχεια δήμαρχοι ήταν οι: Κωνσταντίνος Θεοφανίδης, Ιωάννης Μήλιος, Στέφανος Πάνου, Ιωάννης Μελάς (1945), Κουτρουμπάκης, Θεώδορος Αμυραδάκης, Δημήτριος Καρακουλουξής, Νικόλαος Τουντουλίδης του Ηρακλή (οδοντίατρος, αναγράφεται και Ντουντουλίδης, απεβίωσε το 1995[26]), κ.α.
Σάσα Μανέττα (-2020), Ελληνίδα βραβευμένη στιχουργός, ηθοποιός, συγγραφέας, ποιήτρια, δημοσιογράφος, και η πρώτη παρουσιάστρια στην ιστορία της ελληνικής τηλεόρασης
Σχετικά πολυμέσα
Κουτάϊσι, Γεωργία (η αδελφοποίηση έγινε το 1985)
Βασίλη Κολάρωφ, Βουλγαρία (η αδελφοποίηση έγινε το 1986)
Φρίντεκ Μίστεκ, Τσεχία (η αδελφοποίηση έγινε το 1987)
Κάτω Πολεμίδια, Κύπρος (η αδελφοποίηση έγινε το 1993)
Σκύρος, Ελλάδα (η αδελφοποίηση έγινε το 1999)
Ιτσεβάν, Αρμενία (η αδελφοποίηση έγινε το 2005)
Το μπλόκο της Κοκκινιάς (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
