Γαλλική λογοτεχνία του Μεσαίωνα

Οι πολύ πλούσιες ώρες του δούκα του Μπερύ (1412-1416), χειρόγραφο του 15ου αιώνα

Ο θάνατος του Ρολάνδου, μινιατούρα του Ζαν Φουκέ, από τα Μεγάλα Χρονικά της Γαλλίας, περίπου 1455-1460.

Η μεσαιωνική λογοτεχνία της Γαλλίας αντιστοιχεί στα έργα που έχουν γραφτεί στα παλαιά γαλλικά και μέσα γαλλικά από τον 11ο έως τα τέλη του 15ου αιώνα και αποτελεί την απαρχή της Γαλλικής λογοτεχνίας.

Για τους ιστορικούς, ο Μεσαίωνας οριοθετείται ανάμεσα στην πτώση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (476) και την άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453). Αλλά ο λογοτεχνικός Μεσαίωνας στη Γαλλία δεν έχει την ίδια έκταση. Έως τον 11ο αιώνα φιλόσοφοι και θεολόγοι έγραφαν στα λατινικά, που ήταν η επίσημη γλώσσα.

Οι υλικές και πολιτιστικές συνθήκες στη Γαλλία γύρω στο έτος 1100 ευνόησαν την ανάπτυξη τοπικών διαλέκτων και στον γραπτό λόγο, με παράλληλη υποχώρηση των λατινικών και εξασφάλισαν το κατάλληλο περιβάλλον για μια "Αναγέννηση του 12ου αιώνα". Δημιουργήθηκε έτσι μια πληθώρα αξιόλογων έργων όλων των λογοτεχνικών ειδών. Τα πρώτα πραγματικά λογοτεχνικά κείμενα ήταν τα επικά ποιήματα και ακολούθησαν οι μυθιστορίες, η αλληγορία, η λυρική ποίηση, το ξεκίνημα της αστικής λογοτεχνίας, το θέατρο, τα ιστορικά χρονικά.

Αν και ο Εκατονταετής Πόλεμος και η πανδημία του Μαύρου Θανάτου του ΙΔ' αιώνα περιόρισαν αυτή τη δημιουργική παραγωγή, ο ΙΕ' αιώνας έθεσε τις βάσεις για τη γαλλική Αναγέννηση.

Παρουσίαση

Σελίδα από το Βιβλίο της ερωτοχτυπημένης καρδιάς, μυθιστόρημα αλληγορικό, γραμμένο από τον Ρενέ ντ'Ανζού, μινιατούρα του Μπαρτελεμύ ντ' Άικ (1457)

Το πρώτο γνωστό κείμενο της γαλλικής μεσαιωνικής λογοτεχνίας είναι η Ακολουθία της αγίας Ευλαλίας, η οποία στην πραγματικότητα είναι μια προσαρμογή σε 29 στίχους ενός λατινικού ποιήματος με θέμα θρησκευτικό και παιδαγωγικό, χρονολογείται από το 881-882.

Τα σημαντικά κείμενα της γαλλικής λογοτεχνίας, χρονολογούνται από τα μέσα του Μεσαίωνα, τον 11ο αιώνα, εποχή της ανάπτυξης των πόλεων, της γεωργίας και αύξησης του πληθυσμού μετά από περιόδους επιδρομών, όπου κυριαρχούσαν το πολιτικό χάος και οι επιδημίες.

Εξέλιξη της γαλλικής γλώσσας από τον 5ο έως τον 15ο αιώνα

Τα κελτικά ιδιώματα των κατοίκων της Γαλατίας εξαφανίστηκαν σταδιακά κατά τη διάρκεια της ρωμαϊκής κατάκτησης, προς όφελος των λατινικών: τα γραπτά λατινικά (κλασικά) και τα προφορικά (λαϊκά λατινικά). Τα κλασικά λατινικά διδάσκονταν στα σχολεία και παρέμεναν η επίσημη γλώσσα των θρησκευτικών τελετών, των επιστημονικών έργων, των νομοθετικών πράξεων και ορισμένων λογοτεχνικών έργων. Τα εκλαϊκευμένα λατινικά, που τα μιλούσαν οι στρατιώτες και οι Ρωμαίοι έμποροι και υιοθετήθηκαν από τους ντόπιους, εξελίχθηκαν σταδιακά παίρνοντας μορφές διαφορετικών ρομανικών διαλέκτων, ανάλογα με τις περιοχές της χώρας. Αυτές οι διάλεκτοι διακρίνονται σε δύο κλάδους : η γλώσσα του οïλ που μιλούσαν στα βόρεια του Λίγηρα, και η γλώσσα του οκ, στον νότο της Γαλλίας με κέντρο την Προβηγκία, όροι που προήλθαν από τον τρόπο που πρόφεραν το oui=ναι. Τον 9ο αιώνα οι ρομανικές διάλεκτοι είχαν ήδη διαφοροποιηθεί πολύ από τα λατινικά: για να γίνει κατανοητή, για παράδειγμα η Αγία Γραφή, γραμμένη στα λατινικά, ήταν απαραίτητα τα σχόλια. Με την ενίσχυση της βασιλικής εξουσίας, από τον 13ο αιώνα, τα φραγκικά, ιδίωμα εν χρήσει στην Ιλ-ντε-Φρανς, επιβλήθηκαν σιγά-σιγά στις άλλες γλώσσες και εξελίχθηκαν στα κλασικά γαλλικά.

Τον 9ο αιώνα, η ομιλούμενη γλώσσα είχε απομακρυνθεί τόσο από τη λατινική ή τη γαλλο-ρωμαϊκή που μερικές φορές ήταν απαραίτητο να χρησιμοποιηθούν γραπτώς τα ρομανικά, όπως μαρτυρούν οι Όρκοι του Στρασβούργου (842), που θεωρείται το πρώτο (μη λογοτεχνικό) κείμενο στα γαλλικά.

Οι γλώσσες που βρίσκουμε στα χειρόγραφα που χρονολογούνται από τον 9ο έως τον 13ο αιώνα αποτελούν αυτό που ονομάζεται παλαιά γαλλικά. Συνέχισαν να εξελίσσονται, και κατά τον 14ο, 15ο και 16ο αιώνα άρχισαν να διακρίνονται τα μέσα γαλλικά.

Επισκόπηση της περιόδου

Πρώτο λογοτεχνικό είδος στη γαλλική λογοτεχνία θεωρείται το επικό άσμα. Πρόκειται για έμμετρα αφηγήματα σε δημώδη γλώσσα, τα οποία μεταφέρουν συχνά προφορικές παραδόσεις και στόχος τους είναι να τραγουδηθούν υπό τη συνοδεία μουσικής. Πηγή έμπνευσης είναι η σχετικά πρόσφατη αλλά και παλαιότερη ιστορία, σε συνδυασμό με παγανιστικούς θρύλους της λατινικής, ελληνικής ή τευτονικής μυθολογίας. Η θεματολογία τους αφορά στην ιπποτική ανδρεία αλλά και την αντιπαράθεση με το Ισλάμ. Ο θρησκευτικός πόλεμος παίρνει πλέον επικές και ηρωικές διαστάσεις.

Μινιατούρα από ένα χειρόγραφο της Μυθιστορίας του Ρόδου

Η μυθιστορία, που εμφανίστηκε τον 12ο αιώνα, έχει ως κύρια θέματα τη λατρεία του μοναδικού, τέλειου και συχνά δυστυχισμένου έρωτα, τις πολεμικές περιπέτειες και το υπερφυσικό στοιχείο. Έλκει την καταγωγή της από την Αρχαιότητα, ενσωματώνει ανατολικές επιρροές που οφείλονται στην επιστροφή των Σταυροφόρων και εμπνέεται από κελτικούς μύθους. Αυτά τα ποιήματα τα τραγουδούσαν τρουβέροι και τροβαδούροι στις αυλές των αρχόντων.

Την ίδια εποχή (12ος-13ος αιώνας) εμφανίζεται η πρώιμη λυρική ποίηση. Ήταν μια έκφραση του εξιδανικευμένου έρωτα, έκφραση της λατρείας του εραστή για την αγαπημένη του, που τη θεωρούσε πλάσμα ανώτερο.

Η αλληγορία με τη Μυθιστορία του ρόδου (1230) δημοφιλές έργο που ήταν γνωστό σε όλη την Ευρώπη.

Μικρογραφία από τη μάχη του Κρεσί του Λουαζέ Λιεντέ, Χρονικά του Ζαν Φρουασάρ (BNF, FR 2643, fol. 165v)

Η ηθικοδιδακτική λογοτεχνία άνθησε επίσης αυτή την περίοδο με τη συγγραφή εγκυκλοπαίδειας και άλλων διδακτικών έργων σε έμμετρο γαλλικό λόγο. Παράλληλα, μεγάλη δημοτικότητα απέκτησαν και οι αλληγορικοί μύθοι, οι οποίοι αφηγούνται τις περιπέτειες ζώων προικισμένων με λογική. Η αλεπού, η αρκούδα, ο λύκος, ο κόκορας, ο γάτος, κ.λπ., το καθένα έχει ένα χαρακτηριστικό του ανθρώπινου χαρακτήρα: ανεντιμότητα, αφέλεια, πονηριά... Οι ανώνυμοι συγγραφείς στηλιτεύουν σ' αυτά τα ποιήματα τις αξίες των φεουδαρχικών θεσμών και την αυλική ηθική. 

Το θρησκευτικό θέατρο αναπτύσσεται κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα και ανεβάζει στη σκηνή τα Μυστήρια, δηλαδή παραστάσεις για τις θρησκευτικές εορτές όπως αυτές των Χριστουγέννων, του Πάσχα και της Αναλήψεως. Αντίθετα με τα προηγούμενα λογοτεχνικά είδη που απευθύνονταν κυρίως στους ευγενείς, το θρησκευτικό θέατρο απευθύνεται σε μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων. Δίπλα σ' αυτό εμφανίζεται τον 15ο αιώνα το κωμικό θέατρο που ονομάζεται φάρσα, το οποίο πολεμήθηκε σκληρά από τις θρησκευτικές αρχές.

Τα πρώτα ιστορικά χρονικά που γράφτηκαν στα γαλλικά είναι ιστορίες των Σταυροφοριών, που χρονολογούνται από τον 12ο αιώνα. Μερικές από αυτές τις ιστορίες, όπως αυτές του Ζουανβίλ που απεικονίζουν τη ζωή του Αγίου Λουδοβίκου, έχουν επίσης ένα ηθικό σκοπό και εξιδανικεύουν μερικά από τα γεγονότα. Στη συνέχεια, τον Εκατονταετή πόλεμο (1337–1453) τον αφηγήθηκε ο Ζαν Φρουασάρ (1337-1410;) σε δύο βιβλία, τα Χρονικά.

Μετά τον Εκατονταετή πόλεμο, το έργο του ποιητή Φρανσουά Βιγιόν (1431-1463;), εκφράζει μια εξέγερση ενάντια στις αδικίες της εποχής του.

Το ερώτημα του συγγραφέα

Η μεσαιωνική λογοτεχνία είναι ως επί το πλείστον ανώνυμη, υπάρχουν, ωστόσο, διάφοροι τύποι ανωνυμίας. Ακόμη κι αν δεν υπάρχει το όνομα του συγγραφέα, αυτός μπορεί να δώσει στοιχεία ώστε να αποκρυπτογραφηθεί το όνομα του, για παράδειγμα μέσα από ένα αίνιγμα. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για τον ανώνυμο συγγραφέα να εμφανιστεί, όπως η χρήση του πρώτου ή τρίτου προσώπου στην αφήγηση, η τοποθέτηση λογοπαιγνίου που περιέχει το όνομά του στον πρόλογο ή τον επίλογο, η παράθεση καταλόγου άλλων έργων του, η εμφάνισή του σε ένα χαρακτήρα του έργου. Η ανωνυμία οφείλεται συνεπώς, είτε σε κάποιο ηθικό λόγο οποιουδήποτε είδους, είτε στην ταπεινότητα που ήταν πολύ σημαντική έννοια κατά τον Μεσαίωνα, ή σε παιγνιώδη διάθεση.

Από ένα χειρόγραφο σε άλλο, το έργο μπορεί να αλλάξει, επειδή δεν υπάρχει καμία πατρότητα, αυτό είναι συχνό φαινόμενο στα ποιήματα των τροβαδούρων. Είναι δε συχνά ένα σημάδι ότι ο γραφέας αλλάζει την απόδοση πιστεύοντας ότι αναγνώρισε το στυλ κάποιου άλλου.

Συχνά, στην αρχή ενός χειρόγραφου υπάρχει μια «βιογραφία» του συγγραφέα, γραμμένη από κάποιον άλλο, το πρόβλημα είναι ότι αυτή η βιογραφία αντλεί πληροφορίες από το λυρικό κομμάτι, σαν να ήταν το φανταστικό διήγημα μια αφηγηματική βιογραφία. Γενικά, αυτές οι βιογραφίες είναι, λανθασμένες.

Η έννοια της ταπεινοφροσύνης είναι πολύ σημαντική επίσης για να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται ορισμένοι συγγραφείς στα έργα τους, γεγονός που εξηγεί γιατί πολλοί συγγραφείς εμφανίζονται σαν τυφλοί (η όραση είναι η ευγενέστερη αίσθηση), άσχημοι (όπως ο Σωκράτης ή ο Αίσωπος), ανάπηροι, λεπροί, τραυλοί, καμπούρηδες...

Το επικό άσμα

Τα επικά άσματα (les chansons de geste) είναι μακροσκελή ποιήματα με χιλιάδες στίχους, που μεταφέρουν συχνά προφορικές παραδόσεις και που προορίζονται να τραγουδηθούν με συνοδεία μουσικής στο κοινό. Η λέξη «geste» σημαίνει εδώ πολεμικά κατορθώματα, άρα είναι τραγούδια ανδραγαθημάτων. Διηγούνται σε επική μορφή, συνδυάζοντας μύθους, ιστορικά γεγονότα και πολεμικά κατορθώματα του παρελθόντος με έντονο το υπερφυσικό και μαγικό στοιχείο, και συγχρόνως αναδεικνύουν τα ιδανικά της ιπποσύνης. Το παλαιότερο και το πιο διάσημο είναι το Άσμα του Ρολάνδου που γράφτηκε τον 11ο αιώνα και είναι το σπουδαιότερο εθνικό έπος της Γαλλίας. Αφηγείται, εξιδανικεύοντάς τα, τα κατορθώματα του στρατού του Καρλομάγνου, τις μάχες του εναντίον των Σαρακηνών και τον θάνατο του Ρολάνδου από προδοσία.

Τα επικά άσματα από τον 11ο έως τον 13ο αιώνα είναι στην πλειοψηφία τους γραμμένα στη γλώσσα του οïλ, τη διάλεκτο της βόρειας Γαλλίας. Στην εποχή τους θεωρούνταν αληθινές ιστορίες και όχι μυθοπλασία. Ο ήρωας ήταν ένας ιππότης που ενσάρκωνε την εντιμότητα, τη γενναιότητα, τη συνέπεια, τον σεβασμό προς τη γυναίκα, την προστασία των αδυνάτων, δηλαδή τις αξίες της ιπποσύνης, το φεουδαρχικό ιδανικό και, φυσικά, την ακλόνητη πίστη στον Θεό.

Παρόλο που ήταν η εποχή των Σταυροφοριών και αφθονούσαν οι σύγχρονες περιπέτειες, έβρισκαν ωστόσο ευχαρίστηση να θυμούνται τα παλιά, νοσταλγούσαν τον Καρλομάγνο, ακόμη και τον Μέγα Αλέξανδρο. Σε πολλές περιπτώσεις οι καλόγεροι προμήθευαν τα ιστορικά στοιχεία και ο κάθε τροβαδούρος έκανε τις δικές του παραλλαγές. Υπήρξε βαθιά η επήρεια που είχαν πάνω στα ήθη αυτά τα άσματα που επαναλαμβάνονταν παντού και αποτυπώνονταν στη μνήμη με τον ρυθμό και την ομοιοκαταληξία τους και συνέβαλαν στη διαμόρφωση της γαλλικής ψυχής.

Ένα χαρακτηριστικό του επικού άσματος είναι ότι για αιώνες διατήρησε ζωντανή στη μνήμη του κοινού την ιπποτική παράδοση ως πολιτιστική αξία.

Έχουν ομαδοποιηθεί σε τέσσερις κύριους κύκλους : τον κύκλο του Καρλομάγνου, τον κύκλο του Γουλιέλμου της Οράγγης, τον κύκλο του Ντουν της Μαγεντίας και τον κύκλο των τεσσάρων γιων Αιμόν.

Ο κύκλος του Καρλομάγνου

Η μάχη του Ρονσεβώ (778) και ο θάνατος του Ρολάνδου, μινιατούρα από τα «Τα Μεγάλα Χρονικά της Γαλλίας του Καρόλου Ε'», περίπου 1370-1375

Αυτός ο κύκλος, που ονομάζεται επίσης κύκλος του βασιλιά, κυριαρχείται από τον χαρακτήρα του Καρλομάγνου και συγκεντρώνει τριάντα έργα που μας επιτρέπουν να ανακατασκευάσουμε μια ποιητική ιστορία της ζωής του. Εξιστορούνται τα κατορθώματα, οι κακουχίες, οι νίκες του και συγκεντρώνει γύρω του ήρωες που οι χαρακτήρες τους είναι άλλοτε ιστορικοί και άλλοτε μυθικοί.

Κατάταξη των έργων που αναφέρονται στον Καρλομάγνο :

• Νεανικά χρόνια : Μπέρθα η Μεγαλοπόδαρη, αναφέρεται στη μητέρα του βασιλιά - Mαινέ
• Η ευσέβεια, οι πόλεμοι : Το Προσκύνημα του Καρλομάγνου, εξιστορεί τις περιπέτειες του Καρλομάγνου και των συντρόφων του ιπποτών, όταν πήγε προσκυνητής στην Κωνσταντινούπολη και τα Ιεροσόλυμα.
  • Οι αγώνες κατά των Σαρακηνών : Το Άσμα του Ρολάνδου, το παλαιότερο επικό άσμα, - Ασπρεμόν - Φιερμπρά - Oτινέλ - Γκι της Βουργουνδίας
  • Οι αγώνες κατά των Σαξόνων : Σαισν, του Ζαν Μποντέλ.
• Οι απόγονοι, η παρακμή : Υόν του Μπορντώ, με έντονο το φανταστικό στοιχείο και θέμα την ιστορία ενός κατατρεγμένου παιδιού που ύστερα από πολλές περιπέτειες καταφέρνει να επανακτήσει τη χαμένη κληρονομιά του - Η Στέψη του Λουδοβίκου.

Ο κύκλος του Γουλιέλμου της Οράγγης

Αυτός ο κύκλος, που ονομάζεται επίσης Κύκλος του Γκαρέν ντε Μονγκλάν, περιέχει περίπου είκοσι πέντε ποιήματα που αναφέρονται στον μυθικό χαρακτήρα του Γουλιέλμου της Οράγγης, δισέγγονο του Γκαρέν ντε Μονγκλάν.

Ο Γουλιέλμος είναι λογοτεχνική ενσάρκωση του Γουλιέλμου της Ζελόν (Γκιλέμ στα Οξιτανικά), Φράγκου ευγενή, εξάδελφου του Καρλομάγνου και κόμη της Τουλούζης. Ήταν επίσης σύμβουλος του γιου του Καρλομάγνου και βασιλιά της Ακουιτανίας από το 781 Λουδοβίκου του Ευσεβούς. Ο Γουλιέλμος αφού κατέκτησε τη Βαρκελώνη το 801 τοποθετήθηκε επί κεφαλής της Ισπανικής Μαρκιωνίας, και το 804 ίδρυσε ένα μοναστήρι, τη μονή του Αγίου Γκιλέμ, όπου αποσύρθηκε το 806 και πέθανε το 812. Αγιοποιήθηκε τον 11ο αιώνα με το όνομα του αγίου Γκιλέμ (saint-Guilhèm).

Μύθοι και τροβαδούροι του αποδίδουν διάφορα ονόματα και συγγενείς :

• ονόματα : Γουλιέλμος Φιερμπρά, με τη Μικρή Μύτη (γιατί η μύτη του ήταν αποκομμένη), της Ναρβόνης, της Οράγγης.
• οι συγγενείς: προ-παππούς : Γκαρέν ντε Μονγκλάν - Παππούς : Ernand της Beaulande, Θείος : Ζιράρ της Βιέννης, - Πατέρας : Αιμερί της Ναρμπόν, η γυναίκα του είναι σαρακηνή που έγινε Χριστιανή με το όνομα Γκιμπούρκ. Έχει πέντε αδερφές, συμπεριλαμβανομένης της Μπλανσφλέρ, συζύγου του βασιλιά Λουδοβίκου και έξι αδερφούς.

Η δράση των ασμάτων αυτού του κύκλου διαδραματίζεται κυρίως στην περιοχή του Λανγκεντόκ και της Προβηγκίας.

Κατάταξη των κύριων ασμάτων κατά ημερομηνία σύνθεσης

• 12ος αιώνας: Το άσμα του Γουλιέλμου, το κάρο της Νιμ, η κατάληψη της Οράγγης, ο μοναχικός βίος του Γουλιέλμου, Αλισκάν
• 13ος αιώνας : Aιμερί της Ναρμπόν, Ζιράρ της Βιέννης.

Ο κύκλος του Ντουν της Μαγεντίας

Εδώ, το κεντρικό θέμα δεν είναι ένας κεντρικός ήρωας αλλά η φεουδαλική διαμάχη, οι πολεμικές συγκρούσεις των φεουδαρχών είτε μεταξύ τους είτε εναντίον του βασιλιά. Μερικά από αυτά χαρακτηρίζονται "επαναστατικά άσματα". Ο κύκλος αυτός περιλαμβάνει εξήντα άσματα.

Μερικά από τα έργα : Γκορμόν και Ιζεμπάρ (ή ο θάνατος του βασιλιά Γκορμόν) (12ος αιώνας) - Ζιρλαρ του Ρουσιγιόν (12ος αιώνας) - Γκαρέν της Λωρραίνης (13ος αιώνας) - Ραούλ του Γκαμπραί (12ος αιώνας) - Ρενώ του Μοντωμπάν (13ος αιώνας)

Ο κύκλος των τεσσάρων γιων Αιμόν

Αυτή η θρυλική και ηρωική εποποιία αντλεί το όνομά της από τέσσερις ιππότες, τον Ρενώ, τον Ααλάρ, τον Ριχάρδο και τον Γκισάρ, γιούς του κόμη Αιμόν της Δορδόνης. Ο Ρενώ του Μοντωμπάν είναι ο κύριος πρωταγωνιστής, μαζί με τον μάγο Μωζίς, το μαγικό άλογο Μπαγιάρ και τον βασιλιά Καρλομάγνο. Η ιστορία αφηγείται τη σύγκρουση ανάμεσα στους γιους του Αιμόν, υποτελείς του βασιλιά Καρλομάγνου, με τον ίδιο τον βασιλιά. Ο Ρενώ σκότωσε τον Μπερτολαί, τον αγαπημένο ανιψιό του Καρλομάγνου και ο αυτοκράτορας των Φράγκων κατεδάφισε το οχυρό τους του Μοντεσόρ, στις Αρδέννες. Τους ακολούθησε έπειτα στη Γασκώνη, όπου έγιναν αυτοί κατείχαν το κάστρο του Μοντωμπάν, καταφεύγοντας συχνά στην προδοσία, ενώ οι γιοι Αιμόν παρέμεναν έντιμοι. Ο Ρολάνδος και οι σύμβουλοι του Καρλομάγνου τελικά τον έπεισαν να διαπραγματευτεί την ειρήνη. Ο Καρλομάγνος απαίτησε να του παραδοθεί το άλογο Μπαγιάρ και ο Ρενώ να πάει προσκυνητής σε ένα άγιο χώρο.

Ένα τυπωμένο αντίγραφο της ιστορίας από τους Τέσσερις γιους του Αιμόν, που αποδίδεται στον Huon de Villeneuve, 1497.

Αρχικά ήταν ένα επικό άσμα. Η ιστορία του έχει υποστεί αρκετές αλλαγές από τον 13ο αιώνα ως τις μέρες μας. Το παλαιότερο χειρόγραφο των Τεσσάρων γιων του Αιμόν, που ονομάζεται επίσης Άσμα του Ρενώ του Μοντωμπάν, ίσως προέρχεται από την περιοχή των Αρδενών. Αυτό το ποίημα, το χειρόγραφο " La Vallière ", αποτελείται από 18 500 αλεξανδρινούς στίχους. Πιο σκοτεινή και περιεκτική από τις επόμενες παραλλαγές, διατηρείται στη βιβλιοθήκη Μπόντλιαν στην Οξφόρδη. Το χειρόγραφο La Vallière χρονολογείται από τα τέλη του 12ου αιώνα ή το αργότερο τα μέσα του 13ου αιώνα. Κυκλοφορούσε δε από στόμα σε στόμα πριν από την καταγραφή του.

Έχουν διασωθεί δώδεκα μεσαιωνικές χειρόγραφες παραλλαγές σε στίχους . Αν και όλες διηγούνται πάνω-κάτω την ίδια ιστορία, τα χειρόγραφα αυτά προφανώς προέρχονται από διαφορετικούς συγγραφείς και έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, αναμφίβολα επειδή "πολλές γενιές τροβαδούρων" συνέβαλαν στη σύνταξή τους. Είναι συχνά ημιτελή, κανένα δεν είναι ακριβές αντίγραφο κάποιου άλλου. Φαίνεται να έχουν χάσει τις αρχικές λογοτεχνικές αρετές τους, καθώς αποτελούνται από ετερογενή στοιχεία διαφορετικών συγγραφέων σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Τα περισσότερα χρονολογούνται από τον 13ο αιώνα. Όλα είναι ανώνυμα, εκτός από το μυθιστόρημα η Ιστορία των τεσσάρων γιων του Αιμόν που αποδίδεται στον Υόν ντε Βιλνέβ. Οι πρώτες γαλλικές παραλλαγές σε πεζό εμφανίζονται στο τέλος του 13ου αιώνα. Ο Ζαν Φρουασάρ, μεταξύ άλλων, συνεχίζει την ιστορία από τους γιους Αιμόν στα Χρονικά του. Η ιστορία ήταν γνωστή σε όλη τη μεσαιωνική Ευρώπη.

Στον κύκλο των τεσσάρων γιων Αιμόν κατατάσσονται επίσης το Άσμα του Μωζίς ντ'Αιγκρεμόν, ο Βιβιάν της Μονμπάν και Ο Θάνατος του Μωζίς.

Η μυθιστορία (le roman)

Ο θάνατος του Τριστάνου και της Ιζόλδης, μικρογραφία περίπου 1475

Στη Γαλλία του 12ου αιώνα γεννήθηκε ένα νέο αφηγηματικό είδος, η μυθιστορία. Γράφτηκε στη ρομανική γλώσσα και γι'αυτό ονομάστηκε ρομάν, από εδώ προέρχεται ο όρος μυθιστόρημα (ρομάν) στα γαλλικά. Τα πρώτα έργα ήταν γραμμένα σε οκτασύλλαβο στίχο και τα μεταγενέστερα σε πεζό. Ήταν μυθοπλαστικές αφηγήσεις που περιέγραφαν φανταστικές ιστορίες για να ψυχαγωγήσουν και να καταπλήξουν το κοινό και σε αντίθεση με το έπος δεν είχαν διδακτικό ή ηθικό σκοπό. Οι ερωτικές, ιπποτικές και περιπετειώδεις μυθιστορίες ήταν κατά κανόνα δημιουργήματα επαγγελματιών συγγραφέων που είχαν μελετήσει γραμματική, ρητορική και λογική και έγραφαν για να διασκεδάσουν τους αριστοκράτες πάτρωνές τους. Απεικόνιζαν τις αρχές της εποχής, τις αυλικές αξίες: τη δύναμη, τη λατρεία, τη γενναιοδωρία και την κομψότητα. Στις μυθιστορίες συνεχίζονται τα ανδραγαθήματα των ιπποτών του επικού άσματος, τώρα όμως έχουν σκοπό να ευχαριστήσουν τη «Δέσποινα των λογισμών» του ιππότη, την αγαπημένη του.

Η εξέλιξη της μυθιστορίας

Οι φιλόσοφοι και οι θεολόγοι έγραφαν στα λατινικά αλλά από τον 11ο ήδη αιώνα η λαϊκή λατινική γλώσσα είχε το προβάδισμα. Κατά τον 12ο αιώνα η επικράτηση της ρομανικής γλώσσας (ρομάν) επέτρεψε σε ανθρώπους που δεν γνώριζαν λατινικά να γράψουν και έτσι άρχισε να αναπτύσσεται ένα νέο λογοτεχνικό είδος, η μυθιστορία. Ο όρος romanz, που αρχικά σήμαινε τη "λαϊκή γλώσσα" (lingua romana) σε αντιδιαστολή προς τη λατινική γλώσσα, χρησιμοποιήθηκε γύρω στα 1140 για τις μεταφράσεις ή διασκευές σε λαϊκή γλώσσα λατινικών έργων και για συγγραφή νέων.

Η μυθιστορία αντιτίθεται στο επικό άσμα στο ότι είναι η διήγηση μιας περιπέτειας περισσότερο ή λιγότερο φανταστικής ενώ το επικό άσμα έχει πάντα - ή ισχυρίζεται ότι έχει - μια ιστορική βάση.

Από παράδοση οι μυθιστορίες κατατάσσονταν σε τρεις μεγάλους κύκλους, ανάλογα με το θέμα τους.

• Όσες πραγματεύονταν "θεματικό υλικό της Βρετανίας" αφηγούνται τα μυθικά κατορθώματα των ιπποτών του βασιλιά Αρθούρου ( Αρθουριανός κύκλος).

• Όσες πραγματεύονταν "θεματικό υλικό της Ρώμης" οι γνωστές ως Μυθιστορίες της Αρχαιότητας (romans d'antiquité) μιλούσαν για τον Μεγαλέξανδρο, για τον Αινεία, για τους θρύλους των Θηβών και της Τροίας.

• Οι μυθιστορίες περιπέτειας (romans d'aventure) περιέχουν ποικιλία θεμάτων και έχει να επιδείξει λαμπρά δείγματα του είδους.

Αρθουριανός κύκλος - Θεματικό υλικό της Βρετανίας

Αυτές οι μυθιστορίες έχουν τις ρίζες τους στις κέλτικες παραδόσεις για τον βασιλιά Αρθούρο και τους ιππότες του. Με την ιστορία των βασιλέων της Βρετανίας του Τζέφρυ του Μόνμαουθ διασκευασμένη σε γαλλικό έμμετρο λόγο από τον Γουέις, αποκαλύφθηκε στους συγγραφείς μυθιστοριών ένας νέος φανταστικός κόσμος, αυτός της αυλής του βασιλιά Αρθούρου και της Βρετανίας. Εδώ συναντάμε τους μύθους του Άγιου Δισκοπότηρου (Graal) που είναι το σκεύος στο οποίο ο Ιωσήφ της Αριμαθαίας συνέλεξε το αίμα του Χριστού. Οι ιστορίες, που αποτελούν τον αρθρουριανό κύκλο εμφανίζονται στη Γαλλία τον 12ο αιώνα με τη μορφή ύμνων, από τους οποίους οι γνωστοί είναι αυτοί της Μαρίας της Γαλλίας (Marie de France,1160-1210).

• Οι ύμνοι της Μαρίας της Γαλλίας (1160-1210), Γαλλίδας ποιήτριας που είχε ζήσει και στην Αγγλία. Έχουν διασωθεί δεκαπέντε έργα της.
• Τριστάνος και Ιζόλδη, έργο του οποίου υπάρχουν δύο διαφορετικές παραλλαγές : το έργο του Μπερούλ, που γράφτηκε γύρω στα 1150 και αυτό του Τόμας από την Αγγλία, που γράφτηκε γύρω στα 1170. Συγκαταλέγονται στα αριστουργήματα του Μεσαίωνα.
• Ο Κρετιέν ντε Τρουά (1135 ;-1190 ;), ο συγγραφέας του Ερέκ και Ενίντ, που διηγείται τον γάμο ενός άρχοντα και μιας φτωχής κοπέλας (περίπου 1165), του Κλίγη (περίπου 1170), που αναφέρεται στην ερωτική περιπέτεια ενός νεαρού ιππότη και της αυτοκράτειρας του Βυζαντίου, του Υβαίν ή ο Ιππότης με το λιοντάρι (περίπου 1170), του Λάνσελοτ ή ο Ιππότης με το κάρο (π. 1175), και του Πάρσιφαλ ή ο θρύλος του Αγίου Δισκοπότηρου ( περίπου 1175). Ο Κρετιέν ντε Τρουά είναι αναμφίβολα ο πρώτος συγγραφέας της γαλλικής λογοτεχνίας. Οι μυθιστορίες του είναι χαρακτηριστικές αυτού του λογοτεχνικού είδους.

Οι μυθιστορίες της Αρχαιότητας - Θεματικό υλικό της Ρώμης

Αυτά τα έργα είναι εμπνευσμένα από την Αρχαία εποχή και γράφτηκαν από κληρικούς που αντέγραψαν, σχολίασαν και προσάρμοσαν έργα της ελληνικής και λατινικής γραμματείας : η μυθιστορία του Αλέξανδρου (περ. 1150), η μυθιστορία των Θηβών (περ. 1150), η μυθιστορία του Αινεία (περ. 1160), η μυθιστορία της Τροίας (περ. 1165) του Μπενουά ντε Σαιντ-Μωρ, η μυθιστορία του Ιούλιου Καίσαρα (περ. 1250).

Οι μυθιστορίες περιπέτειας από τον 12ο έως τον 15ο αιώνα

Δεν αντλούν τα θέματά τους και τους ήρωες τους από τη Βρετανία, οι πηγές τους είναι πιο ποικίλες και συχνά βυζαντινές.

• Η μυθιστορία των επτά σοφών - Φλουάρ και Μπλανσφλέρ, που αναφερόταν στον χωρισμό και ξανασμίξιμο δύο ερωτευμένων, διασκευάστηκε στο Βυζάντιο με τον τίτλο Φλώριος και Πλατζιαφλώρα και ήταν πολύ δημοφιλές σε όλη την Ευρώπη - Παρτονοπέας του Μπλουά - Η πυργοδέσποινα του Βερζί - Ζεάν ντε Παρί - Ζουφρουά του Πουατιέ
• Το Οκασέν και Νικολέτ, δεύτερο μισό του 12ου αιώνα, μικρό μυθιστόρημα που γράφτηκε μισό σε στίχους και μισό σε πεζό, μοναδικό στο είδος του (chantefable).
• Το Μυθιστόρημα της Σιωπής

• H μυθιστορία του Πέρσεφορεστ (1317-1340) του Αλεξάνδρου του μεγάλου, άμεσου προγόνου του βασιλιά Αρθούρου, και ιδρυτή της Στρογγυλής τραπέζης, είδος χρονικού της Μεγάλης Βρετανίας.
• Ιωάννης του Αράς, στο Βιβλίο του Μελουζίν (1392), αφηγείται την αληθινή ιστορία για το μεγαλείο και την παρακμή της οικογένειας των Λουζινιάν, στην Κύπρο.
• Αντουάν ντε λα Σαλ, στο Ζεάν ντε Σαιντρέ (1456), ασχολείται με το τέλος του ιπποτικού πνεύματος.

Ηθικοδιδακτική και σατιρική λογοτεχνία

Ενώ στις βασιλικές αυλές και στους πύργους οι αβροί τρόποι προετοίμαζαν έναν πολιτισμό αριστοκρατικό, που θα φτάσει στο ζενίθ του τον 17ο αιώνα, αστοί και κληρικοί έγραφαν και αυτοί στίχους σε ύφος όμως μάλλον σκωπτικό. Ο ποιητής που διασκέδαζε τον λαό ήταν αυτός που κορόιδευε τις γυναίκες και τις αξιώσεις τους, τον ιππότη και την ανωτερότητά του, που συχνά ήταν περιφρονητική, ακόμη και την εκκλησία. Έτσι είδε το φως μια λογοτεχνία που ήταν ηθικοδιδακτική, μια σάτιρα ισοπεδωτική, σε αντίθεση με το επικό άσμα και το αυλικές μυθιστορίες.

Η αλληγορία

Δείτε επίσης: Αλληγορία

Ένα από τα πιο δημοφιλή ποιήματα του Μεσαίωνα είναι η Μυθιστορία του Ρόδου, που αποτελείται από δύο μέρη, το πρώτο (περ. 1230) γραμμένο από τον Γκιγιώμ ντε Λορίς (Guillaume de Lorris) και το δεύτερο, η συνέχεια (περ. 1275), του Ζαν ντε Μεν (Jean de Meung). Το πρώτο τμήμα είναι ένας ύμνος στον έρωτα, μια αλληγορία ενός συναρπαστικού ονείρου, όπου μία κοπέλα, την οποία συμβολίζει ένα μπουμπούκι ρόδου, πολιορκείται ερωτικά μέσα σε έναν κήπο, που αναπαριστά την αυλική κοινωνία. Η συνέχεια που έγραψε ο Ζαν ντε Μεν διαφέρει ουσιαστικά, καθώς ο συγγραφέας έγραψε από τη σκοπιά του αστού και ξεπέρασε τον αρχικό αυλικό κώδικα. Ενώ λοιπόν στο πρώτο μέρος περιέχεται "ολόκληρη η τέχνη του έρωτα", το δεύτερο μέρος είναι σατιρικό και διδακτικό και περιέχει αποσπάσματα καυστικής σάτιρας, ανάμεικτα με επιχειρήματα κοινωνικής κριτικής. Και τα δύο όμως έχουν χαρακτήρα διδακτικό. Το πρώτο είναι αυλικός ερωτικός κώδικας, το δε δεύτερο, ένα σύνολο ηθικών, κοινωνικών και φιλοσοφικών ιδεών του συγγραφέα.

Ο Ρενέ του Ανζού, Ο Βασιλιάς Ρενέ (1409-1480), έγραψε επίσης μια αλληγορική ιστορία, Το Βιβλίο της ερωτευμένης καρδιάς(1457), μισό σε πεζό λόγο και μισό σε στίχους, μια ιπποτική ερωτική διήγηση.

Η διδακτική λογοτεχνία

Από τον 12ο αιώνα εμφανίστηκαν έργα σε στίχο ή σε πεζό λόγο με ηθικοδιδακτικό περιεχόμενο και μεγάλη απήχηση στο κοινό:

• Μύθοι με ζώα του Guillaume Le Clerc de Normandie (περ. 1210).
• Λόγια : Λόγια από τους δρόμους του Παρισιού, Λόγια της μονής, κ.λπ.
• Το Βιβλίο για την εκπαίδευση των θυγατέρων του ιππότη του La Tour Landry
• Το Tacuinum Sanitatis, μια ιατρική πραγματεία
• Τα Περιεχόμενα του τραπεζιού, σύντομο κείμενο σε στίχους για τους καλούς τρόπους τραπέζι, για να την εκπαίδευση των παιδιών (15ος αιώνας).

Η αστική και σατιρική λογοτεχνία 

Μυθιστόρημα της αλεπούς, Παρίσι

Η αστική και σατιρική λογοτεχνία έρχεται σε αντίθεση με το φεουδαλικό, ιπποτικό ή αυλικό πνεύμα, αντιπαραθέτοντας τη σάτιρα, την παρωδία και το χιούμορ και ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στον απλό λαό.

• Τα Iσοπέ, από τα οποία το πιο γνωστό είναι αυτό της Μαρίας της Γαλλίας (1160-1210)
• Το Μυθιστόρημα της αλεπούς (τέλη του 12ου αιώνα.), μια σειρά ευτράπελων ιστοριών που παρωδούσαν τα επικά άσματα και τις ιπποτικές μυθιστορίες και όπου τα ζώα υποκαθιστούν τις αρχόντισσες και τους ήρωες.
• Τα έμμετρα παραμύθια (Fabliaux, από την παλαιά γαλλική λέξη fable= μύθος)(13ος-14ος αιώνας). Ήταν μικρά αφηγηματικά ποιήματα γραμμένα για να ψυχαγωγήσουν. Περιέγραφαν καταστάσεις παρμένες από τη ζωή με τρόπο ρεαλιστικό και πολλά απ'αυτά προκαλούσαν γέλιο με το άσεμνο περιεχόμενο και τις βωμολοχίες τους.
• Τα έργα του Ρυτμπέφ

Η ποίηση

Πρώιμη λυρική ποίηση

Η λυρική ποίηση εμφανίστηκε κατά τον 12ο και 13ο αιώνα. Το χαρακτηριστικό της ήταν η έκφραση προσωπικών συναισθημάτων που απορρέουν από τον εξιδανικευμένο έρωτα. Ήταν έργο των τρουβέρων και των τροβαδούρων, που κινήθηκαν κυρίως γύρω από τις θεματικές της προσωπικής περιπέτειας, του «ευγενούς έρωτα» και της εξιδανίκευσης των σχέσεων. Συχνά ο ποιητής μιλά σε πρώτο πρόσωπο, υπονοώντας ότι τα συναισθήματα αυτά είναι δικά του.

Τα περισσότερα λυρικά ποιήματα είναι ανώνυμα, υπάρχουν όμως και μερικοί επώνυμοι δημιουργοί όπως ο Αντάμ ντε λα Αλ που στο έργο του περιλαμβάνονται και τα μουσικά παιχνίδια, τραγουδιστοί διάλογοι οι οποίοι σχολίαζαν ερωτικά επεισόδια.

Ο Παρισινός ποιητής του 13ου αιώνα Ρυτμπέφ, πολυμαθής, άνθρωπος των γραμμάτων, είναι ο τελευταίος τρουβέρος και πρώτος ποιητής των νεότερων χρόνων. Στο έργο του επέκρινε και σατίριζε τους μοναχούς. Με τους στίχους του έγινε η ηχώ της ανθρώπινης αδυναμίας, της αβεβαιότητας και της φτώχειας, σε αντιπαράθεση με τις αυλικές αξίες. 

14ος και 15ος αιώνας

Φρανσουά Βιγιόν

Οι αυλικοί ποιητές του 15ου αιώνα έχουν ως κοινό σημείο μια μεγάλη τυπική ελευθερία στη στιχουργία, το λεξιλόγιο και τη γραμματική. Στα μισά του 14ου αιώνα εμφανίστηκαν νέα είδη λυρικής ποίησης : τα ροντό, οι μπαλάντες, τα βιρελαί, οι ύμνοι, τα βασιλικά άσματα. Eπίσης, έργα σε ημιδραματική μορφή, όπως το ποιμενικό (pastourelle) και το τραγούδι της αυγής (aube).Οι κυριότεροι ποιητές αυτής της εποχής είναι

• ο Γκιγιώμ ντε Μασώ (1300-1377), ποιητής και συνθέτης. Ο Μασώ συνέβαλε να εξελιχθεί το μοτέτο αλλά και άλλες θρησκευτικές φόρμες όπως το ροντό και το βιρελαί. Έγραψε την πρώτη ολοκληρωμένη «Λειτουργία» που μας σώζεται.
• ο Εστάς Ντεσάν (περ. 1340 - 1405) έγραφε σε έμμετρο λόγο ερωτικές αλλά και διδακτικές μπαλάντες. Τα ποιήματά του είναι πολύτιμη πηγή πληροφοριών σχετικά με την πολιτική και κοινωνική ιστορία της εποχής του. Το πιο εκτεταμένο έργο του είναι Ο καθρέφτης του γάμου, μια καυστική σάτιρα προς τις γυναίκες. Έγραψε επίσης την πρώτη πραγματεία για τη γαλλική ποίηση αλλά και μύθους, μερικοί από τους οποίους ενέπνευσαν τον Ζαν ντε λα Φονταίν.
• Η Κριστίν ντε Πιζάν (1364 - 1430) έγραψε ποιήματα και κείμενα που την έκαναν γνωστή στην Ευρώπη ως μία σημαντική συγγραφέα της εποχής της. Η φήμη της της επέτρεψε να επεκταθεί και πέρα από τη βασιλική αυλή και να καθιερωθεί ως μία συγγραφέας που ασχολήθηκε με τη θέση των γυναικών στην κοινωνία, υπέρμαχος της ισότητας στην εκπαίδευση.
• ο Κάρολος της Ορλεάνης (1394-1465), δούκας της Ορλεάνης. Υπήρξε διάσημος ποιητής της εποχής του και έγραψε περισσότερα από πεντακόσια ποιήματα, τα περισσότερα από τα οποία κατά τη διάρκεια της 25ετούς αιχμαλωσίας του στην Αγγλία. Τα ποιήματά του διακατέχονται από έντονο αίσθημα μελαγχολίας.

• ο Φρανσουά Βιγιόν (1431 - εξαφανίστηκε το 1463), η μεγαλύτερη φυσιογνωμία στην ύστερη μεσαιωνική λογοτεχνία της Γαλλίας. Τα έργα του η Διαθήκη (Le Testament) και η Μικρή διαθήκη (Le Petit Testament) είναι τα πιο σημαντικά της παλαιάς γαλλικής λογοτεχνίας. Ορφανός ευγενούς καταγωγής και καλός μαθητής, στη συνέχεια καταδικάστηκε για ληστεία και φόνο. Το έργο του, λόγιο και λαϊκό συγχρόνως, αντανακλά την εποχή του. Ήταν ένας λόγιος που έκανε ζωή αλήτη. Θεωρείται ο πρώτος «καταραμένος ποιητής». Ο Βιγιόν σηματοδοτεί τη μετάβαση της Γαλλίας από τον Μεσαίωνα στην Αναγέννηση.

Το θέατρο

Μετά την πτώση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και την επικράτηση του Χριστιανισμού το οργανωμένο θέατρο απαγορεύτηκε, ως τέχνη ταπεινή που δεν εξυπηρετούσε κανένα σκοπό. Πολύ πριν κάνει την επανεμφάνισή του τον 10ο αιώνα, επιβίωσαν μόνο κάποιοι συνεχιστές της ρωμαϊκής μιμικής παράδοσης, δηλαδή τραγουδιστές, μίμοι, ακροβάτες, χορευτές, σαλτιμπάγκοι και ταχυδακτυλουργοί.

Τα παλαιότερα μεσαιωνικά θεατρικά έργα είχαν θρησκευτικό περιεχόμενο. Τα Λειτουργικά δράματα εξελίχθηκαν στα ονομαζόμενα Μυστήρια και αντλούσαν το θέμα τους από την Αγία Γραφή σε αντίθεση με τα Θαύματα, που βασίζονταν στους βίους των αγίων. Σταδιακά αναπτύχθηκαν και άλλα είδη θεατρικής δραστηριότητας, ψυχαγωγικά, όπως η φάρσα που είχε καθαρά κοσμικό χαρακτήρα.

Το πρώτο χειρόγραφο θεατρικού έργου στη Γαλλία χρονολογείται από το δεύτερο μισό του 12ου αιώνα. Είναι Το έργο του Αδάμ που έχει χαρακτήρα θρησκευτικό και κοινωνικό.

Το Λειτουργικό δράμα, τα Μυστήρια, τα Θαύματα και οι Ηθικές αλληγορίες

Heures d'Étienne Chevalier μινιατούρα του Ζαν Φουκέ, Μουσείο Κοντέ, 15ος αιώνας. Οι θεατές παρακολουθούν ένα Μυστήριο αφιερωμένο στη μάρτυρα αγία Απολίνα.

Μετά από αιώνες ανυπαρξίας το θέατρο αναβίωσε στον Μεσαίωνα μέσα από τη λειτουργία της Εκκλησίας. Ήδη από τον 10ο αιώνα παρουσιάζονταν δραματοποιημένα ορισμένα μέρη των λειτουργιών του Πάσχα και των Χριστουγέννων, το λειτουργικό δράμα. Καθώς αυτές οι σύντομες αναπαραστάσεις αυξάνονταν, δημιουργήθηκαν στα πλαϊνά του εσωτερικού των εκκλησιών μικρές σκηνές, όπου παρουσιάζονταν τα δράματα, σύμφωνα με το χριστιανικό εορτολόγιο. Σκοπός της δραματοποίησης ήταν να μεταδώσει πιο παραστατικά στον αμόρφωτο λαό το βαθύτερο νόημα των γεγονότων που γιορτάζονταν τελετουργικά με τη Λειτουργία. Τα κείμενα ήταν τα λατινικά. Μερικά από τα σωζόμενα λειτουργικά δράματα είναι Οι μωρές Παρθένες - οι Προφήτες του Χριστού - Το Δράμα του Αδάμ - Το έργο της Αναστάσεως.

Τα λειτουργικά δράματα από τον 13ο αιώνα άρχισαν να παίζονται στα προαύλια των εκκλησιών και τέλος, στις πλατείες. Επικράτησε η καθομιλουμένη, οι διάλογοι αντικατέστησαν την αντιφωνική ψαλμωδία και απομακρύνθηκαν από τον λειτουργικό χαρακτήρα που είχαν αρχικά. Με αυτή τη μορφή έγιναν γνωστά ως Μυστήρια και πλέον οργανώνονταν από επαγγελματικές συντεχνίες. Τα εκκλησιαστικά άμφια αντικαταστάθηκαν από ρούχα της εποχής και τα σκηνικά έγιναν πιο ρεαλιστικά. Συγχρόνως, εξελίχθηκαν τα Θαύματα, έργα με αφήγηση της ζωής, των θαυμάτων και του μαρτυρίου αγίων. Σταδιακά, ανάμεσα στα θρησκευτικά έργα άρχισαν να παίζονται κωμικές φάρσες. Μερικά από τα πιο γνωστά Μυστήρια είναι Το Πάθος του Αρνούλ Γκρεμπάν, Το Πάθος του Ζαν Μισέλ, Το Μυστήριο του Αγίου Λουδοβίκου του Πιέρ Γκρενγκουάρ, Το Μυστήριο της Τροίας, του Ζακ Κερί. Και ορισμένα Θαύματα, όπως Το Θαύμα του Θεοφίλου του Ρυτμπέφ και Τα Θαύματα της Παναγίας.

Οι Ηθικές αλληγορίες είχαν αλληγορικό χαρακτήρα και πάντα διδακτικό σκοπό. Για διασκέδαση των θεατών συχνά παρεμβάλλονταν μια φάρσα.

Αντάμ ντε λα Αλ

Η Κωμωδία

Η κωμωδία εμφανίστηκε σαν θεατρικό είδος στην πόλη, ειδικά στο Αράς με την περίφημη Συντεχνία των σαλτιμπάγκων και αστών του Αράς, στην οποία ανήκε και ο Αντάμ ντε λα Αλ. Επτά θεατρικά έργα υπάρχουν από αυτή την εποχή. Δύο από αυτά είναι: Το Παιχνίδι της Φυλλωσιάς, το πρώτο σχετικά αξιόλογο κωμικό έργο με κοσμικό περιεχόμενο που έγραψε ο Αντάμ ντε λα Αλ το 1276, έργο σατιρικού χαρακτήρα, όπου ο συγγραφέας αναφέρεται σκωπτικά σε μέλη της οικογένειάς του, τους φίλους του και τους συμπολίτες του. Το Παιχνίδι του Ρομπέν και της Μαριόν επίσης του Αντάμ ντε λα Αλ.

Τα είδη της κωμωδίας που αναπτύχθηκαν τον Μεσαίωνα

• Η φάρσα, που είχε συνήθως για θέμα τη χωριάτικη κουτοπονηριά, τη φυγοπονία, τη σχέση ανάμεσα σε αφέντη και υπηρέτη, ή ανάμεσα σε συζύγους. Η Φάρσα του κυρ-δικηγόρου Πατελέν.
• Η μωρία, που ήταν κωμωδία παιγμένη από μωρούς που φορούσαν κοστούμια ταιριαστά με τους ρόλους τους, ήταν απροκάλυπτα σατυρική και τελικά έσβησε γιατί τη χρησιμοποιούσαν πολλές φορές σαν μέσο πολιτικής επίθεσης. Το έργο του πρίγκιπα των τρελών του Πιέρ Γκρενγκουάρ.
• Η διακωμώδηση των κηρυγμάτων, καυστική σάτιρα της Εκκλησίας.

Η Διδακτική λογοτεχνία : χρονικά, κήρυγμα

Χρονικά

Η κύρια μορφή ιστοριογραφίας στον Μεσαίωνα είναι τα χρονικά. Τα περισσότερα χρονικά γράφτηκαν σε μοναστήρια, το σημαντικότερο των οποίων ήταν το αβαείο του αγίου Διονυσίου στο Παρίσι. Στην αρχή γράφονταν αποκλειστικά στα λατινικά, όπως η Χρονογραφία του Φρεντεγκάριους (7ος-8ος αιώνας), τα Χρονικά του Μετς, που διηγούνται την ιστορία των Φράγκων από την ίδρυση του βασιλείου τους τον 5ο αιώνα ως το 904, τα Χρονικά του αγίου Μπερτίνου ή η συλλογή Μεγάλα Χρονικά της Γαλλίας του Συζέρ (αρχές 12ου αιώνα). Από τα τέλη του 12ου αιώνα οι χρονικογράφοι άρχισαν να χρησιμοποιούν την κοινή γλώσσα, τα παλαιά γαλλικά. Γράφτηκαν τότε, ανάμεσα σε άλλα, η Ιστορία του ιερού πολέμου του Αμβρόσιου του Εβρέ (τέλη 12ου αιώνα), που αναφέρεται στην Γ' Σταυροφορία, δύο Χρονογραφίες της Δ' Σταυροφορίας του Ροβέρτου ντε Κλαρί και του Γοδεφρείδου Βιλλεαρδουίνου, έργα μεγάλης ιστορικής αλλά και λογοτεχνικής αξίας, η Ιστορία του αγίου Λουδοβίκου (1309) του Ζουανβίλ και μεταφράστηκαν από τα λατινικά τα Μεγάλα Χρονικά της Γαλλίας, που η σύνταξή τους συνεχίστηκε ως την άνοδο στον θρόνο του Λουδοβίκου ΙΑ', το 1461.

Μερικοί από τους πιο γνωστούς χρονικογράφους είναι:

• ο Γοδεφρείδος Βιλλεαρδουίνος (1150-1213). Ήταν από τους κύριους χαρακτήρες της Δ' Σταυροφορίας και την απεικόνισε στο βιβλίο τουΧρονικό της κατάκτησης της Κωνσταντινούπολης.
• ο Ζαν ντε Ζουανβίλ (1224-1317). Έγραψε για τη ζωή του Λουδοβίκου Θ', του αγίου Λουδοβίκου. Τα λογοτεχνικά προσόντα αυτού του βιβλίου συνέβαλαν στη φήμη του: φυσικό ύφος, ειλικρίνεια, ακριβείς παρατηρήσεις.
• ο Ζαν Φρουασάρ (1333;-1401/1402). Τα Χρονικά του θεωρούνται από τις σημαντικότερες πηγές για τον φεουδαλικό Μεσαίωνα. Αναφέρονται στον Εκατονταετή πόλεμο.

• Ο Φιλίπ ντε Κομύν (1447-1511). Ο Κομύν εξέλιξε τη χρονογραφία σε πραγματική ιστοριογραφία καθώς δεν περιορίστηκε μόνο στην καταγραφή των γεγονότων αλλά έδωσε και τις αιτίες και αφορμές τους. Τα Απομνημονεύματά του εκτείνονται στα έτη 1464-1498 και περιγράφουν τις βασιλείες του Λουδοβίκου ΙΑ' και του Καρόλου Η'.
• Ο Φίλιππος της Νοβάρα (1250-1270). Στις Αναμνήσεις του αναφέρεται στις Σταυροφορίες που είχε πάρει μέρος.
• Η Κριστίν ντε Πιζάν (1400-1418) : Στο έργο της Το βιβλίο με τα γεγονότα και τα χρηστά ήθη του σοφού βασιλιά Καρόλου (1404) περιγράφει τη ζωή του Κάρολου Ε'.

Έμμετρα χρονικά

• Ρομπέρ Βας (1110-1174), Νορμανδός χρονικογράφος, έγραψε τη μυθιστορία του Βρούτου, μια μυθική ιστορία της Αγγλίας και τη Μυθιστορία του Ρόλλο, την εθνική εποποιία της Νορμανδίας, όπου διηγείται την ιστορία του δουκάτου της Νορμανδίας από την εποχή του Ρόλλο έως το 1106.
• Μπενουά ντε Σαιν-Μωρ (12ος αιώνας) Ήταν Νορμανδός ποιητής. Κύριο έργο του Το Χρονικό των δουκών της Νορμανδίας.

Το κήρυγμα

Στον Μεσαίωνα το κήρυγμα της Καθολικής λατρείας εξελίχθηκε σε λογοτεχνικό είδος, τα περισσότερα όμως κείμενα είναι στα λατινικά. Μερικοί από τους πιο ονομαστούς ιεροκήρυκες ήταν

• Ο Άγιος Μπέρναρντ (1091-1153), ο οποίος μας άφησε περίπου ογδόντα τέσσερα κηρύγματα στα γαλλικά, μεταφρασμένα από το λατινικό κείμενο.
• Ο Μωρίς ντε Σιλύ (; -1196), επίσκοπος του Παρισιού, ο οποίος μας άφησε μια συλλογή από κηρύγματα στα γαλλικά, που έγραφε ο ίδιος για τους ιερείς του.
• Ο Ζακ ντε Βιτρύ (; -1240), συγγραφέας πολλών ιστορικών και μυστικιστικών έργων, που έχει συγκεντρώσει πολλά κηρύγματα για να τα χρησιμοποιούν οι ιεροκήρυκες.

Δείτε επίσης

Γαλλική λογοτεχνία

• Γαλλική λογοτεχνία
• Γαλλική λογοτεχνία 16ου αιώνα
• Γαλλική λογοτεχνία 17ου αιώνα
• Γαλλική λογοτεχνία 18ου αιώνα
• Γαλλική λογοτεχνία 19ου αιώνα
• Γαλλική λογοτεχνία 20ού αιώνα

Λοιπά λήμματα

• Μεσαιωνική Αλχημεία
• Τάγμα των Κιστερκιανών
• Μεσαιωνική λογοτεχνία, μεσαιωνική Αναγέννηση, Καρολίγγεια Αναγέννηση, η Οθωνική Αναγέννηση
• Δράμα, λειτουργική
• Επικό άσμα
• Το Θέμα της Βρετανίας

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ο κύκλος του Γουλιέλμου της Οράγγης
• Λογοτεχνικοί ορισμοί
• Ιστορία της γαλλικής γλώσσας