Οθωνική Αναγέννηση

Ο δεύτερος "Σταυρός της Ματθίλδης" που δώρισε η Ματθίλδη του Έσσεν στο ομώνυμο αββαείο και θεωρείται χαρακτηριστικής τεχνοτροπίας της οθωνικής αναγέννησης.

Η Οθωνική Αναγέννηση ήταν μία εποχή άνθησης και προώθησης των τεχνών, των γραμμάτων και των επιστημών στην Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία που υποστηρίχθηκε από την Οθωνική Δυναστεία και κράτησε από το 936 μ.Χ. έως το 1002 μ.Χ.. Αποτελεί μέρος των λεγόμενων Μεσαιωνικών Αναγεννήσεων. Αντίθετα από την Καρολίγγεια Αναγέννηση (8ος-9ος αι.) που είχε προηγηθεί και που είχε στηριχθεί στην προώθηση του κλασικού και του πρώιμου χριστιανικού πολιτισμού, η Οθωνική Αναγέννηση επικεντρώθηκε στη προώθηση της σύγχρονης τέχνης της βόρειας και ανατολικής Ευρώπης.

Χαρακτηριστικά

Η Οθωνική Αναγέννηση ουσιαστικά ξεκίνησε με τον γάμο του Όθωνα Α΄ με την Αδελαΐδα της Βουργουνδίας το 951 μ.Χ. που οδήγησε στην ένωση των βασιλείων της Ιταλίας και της Γερμανίας και την μετέπειτα στέψη του ζευγαριού ως αυτοκράτορες της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Αυτό το γεγονός, αλλά και ο μετέπειτα γάμος του Όθωνα Β΄ με την Θεοφανώ του Βυζαντίου, έφεραν πιο κοντά την Δύση με το Βυζάντιο. Έτσι η δυναστεία των Οθωνιδών άρχισε να θεωρείται η πρώτη δυναστεία που βρέθηκε στον θρόνο της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ως διάδοχος της Καρολίγγειας δυναστείας και του Καρλομάγνου. Παρά το γεγονός ότι ο  10^ος αιώνας έχει χαρακτηρισθεί «σιδηρούς αιών» και «σκοτεινός αιώνας» οι ιστορικοί του 20^ου αιώνα έχουν καταλήξει στο ότι αυτοί οι χαρακτηρισμοί απέχουν πολύ από την πραγματικότητα. Οι Όθωνες, που είχαν αδράξει την ευκαιρία να ανέλθουν στην εξουσία μετά την πτώση της Καρολίγγειας δυναστείας, επιθυμούσαν να δημιουργήσουν μια αυτοκρατορική εικόνα που θα τους συνέδεε με τους Ρωμαίους αυτοκράτορες και του καρολίγγειους μονάρχες ως φυσικούς διαδόχους της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Αυτό είχε σαν συνέπεια να στραφούν προς την δημιουργία ενός πολιτισμικού προφίλ που συνδύαζε την κλασσική αρχαιότητα, το Βυζάντιο, τον Χριστιανισμό, αλλά και την σύγχρονη αγγλοσαξονική σκέψη. 

Η παιδεία άρχισε να απομακρύνεται από την γαλλική παράδοση που είχε επιβάλλει η Καρολίγγεια Αναγέννηση και άρχισε να στρέφεται περισσότερο προς την ιταλική. Στο trivium (γραμματική, λογική και ρητορική) που αποτελούσε μέχρι τότε τον πυρήνα της εκπαίδευσης προστέθηκε το quadrivium (αριθμητική, γεωμετρία, μουσική και αστρονομία) και ενώ η Βίβλος παρέμεινε στο κέντρο της εκπαίδευσης, οι κλασσικοί συγγραφείς διαβάζονταν χωρίς ενοχές και χωρίς να θεωρούνται ανταγωνιστικοί προς τον Χριστιανισμό. Ο μοναχισμός και η εκπαίδευση (που τότε συνδέονταν άμεσα) έλαβαν καινούρια πνοή καθώς μία σειρά από ισχυρές βασίλισσες και γενικά ευγενείς γυναίκες θεωρούσαν επιβεβλημένο αλλά και ενδεικτικό της δύναμής τους, της επιρροής τους και της κοινωνικής τους θέσης να συναγωνίζονται μεταξύ τους στην υποστήριξη και την χρηματοδότηση μοναστηριών που παρήγαγαν εκτενές και σημαντικό λογοτεχνικό και πολιτισμικό έργο. Αυτός ήταν και ο λόγος που ο  10^ος αιώνας χαρακτηρίστηκε από την ίδρυση πολλών μοναστηριών καθώς και από την στήριξη λογίων και καλλιτεχνών. Στην βορειοδυτική Γερμανία μία σειρά από μεγάλα αβαεία όπως εκείνα του Γκάντερσχαϊμ, του Έσσεν, του Κουέντλιμπεργκ και του Νορντχόσεν, αλλά και το Αβαείο του Κλυνύ που ίδρυσε ο Κόμης Γουίλιαμ (που ήταν γιος της Ντουόντα), υπό την ηγεσία πεφωτισμένων αβαϊσσών όπως η Ριτσμπούργκα του Νορτχόσεν, η Ματθίλδη του Έσσεν, η Χαθουμόδα και η Γερβέργη Β΄ του Γκάντερσχαϊμ υποστήριξαν την πνευματική ζωή και έγιναν "φυτώρια" για μία σειρά αντρών και γυναικών λογίων που ειδικεύθηκαν κατά κύριο λόγο στην ιστοριογραφία. Το παλάτι των Οθωνιδών ήταν γεμάτο διανόηση και καλλιτεχνία και υπό την χορηγία τους και την υποστήριξη τους άνθισαν πολλοί λόγιοι, ανάμεσα στους οποίους η πιο σημαντική και χαρακτηριστική φυσιογνωμία της Οθωνικής Αναγέννησης, η Ροσβίτα του Γκάντερσχάιμ.

Οι περισσότερες ηγουμένισσες, που κάποιες φορές ηγούνταν μεικτών αβαείων, τηρούσαν συνειδητά αρχεία των βασιλικών οικογενειών και θεωρούσαν τον εαυτό τους υπεύθυνο για  την ιστορική καταγραφή της ιστορίας των ηγεμόνων.  Ήταν εκείνες που ανέθεταν την συγγραφή ιστορικών και βιογραφικών έργων συχνά συμμετείχαν στην συγγραφή τους, τα προωθούσαν και τα μετέδιδαν γραπτά και προφορικά. Η εκπαίδευση αλλά και το έργο που παρήγαγαν αυτές οι γυναίκες και οι προστατευόμενοί τους δεν περιορίζονταν μόνο σε εκκλησιαστικά θέματα αλλά περιλάμβανε και αναλύσεις και εξηγήσεις κλασσικών συγγραφέων αλλά και απόκρυφα κείμενα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Ροσβίτα του Γκάντερσχαϊμ το έργο της οποίας στηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό σε κλασσικούς συγγραφείς αλλά και στα λεγόμενα απόκρυφα ευαγγέλια. Άλλα σημαντικά ονόματα που αποτελούν προϊόν της Οθωνικής Αναγέννησης είναι εκείνα του Λιούτπραντ της Κρεμόνα, του Στέφανου της Πάβια, του Ράδερ της Βερόνα και του Νότκερ της Λιέγης.

Τα μεγάλα αυτά μοναστήρια λειτουργούσαν ως εκπαιδευτήρια και βιβλιοθήκες τόσο για άντρες όσο και για γυναίκες (κάποια από αυτά ήταν μάλιστα μεικτά) στα οποία μπορούσαν να φοιτήσουν όχι μόνο οι μοναχές και οι μοναχοί αλλά και όποιος άλλος άντρας ή γυναίκα επιθυμούσε. Ειδικά οι γυναίκες, σε αυτά τα μεγάλα εκπαιδευτικά κέντρα, μπόρεσαν να βρουν μία διέξοδο από την περιορισμένη κοσμική ζωή και να μορφωθούν αλλά και να επιδιώξουν αξιώματα και καριέρες σε καίριες θέσεις όπως ήταν οι έδρες των αβαείων εκείνης της εποχής καθώς πολλά από αυτά ήταν διοικητικά και οικονομικά ανεξάρτητα από το παλάτι, διέθεταν δικό τους στρατό, έκοβαν δικό τους νόμισμα και μπορούσαν να απονείμουν δικαιοσύνη στην περιοχή επιρροής τους. Ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιου αβαείου είναι το Αβαείο του Γκάντερσχαϊμ που ιδρύθηκε τον 9ο αιώνα από τους Όθωνες και τον 10 αι. ανεξαρτητοποιήθηκε εντελώς με βούλευμα των αυτοκρατόρων Όθωνα Α΄και Αδελαΐδα της Ιταλίας. Πολλές από αυτές τις γυναίκες που μορφώθηκαν σε αυτά τα μοναστήρια δεν έγιναν καν μοναχές. Η Ροσβίτα ήταν μία γυναίκα που διατήρησε το κοσμικό στάτους της ενώ έζησε στο αβαείο του Γκάντερσχαϊμ στο οποίο παρήγαγε και το έργο της. Η βασίλισσα Ματθίλδη επίσης πήγε στο μοναστήρι του Χέρφορντ για να σπουδάσει και όταν τελείωσε τις σπουδές της έφυγε και παντρεύτηκε τον Ερρίκο Α΄ της Αγγλίας. Χαρακτηριστικό επίσης της Οθωνικής Αναγέννησης είναι ότι οι γυναίκες εμφανίζονται πολύ πιο συχνά στα διάφορα κείμενα από ότι στο παρελθόν και οι αναφορές σε αυτές είναι θετικές και γεμάτες σεβασμό για την πνευματική τους συνεισφορά.

Πολλοί θεωρούν ότι η Οθωνική Αναγέννηση ήταν η αιτία που οδήγησε στην αντίδραση του Πάπα Γρηγορίου Ζ΄ και στην λεγόμενη Γρηγοριανή Μεταρρύθμιση.

Πηγές

• Ranft, Patricia (2008). Women in Western Intellectual Culture, 600 - 1500. σελ. 23-34. Palgrave MacMillan. ISBN 9780230602335.
• Reuther, Timothy (2015). The New Cambridge Medieval History, Vol 3: c. 900 - c. 1024. Cambridge University Press ISBN 1107460581.