Μετάβαση στο περιεχόμενο

Διακυβέρνηση στην αρχαία Μακεδονία

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Χρυσός στατήρας του Φιλίππου Β' της Μακεδονίας που κατασκευάστηκε στο νομισματοκοπείο της Πέλλας, που φέρει το κεφάλι ενός νεαρού Ηρακλή που φορούσε το δέρμα του λιονταριού της Νεμέας στον εμπροσθότυπο και στο πίσω μέρος το μπροστινό μέρος ενός λιονταριού.

Η διακυβέρνηση στην αρχαία Μακεδονία ξεκίνησε υπό τη δυναστεία των Αργεάδων, των Μακεδόνων βασιλέων, κατά την περίοδο της Αρχαϊκής Ελλάδας (8ος - 5ος αιώνας π.Χ.). Λόγω ελλείψεων στην ιστορική καταγραφή, πολύ λίγα είναι γνωστά για την προέλευση των κυβερνητικών θεσμών της Μακεδονίας πριν από τη βασιλεία του Φιλίππου Β' της Μακεδονίας (359 - 336 π.Χ.), κατά την τελική φάση της Κλασικής Ελλάδας (480–336 π.Χ.). Αυτοί οι θεσμοί συνέχισαν να εξελίσσονται υπό τον διάδοχό του, τον Μέγα Αλέξανδρο και τις επακόλουθες δυναστείες των Αντιπατρίδων και των Αντιγονιδών της αρχαίας Ελλάδας (336–146 π.Χ.). Μετά τη νίκη των Ρωμαίων στον Τρίτο Μακεδονικό Πόλεμο και τον κατ' οίκον περιορισμό του Περσέα της Μακεδονίας το 168 π.Χ., η μακεδονική μοναρχία καταργήθηκε και αντικαταστάθηκε από τέσσερις εξαρτημένες κυβερνήσεις.[1] Ωστόσο, η μοναρχία αναβίωσε για λίγο από τον διεκδικητή του θρόνου Ανδρίσκο το 150–148 π.Χ., ακολουθούμενη από τη ρωμαϊκή νίκη στον Τέταρτο Μακεδονικό Πόλεμο και την ίδρυση της ρωμαϊκής επαρχίας της Μακεδονίας.[2]

Δεν είναι σαφές εάν υπήρχε ένα επίσημα καθιερωμένο σύνταγμα που υπαγόρευε τους νόμους, την οργάνωση και την διαίρεση της εξουσίας στην κυβέρνηση της αρχαίας Μακεδονίας, αν και υπάρχουν στοιχεία υποδηλώνουν κάτι τέτοιο. Ο βασιλιάς (βασιλεύς) υπηρέτησε ως αρχηγός του κράτους και τον βοηθούσαν οι ευγενείς εταίροι του. Οι βασιλιάδες υπηρέτησαν ως κύριοι δικαστές του βασιλείου, αν και λίγα είναι γνωστά για τη δικαστική εξουσία της Μακεδονίας. Οι βασιλιάδες αναμενόταν επίσης να υπηρετήσουν ως αρχιερείς του βασιλείου, χρησιμοποιώντας τον πλούτο τους για να υποστηρίξουν διάφορες θρησκευτικές λατρείες. Οι Μακεδόνες βασιλείς είχαν την εξουσία σε ορισμένους φυσικούς πόρους όπως ο χρυσός από την εξόρυξη και η ξυλεία από την υλοτομία. Το δικαίωμα κοπής χρυσών, αργυρών και χάλκινων νομισμάτων μοιραζόταν η κεντρική και η τοπική κυβέρνηση.

Οι Μακεδόνες βασιλείς υπηρέτησαν ως αρχιστράτηγοι των ενόπλων δυνάμεων της Μακεδονίας, ενώ ήταν σύνηθες να οδηγούν τα στρατεύματα στη μάχη. Τα στοιχεία των κειμένων που διασώζονται υποδηλώνουν ότι ο αρχαίος Μακεδονικός στρατός άσκησε την δύναμη του σε θέματα όπως η βασιλική διαδοχή όταν δεν υπήρχε σαφής διάδοχος που να κυβερνήσει το βασίλειο. Ο στρατός υποστήριξε ορισμένες από τις λειτουργίες μιας λαϊκής συνέλευσης, ενός δημοκρατικού θεσμού που κατά τα άλλα υπήρχε μόνο σε λίγες μόνο δημοτικές κυβερνήσεις εντός της μακεδονικής κοινοπολιτείας: το Κοινόν των Μακεδόνων. Με τα εξορυκτικά και φορολογικά τους έσοδα, οι βασιλείς ήταν υπεύθυνοι για τη χρηματοδότηση του στρατού, ο οποίος περιελάμβανε ένα ναυτικό που ιδρύθηκε από τον Φίλιππο Β' και επεκτάθηκε κατά την περίοδο των Αντιγονιδών.

Πηγές και ιστοριογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η στήλη του Πολύβιου που τον απεικονίζει σε ανάγλυφο, Ελληνιστική τέχνη, 2ος αιώνας π.Χ., Μουσείο Ρωμαϊκού Πολιτισμού

Η παλαιότερη γνωστή κυβέρνηση στην αρχαία Μακεδονία ήταν η μοναρχία, η οποία διήρκεσε μέχρι το 167 π.Χ. όταν καταργήθηκε από τους Ρωμαίους.[3] Τα γραπτά στοιχεία σχετικά με τους Μακεδονικούς κυβερνητικούς θεσμούς που έγιναν πριν από τη βασιλεία του Φίλιππου Β' της Μακεδονίας είναι τόσο σπάνια όσο και μη μακεδονικής προέλευσης.[3] Οι κύριες πηγές της πρώιμης μακεδονικής ιστοριογραφίας είναι τα έργα του Ηροδότου, του Θουκυδίδη, του Διόδωρου Σικελιώτη και του Ιουστίνου.[3] Οι σύγχρονες μαρτυρίες που δόθηκαν, όπως του Δημοσθένη, ήταν συχνά εχθρικές και αναξιόπιστες. Ακόμη και ο Αριστοτέλης, που έζησε στη Μακεδονία, παρέχει συνοπτικές αναφορές για τους θεσμούς διακυβέρνησής του Μακεδονικού βασιλείου.[3] Ο Πολύβιος ήταν ένας σύγχρονος ιστορικός που έγραφε για τη Μακεδονία, ενώ μεταγενέστεροι ιστορικοί ισχυρισμοί προέρχονται από τον Τίτο Λίβιο, τον Κουίντο Κούρτιο Ρούφο, τον Πλούταρχο και τον Φλάβιο Αρριανό.[3] Τα έργα αυτών των ιστορικών επιβεβαιώνουν την κληρονομική μοναρχία της Μακεδονίας και τους βασικούς θεσμούς, ωστόσο παραμένει ασαφές εάν υπήρχε καθιερωμένο σύνταγμα για τη Μακεδονική κυβέρνηση. Οι κύριες πρωτογενείς πηγές κειμένου για την οργάνωση του Μακεδονικού στρατού, όπως υπήρχε επί του Μέγα Αλεξάνδρου, προέχονται από τον Αρριανό, τον Κουίντο Κούρτιο, τον Διόδωρο και τον Πλούταρχο, ενώ οι σύγχρονοι ιστορικοί βασίζονται κυρίως στον Πολύβιο και τον Τίτο Λίβιο για την κατανόηση λεπτομερών πτυχών του Μακεδονικού στρατού της Αντιγονιδικής περιόδου.

Καταμερισμός εξουσίας

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Ήλιος της Βεργίνας, το αστέρι των 16 ακτίνων που καλύπτει τη βασιλική ταφική λάρνακα του Φιλίππου Β' της Μακεδονίας (359 - 336 π.Χ.), που ανακαλύφθηκε στον τάφο της Βεργίνας, πρώην αρχαίες Αιγές.

Επικεφαλής της κυβέρνησης της Μακεδονίας ήταν ο βασιλιάς (βασιλεύς). Τουλάχιστον από τη βασιλεία του Φιλίππου Β΄, ο βασιλιάς βοηθούνταν από τους βασιλικούς πληρωτές, τους σωματοφύλακες, τουςεταίρους, τους φίλους, μια συνέλευση που περιλάμβανε μέλη του στρατού και δικαστές κατά την ελληνιστική περίοδο.[4] Δεν υπάρχουν στοιχεία για τον βαθμό στον οποίο κάθε μία από αυτές τις ομάδες μοιραζόταν την εξουσία με τον βασιλιά ή εάν η ύπαρξή τους βασιζόταν σε ένα επίσημο συνταγματικό πλαίσιο. Πριν από τη βασιλεία του Φιλίππου Β', ο μόνος θεσμός που υποστηρίζεται από γραπτά στοιχεία είναι η μοναρχία.[3] Το 1931, ο Friedrich Granier ήταν ο πρώτος που πρότεινε ότι την εποχή της βασιλείας του Φιλίππου Β', η Μακεδονία είχε μια συνταγματική κυβέρνηση με νόμους που εκχωρούσαν δικαιώματα και εθιμικά προνόμια σε ορισμένες ομάδες, ειδικά σε στρατιώτες - πολίτες της. Αν και η πλειονότητα των αποδεικτικών στοιχείων για τον στρατό που διέθετε το δικαίωμα να διορίζει νέο βασιλιά και να δικάζει υποθέσεις προδοσίας προέρχεται από τη βασιλεία του Αλέξανδρου Γ' της Μακεδονίας.[5] Ο Πιέτρο ντε Φρανσίσι ήταν ο πρώτος που διέψευσε αυτές τις ιδέες και προώθησε τη θεωρία ότι η μακεδονική κυβέρνηση ήταν μια απολυταρχία που κυβερνήθηκε εξ ολοκλήρου από τον μονάρχη, αν και αυτό το ζήτημα της βασιλείας και της διακυβέρνησης είναι ακόμα άλυτο στον ακαδημαϊκό κόσμο.[6]

Θεσμοί

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η βασιλεία και το βασιλικό μέγαρο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Άδης απαγάγει την Περσεφόνη, τοιχογραφία σε μικρό μακεδονικό βασιλικό τάφο στη Βεργίνα, Μακεδονία, Ελλάδα, 340 π.Χ
Ο θεός Διόνυσος καβάλα σε γατόπαρδο, μωσαϊκό πάτωμα στον «Οίκο του Διονύσου» στην Πέλλα, Μακεδονία, 330–300 π.Χ

Η Μακεδονική κληρονομική μοναρχία υπήρχε τουλάχιστον από την εποχή της Αρχαϊκής Ελλάδας, εξελισσόμενη ίσως από φυλετικό σύστημα και με ρίζες στη μυκηναϊκή Ελλάδα λόγω των φαινομενικά ομηρικών αριστοκρατικών της ιδιοτήτων.[3] Ο Θουκυδίδης έγραψε ότι σε προηγούμενες εποχές η Μακεδονία ήταν χωρισμένη σε μικρές περιοχές που η καθεμία είχε τον δικό της βασιλιά, οι επαρχίες της Κάτω Μακεδονίας τελικά συγχωνεύτηκαν κάτω από έναν μεγάλο βασιλιά που ασκούσε την εξουσία ως κυρίαρχος των μικρότερων βασιλιάδων της Άνω Μακεδονίας.[3] Η δυναστεία των Αργεάδων διήρκεσε από τη βασιλεία του Περδίκκα Α΄ μέχρι εκείνη του Αλεξάνδρου Δ΄, που αντικαταστάθηκε από τη δυναστεία των Αντιγονιδών κατά την ελληνιστική περίοδο.[3] Η άμεση γραμμή της διαδοχής πατέρα-σε-γιο "έσπασε" μετά τη δολοφονία του Ορέστη της Μακεδονίας για να μην βρεθεί στην εξουσία ο γιος του ο Αεροπός Β' το 396 π.Χ.[3] Δεν είναι επίσης σαφές εάν ορισμένοι άρρενες απόγονοι θεωρούνταν πιο νόμιμοι από άλλους, καθώς ο Αρχέλαος Α' ήταν γιος του Περδίκκα Β' και μιας σκλάβας, αν και ο Αρχέλαος διαδέχθηκε τον θρόνο αφού δολοφόνησε τον καθορισμένο διάδοχο του πατέρα του και τον γιο του διαδόχου από άλλη μητέρα.[3]

Ιστορικές πηγές επιβεβαιώνουν ότι οι Μακεδόνες βασιλείς, πριν από τον Φίλιππο Β', τουλάχιστον υποστήριζαν τα προνόμια και τις ευθύνες να φιλοξενούν ξένους διπλωμάτες, να εφαρμόζουν την εξωτερική πολιτική του βασιλείου και να διαπραγματεύονται συμφωνίες όπως συμμαχίες με ξένες δυνάμεις.[3] Μετά την ελληνική νίκη στη Σαλαμίνα το 480 π.Χ., ο Πέρσης διοικητής Μαρδόνιος έστειλε τον Αλέξανδρο Α' στην Αθήνα ως κύριο απεσταλμένο για να ενορχηστρώσει μια συμμαχία μεταξύ της Περσίας (Αχαιμενιδικής Αυτοκρατορίας) και της Αθήνας. Η απόφαση να στείλει τον Αλέξανδρο βασίστηκε στη γαμήλια συμμαχία του με έναν ευγενή περσικό οίκο και στην προηγούμενη επίσημη σχέση του με την πόλη-κράτος της Αθήνας.[3] Με την ιδιοκτησία τους σε φυσικούς πόρους, συμπεριλαμβανομένου του χρυσού, του ασημιού, της ξυλείας και της βασιλικής γης, οι πρώτοι Μακεδόνες βασιλείς ήταν επίσης ικανοί να δωροδοκούν ξένα και εγχώρια συμβούλια με δώρα.[3]

Λίγα είναι γνωστά για το δικαστικό σύστημα της αρχαίας Μακεδονίας εκτός από το ότι ο βασιλιάς ενεργούσε ως αρχιδικαστής του βασιλείου.[7] Οι Μακεδόνες βασιλείς ήταν επίσης ανώτατοι διοικητές του στρατού, με πρώιμες ενδείξεις να περιλαμβάνουν όχι μόνο τον ρόλο του Αλέξανδρου Α' στους Ελληνοπερσικούς Πολέμους αλλά και με την πόλη-κράτος της Ποτίδαιας που δέχτηκε τον Περδίκκα Β' ως διοικητή τους κατά τη διάρκεια της εξέγερσής τους κατά της Συμμαχίας της Δήλους που βρισκόταν υπό την σφαίρα επιρροής της Αθήνας το 432 π.Χ.[8] Εκτός από την εκτίμηση που κέρδισε υπηρετώντας ως ανώτατος διοικητής της Μακεδονίας, ο Φίλιππος Β' έχαιρε επίσης μεγάλης εκτίμησης για τις πράξεις ευσέβειάς του όταν υπηρετούσε ως αρχιερέας. Έκανε καθημερινές τελετουργικές θυσίες και πρωτοστάτησε σε θρησκευτικές γιορτές.[3] Ο Αλέξανδρος μιμήθηκε διάφορες πτυχές της βασιλείας του πατέρα του, όπως η παραχώρηση γης και δώρα σε πιστούς αριστοκράτες οπαδούς του.[3] Ωστόσο, ο Φίλιππος Β' είχε δείξει σημάδια επιρροής από την Περσική Αυτοκρατορία όταν υιοθέτησε παρόμοιους θεσμούς, όπως το να έχει βασιλικό γραμματέα, βασιλικό αρχείο, βασιλικές σελίδες και θρόνο, αν και υπάρχει κάποια επιστημονική συζήτηση ως προς το το επίπεδο της περσικής επιρροής στο μέγαρο του Φιλίππου.[9]

Αποκομμένο ανάγλυφο που απεικονίζει νεαρό δίπλα σε κρατήρα κρασιού, από την αγορά της Πέλλας, τέλος του 4ου αιώνα π.Χ., Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας

Σωματοφύλακες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι βασιλικοί σωματοφύλακες υπηρετούσαν ως τα πλησιέστερα μέλη του βασιλιά στο βασιλικό μέγαρο, αλλά και στα πεδία μάχης.[3] Χωρίζονταν σε δύο κατηγορίες: στο άγημα των υπασπιστών, έναν τύπο αρχαίων ειδικών δυνάμεων που συνήθως αριθμούσαν εκατοντάδες, και μια μικρότερη ομάδα ανδρών που επέλεξε ο βασιλιάς είτε για τις ατομικές τους ιδιότητες είτε για να τιμήσουν τις οικογένειες ευγενών στις οποίες ανήκαν.[3] Ως εκ τούτου, οι σωματοφύλακες, περιορισμένοι σε αριθμό και αποτελώντας τον στενό κύκλο του βασιλιά, δεν ήταν πάντα υπεύθυνοι για την προστασία της ζωής του βασιλιά εντός και εκτός του πεδίου της μάχης. Ο τίτλος και το αξίωμά τους ήταν περισσότερο δείγμα διάκρισης, ίσως χρησιμοποιήθηκαν για να καταπνίξουν τους ανταγωνισμούς μεταξύ των αριστοκρατικών οίκων.[3]

Εταίροι, φίλοι, συμβούλια και συνελεύσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Αίθριο με βότσαλο - μωσαϊκό, στην Πέλλα

Οι εταίροι, συμπεριλαμβανομένου του επίλεκτου ιππικού εταίρου και του πεζικού των πεζεταίρων, αντιπροσώπευαν μια ουσιαστικά μεγαλύτερη ομάδα από τους σωματοφύλακες του βασιλιά.[3] Οι τάξεις των εταίρων αυξήθηκαν πολύ κατά τη βασιλεία του Φιλίππου Β' όταν επέκτεινε αυτόν τον θεσμό για να συμπεριλάβει αριστοκράτες της Άνω Μακεδονίας καθώς και Έλληνες από άλλα βασίλεια.[10] Οι πιο έμπιστοι ή υψηλόβαθμοι εταίροι σχημάτισαν ένα συμβούλιο που χρησίμευε ως συμβουλευτικό όργανο του βασιλιά.[8] Ένας μικρός αριθμός στοιχείων υποδηλώνει επίσης ότι μια συνέλευση του στρατού σε περιόδους πολέμου και μια λαϊκή συνέλευση σε περιόδους ειρήνης υπήρχε στην αρχαία Μακεδονία.[3] Η πρώτη καταγεγραμμένη περίπτωση χρονολογείται στο 359 π.Χ., όταν ο Φίλιππος Β' συγκέντρωσε μια σειρά από συνελεύσεις για να τους μιλήσει με λόγο και να ανυψώσει το ηθικό τους μετά το θάνατο του Περδίκκα Γ' στη μάχη κατά των Ιλλυριών.[3]

Τα μέλη του συμβουλίου είχαν το δικαίωμα να πουν ελεύθερα τη γνώμη τους, και παρόλο που δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι ψήφιζαν για κρατικές υποθέσεις ή ότι ο βασιλιάς ήταν ακόμη υποχρεωμένος να εφαρμόσει τις ιδέες τους, είναι σαφές ότι τουλάχιστον περιστασιακά δεχόταν πίεση να κάνει έτσι.[10] Στη συνέλευση δόθηκε προφανώς το δικαίωμα να κρίνει υποθέσεις εσχάτης προδοσίας και να επιβάλει ποινές για αυτές, όπως όταν ο Αλέξανδρος Γ' ενήργησε ως εισαγγελέας στη δίκη και τελική καταδίκη τριών φερόμενων ως συνωμότων στο σχέδιο δολοφονίας του Φιλίππου Β' (ενώ πολλοί άλλοι αθωώθηκαν).[11] Ωστόσο, υπάρχουν ίσως ανεπαρκή στοιχεία για να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι τα συμβούλια και οι συνελεύσεις τηρούνταν τακτικά, θεμελιώνονταν συνταγματικά ή ότι οι αποφάσεις τους λαμβάνονταν πάντα υπόψη από τον βασιλιά.[8] Μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, οι εταίροι σχημάτισαν αμέσως ένα συμβούλιο για να αναλάβουν τον έλεγχο της αυτοκρατορίας του. Ωστόσο, σύντομα αποσταθεροποιήθηκε από ανοιχτό ανταγωνισμό και σύγκρουση μεταξύ των διαδόχων του.[8] Ο στρατός χρησιμοποίησε επίσης την ανταρσία ως εργαλείο για την επίτευξη πολιτικών σκοπών. Για παράδειγμα, όταν ο Περδίκκας δολοφόνησε την κόρη του Φιλίππου Β', Κυνάνη, για να αποτρέψει τη δική της κόρη Ευρυδίκη Β' από το να παντρευτεί τον Φίλιππο Γ', ο στρατός εξεγέρθηκε και φρόντισε να γίνει ο γάμος.[12]

Δικαστές, κοινοπολιτεία, τοπική κυβέρνηση και συμμαχικά κράτη

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Αποσπασματική επιγραφή που φέρει τα ονόματα έξι αρχόντων (πολιταρχών), 2ος αιώνας π.Χ., Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας

Υπάρχουν επιγραφικές μαρτυρίες από την ελληνιστική περίοδο και τη δυναστεία των Αντιγονιδών ότι το Μακεδονικό βασίλειο βασιζόταν σε διάφορους περιφερειακούς αξιωματούχους για τη διεξαγωγή των κρατικών υποθέσεων.[3] Αυτό περιελάμβανε πλήθος υψηλόβαθμων δημοτικών αξιωματούχων, μεταξύ των οποίων οι στρατηγοί και ο πολιτάρχης, δηλαδή ο εκλεγμένος κυβερνήτης (άρχων) της πόλης, αλλά και το πολιτικοθρησκευτικό γραφείο των επιστατών.[3] Αν και αυτά ήταν μέλη της τοπικής και περιφερειακής κυβέρνησης με μεγάλη επιρροή, η Carol J. King ισχυρίζεται ότι δεν ήταν αρκετά ισχυροί συλλογικά ώστε να αμφισβητήσουν επισήμως την εξουσία του Μακεδόνα βασιλιά ή το δικαίωμά του να κυβερνά.[3] Ο Robert Malcolm Errington επιβεβαιώνει ότι δεν υπάρχουν στοιχεία για το προσωπικό υπόβαθρο αυτών των αξιωματούχων, αν και μπορεί να έχουν επιλεγεί από τις διαθέσιμες αριστοκρατικές δεξαμενές φίλων και εταίρων που χρησιμοποιήθηκαν για την κάλυψη κενών αξιωματικών στο στρατό.[7]

Χρυσός στατήρας που απεικονίζει τον Φίλιππο Β΄ της Μακεδονίας, που κόπηκε στην Αμφίπολη το 340 π.Χ.

Στην αρχαία Αθήνα, η αθηναϊκή δημοκρατία αποκαταστάθηκε σε τρεις διαφορετικές περιπτώσεις μετά την αρχική κατάκτηση της πόλης από τον Αντίπατρο το 322 π.Χ.[13] Ωστόσο, όταν έπεσε επανειλημμένα στη μακεδονική κυριαρχία, κυβερνήθηκε από μια μακεδονικά επιβεβλημένη ολιγαρχία, αποτελούμενη από τα πλουσιότερα μέλη της πόλης-κράτους, με τη συμμετοχή τους να καθορίζεται από την αξία της περιουσίας τους. Ωστόσο, άλλες πόλεις-κράτη αντιμετωπίστηκαν αρκετά διαφορετικά και τους επετράπη μεγαλύτερος βαθμός αυτονομίας.[7] Αφού ο Φίλιππος Β' κατέκτησε την Αμφίπολη το 357 π.Χ., η πόλη είχε τη δυνατότητα να διατηρήσει τη δημοκρατία της, συμπεριλαμβανομένου του συντάγματος, της λαϊκής συνέλευσης, του δημοτικού συμβουλίου (βουλή) και των ετήσιων εκλογών για νέους αξιωματούχους, αλλά μια Μακεδονική φρουρά υπήρχε μέσα στα τείχη της πόλης μαζί με έναν βασιλικό επίτροπο της Μακεδονίας (επιστάτης) για την παρακολούθηση των πολιτικών υποθέσεων της πόλης.[7] Ωστόσο, οι Φίλιπποι, η πόλη που ίδρυσε ο Φίλιππος Β', ήταν η μόνη άλλη πόλη της μακεδονικής κοινοπολιτείας που είχε δημοκρατική κυβέρνηση με λαϊκές συνελεύσεις, αφού η συνέλευση (εκκλησιά) της Θεσσαλονίκης φαίνεται να είχε μόνο παθητική λειτουργία στην πράξη.[7] Ορισμένες πόλεις διατήρησαν επίσης τα δικά τους δημοτικά έσοδα, αν και λείπουν στοιχεία για το εάν αυτά προέρχονταν από τοπική φορολογία ή επιχορηγήσεις από το βασιλικό μέγαρο.[7] Ο Μακεδόνας βασιλιάς και η κεντρική κυβέρνηση κατά τα άλλα διατηρούσαν αυστηρό έλεγχο στα οικονομικά που διοικούνταν από άλλες πόλεις, ειδικά σε ό,τι αφορά τα έσοδα από τους ναούς και τα λατρευτικά ιερατεία.[7] Στη Μακεδονική κοινοπολιτεία, ή στο Κοινόν των Μακεδόνων, υπάρχουν κάποιες επιγραφικές μαρτυρίες από τον 3ο αιώνα π.Χ. ότι οι εξωτερικές σχέσεις διαχειριζόταν η κεντρική κυβέρνηση. Αν και οι Μακεδονικές πόλεις συμμετείχαν ονομαστικά στις πανελλήνιες εκδηλώσεις από μόνες τους, στην πραγματικότητα η χορήγηση ασύλου σε ορισμένες πόλεις (π.χ. Κύζικος στη Μικρά Ασία) χειριζόταν απευθείας ο βασιλιάς ή ο προϋπάρχων κανονισμός.[14] Ομοίως, οι πόλεις-κράτη εντός της σύγχρονης ελληνικής κοινότητας (δηλαδή, οι ομοσπονδίες πόλεων-κρατών, οι συμπολιτείες) υπάκουσαν στα ομοσπονδιακά διατάγματα που ψηφίστηκαν συλλογικά από τα μέλη της ένωσης τους. Σε πόλεις-κράτη που ανήκαν σε μια ένωση ή κοινοπολιτεία, η χορήγηση προξενίων (δηλαδή η φιλοξενία ξένων πρεσβευτών) ήταν συνήθως δικαίωμα που μοιράζονταν οι τοπικές και κεντρικές αρχές.[14] Ενώ υπάρχουν πολλά σωζόμενα στοιχεία ότι η χορήγηση προξενίων ήταν αποκλειστικό προνόμιο των κεντρικών αρχών της γειτονικής Ηπειρωτικής Συμμαχίας, μια μικρή ποσότητα στοιχείων υποδηλώνει την ίδια ρύθμιση στη Μακεδονική κοινοπολιτεία.[14] Ωστόσο, πόλεις-κράτη που ήταν σύμμαχοι με το Βασίλειο της Μακεδονίας και υπήρχαν εκτός της Μακεδονίας εξέδωσαν τα δικά τους διατάγματα σχετικά με την προξενία.[14] Ξένες δυνάμεις σχημάτισαν επίσης συμμαχίες με τους Μακεδόνες βασιλείς, όπως όταν η Κρητική Συμμαχία υπέγραψε συνθήκες με τον Δημήτριο Β' Αιτωλικό και Αντίγονο Γ' Δώσον, διασφαλίζοντας τη στρατολόγηση Κρητών μισθοφόρων στον μακεδονικό στρατό και εξέλεξε τον Φίλιππο Ε' της Μακεδονίας ως επίτιμο προστάτη συμμαχίας.[7]

Στρατός

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πρώιμος Μακεδονικός στρατός

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η βασική δομή του Μακεδονικού στρατού ήταν η διαίρεση του ιππικού (εταίροι) με τους πεζεταίρους, που ενισχύονταν από διάφορα συμμαχικά στρατεύματα, ξένους στρατιώτες και μισθοφόρους.[15] Οι εταίροι υπήρχαν ίσως από τη βασιλεία του Αλεξάνδρου Α' της Μακεδονίας, ενώ τα μακεδονικά στρατεύματα αναφέρονται στην ιστορία του Ηροδότου ως υπήκοοι της Περσικής Αυτοκρατορίας που πολεμούσαν τους Έλληνες στη Μάχη των Πλαταιών το 479 π.Χ.[16] Το μακεδονικό ιππικό, φορώντας μυώδεις πανοπλίες, έγινε γνωστό στην υπόλοιπη αρχαία Ελλάδα κατά τη διάρκεια και μετά τη συμμετοχή τους στον Πελοποννησιακό Πόλεμο (431–404 π.Χ.), κατά καιρούς συμπαραστεκόμενοι με την Αθήνα ή τη Σπάρτη και συμπληρωμένο από τοπικό ελληνικό πεζικό αντί να βασίζεται στο Μακεδονικό πεζικό.[17] Το Μακεδονικό πεζικό την περίοδο αυτή αποτελούνταν από κακώς εκπαιδευμένους βοσκούς και γεωργούς, ενώ το ιππικό αποτελούνταν από ευγενείς που ήθελαν να κερδίσουν τη δόξα.[7] Ένα λιθόγλυφο ανάγλυφο των αρχών του 4ου αιώνα π.Χ. από την Πέλλα δείχνει έναν Μακεδόνα πεζικό να φορά κράνος και να κρατά ένα κοντό σπαθί που δείχνει μια έντονη σπαρτιατική επιρροή στον μακεδονικό στρατό πριν από τον Φίλιππο Β'.[16] Ο Nicholas Viktor Sekunda αναφέρει ότι στις αρχές της βασιλείας του Φιλίππου Β' το 359 π.Χ., ο Μακεδονικός στρατός αποτελούνταν από 10.000 πεζούς και 600 ιππείς, ο τελευταίος αριθμός παρόμοιος με αυτόν που καταγράφηκε για τον 5ο αιώνα π.Χ.[16] Ωστόσο, ο Malcolm Errington προειδοποιεί ότι τυχόν στοιχεία για το μέγεθος των μακεδονικών στρατευμάτων που παρέχονται από αρχαίους συγγραφείς θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με κάποιο βαθμό σκεπτικισμού, καθώς υπάρχουν πολύ λίγα μέσα με τα οποία οι σύγχρονοι ιστορικοί είναι σε θέση να επιβεβαιώσουν την αληθότητά τους (και θα μπορούσαν να ήταν πιθανώς χαμηλότεροι ή ακόμη και υψηλότερο από τον αριθμό που αναφέρεται).[7]

Ο Φίλιππος Β' και ο Μέγας Αλέξανδρος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μιμούμενος το ελληνικό παράδειγμα πολεμικών ασκήσεων και έκδοσης τυποποιημένου εξοπλισμού για στρατιώτες, ο Φίλιππος Β' μετέτρεψε τον Μακεδονικό στρατό από μια επιβατική δύναμη μη επαγγελματιών αγροτών σε μια καλά εκπαιδευμένη μαχητική δύναμη. Το πεζικό του Φιλίππου Β' χρησιμοποίησε ασπίδες που εμφανίζεται σε γλυπτά έργα τέχνης ενός τάφου στην Κατερίνη που χρονολογείται ίσως στη βασιλεία του Αμύντα Γ'.[16] Το πρώιμο πεζικό του ήταν επίσης εξοπλισμένο με προστατευτικά κράνη και βαρέλια, καθώς και σάρισες.[17] Όπως αποδεικνύεται από τη Σαρκοφάγο του Αλεξάνδρου, τα στρατεύματα που υπηρετούσαν τον Μέγα Αλέξανδρο ήταν επίσης θωρακισμένα με οπλιτικό τρόπο.[16]

Το επίλεκτο πεζικό των υπασπιστών, αποτελούμενο από επιλεγμένους άνδρες από τις τάξεις των πεζεταίρων και ίσως συνώνυμο των προγενέστερων δωρυφόρων, σχηματίστηκε κατά τη βασιλεία του Φιλίππου Β' και γνώρισε συνεχή χρήση κατά τη βασιλεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου.[15] Ο Φίλιππος Β' ήταν επίσης υπεύθυνος για την ίδρυση των βασιλικών σωματοφυλάκων και των βασιλικών πληρωτών.[16] Ο Φίλιππος Β' ήταν επίσης σε θέση να εκτοπίσει τοξότες, συμπεριλαμβανομένων μισθοφόρων Κρητών τοξότων και ίσως μερικών γηγενών Μακεδόνων.[15] Δεν είναι σαφές εάν οι Θράκες, οι Παίονες και οι Ιλλυριοί που πολεμούσαν ως ακοντιστές, σφενδονιστές και τοξότες που υπηρετούσαν στο μακεδονικό στρατό από τη βασιλεία του Φιλίππου Β' και μετά, επιστρατεύτηκαν ως σύμμαχοι μέσω συνθήκης ή απλώς προσελήφθησαν ως μισθοφόροι.[7] Ο Φίλιππος Β' προσέλαβε μηχανικούς όπως ο Πολύιδος ο Θεσσαλός και ο Διάδης από την Πέλλα, οι οποίοι ήταν ικανοί να κατασκευάσουν πολιορκητικές μηχανές τελευταίας τεχνολογίας και πυροβολικό να εκτοξεύσουν μεγάλα μπουλόνια.[16] Μετά την απόκτηση των κερδοφόρων ορυχείων στις Κρηνίδες (μετονομάστηκε σε Φιλίππους), το βασιλικό θησαυροφυλάκιο είχε την οικονομική δυνατότητα να δημιουργήσει έναν μόνιμο, επαγγελματικό μόνιμο στρατό.[16] Η αύξηση των κρατικών εσόδων επέτρεψε στους Μακεδόνες να κατασκευάσουν για πρώτη φορά ένα μικρό ναυτικό που περιλάμβανε τριήρεις.[18] Αν και δεν πέτυχε σε κάθε μάχη, ο στρατός του Φιλίππου Β' μπόρεσε να υιοθετήσει με επιτυχία τις στρατιωτικές τακτικές των εχθρών του, όπως ο σχηματισμός εμβολισμού (δηλαδή «ιπτάμενη σφήνα») των Σκυθών.[16] Αυτό προσέφερε στο ιππικό πολύ μεγαλύτερη ευελιξία και ένα πλεονέκτημα στη μάχη που προηγουμένως δεν υπήρχε στον κλασικό ελληνικό κόσμο.[16]

Αρχαία τοιχογραφία Μακεδόνων στρατιωτών από τον τάφο του Αγίου Αθανασίου Θεσσαλονίκης, 4ος αιώνας π.Χ
Τοιχογραφία ενός αρχαίου Μακεδόνα στρατιώτη (θορακίτης) που φοράει πανοπλία με αλυσίδα και φέρει ασπίδα θουρέως, 3ος αιώνας π.Χ., Αρχαιολογικά Μουσεία Κωνσταντινούπολης

Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, οι μόνες μακεδονικές μονάδες ιππικού που δοκιμάστηκαν στη μάχη ήταν το ιππικό.[16] Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του στην Ασία κατά της Περσικής Αυτοκρατορίας σχημάτισε μια ιππαρχία (δηλαδή μονάδα μερικών εκατοντάδων ιππέων) εταίρων ιππικού αποτελούμενη εξ ολοκλήρου από Πέρσες.[16] Όταν μετακίνησε τις δυνάμεις του στην Ασία, ο Αλέξανδρος έφερε 1.800 ιππείς από τη Μακεδονία, 1.800 ιππείς από τη Θεσσαλία, 600 ιππείς από την υπόλοιπη Ελλάδα και 900 πρόδρομους ιππείς από τη Θράκη.[16] Ο Αντίπατρος μπόρεσε γρήγορα να ενσωματώσει 600 ντόπιους Μακεδόνες ιππείς για να πολεμήσουν στον Λαμιακό πόλεμο όταν ξεκίνησε το 323 π.Χ.[16] Για το πεζικό του, τα πιο εκλεκτά μέλη των υπασπιστών του ορίστηκαν ως αγήματα, ωστόσο ένας νέος όρος για τους υπασπιστές εμφανίστηκε μετά τη Μάχη των Γαυγαμήλων το 331 π.Χ.: οι αργυρασπίδες («ασημένιες ασπίδες»).[15] Οι τελευταίοι συνέχισαν να υπηρετούν και μετά τη βασιλεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και μπορεί να ήταν ασιατικής καταγωγής. Συνολικά, το πεζικό αριθμούσε περίπου 12.000 άνδρες, 3.000 εκ των οποίων ήταν επίλεκτοι υπασπιστές και 9.000 πεζεταίροι. Ο Μέγας Αλέξανδρος συνέχισε τη χρήση των Κρητών τοξότων, ωστόσο γύρω από αυτή την εποχή γίνεται σαφής αναφορά στη χρήση των γηγενών Μακεδόνων τοξότων.[16] Μετά τη Μάχη των Γαυγαμήλων, οι τοξότες από τη Δυτική Ασία οργανώθηκαν σε χιλίαρχους.[16]

Στρατιωτική περίοδος υπό των Αντιγονιδών

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Μακεδονικός στρατός συνέχισε να εξελίσσεται υπό τη δυναστεία των Αντιγονιδών. Δεν είναι βέβαιο πόσοι άντρες διορίστηκαν ως σωματοφύλακες, οι οποίοι αριθμούσαν οκτώ άνδρες στο τέλος της βασιλείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ενώ οι υπασπιστές φαίνεται ότι έγιναν βοηθοί των σωματοφυλάκων και όχι μια ξεχωριστή μονάδα.Στη Μάχη των Κυνός Κέφαλων το 197 π.Χ., οι Μακεδόνες διοικούσαν περίπου 16.000 στρατιώτες με σάρισες.[16] Η «βασιλική μοίρα» του ιππικού του Μεγάλου Αλεξάνδρου αριθμήθηκε παρόμοια με 800 ιππείς της «ιερής μοίρας» που διοικούσε ο Φίλιππος Ε΄κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Συμμαχικού Πολέμου το 219 π.Χ.[16] Λόγω των αφηγήσεων του Ρωμαίου ιστορικού Τίτου Λίβιου για τις μάχες του Καλλίνικου το 171 π.Χ. και της Πύδνας το 168 π.Χ., είναι γνωστό ότι το Μακεδονικό ιππικό χωρίστηκε επίσης σε ομάδες με αξιωματικούς με παρόμοια ονόματα όπως υπήρχαν στην εποχή του Αλεξάνδρου.[16] Το τακτικό μακεδονικό ιππικό αριθμούσε 3.000 στο Καλλίνικο, το οποίο ήταν ξεχωριστό από την «ιερή μοίρα» και το «βασιλικό ιππικό».[16] Ενώ το Μακεδονικό ιππικό του 4ου αιώνα π.Χ. είχε πολεμούσε χωρίς ασπίδες, η χρήση ασπίδων στο ιππικό υιοθετήθηκε από τους Κέλτες εισβολείς της δεκαετίας του 270 π.Χ. που εγκαταστάθηκαν στη Γαλατία, στην κεντρική Ανατολία.[19]

Χάρη στις σύγχρονες επιγραφές από την Αμφίπολη και τη Γραεία με ημερομηνία 218 και 181 αντίστοιχα, οι ιστορικοί μπόρεσαν να κατανοήσουν εν μέρει την οργάνωση του στρατού των Αντιγονιδών υπό τον Φίλιππο Ε', όπως τη διοίκηση του από τετραρχαί αξιωματικούς βοηθούμενους από γραμματείς. Το πιο επίλεκτο, βετεράνο Μακεδονικό πεζικό της εποχής των Αντιγονιδών, τουλάχιστον από την εποχή του Αντιγόνου Γ' Δώσον, ήταν οι στρατιώτες, ελαφρύτεροι και πιο ευέλικτοι στρατιώτες που κρατούσαν ακόντια , ξίφη και μια μικρότερη χάλκινη ασπίδα από τους πικιμάνους της Μακεδονικής φάλαγγας, αν και μερικές φορές υπηρέτησαν σε αυτή τη χωρητικότητα. Μεταξύ των πελταστών, περίπου 2.000 άντρες επιλέχθηκαν για να υπηρετήσουν στην ελίτ της εμπροσθοφυλακής της άγημης, με άλλους πελταστούς να αριθμούν περίπου 3.000.[16] Το πλήθος των πελταστών διέφερε με την πάροδο του χρόνου, ίσως ποτέ δεν ξεπερνούσε τους 5.000 άνδρες (ο μεγαλύτερος αριθμός που αναφέρουν οι αρχαίοι ιστορικοί, ποσότητα που υπήρχε στον Συμμαχικό Πόλεμο του 219 π.Χ.).[16] Οι πελταστοί πολέμησαν μαζί με τους πικήμενους της φάλαγγας, χωρισμένοι τώρα σε χαλκασπίδες «χάλκινης ασπίδας» και λευκασπίδες «λευκής ασπίδας», μέχρι τη πτώση του βασιλείου το 168 π.Χ.[16]

Μετά από πρωτοβουλία του Φιλίππου Β', οι Μακεδόνες βασιλείς συνέχισαν να επεκτείνουν και να εξοπλίζουν το ναυτικό.[7] Ο Κάσσανδρος διατηρούσε έναν μικρό στόλο στην Πύδνα, ο Δημήτριος Α' είχε έναν στην Πέλλα και ο Αντίγονος Β' Γονατάς, ενώ υπηρετούσε ως στρατηγός του Δημητρίου στην Ελλάδα, χρησιμοποιούσε το ναυτικό για να εξασφαλίσει τις μακεδονικές εκμεταλλεύσεις στη Δημητριάδα, τη Χαλκίδα, τον Πειραιά και την Κόρινθο.[7] Το ναυτικό επεκτάθηκε σημαντικά κατά τη διάρκεια του Χρεμωνίδειου Πολέμου (267–261 π.Χ.), επιτρέποντας στο μακεδονικό ναυτικό να νικήσει το Πτολεμαϊκό Αιγυπτιακό ναυτικό στη Ναυμαχία της Κω το 255 π.Χ. και της Ναυμαχία της Άνδρου το 245 π.Χ., και εξαπλώνοντας τη μακεδονική επιρροή στις Κυκλάδες.[7] Ο Αντίγονος Γ' Δώσον χρησιμοποίησε το μακεδονικό ναυτικό για να εισβάλει στην Καρία, ενώ ο Φίλιππος Ε' φέρεται να έστειλε διακόσια πλοία, μερικά από τα οποία αιχμαλωτίστηκαν από τους Πτολεμαίους, για να πολεμήσουν στην (αποτυχημένη) Μάχη της Χίου το 201 π.Χ.[7] Το μακεδονικό ναυτικό μειώθηκε σε μόλις έξι σκάφη όπως συμφωνήθηκε στη συνθήκη ειρήνης του 197 π.Χ. με την ολοκλήρωση του Δεύτερου Μακεδονικού Πολέμου με τη Ρωμαϊκή Δημοκρατία, αν και ο Περσέας της Μακεδονίας συγκέντρωσε γρήγορα μερικές πολυήρεις στο ξέσπασμα του Τρίτου Μακεδονικού Πολέμου το 171 π.Χ.[7]

Νόμισμα, οικονομικά και πόροι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τετράδραχμα (πάνω) και δραχμές (κάτω) που εκδόθηκαν επί Μεγάλου Αλεξάνδρου, Νομισματικό Μουσείο Αθηνών

Η κοπή αργυρών νομισμάτων ξεκίνησε κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Αλεξάνδρου Α' ως μέσο πληρωμής για τα βασιλικά έξοδα.[7] Ο Αρχέλαος Α' αύξησε την περιεκτικότητα σε ασήμι των νομισμάτων εκτός από την κοπή χάλκινων νομισμάτων για να προωθήσει το εξωτερικό και το εγχώριο εμπόριο.[20] Οι Μακεδόνες ήταν οι πρώτοι που εξέδωσαν διαφορετικά νομίσματα για εσωτερική και εξωτερική κυκλοφορία, μια περίπλοκη προσέγγιση που δείχνει ένα περίτεχνο νομισματικό σύστημα σε πρώιμο χρόνο.[21] Προκειμένου να πληρωθούν σωστά οι στρατιώτες του Μακεδονικού στρατού με κάτι άλλο εκτός από λάφυρα πολέμου. Η κοπή νομισμάτων αυξήθηκε σημαντικά κατά τη βασιλεία του Φιλίππου Β' και του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ιδιαίτερα μετά την αύξηση των κρατικών εσόδων μετά την κατάληψη του Παγγαίου όρους.[7] Κατά την ελληνιστική περίοδο οι βασιλικοί οίκοι της Μακεδονίας, της Πτολεμαϊκής Αιγύπτου και του Βασιλείου της Περγάμου άσκησαν πλήρη μονοπωλιακό έλεγχο στις εξορυκτικές δραστηριότητες, κυρίως για να εξασφαλίσουν τη χρηματοδότηση των στρατευμάτων.[22] Μέχρι το τέλος των κατακτήσεων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, σχεδόν τριάντα νομισματοκοπεία που εκτείνονταν από τη Μακεδονία έως τη Βαβυλώνα παρήγαγαν σχεδόν πανομοιότυπα νομίσματα.[23] Ωστόσο, το δικαίωμα κοπής νομισμάτων μοιραζόταν η κεντρική και ορισμένες τοπικές κυβερνήσεις, δηλαδή οι αυτόνομες δημοτικές αρχές Θεσσαλονίκης, Πέλλας και Αμφίπολης εντός της Μακεδονικής επικράτειας.[14]

Εκτός από την εξόρυξη, οι κεντρικές αρχές αύξησαν επίσης έσοδα συλλέγοντας προϊόντα από καλλιεργήσιμες εκτάσεις, ξυλεία από δάση και φόρους επί των εισαγωγών και εξαγωγών στα λιμάνια.[14] Ο βασιλιάς ήταν ικανός να εκμεταλλευτεί τα ορυχεία, τα άλση, τις γεωργικές εκτάσεις και τα δάση που ανήκαν στο Μακεδονικό βασίλειο, αν και αυτά συχνά εκμισθώνονταν ως περιουσιακά στοιχεία ή δίνονταν ως επιχορηγήσεις σε μέλη των ευγενών όπως οι εταίροι και οι φίλοι.[14] Οι δασμοί που επιβάλλονταν στα εμπορεύματα που εισέρχονταν και εξέρχονται από τα μακεδονικά λιμάνια ξεκίνησαν τουλάχιστον από τη βασιλεία του Αμύντα Γ', ενώ τα Οικονομικά του Ψευδο-Αριστοτέλη εξηγούν πώς ο Καλλίστρατος των Αφιδνών (π.Χ. 350 π.Χ.) βοήθησε τον Περδίκκα Γ' να διπλασιάσει τα ετήσια κέρδη του βασιλείου με δασμούς από 20 έως 40 τάλαντα.[24]

Μετά την ήττα του Περσέα στη μάχη της Πύδνας το 168 π.Χ., η Ρωμαϊκή Σύγκλητος επέτρεψε την επαναλειτουργία των ορυχείων σιδήρου και χαλκού, αλλά απαγόρευσε την εξόρυξη χρυσού και αργύρου από τα τέσσερα νεοσύστατα αυτόνομα εξαρτημένα κράτη που αντικατέστησαν τη μοναρχία στη Μακεδονία (δηλ. πριν από την επανέναρξη της μοναρχίας το 148 π.Χ. και τη δημιουργία της ρωμαϊκής επαρχίας της Μακεδονίας το 146 π.Χ.)[25] Οι ιστορικοί της ρωμαϊκής εποχής Λίβιος και Διόδωρος Σικελιώτης υποστήριξαν ότι ο νόμος σχεδιάστηκε αρχικά από τη Σύγκλητο λόγω του φόβου ότι ο υλικός πλούτος που αποκτήθηκε από τις επιχειρήσεις εξόρυξης χρυσού και αργύρου θα επέτρεπε στους Μακεδόνες να δημιουργήσουν μια ένοπλη εξέγερση.[25] Είναι επίσης πιθανό ότι οι Ρωμαίοι ανησυχούσαν για τον περιορισμό του πληθωρισμού που προκλήθηκε από την αυξημένη προσφορά χρήματος από την εξόρυξη αργύρου στη Μακεδονία.[22] Οι Μακεδόνες συνέχισαν να κόβουν ασημένια νομίσματα μεταξύ 167 και 148 π.Χ., και όταν οι Ρωμαίοι άρουν την απαγόρευση της εξόρυξης αργύρου στη Μακεδονία το 158 π.Χ., αυτό μπορεί να αντικατοπτρίζει μόνο την τοπική πραγματικότητα αυτής της παράνομης πρακτικής που συνεχίζεται ανεξάρτητα από το διάταγμα της Γερουσίας.[22]

Δείτε επίσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Βιβλιογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Bringmann 2007; Eckstein 2010; Errington 1990; see also Hatzopoulos 1996 for further details.
  2. ↑ Bringmann 2007; Eckstein 2010; Errington 1990.
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 3,16 3,17 3,18 3,19 3,20 3,21 3,22 3,23 3,24 King 2010.
  4. ↑ King 2010; see also Errington 1990 for further details.
  5. ↑ Granier 1931; King 2010.
  6. ↑ de Francisci 1948; King 2010; see also Errington 1990 for further details.
  7. ↑ 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 7,11 7,12 7,13 7,14 7,15 7,16 7,17 Errington 1990.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 King 2010; Errington 1990.
  9. ↑ Olbrycht 2010.
  10. ↑ 10,0 10,1 Sawada 2010.
  11. ↑ Hammond & Walbank 2001.
  12. ↑ Adams 2010; Errington 1990.
  13. ↑ Amemiya 2007.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 14,5 14,6 Hatzopoulos 1996.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 Sekunda 2010; Errington 1990.
  16. ↑ 16,00 16,01 16,02 16,03 16,04 16,05 16,06 16,07 16,08 16,09 16,10 16,11 16,12 16,13 16,14 16,15 16,16 16,17 16,18 16,19 16,20 16,21 16,22 Sekunda 2010.
  17. ↑ 17,0 17,1 Sekunda 2010; see also Errington 1990 for further details.
  18. ↑ Sekunda 2010; Errington 1990; Hammond & Walbank 2001.
  19. ↑ Sekunda 2010
  20. ↑ Roisman 2010.
  21. ↑ Kremydi 2011.
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 Treister 1996.
  23. ↑ Meadows 2008.
  24. ↑ Hatzopoulos 1996; Roisman 2010.
  25. ↑ 25,0 25,1 Treister 1996; see also Errington 1990 for further details.
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Διακυβέρνηση_στην_αρχαία_Μακεδονία&oldid=10576413"