Μακεδονία (ρωμαϊκή επαρχία)

	Provincia Macedoniae ; Επαρχία Μακεδονίας
	Τοποθεσία {{{κοινό_όνομα}}}
Πρωτεύουσα	Θεσσαλονίκη
Γλώσσες	Ελληνικά (δημώδης), ; Λατινικά (διοίκηση)
Θρησκεία	Αρχαία ελληνική θρησκεία, ; Χριστιανισμός (από τον 1ο αιώνα μ.Χ.)
Πολίτευμα	Αδιευκρίνιστο
Ιστορική εποχή	Αρχαιότητα

Η ρωμαϊκή επαρχία με το όνομα «Μακεδονία» (λατινικά: Provincia Macedoniae) ιδρύθηκε επίσημα το 146 π.Χ., μετά τη νίκη του Ρωμαίου στρατηγού Κόιντου Καικίλιου Μέτελλου επί του Ανδρίσκου, τελευταίου αυτοαποκαλούμενου Βασιλιά του αρχαίου ελληνικού βασιλείου της Μακεδονίας το 148 π.Χ. μετά τον Τέταρτο Μακεδονικό Πόλεμο και τη διάλυση των τεσσάρων υποτελών δημοκρατιών (η «τετραρχίας») που ιδρύθηκε από τη Ρώμη στην περιοχή. Η επαρχία ενσωμάτωσε την αρχαία Μακεδονία, με την προσθήκη της Ηπείρου, της Θεσσαλίας και τμημάτων της Ιλλυρίας, της Παιονίας και της Θράκης.^[1] Αυτό δημιούργησε μια πολύ μεγαλύτερη διοικητική περιοχή, στην οποία εξακολουθούσε να αποδίδεται το όνομα της «Μακεδονίας». Οι Δάρδανοι, στα βόρεια της Παιονίας, δεν συμπεριλήφθηκαν, επειδή υποστήριξαν τους Ρωμαίους στην κατάκτηση της Μακεδονίας.

Κατά τη διάρκεια της δημοκρατικής περιόδου, η επαρχία είχε μεγάλη στρατιωτική σημασία, καθώς αποτελούσε το κύριο προπύργιο που προστάτευε την περιοχή του Αιγαίου από επιθέσεις από το βορρά. Η Αρχαία Εγνατία Οδός, η οποία διέσχιζε την επαρχία από τα δυτικά προς τα ανατολικά, είχε μεγάλη στρατηγική σημασία, καθώς αποτελούσε την κύρια χερσαία σύνδεση μεταξύ της Ρώμης και των περιοχών της στην Ανατολική Μεσόγειο. Κατά την περίοδο αυτή, οι εκστρατείες εναντίον των Δαρδάνων και των Σκορδίσκων στα βόρεια, και των Θρακών στα ανατολικά ήταν σχεδόν συνεχείς. Μέχρι τον πρώτο αιώνα π.Χ. , η επαρχία εκτεινόταν θεωρητικά μέχρι τον Δούναβη.

Η επαρχία αποτέλεσε κεντρικό θέατρο για αρκετές εκστρατείες των εμφύλιων πολέμων στο τέλος της δημοκρατικής περιόδου, συμπεριλαμβανομένων των μαχών των Φαρσάλων και των Φιλίππων. Κατά τη διάρκεια της Δεύτερης Τριανδρίας, ανήκε στη σφαίρα του Μάρκου Αντωνίου. Κατά την περίοδο αυτή ιδρύθηκαν στην επαρχία αρκετές σημαντικές ρωμαϊκές στρατιωτικές αποικίες. Αφού η επαρχία τέθηκε υπό τον έλεγχο του Αυγούστου μετά τη ναυμαχία του Ακτίου το 30 π.Χ., τα βόρεια τμήματα της διαχωρίστηκαν ως οι επαρχίες της Μοισίας, της Δαλματίας και της Παννονίας, πράγμα που σημαίνει ότι η επαρχία έχασε μεγάλο μέρος του στρατιωτικού της ρόλου στην υπεράσπιση των συνόρων του Δούναβη, αλλά παρέμεινε σημαντική για σκοπούς εφοδιασμού και ως πηγή στρατιωτικού δυναμικού. Μέχρι το 15 μ.Χ. και ξανά μετά το 44 μ.Χ., η Μακεδονία ήταν συγκλητική επαρχία, που διοικούνταν από έναν Ανθύπατο.

Καθ' όλη τη διάρκεια της αυτοκρατορικής περιόδου, η Μακεδονία ήταν μια ευημερούσα περιοχή με αρκετές ακμάζουσες πόλεις, κυρίως τη Θεσσαλονίκη και τους Φιλίππους. Οι κοινότητες αυτές ήταν οργανωμένες με παρόμοιο τρόπο με άλλες πόλεις της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και ήταν σε μεγάλο βαθμό αυτοδιοικούμενες. Τα ελληνικά ήταν η κύρια γλώσσα της περιοχής, αλλά τα λατινικά χρησιμοποιούνταν για επίσημους σκοπούς και στις ρωμαϊκές αποικίες. Υπήρχαν σημαντικές χριστιανικές κοινότητες στην επαρχία από τα μέσα του 1ου αιώνα μ.Χ.

Στα τέλη της αρχαιότητας, η επαρχία χωρίστηκε σε διάφορες μικρότερες μονάδες, αλλά η παλιά πρωτεύουσα της επαρχίας, η Θεσσαλονίκη, έγινε το περιφερειακό κέντρο της περιοχής των Βαλκανίων και υπήρξε για λίγο αυτοκρατορική πρωτεύουσα υπό τον Λικίνιο. Το επαρχιακό σύστημα σταδιακά εξασθένησε, μέχρι που αντικαταστάθηκε εντελώς από το θεματικό σύστημα στα μέσα του 7ου αιώνα μ.Χ., αλλά η περιοχή συνέχισε να αποτελεί μέρος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι το τέλος του δέκατου τέταρτου αιώνα.

Περιγραφή

Οργάνωση

Μετά τις μεταρρυθμίσεις του Διοκλητιανού στα τέλη του 3ου αιώνα μ.Χ. η Παλαιᾶ Ἤπειρος (Epirus Vetus) αποκόπηκε και τον 4ο αιώνα η ίδια η επαρχία της Μακεδονίας χωρίστηκε στη Μακεδονία Πρίμα στο νότο και στη Μακεδονία Σεκούντα ή Σαλουτάρις στο βορρά. Όλες αυτές οι επαρχίες υπήχθησαν στη Διοίκηση της Μακεδονίας, μία από τις τρεις διοικήσεις που απάρτιζαν την πραιτωριανή υπαρχία του Ιλλυρικού. Όταν η Υπαρχία χωρίστηκε μεταξύ της Δυτικής και της Ανατολικής Αυτοκρατορίας το 379, οι Μακεδονικές επαρχίες συμπεριλήφθηκαν στο Ανατολικό Ιλλυρικό. Με τη μόνιμη διαίρεση της αυτοκρατορίας το 395 η Μακεδονία περιήλθε στην Ανατολή, που έμελλε να εξελιχθεί στη Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.

Παλαιά Ήπειρος

Η Ήπειρος, αργότερα Παλαιά Ήπειρος (Epirus Vetus), ήταν επαρχία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, που αντιστοιχούσε στην περιοχή της Ηπείρου. Μεταξύ 146 π.Χ. και 27 π.Χ. ανήκε στην επαρχία της Μακεδονίας και στη συνέχεια στην Αχαΐα, πριν γίνει ξεχωριστή επαρχία επί του Αυτοκράτορα Τραϊανού.

Νέα Ήπειρος

Η Νέα Ήπειρος (Epirus Nova) ή Ελληνική Ιλλυρία (Illyria Graeca)^[2]^[3]^[4] ή κυρίως Ιλλυρία (Illyris proper) ήταν επαρχία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ιδρύθηκε από τον Διοκλητιανό κατά την αναδιάρθρωση των μεθοριακών επαρχιών. Μέχρι τότε η επαρχία ανήκε στην επαρχία της Μακεδονίας.^[5]^[6] Το Δυρράχιο (ή Επίδαμνος) καθιερώθηκε ως πρωτεύουσα της Νέας Ηπείρου.^[7] Η περιοχή της Νέας Ηπείρου αντιστοιχούσε^[8] σε ένα τμήμα της Ιλλυρίας που ήταν τότε «εν μέρει Ελληνικό και εν μέρει εξελληνισμένο».^[9]

Μακεδονία Πρίμα

Η Μακεδονία Πρίμα ("Πρώτη Μακεδονία") ήταν επαρχία που περιλάμβανε το μεγαλύτερο μέρος του αρχαίας Μακεδονίας ,που συμπίπτει με το μεγαλύτερο μέρος της σημερινής Μακεδονίας και είχε πρωτεύουσά της τη Θεσσαλονίκη.

Μακεδονία Σεκούντα ή Σαλουτάρις

Η Μακεδονία Σαλουτάρις («Σωτήρια Μακεδονία»), επίσης γνωστή ως Μακεδονία Σεκούντα («Δεύτερη Μακεδονία») ήταν επαρχία που περιλάμβανε εν μέρει τη Δαρδανία και το σύνολο της Παιονίας, που είναι το μεγαλύτερο μέρος της σημερινής Βόρειας Μακεδονίας. Η πόλη Στόβοι, που βρίσκεται στη συμβολή των ποταμών Εριγώνα και Αξιού και ήταν η πρώην πρωτεύουσα της Παιονίας, έγινε αργότερα πρωτεύουσα της Μακεδονίας Σαλουτάρις.

Οικονομία

Η βασιλεία του Αυγούστου εγκαινίασε μια μακρά περίοδο ειρήνης, ευημερίας και πλούτου για τη Μακεδονία, αν και η σημασία της για την οικονομική κατάσταση του Ρωμαϊκού κόσμου μειώνεται συγκρινόμενη με τη γειτονική της Μικρά Ασία.

Η οικονομία τονώθηκε σε μεγάλο βαθμό από την κατασκευή της Εγνατίας Οδού, την εγκατάσταση Ρωμαίων εμπόρων στις πόλεις, και την ίδρυση Ρωμαϊκών αποικιών. Η Αυτοκρατορική κυβέρνηση έφερε, μαζί με τους δρόμους και το διοικητικό της σύστημα, την οικονομική άνθηση, που ωφέλησε τόσο τη ρωμαϊκή άρχουσα τάξη όσο και τα λαϊκά στρώματα. Με τεράστιες καλλιεργήσιμες εκτάσεις και πλούσια βοσκοτόπια, οι μεγάλες ηγετικές οικογένειες συσσώρευσαν τεράστιες περιουσίες, που βασίζονταν στην εργασία δούλων.

Η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των παραγωγικών τάξεων επέφερε αύξηση του αριθμού των τεχνιτών και βιοτεχνών στην περιοχή. Πετράδες, ανθρακωρύχοι, σιδεράδες, κ.ά. απασχολούνταν σε κάθε είδους εμπορική δραστηριότητα και τέχνη. Έλληνες επίσης απασχολούνταν ευρέως ως καθηγητές, δάσκαλοι και γιατροί σε όλο το Ρωμαϊκό κόσμο.

Η οικονομία εξαγωγών βασιζόταν ουσιαστικά στη γεωργία και την κτηνοτροφία, ενώ εξάγονταν επίσης σίδηρος, χαλκός και χρυσός, μαζί με προϊόντα, όπως ξυλεία, ρητίνη, πίσσα, κάνναβη, λινάρι και ψάρια. Μια άλλη πηγή πλούτου ήταν τα λιμάνια της επαρχίας, όπως το Δίον, η Πέλλα, η Θεσσαλονίκη και η Κασσάνδρεια.

Προσωπικότητες

Άγιοι και κληρικοί

Αγάπη, Χιονία και Ειρήνη (μαρτύρησαν το 304)
Αγαθόπους, διάκονος και Θεόδουλος, οι Θεσσαλονικείς μάρτυρες
Αρίσταρχος ο Θεσσαλονικεύς, 1ος αιώνας
Δημόφιλος Κωνσταντινουπόλεως (πέθανε το 386), Επίσκοπος, γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη
Επαφρόδιτος, πρώτος επίσκοπος Φιλίππων
Γάιος, πρώτος επίσκοπος Θεσσαλονίκης
Λυδιά Θυατείρων, 1ος αιώνας
Ματρώνα η εκ Θεσσαλονίκης
Ονήσιμος, πρώτος επίσκοπος Βέροιας
Άγιος Δημήτριος, πολιούχος άγιος της Θεσσαλονίκης, μαρτύρησε το 306

Συγγραφείς

Κρατερός της Αμφίπολης (π. 100-30 π.Χ.) ραψωδός νικητής στα Αμφιαράεια^[10]
Φαίδρος εκ Πιερίας (π. 15 π.Χ – π. 50 μ.Χ.), μυθογράφος
Αντίπατρος ο Θεσσαλονικεύς (τέλος 1ου αιώνα π.Χ.), ποιητής επιγραμμάτων και κυβερνήτης της πόλης
Φίλιππος ο Θεσσαλονικεύς (τέλος 1ου αιώνα π.Χ.), ποιητής επιγραμμάτων και συντάκτης της Ελληνικής Ανθολογίας
Αρχίας, επιγραμματοπποιός
Αντιφάνης (τέλος 1ου αιώνα μ.Χ.), επιγραμματοπποιός
Παρμενίων (τέλος 1ου αιώνα μ.Χ.), επιγραμματοπποιός
Κρίτων Πιεριώτης, ιστορικός
Πολύαινος, (2ος αιώνας μ.Χ.), συγγραφέας των Στρατηγημάτων
Στοβαίος (5ος αιώνας), ανθολόγος Ελλήνων συγγραφέων
Μακηδόνιος ο Θεσσαλονικεύς (6ος αιώνας), επιγραμματοπποιός της Ελληνικής Ανθολογίας

Ιατροί

Αθρυίλατος ο Θάσιος
Αλέξανδρος εκ Πέλλας
Δαμιανός ο Θεσσαλονικεύς
Ανθέμιος ο Εδεσσεύς
Παύλος εκ Φιλίππων
Ιούλιος Νικήτας εκ Λυκής Πέλλας
Αυρήλιος Ισίδωρος ο Θεσσαλονικεύς
Σέξτος Ιούλιος Χαρίτων εξ Αμφίπολης
Σερβία εκ Θεσσαλονίκης
Πουμπίσιος Λάιος και Πουμπίσιος Ερμίας εκ Βεροίας
Aίλιος Νικόλαος
Απτος εκ Δίου

Παραπομπές

↑ Melville-Jones, John (2021). «The Borders of Ancient Makedonia III: Roman Makedonia» (στα αγγλικά). Macedonian Studies Journal 2 (1). ISSN 2204-3128. https://ojs.aims.edu.au/index.php/msj/article/view/33.
↑ The Loeb Editor's Notes, 28 Nova Epirus or Illyris Graeca
↑ A new classical dictionary of Greek and Roman biography, mythology, and geography: partly based upon the Dictionary of Greek and Roman biography and mythology by Sir William Smith,1851, page 392
↑ Catholic Encyclopedia - Durazzo
↑ Handbook of Ancient Geography and History by Ptz Wilhelm, (ISBN 1-113-19974-1), The (734) southern portion, or Illyria Graeca, belonged to the province of Macedonia.
↑ Atlas of Classical History by R. Talbert, 1989, page 175: "... divided the diocese of Moesia into two, styled Thracia and Macedonia, the latter consisting of the provinces from Epirus Nova and Macedonia southward. But there is evidence that Constantine considered ..."
↑ Hendry, p. 299. The geography is entirely correct for Servius' time, since Diocletian's rearrangement of provincial boundaries included the creation of the province of Epirus Nova out of southern Illyricum with Dyrrachium (=Epidamnus) as its capital.
↑ Wilkes, J. J. The Illyrians, 1992,(ISBN 0-631-19807-5), Page 210
↑ Athanassakis, A.N. (1977), «N.G.L. Hammond, Migrations and Invasions in Greece and Adjacent Areas (review)», American Journal of Philology 99: 263–6
↑ Amphiareion — c. 80-50 BC Epigraphical Database

Βιβλιογραφία

Φανούλα Παπάζογλου, Πολιτικές και διοικητικές εξελίξεις, στο Μακεδονία 4000 χρόνια ιστορίας και πολιτισμού, Ιστορικοί Ελληνικοί Χώροι της Εκδοτικής Αθηνών, Αθήνα, 1982, σελ. 192-199
Φανούλα Παπάζογλου, Οικονομία και κοινωνία, όπ.π.,σελ. 199-202
Φανούλα Παπάζογλου, Πνευματικός Βίος, όπ.π. σελ. 203-207
Δημήτρης Παντερμαλής, Μνημεία και τέχνη κατά την περίοδο της Ρωμαιοκρατίας, όπ.π. σελ. 208-221
[1] Δημήτρης Κ. Σαμσάρης, Ιστορική γεωγραφία της ρωμαϊκής επαρχίας Μακεδονίας (Το τμήμα της σημερινής Δυτικής Μακεδονίας), Θεσσαλονίκη 1989 (Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών). ISBN 960-7265-01-7
[2] Δημήτρης Κ. Σαμσάρης, Ιστορική γεωγραφία της Ανατολικής Μακεδονίας κατά την αρχαιότητα, Θεσσαλονίκη 1976 (Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών). ISBN 960-7265-16-5

Αυτό το λήμμα σχετικά με την Ιστορική Γεωγραφία χρειάζεται επέκταση. Μπορείτε να βοηθήσετε την Βικιπαίδεια επεκτείνοντάς το.

[1] Melville-Jones, John (2021). «The Borders of Ancient Makedonia III: Roman Makedonia» (στα αγγλικά). Macedonian Studies Journal 2 (1). ISSN 2204-3128. https://ojs.aims.edu.au/index.php/msj/article/view/33.

[2] The Loeb Editor's Notes, 28 Nova Epirus or Illyris Graeca

[3] A new classical dictionary of Greek and Roman biography, mythology, and geography: partly based upon the Dictionary of Greek and Roman biography and mythology by Sir William Smith,1851, page 392

[4] Catholic Encyclopedia - Durazzo

[5] Handbook of Ancient Geography and History by Ptz Wilhelm, (ISBN 1-113-19974-1), The (734) southern portion, or Illyria Graeca, belonged to the province of Macedonia.

[6] Atlas of Classical History by R. Talbert, 1989, page 175: "... divided the diocese of Moesia into two, styled Thracia and Macedonia, the latter consisting of the provinces from Epirus Nova and Macedonia southward. But there is evidence that Constantine considered ..."

[7] Hendry, p. 299. The geography is entirely correct for Servius' time, since Diocletian's rearrangement of provincial boundaries included the creation of the province of Epirus Nova out of southern Illyricum with Dyrrachium (=Epidamnus) as its capital.

[8] Wilkes, J. J. The Illyrians, 1992,(ISBN 0-631-19807-5), Page 210

[9] Athanassakis, A.N. (1977), «N.G.L. Hammond, Migrations and Invasions in Greece and Adjacent Areas (review)», American Journal of Philology 99: 263–6

[10] Amphiareion — c. 80-50 BC Epigraphical Database

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]