Αντίπαρος

Αντίπαρος

από επάνω αριστερά: ο λιμένας Αντιπάρου, ανεμόμυλος, κατοικίες στο Κάστρο και εμπορικό σοκάκι
Γεωγραφία
Συντεταγμένες	37°00′00″N 25°01′59″E / 37.00°N 25.033°E / 37.00; 25.033
Αρχιπέλαγος	Αιγαίο Πέλαγος
Νησιωτικό σύμπλεγμα	Κυκλάδες
Αριθμός νήσων	25
Κύρια νησιά	Αντίπαρος, Δεσποτικό
Έκταση	35,09 km²
Υψόμετρο	301 μ
Υψηλότερη κορυφή	Προφήτης Ηλίας
Χώρα
Ελλάδα
Περιφέρεια	Νοτίου Αιγαίου
Περιφερειακή Ενότητα	Πάρου
Νομός	Κυκλάδων
Πρωτεύουσα	Αντίπαρος
Δημογραφικά
Πληθυσμός	1.265 (απογραφής 2021)
Πυκνότητα	34,5 /χλμ2
Πρόσθετες πληροφορίες
Ιστοσελίδα	www.antiparos.gr
Σχετικά πολυμέσα

Η Αντίπαρος (αρχ. Ωλίαρος) είναι μικρό βραχώδες κατοικημένο νησί του Νοτίου Αιγαίου στην καρδιά των Κυκλάδων, το οποίο απέχει λιγότερο από ένα ναυτικό μίλι από την Πάρο, με τον λιμένα της οποίας συνδέεται με μικρό τοπικό πορθμείο. Στη νησίδα Σαλιαγκός βρίσκεται ο αρχαιότερος οικισμός των Κυκλάδων, καθώς και το Δεσποτικό, ακατοίκητη νήσος στα νοτιοδυτικά της Αντιπάρου, που αποτελεί τόπο μεγάλης αρχαιολογικής σημασίας. Η Συστάδα Αντιπάρου αποτελείται από 25 νησιά, νησίδες και βραχονησίδες.

Γενικά

Ο κεντρικός οικισμός εντοπίζεται στο βορειοανατολικό άκρο του νησιού, απέναντι από την Πούντα της Πάρου με την οποία συνδέεται με πορθμείο. Το ιστορικό κέντρο εντοπίζεται στο ενετικό Κάστρο της Αντιπάρου, το οποίο συνδέεται μέσα από το εμπορικό δρομάκι με το γραφικό πορθμείο στην παραλιακή. Άλλοι γνωστοί οικισμοί είναι ο παραθεριστικός οικισμός του Αϊ-Γιώργη στο νοτιοδυτικό άκρο, ο οποίος και έχει ενταχθεί στο σχέδιο πόλης, ο Σωρός και ο Κάμπος, ενώ γνωστές παραλίες της ευρύτερης περιοχής του κέντρου είναι οι Ψαραλυκιές, ο Σιφνέικος γιαλός, ο Άγιος Σπυρίδωνας και η παραλία του κάμπινγκ.

Στην Αντίπαρο λειτουργεί Νηπιαγωγείο, Δημοτικό Σχολείο και Γυμνάσιο με τμήματα Λυκείου. Η οικονομία του νησιού βασίζεται στον τουρισμό, την αλιεία, την κτηνοτροφία και λιγότερο στη γεωργία στον κάμπο και στις βορειοανατολικές πεδινές εκτάσεις της. Είναι γνωστή για τη χαρακτηριστική κυκλαδίτικη ομορφιά με τις λευκές κατοικίες, τα λιθόστρωτα σοκάκια και τις όμορφες μπουκαμβίλιες που ανθούν στις αυλές των σπιτιών. Αποτελεί δημοφιλές τουριστικό θέρετρο τα καλοκαίρια για Έλληνες και Ευρωπαίους επισκέπτες, αλλά και τόπο επένδυσης Αμερικανών παραθεριστών.

Η Κοινότητα Αντιπάρου ιδρύθηκε το 1914 και προήχθη σε Δήμο το 2010 με την εφαρμογή του σχεδίου νόμου «Καλλικράτης», βάσει της αρχής του «κάθε νησί και δήμος». Καταλαμβάνει δε έκταση 35,1 τ.χλμ. συμπεριλαμβάνοντας τη νήσο της Αντιπάρου, το Δεσποτικό και το Στρογγυλό. Αριθμεί, σύμφωνα με την απογραφή του 2021 1.265 μόνιμους κατοίκους (σύμφωνα με την απογραφή του 2001 1.037 μόνιμους κατοίκους και έχει πυκνότητα 29,5 κατοίκους ανά τ.χλμ.).

Δείτε επίσης: Δήμος Αντιπάρου

Ετυμολογία

Η αρχαία ονομασία του νησιού ήταν «Ωλίαρος», λέξη φοινικικής προέλευσης που πιθανότατα σημαίνει «δασώδες βουνό». Αργότερα το νησί ονομάστηκε «Αντίπαρος» καθώς βρίσκεται απέναντι από την Πάρο.

Γεωγραφία και μορφολογία

Οι ανατολικές ακτές της Αντιπάρου.

Το νησί της Αντιπάρου βρίσκεται στην καρδιά των Κυκλάδων, στο Νότιο Αιγαίο, 0,8 ναυτικά μίλια νοτιοδυτικά της Πάρου. Το πορθμείο της απέχει από το κεντρικό λιμάνι της Παροικιάς 4,8 ναυτικά μίλια. Παλαιότερα η Αντίπαρος ήταν ενωμένη με την Πάρο, ενώ πλέον χωρίζεται από αυτή με το Στενό της Αντιπάρου, γνωστό ως Αμφίγειο, πλάτους 500-1000 μ. και βάθους 4,5 μ. Το μέγιστο μήκος του νησιού είναι 7 μίλια σε κατεύθυνση από Βορρά προς Νότο, ενώ το μέγιστο πλάτος της φθάνει τα 2,8 μίλια και το μήκος των ακτών της τα 57 χλμ.

Η Αντίπαρος έχει ηφαιστειογενές πέτρωμα και ξηρό κλίμα με πολύ υγρασία, ενώ η μορφολογία της χαρακτηρίζεται κατά βάση πεδινή, γεγονός που ευνοεί την ανάπτυξη ισχυρών ανέμων, με πολλές μικρές λοφώδεις εξάρσεις. Ψηλότερη κορυφή είναι ο Προφήτης Ηλίας (301 μ.) και καλύπτεται από κέδρους και θάμνους. Δυτικά οι ακτές είναι ομαλές και αμμώδεις και ανατολικά βραχώδεις, με μικρούς όρμους. Τα άνθη που ευδοκιμούν στην περιοχή είναι κυρίως οι μπουκαμβίλιες που στολίζουν τους κήπους των σπιτιών και των καταστημάτων. Το έδαφος είναι γόνιμο στον κάμπο και τις βόρειες πεδινές εκτάσεις του νησιού, αλλά οι καλλιέργειες είναι περιορισμένες. Μικρές ποσότητες μεταλλευμάτων εξορύσσονταν παλαιότερα σε εγκαταλελειμμένα σήμερα μεταλλεία.

Η νήσος της Αντιπάρου περιβάλλεται από πληθώρα μικρών ακατοίκητων νησιών με μεγάλο ιστορικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον, όπως το Κοιμητήρι, το Στρογγυλό, το Διπλό, τον Κάβουρα, το Ρευματονήσι, τον Κόκκινο και Μαύρο Τούρλο. Ιδιαίτερα γνωστό στη διεθνή κοινότητα είναι το Δεσποτικό, ένα ακατοίκητο νησί νοτιοδυτικά της Αντιπάρου στο οποίο τα τελευταία χρόνια πραγματοποιούνται ανασκαφές με ευρήματα μεγάλης αρχαιολογικής αξίας.

Ιστορία

Προϊστορικά χρόνια

Εκθέματα στο Λαογραφικό Μουσείο.

Η ιστορία της Αντιπάρου ξεκινάει από τη νεολιθική εποχή όταν χρησιμοποιούνταν το σπήλαιό της ως καταφύγιο. Οι αρχαιολογικές έρευνες στο Σαλιαγκό, μια χαμηλή τότε χερσόνησο στον ισθμό Πάρου-Αντιπάρου, έφεραν στο φως ευρήματα που αποδεικνύουν την ύπαρξη του παλαιότερου οικισμού των Κυκλάδων, ενώ η άνθιση των πρωτοκυκλαδικών πολιτισμών της Πάρου, της Αντιπάρου και του Δεσποτικού συνεχίστηκε την 3η χιλιετία π.Χ., με την ανάδειξη νεκροταφείων, ειδών κεραμικής και με ειδώλια της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού από τις ανασκαφές στο Απάντημα, στο Σωρό, στις Πεταλίδες και στους Κρασάδες. Οι πρώτες ανασκαφές στο Δεσποτικό πραγματοποιήθηκαν το 1889 από το Χρήστο Τσούντα, αποκαλύπτοντας πρωτοκυκλαδικά νεκροταφεία, ενώ στην περιοχή Χειρόμυλοι βρέθηκαν ίχνη προϊστορικού οικισμού. Στο Στρογγυλό διασώζονται ερείπια νεολιθικού οικισμού, ενώ στον Κάβουρα ανακαλύφθηκαν ειδώλια της πρωτοκυκλαδικής περιόδου. Είδη κεραμικής που χρονολογούνται στους γεωμετρικούς χρόνους μαρτυρούν την ανθρώπινη παρουσία.

Αρχαίοι χρόνοι

Αρχαιολογικά ευρήματα Δεσποτικού.

Κατά την αρχαιότητα, το νησί της Αντιπάρου ταυτίζεται με τον «Ωλίαρο», ονομασία η οποία συναντάται σε κείμενα αρχαίων γεωγράφων. Το νησί καταγράφουν ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, ο Στράβων, ο Βιργίλιος και ο Στέφανος ο Βυζάντιος, ενώ το Δεσποτικό ταυτίζεται με την αρχαία Πρεπέσινθο. Ο Ηρακλείδης ο Ποντικός έγραψε ότι εποικίστηκε από τους Σιδώνιους. Σήμερα υπάρχει η παραδοχή πως οι πρώτοι κάτοικοι των ιστορικών χρόνων ήταν Φοίνικες από τη Σιδώνα, ενώ επιτύμβιες στήλες και κιονόκρανα που ανακαλύφθηκαν στον Άγιο Γεώργιο προδίδουν την ύπαρξη εποικισμού κατά τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους.

Το 1959 ο Νίκος Ζαφειρόπουλος ξεκίνησε ανασκαφές στη θέση Ζουμπάρια και στη Μάντρα Δεσποτικού, στη βορειοανατολική ακτή του νησιού, όπου βρέθηκαν αρχιτεκτονικά μέλη δωρικού ναού από τους αρχαϊκούς χρόνους, ο οποίος χρονολογείται στο 500 π.Χ. Το 1997 ανασκαφές που έγιναν στη Μάντρα από τον αρχαιολόγο Γιάννο Κουράγιο, έφεραν στο φως μεγάλο τμήμα των βοηθητικών χώρων ενός ιερού. Στα ευρήματα της ανασκαφής συγκαταλέγεται επίμηκες κτιριακό συγκρότημα, αποτελούμενο από πέντε συνεχόμενα παράλληλα δωμάτια. Στο νότιο δωμάτιο εντοπίστηκαν σημαντικά ευρήματα υλικών των αρχαϊκών χρόνων ανατολικοϊωνικής, ροδιακής, κυπριακής και αιγυπτιακής προέλευσης.

Στον τόπο των ανασκαφών έχουν βρεθεί πολλά μαρμάρινα μέλη γλυπτών, δύο αρχαϊκές κεφαλές κούρων, ο κορμός γυμνού ανδρικού αγάλματος, τμήμα ενεπίγραφου περιρραντηρίου αρχαϊκής εποχής με την επιγραφή «Μάρδης ανέθηκεν». Ανάμεσα στα σπουδαία ευρήματα συγκαταλέγεται ο κτιστός τετράγωνος μαρμάρινος βωμός αφιερωμένος στην ΕΣΤΙΑ ΙΣΘΜΙΑ των κλασικών χρόνων και ο οποίος αποτελεί μαρτυρία για μια από τις λατρευόμενες θεότητες των Κυκλάδων. Η επιγραφή μαρτυρά επίσης το τοπωνύμιο του ακρωτηρίου όπου βρίσκεται το ιερό «ΙΣΘΜΟΣ» και επιβεβαιώνει την ύπαρξή του. Οι έρευνες έφεραν στο φως ακόμη πέντε κτίρια και η ανασκαφή τους συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Τα ευρήματα μαρτυρούν τη διαδεδομένη λατρεία του Θεού Απόλλωνα στις Κυκλάδες, καθώς υπήρχαν σύμφωνα με την παράδοση εικοσιδύο λιτά ιερά στην ευρύτερη περιοχή, ένα εκ των οποίων ήταν εκείνο του Δεσποτικού, το οποίο διασώζεται ανέπαφο από τον 7ο αιώνα π.Χ. οπότε και λειτουργούσε έως και τους ρωμαϊκούς χρόνους.

Μεσαίωνας

Η καμάρα στο Κάστρο.

Το νησί της Αντιπάρου συμπεριελήφθη το 1207, κατά την περίοδο της λατινοκρατίας στο Δουκάτο της Νάξου από τον ιδρυτή του, το Βενετό στρατιωτικό Μάρκο Σανούντο. Από τότε η Αντίπαρος παρείχε μόνιμα 30 κωπηλάτες στις γαλέρες του Δουκάτου. Το 15ο αιώνα άρχισε η σκληρή δοκιμασία της νήσου από Έλληνες και ξένους πειρατές, οι οποίοι το χρησιμοποίησαν ως ορμητήριο στους όρμους του «Στενού των 14 ποδών», όπως αποκαλούνταν τότε χαρακτηριστικά το στενό της Αντιπάρου έως ότου περιήλθε η νήσος στον σημαίνοντα τότε βενετικό Οίκο των Λορεντάνο ως προίκα, όταν ο Τζιοβάννι Λορεντάνο αποφάσισε να παντρευτεί τη Μαρία Σομμαρίπα της Αντιπάρου. Ο Λορεντάνο έχτισε την κατοικία του και εγκατέστησε νέους κατοίκους, οικοδομώντας σταδιακά μαζί με τις υπόλοιπες κατοικίες γύρω από «το Σπίτι του Άρχοντα» το Κάστρο περί το 1440, του οποίου την πύλη στόλιζε ο θυρεός τους. Στη συνέχεια περιήλθε στον Οίκο των Πιζάνη μέχρι το 1537, οπότε και κατελήφθη από τον Οθωμανό κουρσάρο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα και παραχωρήθηκε στην οικογένεια των Κρίσπι. Το 1566 εντάχθηκε ολοκληρωτικά στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Το 1770, κατά την περίοδο του ρωσοτουρκικού πολέμου κατελήφθη από το ρωσικό στόλο των αδελφών Ορλώφ έως και το 1774 και Ρώσοι αφαίρεσαν πολλούς σταλακτίτες από το σπήλαιο της Αντιπάρου, μεταφέροντάς τους στη Ρωσία στο μουσείο Ερμιτάζ. Κατά τον Τόρνεφορτ, το 1770 στην Αντίπαρο αριθμούσαν 78 οικίες με περίπου 200 κατοίκους.

Μνημείο Πεσόντων στο Κέντρο Νεότητος.

Αργότερα βρέθηκε ξανά υπό την κατοχή των Οθωμανών και έγινε συχνά στόχος επιδρομών από πειρατές, με αποκορύφωμα τη λεηλασία του νησιού και τη σφαγή του πληθυσμού το 1794 από Κεφαλλονίτες και Μανιάτες πειρατές, οι οποίοι απήγαγαν την κόρη του Βενετού υποπρόξενου Γκρατσιόζα Φραντζίσκα, με συνέπεια να δημιουργηθεί ένα άνευ προηγουμένου ανθελληνικό κύμα στην τότε Ευρώπη.

Ελληνική Επανάσταση

Το 1821 οι κάτοικοι του νησιού έλαβαν μέρος στην Ελληνική Επανάσταση, ενώ ο Νεόφυτος Μαυρομάτης, μετέπειτα δεσπότης Ναυπάκτου και ο Ανανίας, δάσκαλος του Γένους φαίνεται πως είχαν αποφοιτήσει από το Γυμνάσιο της Αντιπάρου. Με τα πρωτόκολλα του Λονδίνου της 3ης Φεβρουαρίου του 1830 και της 18ης Αυγούστου του 1832 η Αντίπαρος ενσωματώθηκε στο Ελληνικό Κράτος. Έγγραφο στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, του 1829, συνταγμένο από τον έκτακτο Επίτροπο Ιάκωβο Ρίζο, διορισμένο στον τμήμα των κεντρικών Κυκλάδων με έδρα τη Νάξο, και με αποδέκτη τη Γενική Γραμματεία της Επικράτειας, μας πληροφορεί σχετικά με τον πληθυσμό του νησιού: 224 κάτοικοι, εκ των οποίων οι 14 πάροικοι.

Νεότερα χρόνια

Κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι κάτοικοι του νησιού πήραν ενεργό μέρος στην αντίσταση κατά των Γερμανών, χρησιμοποιώντας την περιοχή του Άι-Γιώργη, πίσω από το βουνό της Αντιπάρου, ως μυστική βάση υποβρυχίων. Χαρακτηριστική περίοδος της ιστορίας του νησιού ήταν η λεγόμενη «Επιχείρηση Αντίπαρος», η οποία στοίχισε τη ζωή πολλών Ελλήνων και συμμάχων.

Μετά το πέρας του πολέμου η Αντίπαρος επέστρεψε στους γαλήνιους ρυθμούς της, αναπτυσσόμενη ως ψαροχώρι και σταδιακά ερήμωσε από τη μετανάστευση, με το νησί να είναι απομονωμένο.

Το λιμάνι της Αντιπάρου.

Η Αντίπαρος έγινε γνωστή στο ευρύτερο ελληνικό κοινό το 1960 και μέσα από τον ελληνικό κινηματογράφο, όταν φιλοξενήθηκαν τα συνεργεία της Φίνος Φιλμ στο ιστορικό κέντρο για τα γυρίσματα της ταινίας Μανταλένα, συμβάλλοντας στην ανάδειξη της φυσικής της ομορφιάς και του ιστορικού τοπίου. Έκτοτε το νησί κατέστη δημοφιλής τουριστικός προορισμός για Έλληνες και ξένους τουρίστες τα καλοκαίρια και η οικονομία του οικισμού άρχισε να προσανατολίζεται στην τουριστική ανάπτυξη.

Στις δεκαετίες του 1970 και του 1980 η Αντίπαρος κατέστη δημοφιλής εναλλακτικός τουριστικός προορισμός Ευρωπαίων γυμνιστών για τις απόμακρες και αμμουδερές της παραλίες, ιδίως στο ευρέως γνωστό camping της, ενώ από τη δεκαετία του 1990 άρχισε να γνωρίζει σταδιακή ανάπτυξη λόγω και της εγγύτητάς της με την Πάρο, βελτιώνοντας τις υποδομές της ώστε να υποδεχτεί το αυξανόμενο κύμα των τουριστών.

Οικισμοί

Πέτρινες βίλες στον Κάμπο Αντιπάρου.

Πρωτεύουσα του Δήμου Αντιπάρου είναι ο ομώνυμος οικισμός που αναπτύσσεται περιμετρικά του ιστορικού κέντρου στο ενετικό Κάστρο, στο βορειοανατολικό άκρο του νησιού. Συνήθως αποκαλείται ως η «Χώρα της Αντιπάρου». Στο νοτιοδυτικό άκρο της Αντιπάρου αναπτύσσεται ο παραθεριστικός οικισμός του Αγίου Γεωργίου, ο οποίος εντάχθηκε στο σχέδιο πόλεως τη δεκαετία του '70 από ένα σύλλογο χρυσοχόων, πραγματοποιήθηκαν ρυμοτομικά έργα και γεωτρήσεις για την εξυπηρέτηση των κατοίκων, ενώ το 2024 ολοκληρώθηκε η κατασκευή του δικτύου ύδρευσης. Ανατολικά του Αγίου Γεωργίου αναπτύσσεται ο οικισμός του Σωρού, που είναι γνωστός για τις αμμουδερές παραλίες του, ενώ λίγο πιο βόρεια βρίσκεται ο Κάμπος της Αντιπάρου ο οποίος συνδέθηκε με τα έργα οδοποιίας που πραγματοποιήθηκαν με τον παραλιακό δρόμο που διέρχεται από το Απάντημα και τα Γλυφά στα ανατολικά, καθώς και με την παραλία Λιβάδια στις δυτικές ακτές του νησιού.

Αρχιτεκτονική

Αρχιτεκτονική κατοικιών Κάστρου.

Η αρχιτεκτονική, όπως και σε όλα τα κυκλαδίτικα νησιά, επιτάσσει αυστηρούς κανονισμούς για τη διατήρηση της κυκλαδίτικης ομοιομορφίας που συντίθεται από τις χαρακτηριστικές λευκές οικίες με τις μπλε πόρτες και παράθυρα, την αυλή και τους κήπους στολισμένους με βουκαμβίλιες και λοιπά άνθη. Συχνά τα χαρακτηριστικά αυτά συμβαδίζουν με τη λαξευτή πέτρα στους τοίχους, τα πλακόστρωτα σοκάκια και τους φράχτες των αυλών.

Το κάστρο που χτίστηκε το 1440 από την άλλη φαίνεται να έχει ένα πολύ συγκεκριμένο και ιδιαίτερο στυλ αρχιτεκτονικής. Οι κατοικίες συνθέτουν ένα συμπαγές συγκρότημα με 24 διώροφες κατοικίες μέσα στο κάστρο, 24 μονώροφες στον Ξώπυργο και 16 διώροφες στην εξωτερική ζώνη, ενώ ανάμεσα στις κατοικίες υπάρχουν και τρία εκκλησάκια, αλλά και το παλαιό υδραγωγείο. Και εδώ διατηρείται η αρχιτεκτονική των λευκών κατοικιών, με τα μπλε παράθυρα και τις μικρές αυλές από την πίσω μεριά του κάστρου.

Οικονομία

Καταλύματα και παραδοσιακά ταβερνάκια στο κέντρο της Αντιπάρου.

Η οικονομία του νησιού βασίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στον τουρισμό, με τα έσοδα από τις επισκέψεις στο Σπήλαιο της Αντιπάρου να απαρτίζουν μεγάλο μέρος του προϋπολογισμού του Δήμου. Οι περισσότεροι κάτοικοι δουλεύουν τα εμπορικά καταστήματα, κέντρα εστίασης και διαμονής του νησιού κατά την τουριστική σεζόν, ενώ από τον Οκτώβρη μέχρι το Πάσχα, ασχολούνται με τεχνικές και χειρωνακτικές εργασίες. Στην οικονομία του νησιού συμβάλλει η γεωργία και η κτηνοτροφία, καθώς επίσης και η αλιεία.

Αλιεία

Η αλιεία στην Αντίπαρο αποτελεί όπως είναι φυσικό ένα από τα παλαιότερα και παραδοσιακά επαγγέλματα. Βέβαια, η αλιευτική δραστηριότητα ήταν πιο έντονη τις προηγούμενες δεκαετίες, που δεν είχαν αναπτυχθεί σε μεγάλο βαθμό άλλοι τομείς τις οικονομίας και η αλιεία ήταν υγιής κλάδος.Η αλιεία συντηρείται σε οικογενειακή βάση, ενώ πλέον λίγοι είναι αυτοί που απασχολούνται αποκλειστικά σε αυτή, λόγω εξάντλησης του αλιευτικού πλούτου.

Ελαιοκαλλιέργεια

Η συνολική καλλιεργούμενη έκταση στη Αντίπαρο είναι 112 στρέμματα σύμφωνα με την Ελ. Στατ. 2008, ενώ με τα στοιχεία του ΟΠΕΚΕΠΕ 2013 είναι 179,6 στρέμματα.Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια σημαντική αύξηση φύτευση ελαιοδέντρων. Ο παραγόμενος ελαιόκαρπος χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγο για παραγωγή ελαιολάδου. Οι ποικιλίες που επικρατούν είναι η θρουμπολιά και η κορωνέϊκη σε μεγαλύτερη έκταση. Υπάρχουν διάσπαρτα ελαιόδεντρα των ποικιλιών Άμφισσας και Μανάκι. Οι καλλιεργητικοί χειρισμοί που γίνονται στην καλλιέργεια της ελιάς είναι πολύ κοντά σε βιολογικά συστήματα καθώς γίνονται ελάχιστες ή καθόλου επεμβάσεις με φυτοφάρμακα. Ωστόσο η βιολογική καλλιέργεια είναι ανεπτυγμένη (ελεγχόμενη από φορέα πιστοποίησης).

Αμπελοκαλλιέργεια

Τα αμπέλια και ιδιαίτερα τα οινάμπελα αποτελούν παραδοσιακή καλλιέργεια για την Αντίπαρο και η συνολική τους έκταση σύμφωνα με το ΟΠΕΚΕΠΕ για το 2012-2013 είναι 187,6 στρέμματα.Ενώ σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελ. Στατ. 2008 είναι 525 στρέμματα. Οι κυριότερες οινοποιήσιμες ποικιλίες που καλλιεργούνται είναι από ερυθρές ποικιλίες: Μανδηλαριά, Βάφτρακαι Αϊδάνικαι από λευκές ποικιλίες: Μενεμβασιά, Ασίρτικοκαι Σαββατιανό. Μεγάλες ποσότητες οινοποιήσιμων σταφυλιών πωλούνται στα οινοποιία της Πάρου για ΠΟΠ και ΠΓΕ οίνους.Οι αδιάθετες ποσότητες των επιτραπέζιων και οινοποιήσιμων σταφυλιών οδηγούνται στην απόσταξη για την παραγωγή παραδοσιακών ποτών όπως σούμα.

Ορυκτός Πλούτος

Η Αντίπαρος διαθέτει σημαντικά κοιτάσματα θειούχου μεταλλοφορίας. Από τη μέση του νησιού, θέσεις Μοναστήρια-Αγ. Ηλίας-Χατζοβούνια και νοτίως μέχρι το Βλαχοβούναλο, υπάρχουν μεταλλεύματα σιδήρου, μαγγανίου, μολύβδου και ψευδαργύρου. Τα μεταλλεύματα ψευδραργύρου έτυχαν σημαντικής εκμετάλλευσης κυρίως από τη δεκαετία του 1870, η οποία συνεχίστηκε αποσπασματικά και τον επόμενο αιώνα, μέχρι το 1955. Ωστόσο, τα αξιόλογα κοιτάσματα σιδηρομεταλλεύματος δεν αξιοποιήθηκαν συστηματικά, ενώ ενα μικρό μεταλλείο καλαμίνας έγινε αντικείμενο διακεκομένης εκμετάλλευσης. Τα μεταλλεία Αντιπάρου του 19ου – 20ού αιώνα (1869 – 1955), τα οποία λειτούργησαν ως έναυσμα στην περαιτέρω αναπτυξιακή πορεία της μεταλλείας στην Αντίπαρο και στις Κυκλάδες γενικότερα, θα πρέπει να αξιοποιηθούν ως μεταλλευτική κληρονομιά και να αναδειχθεί η σχετικά άγνωστη μεταλλευτική τους ιστορία. Τα Μεταλλεία της Αντιπάρου 19ος – 20ός αιώνας

Τουρισμός

Ιδιωτικά σκάφη στην Αγία Μαρίνα.

Η Αντίπαρος παραδοσιακά προσελκύει οικογένειες Σκανδιναβών, κυρίως Νορβηγών τον Ιούνιο, ενώ ιδιαίτερους ιστορικούς δεσμούς έχουν με το νησί οι Ιταλοί, οι οποίοι το επισκέπτονται κυρίως τον Αύγουστο. Επίσης στους επισκέπτες συγκαταλέγονται μεταξύ άλλων Γερμανοί, Ρώσοι, Γάλλοι και Αμερικάνοι. Το νησί υποδέχεται το κύμα των τουριστών με τη δημιουργία μικρών συγκροτημάτων και τη λειτουργία ενοικιαζόμενων δωματίων στον κεντρικό οικισμό, καθώς και σύγχρονων καταλυμάτων με παραδοσιακά στοιχεία στις ακτές της αντιπαριανής υπαίθρου.

Τα τελευταία χρόνια η Αντίπαρος φαίνεται πως κάνει μετάβαση από τον εναλλακτικό τουρισμό της ροκ κουλτούρας και της νυχτερινής διασκέδασης των προηγουμένων δεκαετιών στον ποιοτικό τουρισμό, με τη λειτουργία καλαίσθητων εστιατορίων και αναψυκτηρίων με παραδοσιακά χαρακτηριστικά, μπουτίκ και καταστημάτων με είδη τέχνης, εσωτερικής διακόσμησης και κοσμήματα, ενώ στην είσοδο του Κάστρου είναι επισκέψιμη αίθουσα του Λαογραφικού Μουσείου της Δημοτικής Επιχείρησης Ανάπτυξης Αντιπάρου με εκθέματα λαογραφικού και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος από την ιστορία του νησιού. Κατά τους θερινούς μήνες στο νησί γνωρίζουν άνθιση τα θαλάσσια σπορ μεταξύ Πούντας και Αντιπάρου, ενώ διαδεδομένος είναι και ο θερινός κινηματογράφος «Cine Ωλίαρος».

Παραδοσιακά προϊόντα της Αντιπάρου θεωρούνται η τσικουδιά και η σούμα, διάφορες ποικιλίες παραδοσιακών γλυκισμάτων αλλά και τυριών όπως το κεφαλοτύρι, η ξινομυζήθρα και το τουλουμοτύρι. Παραδοσιακά φαγητά είναι το αγριοκούνελο, κόκορας πατίδος, τα αποκριάτικα ραβιόλια και μπουρεκάκια με γέμιση από μέλι, καρύδι και σουσάμι τα οποία αφού ψηθούν, ραντίζονται με τσικουδιά και πασπαλίζονται με ζάχαρη άχνη.

Παραλίες

Παραλία στην Αντίπαρο.

Οι ακτές της Αντιπάρου διακρίνονται για τις χρυσές αμμουδιές και τα πεντακάθαρα νερά τους και γι' αυτό το νησί προσελκύει τουρισμό κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Οι πιο γνωστές παραλίες στην ευρύτερη περιοχή του κεντρικού οικισμού είναι οι Ψαραλυκές. Είναι τρεις παραλίες οι οποίες βρίσκονται νοτίως της παραλιακής και φημίζονται για τα αλμυρόδενδρα που παρέχουν σκιά πίσω από την αμμουδιά. Στη δεύτερη Ψαραλυκή λειτουργεί beach bar τους καλοκαιρινούς μήνες. Στο βόρειο τμήμα της παραλιακής βρίσκεται η παραλία του camping, η οποία είναι προσβάσιμη με λεωφορείο και είναι γνωστή για την προσέλκυση γυμνιστών. Η παραλία του Αγίου Σπυρίδωνα με τα ρηχά της νερά ιδανικός παράδεισος για τα παιδιά. Στην πίσω μεριά του Κάστρου βρίσκεται ο σιφνέικος γιαλός, ο οποίος έχει πάρει το όνομά του από το νησί της Σίφνου και είναι γνωστός για τα υψηλά κύματα λόγω των ανέμων που αναπτύσσονται στην περιοχή.

Λοιπές γνωστές παραλίες οι οποίες κατέστησαν προσβάσιμες οδικώς με τα έργα οδοποιίας που πραγματοποιήθηκαν είναι η παραλία στα Λιβάδια, στις δυτικές ακτές, η αμμουδερή παραλία στο Σωρό, ο Άγιος Σώστης, οι παραλίες της Φανερωμένης, οι παραλίες στα Γλυφά, η παραλία της Παναγιάς (3η Ψαραλική), στο Απάντημα, στον Άϊ Γιώργη και το Δεσποτικό. Εκδρομές στην παραλία του Δεσποτικού πραγματοποιούνται το καλοκαίρι καθημερινά με τουριστικά καραβάκια, τα οποία κάνουν και το γύρο του νησιού.

Αξιοθέατα

Σπήλαιο της Αντιπάρου

Ο Αϊ-Γιάννης ο Σπηλιώτης.

Για το κύριο άρθρο δείτε: Σπήλαιο της Αντιπάρου

Στο κέντρο της νήσου, στις παρυφές του όρους της Αντιπάρου βρίσκεται το γνωστό Σπήλαιο της Αντιπάρου, ένα από τα ομορφότερα και πιο μυστηριώδη σπήλαια του κόσμου. Ο χώρος του σπηλαίου χρησιμοποιήθηκε ως φυσικό καταφύγιο στη νεολιθική εποχή και έπειτα. Ο χώρος χρησιμοποιήθηκε επίσης για κεραμική, αλλά και για τη λατρεία της θεάς Αρτέμιδος, ενώ στην είσοδο του χώρου ανεγέρθηκε ο λιτός και μαγευτικός ναός του Αϊ-Γιάννη του Σπηλιωτή.

Επιγραφές και χαράγματα στους σταλακτίτες και τους σταλαγμίτες του μαρτυρούν τους διαβάτες του, όπως η επιγραφή της Αγίας Τράπεζας, των στρατηγών του Μεγάλου Αλεξάνδρου και του Βασιλιά Όθωνα.

Το σπήλαιο της Αντιπάρου.

Το 1673 ο Γάλλος αρχαιολόγος Μαρκήσιος Ντε Ντοβαντέλ, Γάλλος πρέσβης της Κωνσταντινούπολης διέμεινε στο σπήλαιο για τρεις ημέρες με πεντακόσιους συντρόφους του ενώ λειτούργησε στην Αγία Τράπεζα την ημέρα των Χριστουγέννων. Το 1775 προσήλθε στο σπήλαιο ο Μαρκήσιος ντε Σαβέρ και αργότερα ο πρώτος βασιλιάς της Ελλάδος, Όθωνας.

Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής κατεστράφη τμήμα του σπηλαίου. Αξίζει να σημειωθεί ότι το σπήλαιο αξιοποιήθηκε ως καταφύγιο από τους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης εναντίον του κατακτητή. Μια από τις αρχαιότερες αναφορές στο ιστορικό σπήλαιο είναι αυτή του λυρικού ποιητή Αρχιλόχου της Πάρου τον 7ο αιώνα π.Χ..

Το σπήλαιο αξιοποιήθηκε πλήρως στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 2000 με κονδύλια από το Γ' ΚΠΣ, με την τοποθέτηση κιγκλιδωμάτων, την κατασκευή κατάλληλων σκαλοπατιών, τοποθέτηση φωτισμού, καμερών ασφαλείας και ηχείων για την ενημέρωση των επισκεπτών.

Κάστρο της Αντιπάρου

Το έμβλημα της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, όπως διασώζεται στην πρόσοψη κατοικίας πίσω από την εκκλησία του Χριστού.

Το ενετικό Κάστρο της Αντιπάρου αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα των οχυρωμένων οικισμών που δημιουργήθηκαν στις Κυκλάδες την περίοδο της Λατινοκρατίας το 13ο με 16ο αιώνα μ.Χ.. Η κατασκευή του χρονολογείται στα μέσα του 15ου αιώνα, όταν ο βενετός Τζιοβάννι Λορεντάνο αποφάσισε να παντρευτεί τη Μαρία Σομμαρίπα της Αντιπάρου. Στην αρχική του μορφή το Κάστρο περιελάμβανε τον κεντρικό πύργο και οικιστική περίμετρο, με τις κατοικίες να κατανέμονται σε ένα τετράγωνο συνεχούς δόμησης, αποτελώντας ταυτόχρονα το αμυντικό τείχος του οχυρωμένου οικισμού. Η μοναδική είσοδος βρισκόταν στο ισόγειο οικίας στη νότια πτέρυγα.

Στο εσωτερικό του οικισμού αναπτύσσονταν οι κύριες πλατυμέτωπες όψεις των κατοικιών σε τριώροφη διάταξη, ενώ κάθε όροφος διέθετε ανεξάρτητη είσοδο στην οποία οδηγούσε εξωτερική σκάλα. Στην πορεία ο οικισμός επεκτάθηκε και εξωτερικά της νότιας πτέρυγας με το μορφή ορθογώνιου δακτυλίου που φέρει την ονομασία «Ξώπυργα», καθώς και εντός του αρχικού περιβόλου, γύρω από τη βάση του κυκλικού πύργου. Η ζώνη αυτή των κτισμάτων περιμετρικά του πύργου αφήνει μια στενωπό από τις κατοικίες του γύρω τοίχους, η οποία ονομάζεται «ρίμνη», πιθανότατα παραφθορά της λέξης «ρύμη», η οποία και αποτελεί τη μοναδική οδό διέλευσης κατοίκων και επισκεπτών στον πυρήνα του οικισμού.

Η βάση του κεντρικού πύργου του κάστρου, γνωστού ως «Το Σπίτι του Άρχοντα».

Στα μετέπειτα χρόνια το αρχικό αρχιτεκτονικό ύφος του κάστρου τροποποιήθηκε από το θρησκευτικό στοιχείο με επεκτάσεις χριστιανικών χώρων λατρείας, την ανέγερση του ναού του Χριστού και τη χρήση του Πύργου ως δεξαμενή νερού. Αντιθέτως οι κατοικίες διατήρησαν σε ικανοποιητικό βαθμό τα αρχικά τους χαρακτηριστικά, παρά την κατάρρευση των επάνω ορόφων, καθώς για οποιαδήποτε επέμβαση απαιτείται άδεια από την αρχαιολογική υπηρεσία. Σήμερα τα περισσότερα σπίτια αναπτύσσονται σε έναν με δύο ορόφους το πολύ και διαθέτουν υπόγεια που μοιάζουν με καταπακτές.

Χαρακτηριστικά δείγματα των κατοικιών του Κάστρου και η εκκλησία του Χριστού.

Το δεύτερο πέρασμα ανάμεσα στον πύργο και στο ανατολικό τμήμα της μεταγενέστερης οικιστικής ζώνης δημιουργήθηκε σε υψηλότερη στάθμη από τη «ρίμνη» και εξυπηρετούσε την πρόσβαση στους ορόφους αυτής της ζώνης, με ανάβαση σε κεκλιμένο επίπεδο από το χώμα που βρισκόταν στη θέση της σημερινής σκάλας, απέναντι από την είσοδο του κάστρου. Το πέρασμα αυτό κατέληγε στη βόρεια πλευρά, σε σκάλα που κατέβαζε στο επίπεδο της «ρίμνης», ακριβώς πίσω από το ιερό της εκκλησίας του Χριστού, η οποία καταλαμβάνει τη βορειοδυτική γωνία του ελεύθερου χώρου του Κάστρου.

Αναπόσπαστο στοιχείο του κάστρου της Αντιπάρου αποτελούν οι μικρές νυχτερίδες που ξεπροβάλλουν με τη δύση του ηλίου και ίπτανται γύρω από τον πύργο μέχρι την ανατολή.

Έργα υποδομής

Το κοινοτικό κατάστημα της Αντιπάρου.

Το δημαρχείο της Αντιπάρου εντοπίζεται μαζί με το Πολυδύναμο Ιατρείο σε ένα στενάκι του εμπορικού δρόμου λίγο πριν το κάστρο, πλησίον της Πλατείας Ρούσσου, η οποία και πήρε την ονομασία της από το συγγραφέα της ταινίας της «Μανταλένα». Το 2009 πραγματοποιήθηκε ανάπλαση του επισκέψιμου χώρου στο Σπήλαιο της Αντιπάρου. Η μεταφορά των απορριμάτων του νησιού γίνεται σε ειδικό χώρο στην Πάρο, ενώ το 2014 ολοκληρώθηκε το αποχετευτικό δίκτυο με τον βιολογικό, καθώς επίσης και έργα αφαλατώσεων για παροχή πόσιμου νερού. Το νησί απολαμβάνει σύγχρονα έργα οδοποιίας και ανάπλασης του παραλιακού δρόμου, ενώ εστία των καλλιτεχνικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων αποτελεί η πέτρινη πλατεία της Αγίας Μαρίνας.

Στην περιοχή λειτουργεί Δημοτικό σχολείο εντός του κέντρου νεότητας για τους μικρούς κατοίκους. Η Αντίπαρος εκκλησιαστικά υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Παροναξίας, εξυπηρετείται από το υγειονομικό και τις υπηρεσίες της Σύρου, καθώς και από την αγορά της Πάρου.

Έχουν προχωρήσει τα δίκτυα ύδρευσης και αποχεύτευσης ενώ μέχρι τον Δεκέμβριο του 2025 αναμένεται η ολοκλήρωση του έργου υπογειοποίησης του δικτύου μέσης και χαμηλής τάσης του ΔΕΔΔΗΕ στην Πάρο και την Αντίπαρο.

Συγκοινωνία

Το λιμανάκι της Πούντας στην Πάρο

Η πρόσβαση στο νησί της Αντιπάρου είναι εφικτή είτε ακτοπλοϊκώς μέσω μετάβασης στο λιμάνι της Παροικιάς, σε 3-4 ώρες με ταχύπλοα ή συμβατικά πλοία από τα λιμάνια του Πειραιά, της Ραφήνας και του Λαυρίου, είτε αεροπορικώς μέσω του αεροδρομίου της Πάρου το οποίο απέχει 10 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα του νησιού, την Παροικία, και 7 χιλιόμετρα από το λιμάνι της Πούντας. Στην Παροικιά υπάρχουν από το Πάσχα μέχρι τον Οκτώβριο δρομολόγια μικρών επιβατηγών πλοιαρίων διάρκειας ταξιδιού 30 λεπτών για την Αντίπαρο, καθώς και η αφετηρία της συγκοινωνίας του ΚΤΕΛ Πάρου προς την Πούντα. Στο λιμάνι της Πούντας γίνεται 365 μέρες το χρόνο η μεταφορά επιβατών και οχημάτων με τα φέρρυ προς το λιμάνι της Αντιπάρου και αντίστροφα. Η διαδρομή διαρκεί λιγότερο από 10 λεπτά. Το λιμάνι της Αντιπάρου βρίσκεται στην χώρα της Αντιπάρου.

Οι μετακινήσεις στους οικισμούς, τις παραλίες και το σπήλαιο της Αντιπάρου γίνονται με δημοτικά και ιδιωτικά λεωφορεία (πούλμαν), η αφετηρία των οποίων βρίσκεται έμπροσθεν της Πλατείας της Αγίας Μαρίνας στο κενρικό λιμάνι της Αντιπάρου, ενώ οι μετακινήσεις μέσα στο ιστορικό και παραδοσιακό κέντρο γίνονται με ποδήλατο ή με τα πόδια.

Κοινωνική ζωή

Πλατεία της Αγ. Μαρίνας

Η μεγαλύτερη γιορτή της Αντιπάρου γίνεται τον Ιούλιο, με τα προεόρτια και το φαντασμαγορικό εορτασμό της Αγίας Μαρίνας, στο όνομα της οποίας χτίστηκε και ο ναός στην πέτρινη εξέδρα στο λιμάνι, ενώ γνωστό είναι και το παραδοσιακό πανηγύρι που γίνεται στην είσοδο του σπηλαίου με φαγητό, μουσική και χορό. Άλλες γνωστές γιορτές είναι του Αγίου Ιωάννη του Σπηλιώτη στις 7 Μαΐου, με παραδοσιακό χορό και κεράσματα και του Αϊ Γιάννη στις 23 και 24 Ιουνίου στο Μεσαιωνικό Κάστρο κατά την παράδοση του Κλήδονα και της Παναγίας της Φανερωμένης στις 7 Σεπτεμβρίου.

Η Αντίπαρος είναι επίσης γνωστή για το «Πολιτιστικό Καλοκαίρι», μια σειρά θερινών πολιτιστικών και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, ενώ ξεχωριστή θέση στις καλλιτεχνικές εκδηλώσεις κατέχουν επίσης η αναβίωση των σκηνών από την ταινία της «Μανταλένας» με Αντιπαριώτες και θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες και προβολές ταινιών στο σχολικό συγκρότημα του νησιού.

Αθλητισμός

Στο χώρο του αθλητισμού, η Αντίπαρος διαθέτει δύο Αθλητικά σωματεία. Τον «Ναυτικό Όμιλο Αντιπάρου» και τον «Πλοηγό Αντιπάρου», που κατά τη διάρκεια του χειμώνα απασχολούν ιδιαίτερα τη Νεολαία του νησιού. Και τα δυο σωματεία συμμετέχουν στα επίσημα κυκλαδικά και Πανελλήνια Πρωταθλήματα, στην θάλασσα με μικρά σκάφη ο Ναυτικός Όμιλος και στη στεριά με ομάδες Καλαθοσφαίρισης, Σκάκι και Cheerleading ο «Πλοηγός Αντιπάρου».

Το σκάκι ιδιαίτερα, σημειώνει μεγάλη ανάπτυξη στο νησί, φτάνοντας σε σημείο τον Απρίλιο του 2017 να διοργανωθεί το «Πρωτάθλημα Σκάκι Αιγαίου 2017» από τον «Πλοηγό Αντιπάρου» με 10 νησιά (Σάμος, Χίος, Λέσβος, Ικαρία, Ρόδος, Σύρος, Λέρος, Σαντορίνη, Πάρος και Αντίπαρος) και 140 σκακιστές από όλο το Αιγαίο, να δίνουν το παρών, στη μεγαλύτερη σκακιστική διοργάνωση που έχει πραγματοποιηθεί στο Αιγαίο, μέχρι τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή.

Στις πολιτιστικές εκδηλώσεις, ο διάπλους Πάρου-Αντιπάρου είναι ένας τοπικός θεσμός που ξεκίνησε το 2008 από τον «Ναυτικό Ομιλο Αντιπάρου» και πραγματοποιείται κάθε χρόνο στις 7 Ιουλίου. Οι κολυμβητές διανύουν την απόσταση των 1453 μέτρων χωρίς να περιορίζονται στο στυλ κολύμβησης. Κάθε χρόνο η διοργάνωση γίνεται όλο και πιο δημοφιλής και προσελκύει όλο και περισσότερους συμμετέχοντες.

Απεικονίσεις στον κινηματογράφο

• Η ταινία Μανταλένα του Ντίνου Δημόπουλου (1960) με την Αλίκη Βουγιουκλάκη γυρίστηκε εξ ολοκλήρου στο νησί της Αντιπάρου μετά από επιθυμία του θεατρικού συγγραφέα Γεωργίου Ρούσσου που έγραψε το σενάριο και που ήταν και ο ίδιος Αντιπαριώτης. Μεταξύ άλλων αποτυπώνονται στην ταινία το Κάστρο, η πλατεία, η βρύση και άλλες ομορφιές του νησιού.
• Η ταινία Suntan του Αργύρη Παπαδημητρόπουλου (2016) με πρωταγωνιστή τον Μάκη Παπαδημητρίου είναι επίσης γυρισμένη εξ ολοκλήρου στην Αντίπαρο. Μερικές από τις τοποθεσίες που αποτυπώνονται είναι το ιατρείο του νησιού, η κεντρική πλατεία, διάφορα εστιατόρια, ο Αϊ Γιώργης, η ντίσκο La Luna και η η παραλία του κάμπινγκ.

Σημειώσεις

Λεπτομερείς ναυτιλιακές πληροφορίες για την Αντίπαρο παρέχει ο Ελληνικός Πλοηγός 2ος τόμος και ιδιαίτερα ο χάρτης ελληνικής έκδοσης: ΧΕΕ-423/2, που αποτελεί τον λιμενοδείκτη του λιμένα Παροικιάς, του Στενού Αντιπάρου, της Συστάδας Αντιπάρου, καθώς και ο ΧΕΕ-423 που καλύπτει όλες τις ΝΑ. Κυκλάδες.

Δείτε επίσης

• Συστάδα Αντιπάρου
• Σπήλαιο της Αντιπάρου
• Σαλιαγκός Αντιπάρου
• Άγιος Γεώργιος Αντιπάρου
• Δεσποτικό Κυκλάδων

Πηγές

• «Το Κάστρο της Αντιπάρου: συμβολή στη μελέτη των οχυρωμένων μεσαιωνικών οικισμών του Αιγαίου», Μ. Φίλιππα Αποστόλου, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Αθήνα 1978
• «Η Αντίπαρος είναι...», ενημερωτικό έντυπο, Έκδοση Κοινοτική Επιχείρηση Τουριστικής & Πολιτιστικής Ανάπτυξης Αντιπάρου, Παραγωγή Κώστας Δραγάτης, 2007
• Πολιτιστική Πύλη του Αρχιπελάγους του Αιγαίου Αρχειοθετήθηκε 2009-07-15 στο Wayback Machine.
• http://www.naxos-news.gr/?aid=17596
• Σπύρος Λουκάτος, «Πολιτειογραφικά Πάρου-Αντιπάρου στα Καποδιστριακά χρόνια», Επετηρίς Εταιρεία Κυκλαδικών Μελετών, τομ.14 (1993), σελ.59-69
• Αντίπαρος: Επιχειρησιακό Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης 2014 - 2020 Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου
• Σινάνης Άγγελος, Τα Μεταλλεία της Αντιπάρου 19ος – 20ός αιώνας, Δήμος Αντιπάρου 2019, ISBN 978-618-83892-3-6.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Κοινότητα Αντιπάρου
• Τουριστικός και επαγγελματικός οδηγός Antiparos Island
• Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα: Πάρος-Αντίπαρος (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)