Αταλάντη

Για άλλες χρήσεις, δείτε: Αταλάντη (αποσαφήνιση).

Αταλάντη
Αταλάντη Αταλάντη
Χάρτης
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Στερεάς Ελλάδας
Περιφερειακή Ενότητα	Φθιώτιδας
Δήμος	Λοκρών
Δημοτική Ενότητα	Αταλάντης
Γεωγραφία
Γεωγραφικό διαμέρισμα	Στερεά Ελλάδα
Νομός	Φθιώτιδας
Υψόμετρο	85 μέτρα
Πληθυσμός
Μόνιμος	4.497
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
Ταχ. κώδικας	352 00
Τηλ. κωδικός	22330
Σχετικά πολυμέσα

Η Αταλάντη είναι κωμόπολη του νομού Φθιώτιδας. Αποτελεί έδρα του Δήμου Λοκρών. Είναι εμπορικό, γεωργοκτηνοτροφικό και βιομηχανικό κέντρο της πρώην επαρχίας Λοκρίδας. Είναι χτισμένη στους πρόποδες του βουνού Ρόδα (Χλωμό). Απέχει 78,5 χλμ. από τη Λαμία και 146 χλμ. από την Αθήνα. Ο πληθυσμός της, σύμφωνα με την απογραφή του 2011, ανέρχεται σε 4.978 κατοίκους. Ο τηλεφωνικός κωδικός της είναι 22330 και ο ταχυδρομικός κωδικός είναι 35200. Μαζί με τον Άγιο Βλάσιο, την Παλίρροια, τη Σκάλα και τη Μονή Αγίων Αναργύρων αποτελούν τη δημοτική κοινότητα Αταλάντης που υπάγεται στη δημοτική ενότητα Αταλάντης.

Μυθολογικά στοιχεία

Πρωτεύουσα της Λοκρίδας ήταν η πόλη Οπούς. Κατά τον Ησίοδο και τον Πλούταρχο, η πόλη Οπούς πήρε το όνομα της από τον Οπούντα, ο οποίος ήταν γιος του Λοκρού και δισέγγονος του Δευκαλίωνα και της Πύρρας.

Οι Οπούντιοι Λοκροί συμμετείχαν στον Τρωικό Πόλεμο με 40 καράβια και 4.000 πολεμιστές. Επικεφαλής των Οπούντιων Λοκρών στον Τρωικό Πόλεμο ήταν ο Αίας ο Λοκρός, γιος του Οϊλέως και εγγονός του Οδοιδόκου. Ο Αίας διακρίθηκε ιδιαίτερα στον Τρωικό Πόλεμο, ωστόσο κατά την επιστροφή του από την Τροία το πλοίο του έπεσε σε θαλασσοταραχή με αποτέλεσμα να βυθιστεί και να έχει ο ίδιος και το πλήρωμά του άδοξο τέλος.

Από τον Οπούντα ήταν ο καλύτερος φίλος του Αχιλλέα, ο Πάτροκλος, ο γιος του Μενοίτιου. Ο Πάτροκλος, όταν ήταν ακόμη μικρό παιδί, σκότωσε πάνω στο παιχνίδι ένα συνομήλικό του αρχοντόπουλο, τον Κλησώνυμο, τον γιο του Αμφιδάμαντα. Αν και ήταν ανήλικος, ο Πάτροκλος έπρεπε να φύγει από τον τόπο του, γιατί τον βάραινε το αίμα του νεκρού. Έτσι ο πατέρας του τον έφερε στον Πηλέα, που τον ανέθρεψε μαζί με τον Αχιλλέα σαν δικό του παιδί.

Ιστορία

Προϊστορία

Τα πρώτα δείγματα οργανωμένης ανθρώπινης ζωής στην περιοχή της Αταλάντης απαντώνται στη Νεολιθική εποχή (7000 π.Χ. – 3200/3100 π.Χ.), όταν και αναπτύχθηκε οικισμός στην πεδιάδα της Αταλάντης κοντά στη Σκάλα. Στον οικισμό αυτό παρατηρούνται όλες οι δραστηριότητες του νεολιθικού ανθρώπου: γεωργία, κτηνοτροφία, κυνήγι, αλιεία.

Νεολιθικά εργαλεία στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αταλάντης

Κατά την Πρωτοελλαδική περίοδο (3200 - 2100 π.Χ.) παρατηρήθηκε ανάπτυξη του εμπορίου (χερσαίου και θαλάσσιου) και της κεραμικής, έχοντας επιρροές και από άλλους οικισμούς της ηπειρωτικής αλλά και νησιωτικής Ελλάδας. Ο οικισμός αυτός - όπως και άλλοι αντίστοιχοι της περιόδου - χαρακτηρίστηκε από μία κοινωνία ιεραρχικά οργανωμένη.

Τη Μεσοελλαδική περίοδο (2100 – 1600 π.Χ.) σημειώθηκαν καταστροφές οικισμών, που πιθανώς οφείλονται στην εισβολή άλλων ελληνικών φύλων. Παρατηρήθηκε εσωστρέφεια, επιστροφή στη γεωργία και πολιτισμική απομόνωση.

Πιθανότατα την Υστεροελλαδική περίοδο (Ύστερη Εποχή του Χαλκού μεταξύ 1600 και 1100 π.Χ.) χτίστηκε η μυκηναϊκή πόλη Οπούς. Βασικές ασχολίες των κατοίκων ήταν η αλιεία και η γεωργία (καλλιεργούνταν σιτάρι, δημητριακά, όσπρια, ελιές, σταφύλια και παραγόταν κρασί).

Τον 11ο αιώνα π.Χ. (Υπομυκηναϊκή περίοδος) παρατηρήθηκε οικονομική και πληθυσμιακή υποχώρηση, όπως επίσης και εγκατάλειψη παλαιών οικισμών αλλά και δημιουργία νέων. Χαρακτηριστικό της περιόδου ήταν η προσκόλληση στην παράδοση. Η κεραμική παρέμεινε από τις βασικές ασχολίες των κατοίκων.

Πρωτογεωμετρική περίοδος

Μεταξύ 10ου και 8ου αιώνα π.Χ. στον Οπούντα το πολίτευμα ήταν αριστοκρατικό και ολιγαρχικό. Η ιεραρχία ήταν από τα βασικά γνωρίσματα της κοινωνίας της εποχής αυτής. Ήταν κοινωνία πολυταξική όπου οι τάξεις όφειλαν την ύπαρξή τους κυρίως στη διάκριση μεταξύ των διαφορετικών ασχολιών των κατοίκων. Αναπτύχθηκε το εμπόριο και η ναυτιλία.

Ο Οπούντας δέχθηκε επιρροές στην τέχνη από την Αττική, την Κόρινθο, την Εύβοια και τη Θεσσαλία. Παρατηρήθηκε μαζική παραγωγή αγγείων και άνθισε παράλληλα και η μεταλλουργία (κατασκευή όπλων και χρυσών κοσμημάτων). Όλα αυτά συνηγορούν στην ύπαρξη ενός εύπορου λαού στην περιοχή της Οπουντίας Λοκρίδος.

Αρχαϊκή Περίοδος

Κατά την Αρχαϊκή περίοδο (700 – 480 π.Χ.) το πολίτευμα του Οπούντα παραμένει ολιγαρχικό χωρίς ωστόσο να παρουσιάζει πολιτικές διαμάχες. Πιθανώς επρόκειτο για μία «συντηρητική δημοκρατία» μιας και δεν υπήρχαν δούλοι στη Λοκρίδα. Κύριες ασχολίες των κατοίκων παρέμειναν η γεωργία, η κτηνοτροφία (κυρίως εκτροφή βοοειδών), η αλιεία, η κεραμοποιία και η αμπελουργία.

Κλασική Εποχή

Ψηφιδωτό παλαιοχριστιανικής εποχής στην τοποθεσία "Παλιομάγαζα"

Την Κλασική Εποχή (β’ τέταρτο 5ου αιώνα π.Χ. – 323 π.Χ.) και πιο συγκεκριμένα την περίοδο του Πελοποννησιακού πολέμου (431 - 404 π.Χ.) οι Λοκροί τάχθηκαν στο πλευρό των Σπαρτιατών (ηγέτιδας δύναμης της Πελοποννησιακής Συμμαχίας). Οι Αθηναίοι επιτέθηκαν και κατέστρεψαν τις παραθαλάσσιες λοκρικές πόλεις. Το 431 π.Χ. οχύρωσαν τη νήσο Αταλάντη (Αταλαντονήσι ή Ταλαντονήσι), με σκοπό να ανακόψουν τη δράση των Λοκρών πειρατών και να διασφαλίσουν την ασφάλεια των ακτών της Εύβοιας. Όμως ο σεισμός του 426 π.Χ. κατέστρεψε μέρος των τειχών και του φρουρίου στο Αταλαντονήσι.

Ελληνιστική περίοδος

Κρήνη σε σχήμα κεφαλής λέοντα - Αρχαιολογικό Μουσείο Αταλάντης

Στους Ελληνιστικούς χρόνους (336 ή 323 π.Χ. – μέσα 1ου αιώνα π.Χ.) ένας νέος σεισμός το 300 π.Χ. κατέστρεψε μέρος του Οπούντα. Το 204 π.Χ. ο Ρωμαίος στρατηγός Γάιος Φλαμίνιος κυρίευσε τον Οπούντα, ωστόσο έδωσε εκ νέου την ανεξαρτησία στους Λοκρούς το 197 π.Χ. Το 165 π.Χ. ιδρύθηκε τοΚοινό των Λοκρών. Άλλος ένας σεισμός το 106 π.Χ. κατέστρεψε τον Οπούντα, ο οποίος όμως ανοικοδομήθηκε ξανά. Το τέλος των Ελληνιστικών χρόνων σφραγίζει η επιδρομή του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα στην περιοχή το 87/86 π.Χ. Καθόλη την περίοδο αυτή ο Οπούντας παρέμεινε μια αγροτική κατά κύριο λόγο οικονομία. Παράλληλα η Αταλάντη αποτελούσε το κυρίως βιοτεχνικό κέντρο κεραμικής της περιοχής.

Η εισβολή του Σύλλα ώθησε πολλούς κατοίκους των πόλεων της Οπουντίας Λοκρίδας να εγκαταλείψουν τους οικισμούς που διέμεναν κατά τη διάρκεια της ακόλουθης Ρωμαϊκής περιόδου (30 π.Χ. – 324 μ.Χ.). Εντάθηκε η αστικοποίηση και κατά κύριο λόγο ο πληθυσμός συγκεντρώθηκε στον Οπούντα και στον Κύνο. Εμφανίστηκαν μεγάλες ιδιόκτητες εκτάσεις ή αγροκτήματα στην περιοχή. Στην Αταλάντη κατασκευάστηκαν λουτρά και υδραγωγείο.

Παλαιοχριστιανική περίοδος

Παλαιοχριστιανικά ερείπια στην τοποθεσία «Παλιομάγαζα»

Κατά τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους δημιουργήθηκε η Επισκοπή Οπούντος, που υπαγόταν στη Μητρόπολη Κορίνθου.

Τα έτη 376 μ.Χ. και 395-397 μ.Χ. σημειώνονται επιδρομές Γότθων και Βησιγότθων (υπό τον Αλάριχο Α’) στην περιοχή που έπληξαν σοβαρά την οικονομία της. Παρατηρήθηκε μία εκ νέου οπισθοδρόμηση και σε αρκετές περιπτώσεις εγκατάλειψη των παράκτιων οικισμών.

Βυζαντινή περίοδος

Το 565 μ.Χ. (στη διάρκεια των βυζαντινών χρόνων επί Ιουστινιανού Α’) αναφέρεται για πρώτη φορά η ονομασία Ταλάντι. Μεταξύ 7ου και 10ου αιώνα μ.Χ. οι πηγές είναι ελάχιστες λόγω της Εικονομαχίας που είχε ξεσπάσει στο Βυζάντιο την περίοδο αυτή. Τον 9ο αιώνα σημειώνονται επιδρομές Αράβων και τον 10ο επιδρομές Βουλγάρων υπό τον τσάρο Συμεών Α’.

Περίοδος Λατινοκρατίας

Το 1204 μ.Χ. ιδρύεται η Βαρωνία Αταλάντης από τον Φράγκο ηγεμόνα Βονιφάτιο τον Μομφερατικό, αποτελώντας τμήμα του Δουκάτου των Αθηνών και ένα από τα τέσσερα σημαντικότερα λιμάνια του, με έδρα το Ταλάντι (La Calandri). Το 13ο αιώνα η Αταλάντη απαντάται με το λατινικό όνομα Talantum (Ταλάντουμ). Η διοίκηση της περιοχής οργανώθηκε κατά τα φεουδαρχικά πρότυπα μικρών πόλεων-κρατών της εποχής.

Το 1311 μ.Χ. το Δουκάτο των Αθηνών πέρασε στα χέρια των Καταλανών μισθοφόρων (Καταλανική Εταιρεία) μετά τη νικηφόρα μάχη του Αλμυρού, οι οποίοι προσέφεραν την ηγεμονία στο Στέμμα της Αραγωνίας. Το 1380 Ναβαραίοι πραγματοποίησαν επιδρομές εναντίον των Καταλανών της Αταλάντης. Το 1385 όλη η Φθιώτιδα πέρασε στα χέρια των Σέρβων πλην της Αταλάντης. Η σλαβικής ετυμολόγησης ονομασία του βουνού της Αταλάντης ως Χλωμός φανερώνει σημαντική επίδραση των Σλάβων στον τόπο.

Το 1388 μ.Χ. η περιοχή της Λοκρίδας πέρασε στα χέρια των φλωρεντινής καταγωγής Ατσαγιόλι και τερματίστηκε η καταλανική κυριαρχία. Το 1393 μ.Χ. ιδρύθηκε η Επισκοπή Ταλαντίου με έδρα το Ταλάντι (Αταλάντη). Το ίδιο έτος ξεκίνησαν οι επιδρομές των Οθωμανών. Η κατάλυση του Δουκάτου των Αθηνών από τους Οθωμανούς το 1458 οδήγησε στην υποδούλωση της Αταλάντης και όλης της Λοκρίδας εν γένει.

Οθωμανική περίοδος

Το 1466 καταγράφηκε ο ναχιγές Ταλάντας και από το 1470 μ.Χ. και εξής η περιοχή υπαγόταν στο Σαντζάκι του Ευρίπου (Τουρκικά: Εγριμπόζ ή Αγριμπόζ). Στην απογραφή του 1466 μ.Χ. στην Αταλάντη ζούσαν 248 οικογένειες, 18 άγαμοι και 22 χήρες, όλοι τους αποκλειστικά Χριστιανοί.

Σύμφωνα με την απογραφή του 1506 στην Αταλάντη υπήρχαν 449 οικίες Χριστιανών και 13 Οθωμανών. Το 1521 καταγράφηκαν στην Αταλάντη 435 χριστιανικά σπίτια και 30 οθωμανικά, ενώ οι συνολικοί φόροι που πλήρωναν οι κάτοικοι ανέρχονταν σε 33.541 άσπρα (αργυρό Οθωμανικό νόμισμα).

Οι κάτοικοι της Αταλάντης δεν πλήρωναν χαράτσι, σπέντζα (έγγειος φόρος για καλλιεργητές γης) και άλλους χρηματικούς φόρους, ενώ παράλληλα τα παιδιά τους ήταν απαλλαγμένα από το παιδομάζωμα (Τουρκ. devşirme, ντεβσιρμέ). Ως αντάλλαγμα, οι κάτοικοι της Αταλάντης όφειλαν να προστατεύουν τα θαλάσσια στενά και τα παράλια σε περίπτωση επίθεσης πειρατικών και εχθρικών πλοίων, διαθέτοντας 7 ένοπλους ιππείς.

Τα προνόμια αυτά διατηρούσαν οι κάτοικοι της Αταλάντης έως και το 1571 μ.Χ. Σύμφωνα με την απογραφή του ίδιου έτους στην Αταλάντη υπήρχαν 622 οικίες Χριστιανών και 77 Οθωμανών, γεγονός που την καθιστούσε το μεγαλύτερο οικισμό σε όλη τη Λοκρίδα, με πληθυσμό περίπου 3.000. Αυτό εξηγεί και την αναβάθμιση της Αταλάντης σε καζά, που περιελάμβανε τα γύρω χωριά κατά των επόμενο αιώνα. Κυριότερες ασχολίες των κατοίκων ήταν η γεωργία (δημητριακά, αμπελουργία), η καλλιέργεια λιναριού, κηπευτικών και βαμβακιού, όπως επίσης η μελισσοκομεία και η κτηνοτροφία.

Το 1688, κατά τη διάρκεια του Ενετοτουρκικού πολέμου, ο αρματολός Κούρμας και ο επίσκοπος Αμφίσσης Φιλόθεος κυρίευσαν πρόσκαιρα την Αταλάντη και εκδίωξαν την οθωμανική φρουρά.

Την ίδια χρονιά ξέσπασε λοιμός στην Αταλάντη. Οι Οθωμανοί κατέλαβαν και πάλι την πόλη σε σύντομο χρονικό διάστημα.

Αρκετές οικογένειες με το φόβο των αντιποίνων κατέφυγαν στην ενετοκρατούμενη Πελοπόννησο μεταξύ 1691 και 1697.

Οι πληροφορίες για την περίοδο του 18ου και αρχές 19ου αιώνα είναι λίγες και περιορίζονται κυρίως σε αναφορές περιηγητών της εποχής.

Ο Γάλλος περιηγητής Φρανσουά Πουκεβίλ

Ένας από αυτούς, ο Ουίλλιαμ Μάρτιν Ληκ επισκέφθηκε την Αταλάντη το 1805 για την οποία έγραψε:

Η πόλη αυτή περιλαμβάνει 300 σπίτια, από τα οποία το ένα τρίτο είναι τουρκικά. Μερικά από τα σπίτια της Αταλάντης είναι μεγάλα και το καθένα τους περιστοιχίζεται από κήπο, οπότε φαντάζουν όμορφα από μακριά. Αλλά τα πιο πολλά είναι εγκαταλειμμένα, και μισοερειπωμένα, εν μέρει μίας επιδημίας πανώλης που ξεκλήρισε ολόκληρες οικογένειες λίγα χρόνια πριν. Ο διοικητής είναι ο Ισσέντ Μπέης, ένας γιος του Καπιζιλάρ Καγιασί του Αλή Πασά. Η Ελληνική γειτονιά είναι χωριστά από την Τουρκική. Ο Επίσκοπος του Ταλαντίου, που υπάγεται στο Μητροπολίτη Αθηνών, είναι επικεφαλής της κοινότητας και διαθέτει ένα ανεκτό σπίτι στην Επισκοπή, μέσα σε έναν κήπο από πορτοκαλιές, λεμονιές και άλλα οπωροφόρα δέντρα, κήπος που, παρά τη σχετική αγριότητά του, είναι ο καλύτερος του τόπου κάτι τι το εξαιρετικό στην περιοχή. Η πεδιάδα είναι πολύ εύφορη, αλλά ελάχιστα καλλιεργημένη, επειδή λείπουν τα χέρια. Στα χαμηλά μέρη της, προς τη θάλασσα, φυτρώνει καλαμπόκι, στα υπόλοιπα εξαίρετο σιτάρι, αμπέλια απ’ όπου φτιάχνουν ένα υποφερτό κρασί, και λίγες ελιές, που ευδοκιμούν τέλεια. Το μεροκάματο είναι ίδιο με εκείνο της Αθήνας, της Λιβαδειάς κ.ο.κ., δηλαδή σαράντα παράδες την ημέρα και μια οκά κρασί. Η διοικητική περιοχή περιλαμβάνει τριάντα έως σαράντα χωριά, τα περισσότερα των οποίων πολύ μικρά, και μισοκατοικημένα, μιας και οι περισσότεροι των κατοίκων τους μεταναστεύουν στις περιοχές της Λιβαδειάς και των Αθηνών, αφότου ο Αλή Πασάς απέκτησε τον τόπο. Ο μουκατάς (εισοδήματα) είναι τώρα στα χέρια του Βελή, που προσπαθεί να φέρει πίσω τους μετανάστες, υποσχόμενος φορολογικές ελαφρύνσεις.

— William Martin Leake, Travels in Northen Greece, vol. II, London 1835, σελ. 171-172 – Αναφορά στο: Δακορώνια Φ., Κωτούλας Δ., Μπαλτά Ε. Συθιακάκη Β. Τόλιας Β. «Λοκρίδα – Ιστορία & Πολιτισμός». Εκδόσεις: Κτήμα Χατζημιχάλη. σελ. 184-185.

Ένας άλλος περιηγητής, ο Γάλλος Φρανσουά Πουκεβίλ (μεταξύ 1806 και 1816) αναφέρει:

Η Αταλάντη είναι χτισμένη στους πρόποδες του όρους Χλωμόν και διοικείται από ένα βοεβόδα και έναν Καδή. Δύο τζαμιά και μία μητρόπολη είναι τα μόνα αξιόλογα πράγματα που μπορεί να δει κανείς. Η σημασία της πόλης έγκειται στο ότι εικοσιένα χωριά εξαρτώνται διοικητικά απ’ αυτήν.

— Φρανσουά Πουκεβίλ, Voyage de la Grèce, Deuxieme edition, Paris, 1826, vol. IV, p. 154. – Αναφορά στο: Δακορώνια Φ., Κωτούλας Δ., Μπαλτά Ε. Συθιακάκη Β. Τόλιας Β. «Λοκρίδα – Ιστορία & Πολιτισμός». Εκδόσεις: Κτήμα Χατζημιχάλη. σελ. 186.

Σύμφωνα με άλλες πηγές, το 1800 στο Ταλάντι (Αταλάντη) κατοικούσαν περισσότερες από 200 οικογένειες Οθωμανών σε δικό τους οικισμό (τον Τουρκομαχαλά) στο δυτικό κομμάτι της πόλης. Εκεί επίσης ήταν εγκατεστημένοι ο βοεβόδας (Οθωμανός διοικητής του Καζά Ταλαντίου), ο Οθωμανός ταμίας (χαζναδάρ-αγάς), ο Οθωμανός δικαστής (καδής ή κατής) και μία μικρή οθωμανική φρουρά (περί τους 150 άνδρες).

Ως κυριότεροι κοτζαμπάσηδες του Ταλαντίου αναφέρονται οι Λάμπρος Αλεξάνδρου (μετονομάστηκε αργότερα σε Ευμολπίδης), Κωνσταντίνος Σακελλίων και Αλέξης Μιχάλης.

Το 1803 χειροτονήθηκε επίσκοπος Ταλαντίου ο Νεόφυτος (Νικόλαος Μεταξάς) από την Αθήνα.

Από το 1810 στην Αταλάντη προσέφερε τις υπηρεσίες του, σε Έλληνες και Οθωμανούς αδιακρίτως, ο Οθωμανός γιατρός Χασάν Αγάς Κούρταλης.

Η Αταλάντη στην Ελληνική Επανάσταση του 1821

Το 1821, ο οπλαρχηγός Αντώνης Κοντοσόπουλος ή Γεράντωνος με 1.000 περίπου οπλισμένους Λοκρούς, πολιόρκησε τους Οθωμανούς στην Αταλάντη και στις 31 Μαρτίου 1821 την απελευθέρωσε. Καταλυτική ήταν η συμβολή του Λάμπρου Ελευθερίου, αρχηγού των Αταλαντινών, αλλά και η ομοψυχία και ομόνοια που έδειξαν πρόκριτοι, κάτοικοι και κλήρος της πόλης. Τον Απρίλιο καθιερώθηκε η «ΣΦΡΑΓΙΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΤΑΛΑΝΤΙ 1821 ΑΠΡΙΛΙΟΥ».

Η σφραγίδα της των Επανατατημένων κατοίκων του Ταλαντίου (Αταλάντης)-Αναγράφεται Απρίλιος 1821

Τον χειμώνα του ίδιου έτους, ο οθωμανικός στρατός υπό τους Ομέρ Βρυώνη και Κιοσέ Μεχμέτ περνώντας από την Αταλάντη πήρε αιχμαλώτους τους εναπομείναντες κατοίκους της και πυρπόλησε όλα τα σπίτια της. Όσοι κατάφεραν να σωθούν κατέφυγαν για ασφάλεια στο Αταλαντονήσι. Το επόμενο έτος, η Αταλάντη κάηκε εκ νέου από τα τουρκικά στρατεύματα που πέρασαν από την περιοχή, ενώ πανώλη έπεσε στο Αταλαντονήσι.

Ο Τάσος Καρατάσος

Στη Β΄ Εθνοσυνέλευση (Άστρος Κυνουρίας) το 1823, έλαβαν μέρος ο επίσκοπος Ταλαντίου Νεόφυτος και ο πληρεξούσιος της Αταλάντης Λάμπρος Αλεξάνδρου. Έπαρχος Ταλαντίου τοποθετήθηκε ο Ιωάννης Φίλων. Το 1824 ο οθωμανικός στόλος κατέλαβε το Αταλαντονήσι, κατέστρεψε τις εγκαταστάσεις του, κι έσφαξε και αιχμαλώτισε όσους είχαν καταφύγει εκεί.

Μεταξύ 5 και 9 Νοεμβρίου 1826 έλαβε χώρα η μάχη της Αταλάντης. Ο Τάσος Καρατάσος, ο Αγγελής Γάτσος και ο φιλέλληνας Ολιβιέ Βουτιέ ηγήθηκαν 1.500 Θεσσαλομακεδόνων πολεμιστών. Ο Μουσταφάμπεης όμως κατευθύνθηκε από τη Λιβαδειά προς την Αταλάντη με στρατό 1.000 ανδρών (πεζών και ιππέων), αιφνιδιάζοντας τους Έλληνες. Μετά από σφοδρή μάχη, οι Έλληνες υποχώρησαν έχοντας χάσει 42 άντρες στο πεδίο της μάχης.

Στην Αταλάντη βρίσκονταν μπαρουταποθήκες, ζωτικής σημασίας για τον εφοδιασμό των Οθωμανών. Τις φρουρούσαν 200 στρατιώτες. Το 1826 η απόπειρα του Γεωργίου Καραϊσκάκη να τις πυρπολήσει απέτυχε. Το επόμενο έτος ο Καραϊσκάκης είχε εγκαταστήσει φρουρά στην Αταλάντη, υπό τον Σπύρο Ξύδη. Άλλη μία απόπειρα, του Ιωάννη Κωλέττη το 1827, για απόβαση στην Αταλάντη, απέτυχε.

Η οριστική απελευθέρωση της Αταλάντης ήρθε στις 6 Νοεμβρίου 1828. Ο Μήτρος Λιακόπουλος (από την Κάτω Μηλιά Πιερίας), επιτέθηκε αιφνιδιαστικά και απελευθέρωσε την πόλη.

Η Αταλάντη μετά την απελευθέρωση

Αποτύπωμα της σφραγίδας των δωρεών του Κωνσταντίνου Μπέλλιου σε βιβλίο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος που αρχικά προορίζονταν, τιμής ένεκεν, για την Αταλάντη, όπου θα εγκαθίσταντο Μακεδόνες συμπατριώτες του που είχαν κατέβει στην απελευθερωμένη Ελλάδα με την επανάσταση.

Στην Αταλάντη το 1831 ιδρύθηκαν Δημοτικό Σχολείο (πρώτος δάσκαλος ο Δ. Μανασίδης από τη Σάμο), Ειρηνοδικείο-Συμβολαιογραφείο, Εφορία, Ταμείο, Καπνεργοστάσιο, Τελωνείο, Δασονομείο και Ταχυδρομείο.

Το 1833 η πόλη εντάχθηκε στο Νομό Λοκρίδας και Φωκίδας με πρώτο νομάρχη τον Ιωάννη Αμβροσιάδη και έπαρχο τον Αναγνώστη Μόστρα. Συγκροτήθηκε η επισκοπή Λοκρίδας (από τις επισκοπές Μενδενίτσας και Ταλαντίου), με επίσκοπο τον Αγαθάγγελο Μυριανθούση. Κατά τη διάρκεια του ίδιου έτους αρχίζουν να εγκαθίστανται μόνιμα στην Αταλάντη οι πρώτοι οικιστές Μακεδόνες, αγωνιστές της επανάστασης του 1821 που σταδιακά αποτέλεσαν και την πλειοψηφία πληθυσμιακά.

Ο Ιερός Ναός Αγίων Θεοδώρων Αταλάντης

Στις 10 Ιανουαρίου 1834 συστάθηκε με νόμο ο Δήμος Αταλάντης, ο οποίος περιλάμβανε εκτός της Αταλάντης, τα χωριά Σκάλα, Σκεντέραγα (Μεγαπλάτανος), Κυπαρίσσι, Κολάκα, Μπόγδανο, Έξαρχο και Δρούσκο (Δρίσμπεη). Πρώτος δήμαρχος εξελέγη το 1836 ο Ευστάθιος Σπυρίδωνος.

Το Δεκέμβριο του 1836 έφθασε στην Αταλάντη ο Κωνσταντίνος Δ. Βέλλιος ή Μπέλιος, ευεργέτης των οικιστών Μακεδόνων, ενώ το 1837 αποφασίστηκε με βασιλικό διάταγμα η ίδρυση δήμου στην «Πέλλη» Αταλάντης για τους Μακεδόνες οικιστές και τους παραχωρήθηκε αποκλειστική χρήση του νερού της βρύσης «Παζάρι» από το 1839 και εξής.

Το 1843 ιδρύθηκε τριτάξιο ελληνικό σχολείο (Σχολαρχείο) και Δημοτικό Σχολείο Θηλέων από το 1857. Το 1855 θεμελιώθηκε ο Μητροπολιτικός Ναός των Αγίων Θεοδώρων ενώ το 1862 περατώθηκε ο Ιερός Ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Το 1860 κατασκευάστηκαν 7 μεγάλες βρύσες στις γειτονιές της Αταλάντης και της Νέας Πέλλης.

Το 1864 ξεκίνησε η ετήσια «εμπορική πανήγυρης» της Αταλάντης από 6 έως 10 Αυγούστου, η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Το 1871 κατασκευάστηκε ο αμαξιτός δρόμος μεταξύ Αταλάντης και Σκάλας, ενώ το 1873 ιδρύθηκε υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας.

Στην Επανάσταση του Λιτοχώρου (ή Επανάσταση του Ολύμπου) το 1878, τέθηκε επικεφαλής ο Μακεδόνας την καταγωγή Κοσμάς Δουμπιώτης, έχοντας στο πλευρό του αρκετούς εθελοντές συμπατριώτες του από τη Νέα Πέλλα Αταλάντης.

Το 1885 εγκαταστάθηκαν φανοί πετρελαίου για το φωτισμό της πόλης και κατασκευάστηκε υδραγωγείο για την ύδρευσή της.

Το 1888 γεννήθηκε στη Νέα Πέλλα ο Νικόλαος Κ. Αβραάμ, ο οποίος διετέλεσε μεταξύ άλλων και Υπουργός Δικαιοσύνης και Εμπορικής Ναυτιλίας.

Ο σεισμός του 1894 προκάλεσε μεγάλες ζημιές σε ολόκληρη τη Λοκρίδα. Σκοτώθηκαν 255 άνθρωποι και κατέρρευσαν 3.783 σπίτια. Την εποχή εκείνη βρισκόταν σε ακμή η κατ’ οίκον εκτροφή μεταξοσκώληκα (σηροτροφία) σε πολλά νοικοκυριά της Αταλάντης.

Το 1895 ιδρύθηκε ο «Λοκρικός Γυμναστικός Σύλλογος Αταλάντης», ένας από τους πρώτους αθλητικούς συλλόγους της χώρας και επίσης ένας από τους 28 συλλόγους που ίδρυσαν τον Σ.Ε.Α.Γ.Σ. (μετέπειτα Σ.Ε.Γ.Α.Σ.).

Ο Νικόλαος Δουμπιώτης (γεννημένος το 1866 στη Νέα Πέλλη) έλαβε μέρος στο Μακεδονικό Αγώνα (1904-1908) ως αξιωματικός, με το ψευδώνυμο «Καπετάν Αμύντας».

20ός Αιώνας

Το 1912 καταργήθηκαν οι Δήμοι Αταλάντης και Νέας Πέλλης και έγιναν κοινότητες. Το πρώτο επιβατικό αυτοκίνητο χρησιμοποιήθηκε στην Αταλάντη το 1915.

Το Μάρτιο του 1913, οι Θρακιώτες Έλληνες κάτοικοι του χωριού Πλαβού αναγκάστηκαν να φύγουν λόγω της βουλγαρικής κατοχής. Οι Πλαβιώτες που δεν αισθάνονταν πλέον ασφαλείς αποφάσισαν και πέρασαν στο τουρκικό έδαφος παίρνοντας από τα υπάρχοντά τους μόνο ό,τι μπορούσαν να κουβαλήσουν στα χέρια και ήρθαν στην Ελλάδα. Μερικοί έμειναν στην Αθήνα και οι άλλοι πήγαν στην περιοχή της Λαμίας, στο Κωσταλέξι, στο Σταυρό, στη Ροδίτσα Φθιώτιδας και στην Αταλάντη οι περισσότεροι.

Η γρίπη του 1918 χτύπησε την πόλη. Οι κάτοικοι ζήτησαν τη χάρη των Αγίων Αναργύρων (Κοσμάς και Δαμιανός) και φέρνουν κάθε χρόνο με τα πόδια την θαυματουργή εικόνα τους από το ομώνυμο μοναστήρι στην Αταλάντη στις 12 Νοεμβρίου, όπου και παραμένει για μία εβδομάδα περίπου και πάλι πεζοπορώντας την επιστρέφουν.

Μεταξύ 1912 και 1922 χάθηκαν 63 Αταλαντινοί στρατιώτες στους πολέμους (Α’ και Β’ Βαλκανικό, Α’ Παγκόσμιο και Μικρασιατική Εκστρατεία).

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, εγκαταστάθηκαν μόνιμα 218 Μικρασιάτες πρόσφυγες στην περιοχή «Συνοικισμός» της πόλης. Το 1931 απαλλοτριώθηκαν για συνοικισμούς 30 στρέμματα στην περιοχή της Αταλάντης, απ' όπου η συγκεκριμένη συνοικία της Αταλάντης έχει πάρει την ονομασία Συνοικισμός. Το 1926 ιδρύθηκε η προσφυγική οργάνωση «Προσφυγικός Σύλλογος Αταλάντης και Περιχώρων» με κύριες επιδιώξεις τη διεκδίκηση αποζημιώσεων, την έκδοση προσφυγικών ταυτοτήτων, την εύρεση εργασίας, την ενημέρωση και την αλληλοϋποστήριξη, ενώ το 1975 ιδρύθηκε ο Προσφυγικός Σύλλογος Συνοικισμού Αταλάντης «Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ», με σκοπό τη διάσωση και διάδοση του πολιτισμού των προσφύγων.

Το 1923 ιδρύθηκε ο Εμπορικός Σύλλογος Αταλάντης και το 1927 ο Γεωργικός Πιστωτικός Συνεταιρισμός, η Μανδολινάτα και υποκατάστημα της Τράπεζας Αθηνών, ενώ παράλληλα άρχισε να λειτουργεί ο πρώτος κυλινδρόμυλος.

Το 1928 ιδρύθηκε ο Γυμναστικός Σύλλογος «Αίας ο Λοκρός» (με τμήματα στίβου και ποδοσφαίρου), η Φιλοδασική Ένωση Αταλάντης «Η Μέλισσα» (οπότε και ξεκινά η αναδάσωση του βουνού Ρόδα), και επίσης λειτούργησε εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, το οποίο συνέβαλε καταλυτικά στην ολοένα αυξανόμενη ηλεκτροδότηση των νοικοκυριών της πόλης.

Ο Βασίλειος Αθ. Κόκκινος γεννήθηκε στην Άνω Πέλλη Αταλάντης το 1929. Μετέπειτα διατέλεσε πρόεδρος του Αρείου Πάγου (1990-1996).

Το 1931 ιδρύθηκε ο Σύλλογος οικιστών Μακεδόνων Νέας Πέλλης «Μέγας Αλέξανδρος» και ο ποδισφαιρικός σύλλογος «Ολυμπιακός Αταλάντης». Την ίδια χρονιά ο αθλητικός σύλλογος «Αίας ο Λοκρός» διοργάνωσε με επιτυχία παλλοκρικούς αγώνες στίβου στην Αταλάντη.

Το κτήριο του Δημοτικού Σχολείου Αρρένων και Θηλέων (μετέπειτα 1ο Δημοτικό Σχολείο Αταλάντης) κτίστηκε το 1932. Το 1933 ιδρύθηκε ομάδα προσκόπων.

Ο Μουσικός Σύλλογος Αταλάντης «Ορφεύς» ιδρύθηκε το 1935, ο αθλητικός σύλλογος «Η Ένωσις» το 1936, υποκατάστημα της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδος το 1937, το 1938 έκανε για πρώτη φορά την εμφάνισή της η Χορωδία Αταλάντης και το 1939 ιδρύθηκε η Ένωση Γεωργικών Συνεταιρισμών Αταλάντης.

Στις 20 Απριλίου 1941 η γερμανική πολεμική αεροπορία (Luftwaffe) βομβάρδισε την Αταλάντη προκαλώντας μόνο υλικές ζημίες κυρίως σε κτήρια, ενώ στις 25 Απριλίου 1941 ο γερμανικός στρατός κατέλαβε την πόλη. Το 1943 ιδρύθηκε ο «Αταλάντειος Λευκός Σταυρός», με σκοπό να βοηθήσει όλους όσοι είχαν ανάγκη.

Στις 23 Μαρτίου 1943 οι ιταλικές κατοχικές δυνάμεις εγκατέλειψαν την πόλη. Ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα της Κατοχής έλαβε χώρα στις 29 Μαΐου 1943, όταν οι Ιταλοί οδήγησαν στο εκτελεστικό απόσπασμα εννέα κατοίκους της Αταλάντης. Τη θέση των Ιταλών πήραν οι Γερμανοί, που αποχώρησαν από την Αταλάντη τον Οκτώβριο του 1944.

Από το 1945 (μέχρι και το 1987) εγκαταστάθηκαν μόνιμα στην Αταλάντη περίπου 160 οικογένειες Ευρυτάνων. Από το 1944 άρχισαν να εγκαταλείπουν την ιδιαίτερη πατρίδα τους εξαιτίας του ιδιόμορφου εδάφους και της αδυναμίας του ελληνικού κράτους να τους στηρίξει και κινήθηκαν προς τις γύρω εύφορες πεδιάδες, όπως αυτή της Αταλάντης, και τα αστικά κέντρα. Επίσης ο σεισμός στη Βράχα Ευρυτανίας μεγέθους 6,2 κλίμακας Ρίχτερ στις 5 Φεβρουαρίου 1966 έγινε η αίτια μετεγκατάστασης Ευρυτάνων και πάλι στην Αταλάντη.

Στη διάρκεια του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου (1946-1949), αρκετοί βρέθηκαν στα δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα, του Εθνικού Στρατού και του Δημοκρατικού Στρατού της Ελλάδας (ΔΣΕ), πολλές φορές μάλιστα όντας μέλη της ίδιας οικογένειας. Σκοτώθηκαν οκτώ Αταλαντινοί στρατιώτες του Εθνικού Στρατού, ενώ άγνωστος παραμένει ο αριθμός των νεκρών Αταλαντινών μαχητών του ΔΣΕ.

Στη δεκαετία του 1950 διεξήχθησαν δημοτικές εκλογές έπειτα από 16 χρόνια (το 1951), εγκαταστάθηκε δίκτυο υδροδότησης (1953), εγκρίθηκε το σχέδιο πόλεως της Αταλάντης (1954) και καθιερώθηκε η αργία της Κυριακής από τον Εμπορικό Σύλλογο (1957).

Την επόμενη δεκαετία ιδρύθηκαν το 1ο Νηπιαγωγείο (1963), η Δημοτική Βιβλιοθήκη Αταλάντης (1965), υποκατάστημα της Εμπορικής Τράπεζας και ο Μορφωτικός, Πολιτιστικός και Ψυχαγωγικός Σύλλογος «Πρόοδος» (1966).

Από τη συγχώνευση των δύο ποδοσφαιρικών συλλόγων της πόλης (Αίαντα και Ολυμπιακού) δημιουργήθηκε ο Αθλητικός και Ποδοσφαιρικός Όμιλος «Η ΑΤΑΛΑΝΤΗ» το 1968.

Η Δικτατορία των Συνταγματαρχών (1967-1974) έπαυσε τα Διοικητικά Συμβούλια του Δήμου, του Συνεταιρισμού και των σωματείων. Την περίοδο αυτή χτίστηκε το Μέγαρο του Δήμου, το Γυμνάσιο και Λύκειο, ο Παιδικός Σταθμός και το «Εθνικό Στάδιο Αταλάντης».

Το Δημαρχιακό Μέγαρο

Κατά την εισβολή των Τούρκων (20-21 Ιουλίου 1974), σκοτώθηκε στην Κύπρο ο στρατιώτης (καταδρομέας) Χρήστος Λ. Λιγδής.

Το 1976 χτίστηκε το «Κωνσταντίνειο Πνευματικό Κέντρο Αταλάντης», και το 1979 ιδρύθηκε και λειτούργησε το Τεχνικό Επαγγελματικό Λύκειο.

Το 1980 ιδρύθηκε ο «Λοκρός Αθλητικός Ορειβατικός Σύνδεσμος», ο οποίος το 1992 μετονομάστηκε σε Αθλητικός Σύλλογος «Λοκρός», δημιουργώντας τμήματα σε περισσότερα αθλήματα.

Το κλειστό γυμναστήριο Αταλάντης

Το 1982 ιδρύθηκε ο Ναυτικός Όμιλος Αταλάντης, το 1985 το Δημοτικό Ωδείο, το 1988 η δημοτική ιχθυοτροφική εκμετάλλευση στον κόλπο της Αταλάντης και το 1989 χτίστηκε το κλειστό γυμναστήριο της πόλης (1.100 θέσεων) και η «Εταιρεία Ιστορικών και Λαογραφικών Ερευνών Αταλάντης».

Το 1992 ιδρύθηκε ο αθλητικός ποδοσφαιρικός σύλλογος «Αταλάντη 92» και λειτούργησε για πρώτη φορά ραδιοφωνικός σταθμός στην πόλη.

Από το 1993 και έπειτα άρχισαν να εγκαθίστανται στην πόλη οικονομικοί μετανάστες κυρίως από τις βαλκανικές χώρες (Αλβανία, Βουλγαρία, Ρουμανία), την Κεντρική Ευρώπη (Πολωνία) και την Ασία (Πακιστάν, Ινδία, Κίνα) κ.α.

Το 1998 εγκαινιάστηκε το Αρχαιολογικό Μουσείο Αταλάντης και άρχισε να λειτουργεί το Αιάντειο ανοικτό Δημοτικό Θέατρο.

Το 2011 ο Δήμος Αταλάντης συνενώθηκε με τους Δήμους Μαλεσίνας, Οπουντίων και Δαφνουσίων και σχημάτισε το Δήμο Λοκρών, βάσει του Σχεδίου Καλλικράτης, με έδρα την Αταλάντη.

Αρχαιολογικά ευρήματα

Σε οικόπεδα μέσα στον πολεοδομικό ιστό της Αταλάντης έχουν κατά καιρούς ανασκαφεί αρχαία ευρήματα. Ανάμεσα στα όστρακα που βρέθηκαν εμφανίζονται και κάποια αγγείων της Μυκηναϊκής εποχής. Οικοδομήματα αυτής της εποχής δεν έχουν ακόμη εντοπιστεί, καθώς η συνεχής κατοίκηση της πόλης και οι διαδοχικές οικοδομικές φάσεις έχουν καταστρέψει πολλά από αυτά και έχουν διαταράξει τη στρωματογραφία της περιοχής. Τα ευρήματα της Μεσοελλαδικής εποχής προέρχονται κατά κύριο λόγο από επιφανειακές περισυλλογές και στο μεγαλύτερο μέρος τους είναι όστρακα χαρακτηριστικά για την εποχή.

Από την Υπομυκηναϊκή περίοδο τα ευρήματα προέρχονται στο μεγαλύτερο μέρος τους από θαλαμωτούς τάφους. Μάλιστα, η διάνοιξη ενός τέτοιου τάφου έφερε στο φως εύρημα χάλκινης περόνης που η παρουσία της δηλώνει ότι ο νεκρός είχε ταφεί ντυμένος. Η περόνη αυτή τυπολογικά ανήκει στις πρωιμότερες του είδους, και είναι το πρώτο δείγμα χρήσης αυτού του εξαρτήματος ενδυμασίας στη Λοκρίδα.

Τα νεκροταφεία της Κλασικής περιόδου, αλλά και της Ελληνιστικής, αναπτύσσονται στην ίδια θέση με τα αρχαϊκά και μερικές φορές οι τάφοι της μιας εποχής κατασκευάζονται δίπλα ή και ανάμεσα στους τάφους της προγενέστερης. Εκτός όμως από τα νεκροταφεία αυτά, κατά την Κλασική εποχή αναπτύσσονται και νέα σε άλλες θέσεις, όπως αποδεικνύουν οι ανασκαφές σε νεκροταφείο του 4ου αιώνα π.Χ στην Αταλάντη στη θέση "Σπαρτιά".

Ειδώλια στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αταλάντης

Αριθμητικά πάντως οι τάφοι των κλασικών χρόνων και κυρίως εκείνοι του 4ου αιώνα π.Χ. είναι πολυπληθέστεροι των αρχαϊκών.

Κύριο εύρημα από τους τάφους είναι τα πάσης φύσεως αγγεία πόσης και μεταφοράς υγρών, κατά κανόνα κρασιού, κυρίως κάνθαροι. Ακολουθούν οι σκύφοι, οι κυλικόσχημοι σκύφοι και οι κοτύλες. Προσφέρονταν συχνά στους νεκρούς σε μεγάλους αριθμούς.

Μία ενδιαφέρουσα κατηγορία κανθάρων, πολύ συχνή στη Λοκρίδα, είναι οι υψίποδες κάνθαροι με διάκοσμο φυτικών κοσμημάτων με επίθετο λευκό χρώμα σε μεγάλη ποικιλία. Μεταξύ των ευρημάτων συγκαταλέγονται κάποια σπάνια δείγματα κανθάρων, όπως ένας που φέρει στο χείλος του σύνθεση πολύχρωμη με ρόδια και ένας άλλος με παράσταση καθήμενου κιθαρωδού στη μια όψη και ανδρική μορφή στηριζόμενη σε βακτηρία στην άλλη.

Από την Ελληνιστική περίοδο έχουν βρεθεί λείψανα υδατοδεξαμενών, αγωγών ύδρευσης και αποχέτευσης. Λόγω των καταστροφών που είχε υποστεί η περιοχή, κανένα μνημειώδες έργο αρχιτεκτονικής δεν έχει έρθει στο φως μέχρι στιγμής. Αξιοσημείωτο στοιχείο είναι πως ακόμη και από μικρότερης σημασίας οικοδομήματα λίγα έχουν διατηρηθεί. Ενδεικτικά μεγάλος θεωρείται ο αριθμός κεραμικών κλιβάνων και εργαστηρίων που έχουν βρεθεί στην ευρύτερη περιοχή. Συλλέχθηκαν πλήθος από αγγεία, ειδώλια, υφαντικά βάρη κουβαρίστρες, πλακάκια δαπέδων, κεραμίδες στέγης κλπ. Ο χαρακτήρας αυτών των εργαστηρίων ήταν περισσότερο βιοτεχνικός παρά καλλιτεχνικός, δε λείπουν πάντως κάποιες ενδιαφέρουσες και συχνά συγκινητικές απόπειρες διαφοροποίησής τους μέσω διακοσμητικών προσπαθειών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα υφαντικά βάρη όπου καταγράφεται μία αξιόλογη ποικιλία διακοσμητικών θεμάτων.

Κατά τη Ρωμαϊκή εποχή, η καταστροφή της υπαίθρου (εισβολή του Σύλλα στη Λοκρίδα, 87/86 π.Χ.) είχε ως αποτέλεσμα τη λεηλασία των μικρών πόλεων και κατ’ επέκταση την κορύφωση της αστικοποίησης των μεγάλων, όπως ο Οπούς. Τότε, εμφανίζονται μεγάλες ιδιοκτησίες όπου οικοδομούνται αγροικίες με τη μορφή επαύλεων (villa rustica). Πρόκειται για οικοδομήματα με περίστυλη αυλή ή αίθριο γύρω από τον οποίο διατάσσονται οι χώροι διαβίωσης και κατοικίας. Τέτοια οικοδομήματα έχουν έλθει στο φως κυρίως στην πεδιάδα της Αταλάντης.

Έχουν αποκαλυφθεί και μερικά οικοδομήματα δημόσιου χαρακτήρα, όπως τμήμα υδραγωγείου και δύο λουτρά, σε διάφορα σημεία της πόλης.

Αναφορικά με τη ρωμαϊκή αρχιτεκτονική στη Λοκρίδα, δείγματα έως τώρα υπάρχουν μόνο στην Αταλάντη και πρόκειται κυρίως για ιδιωτικές κατοικίες. Επειδή όλες έχουν βρεθεί με αφορμή εκσκαφές για ανοικοδόμηση σε οικόπεδα μέσα στον πολεοδομικό ιστό της σύγχρονης πόλης, σε καμία από αυτές δεν έχει αποκαλυφθεί η πλήρης κάτοψη. Διέθεταν χώρους υγιεινής και σύστημα ύδρευσης και αποχέτευσης, είχαν συχνά δάπεδα με ψηφιδωτά, μαρμάρινα κατώφλια και στους τοίχους ορθομαρμαρώσεις ή χρωματιστά κονιάματα.

Στην αρχιτεκτονική υιοθετούν τον ιωνικό και τον κορινθιακό ρυθμό. Στη γλυπτική αντιγράφουν ελληνικούς τύπους.

Τα δείγματα γλυπτικής είναι λίγα, και πρόκειται για έναν ελλιπή μαρμάρινο ανδριάντα Ρωμαίου στρατηγού ή αυτοκράτορα που βρέθηκε στα μπάζα οικοπέδου στην Αταλάντη.

Αρκετά δείγματα μωσαϊκών δαπέδων έχουν βρεθεί στην Αταλάντη. Προέρχονται από οικίες χρονολογούμενες στον 1ο αιώνα π.Χ. και 1ο αιώνα μ.Χ. και διακοσμούνται με γεωμετρικά χρωματιστά θέματα ή θέματα από τη φύση.

Λαογραφία

Χριστούγεννα

Παραμονές των Χριστουγέννων παραδοσιακά οι γυναίκες ετοίμαζαν το Κιτς – Κετς (σκεύασμα από σιτάρι και λίπος ζώου που σημαίνει είτε «έτσι κ’ έτσι» είτε «φύγε-πέρνα») και το προσέφεραν σε συγγενείς και φίλους.

Σιγκούνι - Παραδοσιακό γυναικείο ένδυμα

Την Πρωτοχρονιά κάθε νοικοκυρά έφερνε φρέσκο νερό από τη βρύση της γειτονιάς, ένα ρόδι, μία πέτρα και λίγη άμμο και στη θέση τους άφηνε γλυκίσματα. Γυρνώντας στο σπίτι έσπαζε το ρόδι με την πέτρα και το ανακάτευε με το χώμα και το σκορπούσε στο σπίτι για υγεία και καλοτυχία.

Τα κάλαντα είχαν την τιμητική τους τις μέρες των εορτών με εκείνα της Παραμονής των Φώτων να ξεχωρίζουν καθότι τα τραγουδούσαν παρέες μεγαλύτερων αντρών σε μαντριά και σπίτια φίλων και συγγενών.

Το πιο γνωστό κάλαντο ήταν αυτό του «Ντόγκαλη» που αναφερόταν εγκωμιαστικά στον αρχηγό κάθε οικογένειας και την οικογένειά του.

Αποκριά

Το βράδυ της τελευταίας Κυριακής της Αποκριάς εθιμοτυπικά σε κάθε σπίτι γινόταν οικογενειακό γιορτινό τραπέζι με πλούσιο φαγητό και αποκριάτικα τραγούδια. Πολλοί τηρούσαν και το έθιμο του μασκαρέματος και ντύνονταν κάνοντας επισκέψεις σε φιλικά σπίτια.

Ένα ακόμη έθιμο ήταν το γαϊτανάκι όπου μασκαρεμένοι νέοι τραγουδούν αποκριάτικα τραγούδια όπως: «Καλώς την τη Σαρακοστή», «Στης ακρίβειας τον καιρό», «Λεμονάκι μυρωδάτο» κ.ά.

Την Καθαρά Δευτέρα οι νοικοκυρές ζύμωναν το λειψό (άζυμο βάσει θρησκείας) ψωμί και όλες μαζί το έψηναν με ευχές στο φούρνο της γειτονιάς. Σήμερα αυτό που γίνεται είναι η παρέλαση του Καρναβαλιού ενώ η Σαρακοστή ξεκινά στην παραλία των Παλαιομαγαζιών ή της Σκάλας με τα γνωστά σαρακοστιανά εδέσματα να προσφέρονται δωρεάν.

Λαμπρή

Νωρίς το πρωί του Σαββάτου του Λαζάρου νεαρές κοπέλες με ανθοστόλιστα καλάθια τραγουδούσαν το τραγούδι του Λαζάρου στη περιοχή. Καθόλη τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας οι νοικοκυρές προετοίμαζαν το σπίτι τους για τη μεγάλη γιορτή που ερχόταν ενώ όλοι τηρούσαν ευλαβικά τη νηστεία. Τη Μεγάλη Πέμπτη ένα κόκκινο πανί απλωνόταν στην αυλή και έβαφαν τα κόκκινα αυγά.

Το πρωί της Κυριακής λίγες ώρες μετά την Ανάσταση, άναβαν στις αυλές ή στις γειτονιές τη θράκα (φλόγα από κλήματα) και ξεκινούσε το πασχαλιάτικο γλέντι.

Αρραβώνας και Γάμος

Παραδοσιακή γαμήλια πομπή στην Αταλάντη

Ο αρραβώνας συμφωνούνταν με το δόσιμο των χεριών και με μερικές μπαταριές (πιστολιές στον αέρα), οπότε και ο κόσμος πληροφορούνταν το χαρμόσυνο γεγονός. Πλούσιο γλέντι και αλλαγή δακτυλιδιών επιστέγαζε την προφορική συμφωνία.

Την περίοδο του αρραβώνα έως το γάμο το ζευγάρι αντάλλασσε συμβολικά δώρα (π.χ. μια λευκή λαμπάδα στη νύφη το Πάσχα, φορέματα κλπ.) Οι παραμονές του γάμου σήμαιναν προετοιμασία και επίδειξη της προίκας. Οι ημέρες του γάμου (παραμονή και ανήμερα) είχαν κλασικό φαγοπότι με συγγενείς και φίλους.

Βεγγέρα

Γραφικό έθιμο των γυναικών της Αταλάντης που είχε να κάνει με τη συγκέντρωσή τους στο κεντρικό σημείο κάθε γειτονιάς και την ενημέρωσή τους για τα σπουδαία ή όχι γεγονότα της πόλης. Σε πεζούλια, πέτρες ή σκαμνάκια τις καλοκαιρινές βραδιές με φεγγάρι οι γυναίκες κάθε γειτονιάς μαζεύονταν και συζητούσαν τα νέα.

Τα Ριγανά

Κατά το μήνα Ιούνιο πραγματοποιείται ο θερισμός μεταξύ άλλων και της ρίγανης. Στην Αταλάντη γιορτάζεται εθιμοτυπικά στις 24 Ιουνίου. Την παραμονή της ημέρας αυτής στις γειτονιές ανάβουν φωτιές από ξύλα, κλαριά και άχυρα και οι άνθρωποι πηδούν πάνω από αυτές σταυρωτά τρεις φορές. Στη φωτιά ρίχνονται ακόμη και τα μαγιάτικα στεφάνια που συντηρούνται μέχρι τότε.

Τουρισμός - Αξιοθέατα

Αξιοθέατα

Η κατακόμβη του Αγίου Αθανασίου ή «Χαμαϊθανάσης»

• Η κατακόμβη του Αγίου Αθανασίου, στο κέντρο της κωμόπολης, είναι μία ρωμαϊκή κρύπτη. Λέγεται ότι κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν κρυφό σχολείο. Στο βάθος της κατακόμβης υπάρχει η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου.
• Το εκκλησάκι του Οσίου Σεραφείμ, μέσα στο δάσος που βρίσκεται πάνω από την Αταλάντη.

Αρχαιολογικά ευρήματα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αταλάντης

• Το μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων, κτίσμα του 17ου αιώνα, στον επαρχιακό δρόμο Αταλάντης - Κυρτώνης.

Η Ιερά Μονή Αγίων Αναργύρων στην Αταλάντη (στο δρόμο προς Κυρτώνη)

• Το ξωκλήσι του Άι-Γιάννη στα Ρόδα, χτισμένο σε κατάφυτη τοποθεσία στην Κορυφή των Ρόδων.
• Το Αρχαιολογικό Μουσείο Αταλάντης. Το μουσείο εγκαινιάστηκε το καλοκαίρι του 1998 από τον Δήμο Αταλάντης και την ΙΔ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων με δαπάνες του Δήμου, του Υπουργείου Πολιτισμού και ορισμένων άλλων χορηγών. Φιλοξενεί τις συλλογές του σ' ένα μικρό κτήριο αλλά σημαντικό καθώς είναι ένα νεοκλασικό διατηρητέο κτήριο οπού στεγαζόταν το παλιό γυμνάσιο της περιοχής. Τα εκθέματα προέρχονται από την ευρύτερη περιοχή της Λοκρίδας, χωρίζονται σε χρονολογικές και θεματικές ενότητες και καλύπτουν την προϊστορική, ιστορική περίοδο μέχρι και τα ρωμαϊκά χρόνια.
• Σε μόλις 6 χλμ. από την Αταλάντη και δίπλα στη θάλασσα βρίσκεται το επίνειο της η Σκάλα Αταλάντης, με πολλές ψαροταβέρνες, καφέ και μπαρ. Στη Σκάλα βρίσκεται μια από τις μεγαλύτερες αμμώδεις παραλίες στη Λοκρίδα. Είναι η κεντρική παραλία της Αταλάντης και απέχει 6 χλμ. από τη πόλη. Η παραλία είναι σχετικά μεγάλη σε μήκος και πλάτος και πλήρως οργανωμένη. Στην περιοχή υπάρχουν οι εκκλησίες της Ανάληψης και της Παναγίας. Η θάλασσα της Σκάλας από τη δεκαετία του 1980 έως και σήμερα παίρνει τη γαλάζια σημαία.
• Η Λιμνοθάλασσα Αταλάντης βρίσκεται στο νότιο τμήμα του κόλπου Αταλάντης. Αποτελεί μια παράκτια αβαθή λιμνοθάλασσα η οποία διαχωρίζεται από τη θάλασσα με μία διαχωριστική λωρίδα γης και επικοινωνεί με αυτή μέσω ενός ανοίγματος.
• 1.200 μ. από την παραλία της Σκάλας, στο νησάκι που ονομάζεται Αταλαντονήσι, λειτουργεί Ελεγχόμενη Κυνηγετική Περιοχή (Ε.Κ.Π.) 1.850 στρεμμάτων, κατά την περίοδο Οκτωβρίου - Δεκεμβρίου, όπου βρίσκονται κρητικοί αίγαγροι, φασιανοί, πέρδικες τσουκάρ κ.α.

Πολιτιστικές εκδηλώσεις

Καρναβάλι

Το έθιμο αυτό έρχεται στην περιοχή περίπου στα τέλη της δεκαετίας του 1970. Στην αρχή του Τριωδίου ξεκινούν αποκριάτικοι χοροί από τους συλλόγους της πόλης. Παλαιότερα συνηθιζόταν να μασκαρεύονται και να κάνουν επισκέψεις σε σπίτια γνωστών και να παίζουν το παιχνίδι «μάντεψε ποιος είμαι».

Η παρέλαση αποτελείται από πεζοπόρες ομάδες και από άρματα που σατιρίζουν επίκαιρα θέματα. Συμμετέχουν σχολεία, σύλλογοι και πολλοί εθελοντές. Η γιορτή λαμβάνει χώρα στον κεντρικό δρόμο της πόλης και μόλις περάσουν όλοι συγκεντρώνονται στη κεντρική πλατεία και γίνεται το παραδοσιακό κάψιμο του καρνάβαλου. Πριν την καύση του καρνάβαλου γίνεται ο χορός γύρω από το γαϊτανάκι.

Η επόμενη μέρα του καρναβαλιού, η Καθαρά Δευτέρα δηλαδή, βρίσκει όλη την πόλη στην παραλία της Σκάλας. Εκεί γιορτάζονται τα γνωστά μας κούλουμα.

Γιορτή κρασιού

Αρχές φθινοπώρου, μετά τον τρύγο ξεκινάει η παραδοσιακή «γιορτή του κρασιού». Είναι μια γιορτή που δεν έχει συγκεκριμένη ημερομηνία αλλά έχει καθιερωθεί από το 1996 με πρωτοβουλία του Δήμου Αταλάντης. Η περιοχή έχει παράδοση στην παραγωγή κρασιού και μάλιστα δυο σημεία της πεδιάδας ονομάζονται Κάτω και Πάνω Αμπέλια. Το γλέντι γίνεται στην κεντρική πλατεία της πόλης. Η παραδοσιακή μουσική κυριαρχεί και οι επισκέπτες τρώνε παραδοσιακά φαγητά που τα προσφέρουν οι σύλλογοι της περιοχής και πίνουν κρασί δωρεάν. Το κρασί προσφέρεται από τοπικούς οινοπαραγωγούς.

Γιορτή σαρδέλας

Κάθε Ιούλιο γιορτάζεται η παραδοσιακή γιορτή της σαρδέλας. Η γιορτή αυτή λαμβάνει μέρος στη Σκάλα Αταλάντης. Με τη συνεργασία του Δήμου Αταλάντης και των συλλόγων Σκάλας γίνεται μεγάλο γλέντι όπου παρέχονται στους επισκέπτες δωρεάν σαρδέλες και κρασί. Η γιορτή συνοδεύεται από παραδοσιακά συγκροτήματα.

Χορωδιακό Φεστιβάλ Αταλάντης

Το Χορωδιακό Φεστιβάλ Αταλάντης ξεκίνησε το 1981 και συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Μέχρι το 1996 γινόταν στην κεντρική πλατεία της πόλης, αλλά από το 1997 και μέχρι σήμερα το φεστιβάλ διοργανώνεται στο Αιάντειο Δημοτικό Θέατρο της Αταλάντης. Διεξάγεται τον Ιούνιο. Στο χορωδιακό φεστιβάλ λαμβάνουν μέρος χορωδίες από όλη την Ελλάδα και ενίοτε από το εξωτερικό.

Εμποροπανήγυρη

Στις 6 Αυγούστου, στη γιορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, κάθε χρόνο και για έξι μέρες ξεκινάει ένας θεσμός, η εμποροπανήγυρις της Αταλάντης ή αλλιώς το «Παζάρι». Αυτός ο θεσμός ξεκίνησε από τον 18ο αιώνα αρχικά ως ζωοπανήγυρη και συγχρόνως με την εξέλιξη της κοινωνίας έγινε εμποροπανήγυρις. Στο κέντρο της πόλης της Αταλάντης στήνονται πάγκοι και συγκεντρώνονται έμποροι από διάφορες περιοχές της χώρας και πωλούν τα εμπορεύματα τους. Επίσης διοργανώνονται βραδιές με παραδοσιακά όργανα στην πλατεία της πόλης, σε μαγαζιά ή σε αίθουσες όπου μπορεί κανείς να φάει και να πιει.

Θρησκευτική παράδοση

Οι ναοί της Αταλάντης

Οι Άγιοι Θεόδωροι Οι Άγιοι Θεόδωροι   Η Μεταμόρφωση του Σωτήρος Η Μεταμόρφωση του Σωτήρος   Η Κοίμηση της Θεοτόκου Η Κοίμηση της Θεοτόκου   Η Αγία Σοφία Η Αγία Σοφία   Η Αγία Τριάδα Η Αγία Τριάδα   Η Σύναξις των Ασωμάτων (εκκλησία των Ταξιαρχών) Η Σύναξις των Ασωμάτων (εκκλησία των Ταξιαρχών)   Η Αγία Παρασκευή Η Αγία Παρασκευή   Ο Άγιος Φανούριος Ο Άγιος Φανούριος

Δείτε επίσης

• Αίας ο Λοκρός
• Λοκρίδα
• Δήμος Λοκρών

Πηγές

1. Δακορώνια Φ., Κωτούλας Δ., Μπαλτά Ε. Συθιακάκη Β. Τόλιας Β. «Λοκρίδα – Ιστορία & Πολιτισμός». Εκδόσεις: Κτήμα Χατζημιχάλη.
2. Κακλαμάνος Ευστάθιος Ελ. 1980. «Αταλάντη 1800-1828». Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Διόσκουροι.
3. Καραστάθης Κώστας Β. 2001. «Τα πάθη του γένους». Αθήνα. Εκδόσεις: Τήνος.
4. Κωνσταντίνειο Πνευματικό Κέντρο Αταλάντης. 2011. «Η Αταλάντη» - Ιστορικό φωτογραφικό λεύκωμα. Αθήνα 2011. Εκδόσεις Μπαρτζουλιάνος.
5. «Λοκρικά Χρονικά». 1995. Αθήνα: Ετήσια Έκδοση Εταιρείας Ιστορικών και Λαογραφικών Ερευνών Αταλάντης (Ε.Ι.Λ.Ε.Α.). Τόμος και Χρόνος 1ος.
6. «Λοκρικά Χρονικά». 1997. Αθήνα: Ετήσια Έκδοση Εταιρείας Ιστορικών και Λαογραφικών Ερευνών Αταλάντης (Ε.Ι.Λ.Ε.Α.). Τόμος και Χρόνος 3ος.
7. Μαβινίδης Γ. - "Οι πλαβιώτες και το χωριό τους Απόστολος"(esebe.org)
8. Περιοδικό «Απόπλους». Τεύχος 1. 2002. Έκδοση: Μουσικός Πολιτιστικός Σύλλογος «Χορωδία Αταλάντης».
9. Περιοδικό «Απόπλους». Τεύχος 2. 2002. Έκδοση: Μουσικός Πολιτιστικός Σύλλογος «Χορωδία Αταλάντης».
10. Περιοδικό «Απόπλους». Τεύχος 3ο - 4ο. 2002. Έκδοση: Μουσικός Πολιτιστικός Σύλλογος «Χορωδία Αταλάντης».
11. Περιοδικό «Απόπλους». Τεύχος 6ο. 2002. Έκδοση: Μουσικός Πολιτιστικός Σύλλογος «Χορωδία Αταλάντης».
12. Περιοδικό «Απόπλους». Τεύχος 38ο. 2009. Έκδοση: Μουσικός Πολιτιστικός Σύλλογος «Χορωδία Αταλάντης».
13. Πρωτόπαπας Ζήσης. 1952. «Λοκρίδα». Αθήνα 1952. σελ. 20-23.
14. Ριζόπουλος. Ν. 2005. «Αταλάντη – Περιληπτική Αναδρομή, Μύθος-Ιστορία-Βιώματα-Αναμνήσεις». σελ. 29.
15. Θοδωρής Τζουμέκης. 1998. "Προσφυγικές Εγκαταστάσεις στη Φθιώτιδα κατά το Ά μισό του 20ου αιώνα". Θεσσαλονίκη.
16. Χριστοφόρου Μάνθος Κ. 1991. «Η Οπουντία Λοκρίδα και η Αταλάντη – Μνήμες και μαρτυρίες». Μέρος 1ο. Αθήνα: Εταιρεία Ιστορικών και Λαογραφικών Ερευνών Αταλάντης (Ε.Ι.Λ.Ε.Α.).
17. Χριστοφόρου Μάνθος Κ. 1993. «Η Οπουντία Λοκρίδα και η Αταλάντη – Μνήμες και μαρτυρίες». Μέρος 2ο. Αθήνα: Εταιρεία Ιστορικών και Λαογραφικών Ερευνών Αταλάντης (Ε.Ι.Λ.Ε.Α.).
18. Χριστοφόρου Μάνθος Κ. 1995. «Η Οπουντία Λοκρίδα και η Αταλάντη – Μνήμες και μαρτυρίες». Μέρος 3ο. Αθήνα: Εταιρεία Ιστορικών και Λαογραφικών Ερευνών Αταλάντης (Ε.Ι.Λ.Ε.Α.).
19. Χριστοφόρου Μάνθος Κ. 2001. «Χρονολόγιο Οπούντος και Αταλάντης 4000 χρόνια – εν τάχει». Έκδοση Δήμου Αταλάντης.