Σχέδιο Άτσεσον
| Ιστορία της Κύπρου |
|---|
To σχέδιο Άτσεσον ήταν πρόταση λύσης του Κυπριακού από τον Αμερικανό διπλωμάτη Ντιν Ατσεσον (Dean Acheson), η οποία προτάθηκε το 1964.
Το ιστορικό πλαίσιο
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου, με τις οποίες είχε ανακηρυχθεί η Κύπρος σε ανεξάρτητο κράτος, είχαν καταρρεύσει τον Δεκέμβριο του 1963, με την πρόταση για τροποποίηση των 13 σημείων του Μακαρίου. Με τα 13 σημεία, ο Μακάριος προσπαθούσε να καταργήσει τον δικοινοτικό χαρακτήρα του Κράτους, ο οποίος σύμφωνα με την ελληνοκυπριακή πλευρά ήταν άδικος. Ο Μακάριος υποστήριζε πως υπέγραψε τις συμφωνίες Ζυρίχης Λονδίνου υπό καθεστώς εκβιασμού, όταν η Κύπρος ήταν αποικία. Το κύριο επιχείρημα του για την τροποποίηση των 13 σημείων ήταν πως το Σύνταγμα ήταν δυσλειτουργικό, κυρίως γιατί το δικαίωμα αρνησικυρίας (βέτο) της μειοψηφίας (Τουρκοκυπρίων) αναιρούσε το δικαίωμα της πλειοψηφίας (Ελληνοκυπρίων) να κυβερνά.[1] Αποτέλεσμα της πρόθεσης του Μακαρίου για μετατροπή της Κύπρου από δικοινοτικό σε αμιγώς Ελληνικό, ήταν η αποχώρηση των Τουρκοκυπρίων από τις δομές του Κράτους και ο εγκλεισμός τους σε θύλακες.[2] Ακολούθησε η όξυνση της διακοινοτικής βίας, γνωστή ως Ματωμένα Χριστούγεννα, η αποστολή από τον ΟΗΕ ειρηνευτικής δύναμης και ο βομβαρδισμός της Τυλληρίας από την Τούρκικη αεροπορία. Έκτοτε, η απειλή της τούρκικης εισβολής στην Κύπρο ήταν άμεση, όπως και η διατάραξη των σχέσεων Ελλάδας- Τουρκίας, δυο μέλη του ΝΑΤΟ, μεσούντος του Ψυχρού Πολέμου.
Στην Ελλάδα από τον Φεβρουάριο του 1964 κυβερνούσε ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο οποίος είχε καταδικάσει τις συμφωνίες Ζυρίχης Λονδίνου το 1959 στην Ελληνική Βουλή. Οι ΗΠΑ επιθυμούσαν να τεθεί η Κύπρος υπό τον έλεγχο δύο κρατών-μελών του ΝΑΤΟ και ταυτόχρονα να εξαλειφθεί μια εστία διαμάχης μεταξύ συμμάχων στην ανατολική Μεσόγειο.[1]
Τα δύο σχέδια Άτσεσον
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στη Γενεύη στις 6 Ιουλίου 1964 ξεκίνησαν συνομιλίες για το Κυπριακό με τον Ντιν Άτσεσον και τον Φινλανδό διαμεσολαβητή του ΟΗΕ Έρικ Τουομιόγια. Ελλάδα και Τουρκία ήταν παρούσες με έμπειρους διαπραγματευτές ενώ η Βρετανία είχε ρόλο παρατηρητή. Ο Μακάριος είχε μπλοκάρει τις συνομιλίες για λόγους αρχής- δεν ήθελε ξένοι να έχουν δικαίωμα να λαμβάνουν αποφάσεις σχετικά με το μέλλον ενός ανεξάρτητου κράτους και μέλους του ΟΗΕ[3]
Η προσπάθεια του Ατσεσον ήταν να επιτύχει την κατάργηση της Κυπριακής Δημοκρατίας και την ένταξη της Κύπρου στο ΝΑΤΟ δια της ενώσεως με την Ελλάδα και ταυτόχρονα παραχώρηση μεγάλου μέρους της Κύπρου (25%-27%) στην Τουρκία. Κατά τη διάρκεια των συνομιλιών, η Τουρκία επέμενε σε διχοτόμηση του νησιού και διπλή ένωση. Ηθελε μια μόνιμη στρατιωτική βάση στην Καρπασία και να μπορεί η τουρκοκυπριακή κοινότητα να λειτουργεί απρόσκοπτα, αλλιώς θα υπήρχε στρατιωτική παρέμβαση. [3] Οι Τουρκοκύπριοι που δεν θα μετέβαιναν στην τουρκική ζώνη θα αποκτούσαν εκτεταμένη αυτοδιοίκηση σε καντόνια εντός της ελληνικής ζώνης. Ο Άτσεσον έκανε περίληψη των προτάσεων, και τις παρέδωσε στην Αθήνα και Άγκυρα. [3] Ένα από αυτά τα καντόνια θα ξεκινούσε από τη βόρεια Λευκωσία και θα κατέληγε στην Κερύνεια. Οι τουρκοκύπριοι θα είχαν το δικό τους φορολογικό σύστημα, υπηρεσίες, τζαμιά, εκπαίδευση και αστυνομία. [4][5]. Ήταν μια λύση που προσέγγιζε περισσότερο στην έννοια της διπλής ένωσης, δηλαδή της διανομής του νησιού μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.[1] Επιπλέον, για την παραχώρηση της Κύπρου στην Ελλάδα, η πρόταση περιλάμβανε παραχώρηση τού Καστελλόριζου στην Τουρκία.[6] Η ελληνική πλευρά απέρριψε την πρόταση και εισηγήθηκε εγκατάσταση τουρκικών στρατευμάτων υπό το ΝΑΤΟ μέσα στις βρετανικές βάσεις [7]. Στις 20 Ιουλίου, ο Άτσεσον είχε συνομιλία με τους Τούρκους αντιπρόσωπους. Ζήτησαν 21% του εδάφους. Στις 22 Ιουλίου, ο Φινλανδός διαμεσολαβητής ενημέρωσε τον Άτσεσον πως οι Ελληνοκύπριοι δεν θα δέχονταν τις τουρκικές βάσεις σε έδαφος το οποίο να ανήκει κυριαρχικά στην Τουρκία, κάτι το οποίο απέρριψαν οι Τούρκοι, και τις επόμενες ημέρες αύξησαν τις απαιτήσεις τους. [8] Στις 27 Ιουλίου ο Μακάριος μετέβη στην Αθήνα και συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση πως η λύση του Άτσεσον οδηγεί στη διχοτόμηση, έπρεπε να απορριφθεί. [8]
Στις 27 Ιουλίου προτάθηκε στους Τούρκους μισθωμένη αντί κυρίαρχη βάση. Στις 30 Ιουλίου η τούρκικη αντιπροσωπία απέρριψε την πρόταση για μισθωμένη βάση και την ίδια στιγμή, στην Αθήνα, ο Μακάριος έλεγε στον Τύπο πως απέρριψε το σχέδιο Άτσεσον, κάτι το οποίο ο ενόχλησε τον Αμερικανό πρόεδρο Τζόνσον, στον οποίο ο Γ. Παπανδρέου απολογήθηκε.
Εμπλοκή της ΕΣΣΔ και επίθεση της Εθνικής Φρουράς
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Εν τω μεταξύ, η ΕΣΣΔ, θορυβημένη από την εμπλοκή του ΝΑΤΟ στο Κυπριακό προειδοποίησε ότι είχε υποχρέωση να βοηθήσει τον απελευθερωτικό αγώνα κατά των αποικιοκρατών. Κάλεσε την απόσυρση των στρατευμάτων της Αγγλίας από το νησί και πως έπρεπε να αφεθούν οι Κύπριοι να αποφασίζουν για την τύχη τους. Ο Μακάριος δέχτηκε με ικανοποίηση την εμπλοκή των σοβιετικών, γιατί προϊδέαζε για την έγκριση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης από τον ΟΗΕ. [4] Παράλληλα όμως, αύξησε την ανησυχία των Αμερικανών για τον «κομμουνιστικό κίνδυνο» που θεωρούσαν ότι συνιστούσε ο Μακάριος. [9]
Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, στην Κύπρο, οι τουρκικές δυνάμεις κατέλαβαν έδαφος (Λωρόβουνος) με πρόθεση δημιουργία προγεφυρώματος επέμβασης. Οι ελληνοκυπριακές δυνάμεις αναπτύχθηκαν γύρω από την περιοχή και το χωριό-θύλακα των Τουρκοκυπρίων Κόκκινα. Παρότι ο Μακάριος διαβεβαίωσε τον ΟΗΕ πως δεν θα υπήρχε επιθετική ενέργεια - απλώς ήθελαν να διακόψουν τον ανεφοδιασμό σε όπλα- στις 6 Αυγούστου, αφού ο πρώτος γύρος των συνομιλιών κατέρρευσε μετά την άρνηση της Τουρκίας, η Εθνική Φρουρά επιτέθηκε στον θύλακα. [10] Η απόφαση αυτή πάρθηκε από κοινού μεταξύ Γρίβα και Μακαρίου χωρίς να ερωτηθεί η Ελληνική Κυβέρνηση. [7]Για τρεις συνεχόμενες ημέρες οι ελληνοκυπριακές δυνάμεις προχωρούσαν καταφέρνοντας μεγάλες απώλειες στις τουρκοκυπριακές θέσεις. Στις 8 του Αυγούστου, όμως, η Τουρκία ανέλαβε αεροπορική δράση, και 64 συνολικά τούρκικα αεροπλάνα βομβάρδισαν ανηλεώς τις ελληνικές θέσεις, χρησιμοποιώντας ακόμη και εμπρηστικές βόμβες. Ένας γιατρός δήλωσε πως αντιμετώπισε 40 ασθενείς με εγκαύματα οι οποίοι πέθαναν, συνολικά είχε δει 300 τραυματίες ενώ το νοσοκομείο κτυπήθηκε από μια βόμβα που κτύπησε παρακείμενο τεθωρακισμένο. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, 55 Ελληνοκύπριοι έχασαν τη ζωή τους. [10]
Την επόμενη μέρα, ο Μακάριος προειδοποίησε την Τουρκία πως αν συνεχίσει, θα υπήρχαν αντίποινα σε κάθε τουρκοκυπριακό χωριό στις υπόλοιπες περιοχές του νησιού και έκανε έκκληση στους σοβιετικούς για βοήθεια. Ωστόσο μετά από συνομιλία με τον Αμερικάνο πρέσβη, αποφάσισε να μην συνεχίσει. Την επόμενη μέρα, τούρκικες στρατιωτικές φάλαγγες κατευθύνθηκαν προς τα σύνορα με την ΕΣΣΔ ενώ στον ΟΗΕ με πρωτοβουλία των Άγγλων και Αμερικανών, το Συμβούλιο ασφαλείας πέρασε ψήφισμα για άμεση κατάπαυση του πυρός. [11]
Δεύτερος γύρος προτάσεων Πώς το "Σχέδιο Άτσεσον" κατέληξε από διχοτομικό σε ξεκάθαρα ενωτικό.
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Δεύτερος γύρος προτάσεων Άτσεσον προέκυψε μετά τις μάχες στην Τυλληρία. Η βασική τους διαφορά είναι πως οι προτάσεις δεν ήταν προϊόν διαπραγμάτευσης, αλλά πρόταση «take it or leave it». Βασική πρόνοια ήταν η ένωση του νησιού με την Ελλάδα με παραχώρηση 5% του εδάφους της Κύπρου στην Τουρκία, αυτή τη φορά υπό καθεστώς εκμίσθωσης για 50 έτη και με τα δικαιώματα αυτοδιοίκησης των Τουρκοκυπρίων μειωμένα. Η πρόταση, εφόσον την απέρριπτε ο Μακάριος, γίνονταν σκέψεις και εισηγήσεις να εφαρμοσθεί μετά από την εκδήλωση πραξικοπήματος και ανατροπής του Μακαρίου. [7].
Ο Τουομιόγια υπέστη εγκεφαλικό, και νέος διαμεσολαβητής του ΟΗΕ διορίστηκε ο Galo Plaza. O Παπανδρέου στην Αθήνα σκεφτόταν αν μπορούσε ή όχι να προχωρήσει σε πραξικόπημα ανατροπής του Μακαρίου. Στις 20 Αυγούστου ο Παπανδρέου έκρινε ότι μπορούσε να βασιστεί στην ελληνική μεραρχία που βρισκόταν ήδη στην Κύπρο με άδεια του ΝΑΤΟ και σε παρέμβαση των Αμερικανών για αποτροπή πιθανής επέμβασης της Τουρκίας. Με τη σύμφωνη γνώμη της αντιπολίτευσης (Παναγιώτης Κανελλόπουλος) και του Βασιλιά, πρότεινε στον Μακάριο την άμεση κήρυξη της Ένωσης χωρίς παραχωρήσεις σους Τούρκους. Ο Μακάριος απέρριψε την πρόταση.
Απόψεις για το σχέδιο Ατσεσον
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις για το σχέδιο Άτσεσον. Σύμφωνα με τον Ι. Ν. Σωσσίδη, τότε διευθυντή του διπλωματικού γραφείου του Έλληνα Πρωθυπουργού[12], ο Μακάριος απέτρεψε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.[13] Σύμφωνα με τον δρ Πάτροκλο Σταύρου, ο οποίος υπήρξε Υφυπουργός παρά τω Προέδρω από το 1961-93, τα σχέδια «Ατσεσον» δεν ήταν ενωτικά. Ο δε Μακάριος δεν απέρριψε την Ένωση αλλά το διχοτομικό Σχέδιο Άτσεσον.[6]
Δείτε επίσης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ΕΟΚΑ
- Σχέδιο Ράντκλιφ
- Σχέδιο Μακμίλαν
- Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος Γ΄
- Ενωτικό δημοψήφισμα
- Συνομιλίες για επίλυση του Κυπριακού προβλήματος
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ 1,0 1,1 1,2 «Το Σχέδιο Ατσεσον για το Κυπριακό, ΣΩΤΗΡΗΣ ΡΙΖΑΣ* | Kathimerini». http://www.kathimerini.gr/870314/article/epikairothta/kosmos/to-sxedio-atseson-gia-to-kypriako. Ανακτήθηκε στις 2018-02-14.
- ↑ Δρουσιώτης, Μακάριος (2010). Η Μεγάλη Ιδέα της Μικρής Χούντας. Λευκωσία: αλφάδι. σελ. 29-30. ISBN 9789963631117.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Ricther 2010, σελ. 133.
- ↑ 4,0 4,1 O’Malley 2002, σελ. 213.
- ↑ Χριστοδουλίδης 2009, σελ. 158.
- ↑ 6,0 6,1 «Το Σχέδιο Ατσεσον και η Ρόδος». Το Βήμα. Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη. http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=139526. Ανακτήθηκε στις 8/5/2018.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Χριστοδουλίδης 2009, σελ. 160.
- ↑ 8,0 8,1 Ricther 2010, σελ. 134.
- ↑ Ricther 2010, σελ. 133-4.
- ↑ 10,0 10,1 O’Malley 2002, σελ. 215.
- ↑ O’Malley 2002, σελ. 216.
- ↑ Χριστοδουλίδης 2009, σελ. 167-9.
- ↑ Ι. Ν. Σωσσίδης. «Το Σχέδιο Ατσεσον και η Ρόδος». Το Βήμα. Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη. http://www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=139845. Ανακτήθηκε στις 8/5/2018.
Πηγές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Richter, Heinz A. (2010). A Concise History of Modern Cyprus. Γερμανία: Harrassowitz Verlag. ISBN 978-3447062121.
- O Malley, rendan· Craig, Ian (2002). Η συνωμοσία της Κύπρου. Αθήνα: Σιδέρης. ISBN 960-08-0252-1.
- Χριστοδουλίδης, Νίκος (2009). Τα Σχέδια λύσης του Κυπριακού (1948-1978). Αθήνα: Καστανιώτης. ISBN 978-960-03-4994-8.
- Ριζάς, Σωτήρης (2000) ΕΝΩΣΗ, ΔΙΧΟΤΟΜΗΣΗ, ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ. Αθήνα: Βιβλιόραμα. ΙSΒN 960-8087-09-0
- Ροδίτης, Άντης (2013) Κουράγιο Πηνελόπη, Αθήνα: ΑΡΜΟΣ. ΙSΒN 978-960-527-758-1