Κωνσταντίνος Α΄ της Ελλάδας

Για άλλες χρήσεις, δείτε: Κωνσταντίνος Α΄ (αποσαφήνιση).

Κωνσταντίνος Α΄
Αρχείο:H.M. King Constantine I of Greece.jpg
Βασιλεύς των Ελλήνων
Περίοδος	5/18 Μαρτίου 1913 - 1/14 Ιουνίου 1917
Στέψη	8/ 21 Μαρτίου 1913 Μέγαρο της Βουλής των Ελλήνων
Προκάτοχος	Γεώργιος Α΄
Διάδοχος	Αλέξανδρος Α΄
Περίοδος	6/19 Δεκεμβρίου 1920 - 14/27 Σεπτεμβρίου 1922
Προκάτοχος	Αλέξανδρος Α΄
Διάδοχος	Γεώργιος Β΄
Γέννηση	2 Αυγούστου 1868 Αθήνα, Ελλάδα
Θάνατος	11 Ιανουαρίου 1923 (54 ετών) (ν.ημ.) Παλέρμο, Ιταλία
Τόπος ταφής	Βασιλικό Κοιμητήριο, Ανάκτορα Τατοΐου, Αθήνα
Σύζυγος	Σοφία της Ελλάδας
Επίγονοι	Γεώργιος Β΄ της Ελλάδας Αλέξανδρος Α΄ της Ελλάδας Πριγκίπισσα Ελένη της Ελλάδας Παύλος Α΄ της Ελλάδας Πριγκίπισσα Ειρήνη, Δούκισσα της Αόστης Πριγκίπισσα Αικατερίνη της Ελλάδας
Οίκος	Οίκος της Ελλάδας
Πατέρας	Γεώργιος Α΄ της Ελλάδας
Μητέρα	Όλγα της Ελλάδας
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Ο Κωνσταντίνος Α΄ (2 Αυγούστου 1868 - 11 Ιανουαρίου 1923) ήταν βασιλέας της Ελλάδας από το 1913 έως το 1922.
Το όνομά του είναι συνδεδεμένο με κρίσιμες περιόδους της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας όπως ο Ελληνοτουρκικός Πόλεμος του 1897, οι Βαλκανικοί πόλεμοι, ο Εθνικός Διχασμός και η Μικρασιατική Καταστροφή.

Πρώτα χρόνια

Ο Κωνσταντίνος ήταν ο πρωτότοκος γιος του Βασιλιά Γεωργίου Α΄ και της Βασίλισσας Όλγας. Γεννήθηκε στις 2 Αυγούστου του 1868 και έλαβε το όνομα του παππού του, του μεγάλου δούκα Κωνσταντίνου της Ρωσίας. Ήταν ένα όνομα με μεγάλη συγκινησιακή φόρτιση για τους Έλληνες που είχαν ενστερνιστεί τη Μεγάλη Ιδέα.

Κατά τη γέννησή του, ο Γεώργιος του έδωσε τον τίτλο του «Δουκός της Σπάρτης» αλλά τελικά το Συμβούλιο της Επικρατείας ακύρωσε αυτή την απόφαση μετά από έντονη διαμάχη στη Βουλή, καθώς το Σύνταγμα απαγόρευε την απονομή ή αναγνώριση τίτλων ευγενείας σε Έλληνες. Έλαβε τις εγκύκλιες σπουδές του στα ανάκτορα, έχοντας μεταξύ άλλων για δασκάλους τον στρατιωτικό Κωνσταντίνο Σαπουντζάκη, τον πολιτικό και μετέπειτα πρωθυπουργό Σπυρίδωνα Λάμπρο και τον ιστορικό Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο. Συμπλήρωσε στις σπουδές του στα πανεπιστήμια της Λειψίας (Leipzig) και της Χαϊδελβέργης (Heidelberg), όπου παρακολούθησε μερικά μαθήματα αρχαιολογίας, νεότερης ιστορίας, εγκυκλοπαίδειας του δικαίου, συνταγματικού και διεθνούς αλλά και πολιτικής οικονομίας. Έλαβε δε και κατ´οίκον μαθήματα στρατιωτικής τακτικής από Γερμανό αξιωματικό, ενώ υπηρέτησε και σε πρωσικό σύνταγμα για μερικές εβδομάδες. Σπούδασε στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, από την οποία αποφοίτησε με το βαθμό του ανθυπολοχαγού του Πεζικού. Το 1886 αναχώρησε για το Βερολίνο, όπου φοίτησε στη στρατιωτική σχολή της Ακαδημίας Πολέμου της Πρωσίας, από την οποία και αποφοίτησε ύστερον δύο ετών. Μερίμνησε δε και για την φοίτηση των Ιωάννου Μεταξά, Ξενοφώντα Στρατηγού και Ιπποκράτους Παπαβασιλείου στην εν λόγω ακαδημία.

Στις 15 Οκτωβρίου του 1889 ο Κωνσταντίνος νυμφεύτηκε στην Αθήνα τη Σοφία της Πρωσίας, αδελφή του αυτοκράτορα της Γερμανίας Γουλιέλμου Β΄, με την οποία απέκτησε έξι παιδιά, τρία από τα οποία βασίλευσαν:

• Γεώργιος Β΄ 1890-1947, βασιλιάς της Ελλάδας.
• Αλέξανδρος Α΄ 1893-1920, βασιλιάς της Ελλάδας.
• Ελένη 1896-1982, πριγκίπισσα της Ελλάδας, παντρεύτηκε τον Κάρολο Β΄ των Χοεντσόλερν-Ζιγκμαρίνγκεν βασιλιά της Ρουμανίας.
• Παύλος Α΄ 1901-1964, βασιλιάς της Ελλάδας.
• Ειρήνη 1904-1974, πριγκίπισσα της Ελλάδας, παντρεύτηκε τον Αϊμόνε της Σαβοΐας, δούκα της Αόστας.
• Αικατερίνη 1913-2007, πριγκίπισσα της Ελλάδας, παντρεύτηκε τον ταγματάρχη Ρίτσαρντ Μπράντραμ.

Ήττα στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 και Κίνημα στο Γουδί

Σε ηλικία 29 ετών ο Κωνσταντίνος αναλαμβάνει την διοίκηση του ελληνικού στρατού πιεζόμενος από τον Δηλιγιάννη και λαμβάνει μέρος στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Η οδυνηρή ήττα της Ελλάδος και οι δυσβάστακτες οικονομικές συνέπειες του πολέμου ωθούν την κοινή γνώμη στο να κατηγορήσουν τον Κωνσταντίνο και τον πατέρα του Γεώργιο ως κύριους υπαίτιους της ήττας. Παρά το γεγονός πως ο Κωνσταντίνος φέρει πράγματι μερίδιο ευθύνης στην ήττα του ελληνικού στρατού, δεν μπορεί να κατηγορηθεί εξ ολοκλήρου ως μόνος υπαίτιος, καθώς ο πολυάριθμος τουρκικός στρατός με γερμανική καθοδήγηση, αλλά και ο σαφέστατα υποδεέστερος σε έλλειψη εκπαίδευσης, οργάνωσης και εφοδίων ελληνικός στρατός ήταν μακράν σημαντικότεροι παράγοντες που έκριναν την έκβαση του πολέμου. Αξίζει να σημειωθεί πως ο Κωνσταντίνος δεν είχε ούτε καν στην διεξαγωγή των επιχειρήσεων τον πλήρη έλεγχο, εξαιτίας των συνεχών επεμβάσεων της κυβερνήσεως Δ.Ράλλη αλλά και άλλων πολιτικών και στρατιωτικών παραγόντων. Μετά τον πόλεμο, ο Κωνσταντίνος συντάσσει μαζί με το επιτελείο του μία έκθεση περί της κατάστασης του στρατού τόσο πριν όσο και μετά τον πόλεμο, ενώ η κυβέρνηση Θεοτόκη του αναθέτει την αναδιοργάνωση του στρατεύματος.

Λόγω των κακών κοινωνικοοικονομικών συνθηκών στην χώρα, Έλληνες αξιωματικοί του Στρατιωτικού Συνδέσμου οργανώνουν υπό την ηγεσία του Νικολάου Ζορμπά το Κίνημα στο Γουδί, με σκοπό την αναδιοργάνωση της χώρας. Τα κυριότερα αιτήματα τους ήταν η απομάκρυνση του Διαδόχου και των λοιπών μελών της βασιλικής οικογενείας από τον στρατό, αλλά και η στρατιωτική αναδιοργάνωση. Tελικώς, οι πρίγκηπες παραιτήθηκαν από το στράτευμα με την σύμφωνη γνώμη του Βενιζέλου.

Λαϊκή λιθογραφία του 1913 που εικονίζει των Κωνσταντίνο ως «Κωνσταντίνο ΙΒ΄», νόμιμο διάδοχο του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου.

Α´Βαλκανικός Πόλεμος

Ο θυρεός του Κωνσταντίνου του Α΄, ως Στρατάρχη του Ελληνικού Στρατού

Το 1912 τα χριστιανικά βαλκανικά κράτη κήρυξαν τον πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία (βλ. Βαλκανικοί πόλεμοι). Με ηγέτη τον τότε Διάδοχο Κωνσταντίνο, ο οποίος είχε χριστεί αρχιστράτηγος του στρατού από τον Βενιζέλο, ο Ελληνικός Στρατός νίκησε τους Τούρκους στις μάχες του Σαρανταπόρου και των Γιαννιτσών και απελευθέρωσε μία πλειάδα περιοχών. Για την περαιτέρω πορεία του στρατού υπήρξε διαμάχη μεταξύ Κωνσταντίνου και Βενιζέλου, καθώς ο μεν Κωνσταντίνος επιθυμούσε πορεία του στρατού προς Μοναστήρι, φοβούμενος ενδεχόμενη τουρκική κύκλωση εάν συνέχιζε προς Θεσσαλονίκη, ο δε Βενιζέλος επέμενε στην πορεία του στρατού προς Θεσσαλονίκη λόγω βουλγαρικής προέλασης προς αυτήν. Τελικώς, ο Κωνσταντίνος ακολούθησε την εντολή του Βενιζέλου και προέλασε προς Θεσσαλονίκη. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, ο Κωνσταντίνος μετέβη στο μέτωπο της Ηπείρου, όπου πολιόρκησε επιτυχώς το Μπιζάνι και απελευθέρωσε τόσο τα Ιωάννινα όσο και την υπόλοιπη Ήπειρο, συμπεριλαμβανομένης της Βορείου Ηπείρου (Χειμάρα, Άγιους Σαράντα, Αργυρόκαστρο, Κορυτσά).

Πρώτη περίοδος βασιλείας του

Ο Κωνσταντίνος κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων

Μετά τη δολοφονία του Γεωργίου Α΄, στις 18 Μαρτίου 1913 στη Θεσσαλονίκη από τον Αλέξανδρο Σχινά, ο Κωνσταντίνος ανέβηκε στον θρόνο. Κατά τον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο υπήρξε πάλι Αρχιστράτηγος του Ελληνικού Στρατού, οδηγώντας τον σε νέες νίκες κατά των Βουλγάρων, οι οποίες όμως κόστισαν πολύ σε ζωές. Ο Ελληνικός στρατός κατέλαβε όλη την ανατολική Μακεδονία και δυτική Θράκη και έφθασε στα πρόθυρα της Σόφιας. Ο Κωνσταντίνος, μεθυσμένος από τις επιτυχίες κατά των Βουλγάρων, αρνιόταν πεισματικά τη σύναψη ανακωχής. Παρά ταύτα, αναγκάστηκε να υπαναχώρησει στις διπλωματικές κινήσεις του Βενιζέλου που επισημοποίησαν τα εδαφικά κέρδη της Ελλάδος μέσω της Συνθήκης Βουκουρεστίου.

Η νικηφόρος ηγεσία του τον έκανε εξαιρετικά δημοφιλή στον λαό, μέρος του οποίου ήδη τον ονόμαζε «Κωνσταντίνο ΙΒ΄» και περίμενε από αυτόν και τον Πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο την πραγματοποίηση της "Μεγάλης Ιδέας".Ένα ακόμα προσωνύμιο που του αποδόθηκε, κυρίως από τους βασιλόφρονες οπαδούς του, ήταν "ο γιος του αητού".

Μετά τον Β´Βαλκανικό Πόλεμο, οι Γερμανοί, στην προσπάθεια τους να ανακτήσουν διπλωματικό έδαφος στην Ελλάδα, πιέζουν να δοθεί η Ανατολική Μακεδονία και τα νησιά του Αιγαίου πλην Δωδεκανήσων στην Ελλάδα, με τον Βενιζέλο να προσεγγίζει την Γερμανία τον Μάρτιο του 1913 για ένταξη της Ελλάδος στην Τριπλή Συμμαχία έναντι διπλωματικής στήριξης. Βλέποντας την ευνοϊκή στάση του Βενιζέλου έναντι της Γερμανίας εκείνη την περίοδο, ο Κωνσταντίνος δίνει εντολή στον Γεώργιο Θεοτόκη, τότε απεσταλμένο του Βενιζέλου στο Βερολίνο, να προτείνει την ένταξη της Ελλάδος στην Τριπλή Συμμαχία. Μάλιστα ο Κωνσταντίνος επικοινώνησε προσωπικώς με τον Γερμανό πρέσβη στην Αθήνα και δεν δίστασε μάλιστα να προτείνει την αποπομπή του Βενιζέλου από το πρωθυπουργικό αξίωμα για την διευκόλυνση της συμμαχίας. Την ίδια πρόταση διατύπωσε ο Κωνσταντίνος στον αυτοκράτορα Γουλιέλμο Β´ κατά την διάρκεια ενός ταξιδιού του τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους. Αμφότερες προτάσεις όμως απορρίφθηκαν, καθώς οι Γερμανοί θεώρησαν πρόωρες τις προσεγγίσεις.

Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

Όταν ξέσπασε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος τον Αύγουστο του 1914, η Ελλάδα βρέθηκε σε δυσχερή θέση λόγω της συμφωνίας που είχε συνάψει με την Σερβία, σύμφωνα με την οποία σε περίπτωση βουλγαρικής επίθεσης προς τη Σερβία έπρεπε να προστρέξει σε βοήθεια. Ταυτόχρονα, όμως, εμφανίστηκε ρήγμα μεταξύ των δύο ανώτατων πολιτειακών αρχόντων της χώρας σχετικά με την στάση της Ελλάδας στον πόλεμο. Ο Βενιζέλος υποστήριζε ότι η Ελλάδα έπρεπε να σταθεί στο πλευρό της Αγγλίας και της Γαλλίας ενώ ο Κωνσταντίνος ότι έπρεπε να παραμείνει ουδέτερη. Ο Κωνσταντίνος, παρά την συγγενική σχέση που είχε με την βασιλική οικογένεια της Γερμανίας (η σύζυγος του ήταν αδελφή του Κάιζερ) και την βασιλική οικογένεια της Ρωσίας (η μητέρα του Βασίλισσα Όλγα) η οποία ήταν αρχικά σύμμαχος της Αντάντ, γνώριζε πολύ καλά ότι η Ελλάδα ήταν ευπρόσβλητη στον αγγλογαλλικό στόλο, ούτε μπορούσε να αποδεχτεί τη σύμπραξη με την Τουρκία, ενώ και τα ανταλλάγματα που μπορούσε να προσφέρει η Γερμανία ήταν περιορισμένα. Έτσι ευνοούσε την ουδετερότητα. Αυτή η ουδετερότητα όμως ήταν ευμενής προς την Αντάντ καθώς η πρόταση του Κωνσταντίνου ήταν η εκ μέρους της Αντάντ εξασφάλιση της εδαφικής ακεραιότητας του διπλασιασμένου Ελληνικού κράτους και των εδαφικών ανταλλαγμάτων μετά τον πόλεμο, σε αντίθεση με τον Βενιζέλο που πρότεινε την άνευ όρων συμμαχία μας με την Αντάντ. Μάλιστα, σε συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου είχε δηλώσει: «Να έχετε υπόψη σας πως δεν υποστηρίζω πως δεν θα βγούμε στον πόλεμο-φυσικά στο πλευρό της Αντάντ, αφού τα συμφέροντά μας συνδέονται στο σύνολό τους με αυτήν. Σε καμία περίπτωση δεν θα πολεμούσαμε εναντίον της και δεν υπάρχει ούτε ένας Έλληνας που να το διανοείται».

Ταυτόχρονα όμως, ο αγγλόφιλος Βενιζέλος διαπραγματευόταν την έξοδο της Ελλάδας στον πόλεμο υπέρ της Αντάντ, που ζητούσε, μέσω του Σερ Φράνσις Έλλιοτ, να εκστρατεύσει η Ελλάδα στη Σερβία προς βοήθειά της. Επίσης να δοθούν εδάφη της ανατολικής Μακεδονίας (Καβάλα-Σέρρες-Δράμα) στην Βουλγαρία (ώστε να βγει κι αυτή στον πόλεμο υπέρ της Αντάντ), με αντάλλαγμα να έπαιρνε, η Ελλάδα, πολλαπλάσιας έκτασης εδάφη στην Μικρά Ασία από την Τουρκία μετά το πέρας του πολέμου.. Ιδιαίτερα μετά την είσοδο της Τουρκίας στον πόλεμο στο πλευρό των Κεντρικών Αυτοκρατοριών, η πίεση για την έξοδο της Ελλάδος στον πόλεμο υπέρ της Αντάντ αυξήθηκε. Ο Κωνσταντίνος έφτασε κοντά στο να εγκρίνει την εισήγηση του Βενιζέλου για ελληνική συμμετοχή στην Εκστρατεία των Δαρδανελλίων (Φεβρουάριος-Μάρτιος του 1915), αλλά ο εκτελών χρέη Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου, συνταγματάρχης Ιωάννης Μεταξάς, τον προειδοποίησε ότι η εκστρατεία θα αποτύχει, μεταπείθοντάς τον. Αυτή η κίνηση του Κωνσταντίνου χαιρετίστηκε από τον Κάιζερ, με αποτέλεσμα να στείλει γράμμα στον Κωνσταντίνο συγχαίροντας τον για την στάση του απέναντι στον Βενιζέλο. Οι συνεχείς διαφωνίες μεταξύ Βενιζέλου και Κωνσταντίνου οδηγούν σε παραίτηση τον Βενιζέλο, με τον βασιλιά να διορίζει πρωθυπουργό τον Δημήτριο Γούναρη, ο οποίος τελικώς δεν κατορθώνει να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης, έχοντας σαν αποτέλεσμα την προκήρυξη εκλογών. Οι Βενιζελικοί νικούν λαμβάνοντας την πλειοψηφία των εδρών του κοινοβουλίου, με τις εκλογές να έχουν μεατραπεί ουσιαστικά σε δημοψήφισμα για την επιλογή πλευράς στον πόλεμο. Παρ´όλα αυτά ο Γούναρης συνέχισε να κυβερνά και να εφαρμόζει την φιλο-γερμανική πολιτική των Ανακτόρων μέχρι τις 10 Αυγούστου, λόγω μιας πλευρίτιδας του βασιλιά. Ο βασιλιάς εν τέλει όρκισε τη νέα κυβέρνηση Βενιζέλου που έμελε να διαλυθεί ξανά από το βασιλιά, δύο μήνες αργότερα.

Παράλληλα, η Γερμανία ζητά τόσο από τον Βενιζέλο όσο και από τον Κωνσταντίνο την ένταξη της Ελλάδος στις Κεντρικές Δυνάμεις με αμφότερους να αρνούνται. Μάλιστα, ο Κωνσταντίνος ξεκαθάρισε πως παρά την ουδετερότητα η Ελλάδα θα υπερασπιστεί τα εδάφη της τόσο έναντι της Βουλγαρίας, όσο και έναντι της Τουρκίας. Με βάση την προσχώρηση των Βουλγάρων στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων, ο Βενιζέλος ενημερώνει τους Αγγλογάλλους για την στρατιωτική κινητοποίηση της Ελλάδος κατά των Βουλγάρων και εξετάζει το ενδεχόμενο για αποστολή 150.000 στρατιωτών της Αντάντ στην Θεσσαλονίκη. Οι Σύμμαχοι το λαμβάνουν σαν πρόσκληση και έρχονται στην χώρα. Ο Κωνσταντίνος ζητά να αποσύρει ο Βενιζέλος την πρόταση του, με τον Βενιζέλο να μην το πράττει, χρησιμοποιώντας μάλιστα και τον Γάλλο πρέσβη, ο οποίος διαβεβαίωνε τον Κωνσταντίνο πως το αίτημα είχε ανακληθεί. Λίγες ημέρες μετά την άφιξη των συμμαχικών δυνάμεων στην Θεσσαλονίκη, ο Βενιζέλος περνά ψήφισμα περί ελληνικής στρατιωτικής αποστολής στα βόρεια σύνορα της χώρας, το οποίο και εγκρίνεται. Ο Κωνσταντίνος όμως, την ίδια ημέρα, υπερβαίνοντας τις συνταγματικές του αρμοδιότητες, καλεί τον Βενιζέλο στα ανάκτορα και τον αποπέμπει από το πρωθυπουργικό αξίωμα, δίνοντας την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Αλέξανδρο Ζαΐμη. Μάλιστα τηλεγράφησε αμέσως στον Κάιζερ και του είπε πως "όπως είχε συμφωνηθεί ο Βενιζέλος απομακρύνθηκε ήδη από την θέση του". Ο Ζαΐμης όμως απέτυχε να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης, οπότε ο Κωνσταντίνος έδωσε την εντολή στον υπέργηρο Στέφανο Σκουλούδη, ο οποίος, με βασιλικό διάταγμα, διέλυσε τη Βουλή και προκήρυξε νέες εκλογές για τον Δεκέμβριο, από τις οποίες οι βενιζελικοί απείχαν.

Πρώτη εξορία

Η δημιουργία της «Κυβέρνησης Εθνικής Αμύνης» με έδρα τη Θεσσαλονίκη, σε συνδυασμό με τις αξιώσεις των Συμμάχων για παράδοση του στόλου και λοιπού οπλισμού, οδήγησαν σε συγκρούσεις με Γάλλους και Βρετανούς ναύτες εναντίον μονάδων του ελληνικού στρατού στην Αθήνα και των Επιστράτων τα λεγόμενα Νοεμβριανά. Επεισόδια σημειώθηκαν και κατά επιφανών βενιζελικών, καθώς και με το περίφημο «ανάθεμα» κατά του Βενιζέλου, στο οποίο μάλιστα πρωτοστάτησε ο Αρχιεπίσκοπος Θεόκλητος Α΄. Τα γεγονότα αυτά επέφεραν την οριστική ρήξη ανάμεσα στον Βασιλιά Κωνσταντίνο και τις δυνάμεις της Αντάντ, οι οποίες επέβαλαν ναυτικό αποκλεισμό στη «βασιλική Ελλάδα», με έδρα την Αθήνα. Για τους συμμάχους ο Κωνσταντίνος ήταν πλέον "ο πιο μισητός άνθρωπος στην Ευρώπη μετά τον Κάιζερ Γουλιέλμο". Την ίδια περίδο, η βασιλική κυβέρνηση παραδίδει το οχυρό Ρούπελ στους Γερμανούς με πρόφαση τον ουσιαστικό έλεγχο της "βενιζελικής Ελλάδας" από την Αντάντ, με αποτέλεσμα την έναρξη βιαιοπραγιών από τους Βούλγαρους στην Ανατολική Μακεδονία.

Οι Γάλλοι, συνεπικουρούμενοι από τον νέο Βρετανό Πρωθυπουργό Λόιντ Τζορτζ, απαίτησαν από τον Κωνσταντίνο να εγκαταλείψει τον θρόνο, προκειμένου να άρουν τον αποκλεισμό. Επικαλέστηκαν μάλιστα το καθεστώς των "Προστάτιδων Δυνάμεων", το οποίο κατά την άποψή τους είχαν από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους. Λόγω αυτού του γεγονότος, ο Κωνσταντίνος εμφανίστηκε στα μάτια της κοινής γνώμης ως προστάτης της ελληνικής ανεξαρτησίας και αύξησε κατακόρυφα τη δημοφιλία του. Tελικώς όμως ο Κωνσταντίνος, χωρίς να παραιτηθεί επισήμως, αναχωρεί με την οικογένειά του για την Ελβετία φεύγοντας κρυφά από τον Ωρωπό παρά τις αντιδράσεις μεγάλης μερίδας του λαού, με τον δευτερότοκο του υιό Αλέξανδρο να ανέρχεται στον θρόνο και τον Βενιζέλο να σχηματίζει κυβέρνηση. Η Ελλάδα κηρύσσει τελικώς τον πόλεμο στις Κεντρικές Δυνάμεις και βρίσκεται εν τέλει με την πλευρά των νικητών.

Δεύτερη περίοδος βασιλείας του - Μικρασιατική Καταστροφή

Μετά την ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920, ο Κωνσταντίνος επανέρχεται στον θρόνο μέσω ενός νοθευμένου δημοψηφίσματος. Οι σύμμαχοι έως τότε, Άγγλοι, Γάλλοι και Ιταλοί χρησιμοποίησαν ως πρόφαση την επιστροφή του Κωνσταντίνου και παρέδωσαν διακοινώσεις στη νέα ελληνική κυβέρνηση με τις οποίες δεν αναγνώριζαν τον Κωνσταντίνο ως αρχηγό του Κράτους και έπαψαν να την υποστηρίζουν την Ελλάδα στρατιωτικά και διπλωματικά. Μόνο η Αγγλία συνέχισε πλέον, αν και μόνο σε διπλωματικό επίπεδο, να υποστηρίζει την Ελλάδα στον ελληνοτουρκικό πόλεμο.

Μετά την αποτυχία κάθε διαπραγμάτευσης που είχε ο Γούναρης με τους Συμμάχους στην Ευρώπη, ο Κωνσταντίνος και η κυβέρνηση αποφάσισαν τη συνέχιση του πολέμου με την Τουρκία, παρά τις αντιρρήσεις του Ιωάννη Μεταξά. Τον Μάιο του 1921 ο Βασιλιάς μεταβαίνει στο μέτωπο για να αναλάβει τυπικά την αρχιστρατηγία του στρατού στη Μικρά Ασία και να εμψυχώσει τους στρατιώτες. Στα τέλη του ίδιου χρόνου επέστρεψε στην Αθήνα λόγω κλονισμού της υγείας του.

Δεύτερη εξορία και θάνατος

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, ο στρατός και στόλος, που είχε καταφύγει στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, εξεγέρθηκε στις 11 Σεπτεμβρίου 1922 υπό την ηγεσία των Συνταγματαρχών Πλαστήρα και Γονατά, και απαίτησε την παραίτηση της κυβέρνησης και την αποχώρηση του Βασιλιά Κωνσταντίνου. Στις 27 Σεπτεμβρίου 1922 ο θρόνος πέρασε στο Διάδοχο Γεώργιο, ο οποίος ονομάστηκε Γεώργιος Β΄.

Ο τάφος του Κωνσταντίνου του Α΄ στο Τατόι

Στις 11 Ιανουαρίου του 1923, ο Κωνσταντίνος Α΄ πέθανε σε ξενοδοχείο στο Παλέρμο της Σικελίας από ανακοπή καρδιάς. Ο Κωνσταντίνος ήταν από καιρό άρρωστος καθώς έπασχε από διάφορες ασθένειες: με βάση το αρχείο του Ανδρέα Αναστασόπουλου, γιατρού της βασιλικής οικογένειας, οι παθήσεις του ήταν, πνευμονιοκοκκική λοίμωξη του αναπνευστικού, με συνοδό πλευρίτιδα, που εξελίχθηκε σε εμπύημα του υπεζωκότος, η αποθεραπεία του οποίου χρειάστηκε περισσότερο από τρία χρόνια και επανειλημμένες χειρουργικές επεμβάσεις, υπποδερματίτιδα γύρω από το χειρουργικό τραύμα, σπειραματονεφρίτιδα, η οποία βαθμιαία εξελίχθηκε σε νεφρική ανεπάρκεια, χρόνια πνευμονοπάθεια λόγω αδιάκοπου καπνίσματος και των πλευρεκτομών, τέλος, σοβαρή αρτηριακή υπέρταση, με αποτέλεσμα την πρώιμη καρδιοαγγειακή επιβάρυνση και την εκδήλωση αγγειακής εγκεφαλοπάθειας, η οποία ευθύνεται για τις κρίσεις επιληψίας και τελικά για τον θάνατό του από εγκεφαλική αιμορραγία. Το καλοκαίρι του 1921 όταν βρισκόταν στην Κιουτάχεια υπέστη καρδιακή προσβολή που τον είχε αφήσει αναίσθητο για ώρες. Ο Βενιζέλος ζήτησε με τηλεγράφημά του να μεταφερθεί η σορός στο Τατόι αφού αποβιβασθεί στον Ωρωπό, χωρίς την τέλεση επίσημης κηδείας. Ενταφιάστηκε στην κρύπτη της ρωσικής εκκλησίας της Φλωρεντίας στην Ιταλία. Με την αποκατάσταση της Βασιλευομένης Δημοκρατίας το 1935, τέθηκε το θέμα της επιστροφής της σορού του στην Ελλάδα. Η κυβέρνηση απέστειλε το θωρηκτό «Αβέρωφ» στο Μπρίντιζι για να παραλάβει τα οστά του Κωνσταντίνου, της μητέρας του, Βασίλισσας Όλγας, και της συζύγου του Βασίλισσας Σοφίας, οι οποίες είχαν πεθάνει επίσης εκτός Ελλάδας. Το πλοίο κατέπλευσε στον Πειραιά στις 17 Νοεμβρίου 1936, από όπου με επίσημη πομπή οι σοροί μεταφέρθηκαν στη Μητρόπολη Αθηνών για λαϊκό προσκύνημα έξι ημερών. Ακολούθως, ενταφιάστηκαν στο βασιλικό κοιμητήριο στο Τατόι.

Προσωπικότητα

Ορισμένες πληροφορίες για τη προσωπικότητα του βασιλιά Κωνσταντίνου λαμβάνουμε από τη συνέντευξή του με την δημοσιογράφο Μαίρη Μπόιλ ο' Ρέιλι της εφημερίδας The Day Book από το Σικάγο, τον Ιανουάριο του 1914. Η δημοσιογράφος, γενικώς πολύ εντυπωσιασμένη από τον Βασιλιά τον περιγράφει ως "ένας γεννημένος ηγέτης των ανδρών, ξύπνιος, παρορμητικός, ιδεαλιστικός, με ελκυστική προσωπικότητα" και θαυμαστής της Αμερικής. Η δημοσιογράφος επίσης κάνει λόγο εντυπωσιασμένη για την απλότητα του χαρακτήρα του η οποία διέφερε από το Ευρωπαϊκό τυπικό, καθώς περιγράφει πως όταν αυτή τον συνάντησε στο γραφείο του, ο Κωνσταντίνος χωρίς σκέψη σηκώθηκε για να της σφίξει το χέρι, μια συμπεριφορά σπάνια για βασιλιά της εποχής. Επίσης σχολίασε την απλότητα του ντυσίματός του, την οποία χαρακτήρισε ως την "πιο απλοϊκή στο ίδιο του το παλάτι".

Στη συνέντευξη ο Βασιλιάς μίλησε για διάφορα θέματα όπως τους Βαλκανικούς πολέμους και το αίσθημα του καθήκοντος που ένιωθαν όλοι οι Έλληνες προς τη πατρίδα τους, οι οποίοι ήρθαν από όλον τον κόσμο για να πολεμήσουν. Επίσης σχολίασε ότι με το τέλος του πολέμου έχει φτάσει η ώρα για την κατεστραμμένη Ελλάδα να ανοικοδομηθεί και να προοδεύσει πάνω στα εύφορα καινούργια εδάφη της, εξηγώντας "Οι κατακτήσεις δεν προσφέρουν πολιτισμό, αλλά μόνο την ευκαιρία να χτιστεί πολιτισμός". Ακόμη σχολιάζει εντυπωσιασμένος για τον αριθμό των Εβραίων που υπήρχαν στην Θεσσαλονίκη, και εξηγεί πως δεν πρέπει να διαφοροποιούνται καθώς "είμαστε όλοι Έλληνες". Όταν η δημοσιογράφος τον ρώτησε για την άποψη του σχετικά με έναν τρίτο Βαλκανικό Πόλεμο αυτός αποκρίθηκε "Θεέ μου δώσε μας Ειρήνη!"

Ο Κωνσταντίνος Α' στις Τέχνες

Στην τηλεόραση και τον κινηματογράφος ο Κωνσταντίνος Α' ενσαρκώθηκε ως ρόλος στις ακόλουθες παραγωγές:

• Στην ταινία Ελευθέριος Βενιζέλος 1910 - 1927 (1980) ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος Α' ερμηνεύεται από τον Γιάννη Βόγλη.
• Στην αμερικανική σειρά The First Olympics: Athens 1896 (1984) τον Κωνσταντίνο Α' (ως διάδοχο) έπαιξε ο Άλκης Παναγιωτίδης.
• Στην τηλεοπτική σειρά της ΕΤ1 Ακριβή μου Σοφία (1990) τον Βασιλιά Κωνσταντίνο Α' ενσάρκωσε ο Κώστας Τριανταφυλλόπουλος.
• Στο θεατρικό έργο Ελευθέριος Βενιζέλος, του Γρηγόρη Χαλιακόπουλου (2016-18), σε σκηνοθεσία Γιάννη Μόρτζου, με τον Γιάννη Μόρτζο στο ρόλο του Ε. Βενιζέλου, τον Βασιλιά Κωνσταντίνο Α' ενσάρκωσε ο Βασίλης Σαμαριτάκης.

Πηγές

• Ζολώτα Αναστασίου Π., Η Εθνική Τραγωδία, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Πολιτικών Σπουδών και Δημοσίας Διοικήσεως, Αθήνα, 1995
• Driault Edouard "Ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος (Θρύλος και Ιστορία)", εκδ. Τύποις πρωίας, Αθήνα, 1930
• Dakin Douglas "Η ενοποίηση της Ελλάδας", εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα, 2012
• Χρηστίδης Χρήστος "Μεταξάς: Το πρωσοπικό του ημερολόγιο" (Τόμος Α´). Αθήνα: ΓΚΟΒΟΣΤΗΣ
• Έκθεσις της Α.Β.Υ του Διαδόχου επί των πεπραγμένων του Στρατού Θεσσαλίας κατά την εκστρατείαν του 1897
• Ελένη Γαρδίκα-Κατσιαδάκη, "Από το Γουδί ως την έναρξη του Α´Παγκοσμίου Πολέμου (1909-1914), Ελληνική Ιστορία" (Τόμος 22), Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1999
• Γεώργιος Μαυρογορδάτος, "1915-Ο Εθνικός Διχασμός", εκδ. Πατάκης, Αθήνα, 2015
• Λένα Διβάνη, "H εδαφική ολοκλήρωση της Ελλάδας", εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα, 2010
• Λύντια Τρίχα, "Ημερολόγια και γράμματα από το μέτωπο: Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-13", εκδ. ΕΛΙΑ, Αθήνα, 1993
• Κώστας Λούλος, "Η Γερμανική πολιτική στην Ελλάδα", εκδ. Μορφωτικό Ινστιτούτο ΑΤΕ, Αθήνα, 1980
• Νίκος Παπαναστασίου, Στράτος Δορδανάς, "Ο μακρύς ελληνογερμανικός εικοστός αιώνας", εκδ. Επίκεντρο, Αθήνα, 2018
• Κωνσταντίνος Σβολώπουλος, "Η Ελληνική Εξωτερική Πολτική 1900-1945", εκδ. Εστία, Αθήνα, 2008
• Γεώργιος Μαργαρίτης, Αγαθοκλής Αζέλης, Νικόλαος Ανδριώτης, Θεοχάρης Δετοράκης, Κωνσταντίνος Φωτιάδης "Θέματα Νεολληνικής Ιστορίας Γ´Λυκείου Θεωρητικής Κατεύθυνσης", εκδ. ΟΕΔΒ, Αθήνα, 2016
• Σπύρος Κουζινόπουλος, Δράμα 1941. Μια παρεξηγημένη εξέγερση, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα, 2011
• Τετράδια Βουλαγαρικής Κατοχής, Ανατολικής Μακεδονία 1916-1918, επιμέλεια Ν. Ρουδομέτωφ, τόμος 2ος, Ιστορικό Λογοτεχνικό Αρχείο Καβάλας, Καβάλα 2008.
• Β.Σ. Κάρτσιου, Η Γενοκτονία του Ελληνισμού της Ανατολικής Μακεδονίας κατά τη 2η Βουλγαρική Κατοχή (1916-18), εκδ. Ερωδιός, Θεσσαλονίκη, 2010.
• Γρηγόρης Δαφνής, Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων 1923-1940, τόμος πρώτος,εκδ.Κάκτος, Αθήνα, 1997
• Γεώργιος Μελάς, Ο Κωνσταντίνος - Αναμνήσεις του πρώην γραμματέως του, University Studio Press, Αθήνα 2000.
• Μιχαλόπουλου, Δημήτρη, Ο Εθνικός Διχασμός. Η άλλη διάσταση, Αθήνα: Τροχαλία, 1997. ISBN 960-7809-15-7

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο, Κηδεία Βασιλέων Κωνσταντίνου Α΄, Σοφίας και Όλγας μετά τη μετακομιδή των οστών τους (22/11/1936)
• Βασιλιάς Κωνσταντίνος Α′ : Το τέλος ενός ένδοξου Στρατηλάτη (Ανδρέας Μέγκος)
• Mαυρογορδάτος Γεώργιος, (PDF) Κωνσταντίνος Α΄, ο «Δωδέκατος»
• Στρατιωτικό εμβατήριο "Του Αητού ο γιός"
• Ηλίας Νικολακόπουλος, "ΟΙ ΕΚΛΟΓΕΣ 1910-1920: Ελευθέριος Βενιζέλος από τον θρίαμβο στην ήττα"
• Σκαμπαρδώνης, Γρηγόρης; Σχίζας, Νίκος. "Η ασθένεια και ο θάνατος του του βασιλέως Κωνσταντίνου (1915-1922)". Eλεύθερη Ζώνη, Συμμαχία για την Ενημέρωση και το Δημόσιο Συμφέρον. ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ Α.Ε. Aρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 2020.
• Χασιώτης, Λουκιανός (8 Οκτωβρίου 2014). "Greece" 1914-1918 online. International Encyclopedia of the First World War. Freie Universität Berlin. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 24 Νοεμβρίου.
• Βασίλης Χ. Ριτζαλέος, "Οι εβραικές κοινότητες στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι το Β´Παγκόσμιο Πόλεμο" Aρχειοθετήθηκε 2019-09-13 στο Wayback Machine, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης-Διδακτορική Διατριβή, Θεσσαλονίκη, 2006
• Τσέκου Κατερίνα (1 Αυγούστου 2010) "Οι επιδιώξεις των Βουλγάρων στη Μακεδονία" kathimerini.gr. Η Καθημερινή. Ανακτήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 2020.
• "Η παράδοση του Ρούπελ και της Αν. Μακεδονίας: Όταν ο Μεταξάς είπα "ΝΑΙ" στους Γερμανοβουλγάρους" Aνακτήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 2020.
• "Η ντροπή του εθνικού διχασμού". Μηχανή του Χρόνου. 29 Απριλίου 1941. Ανακτήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 2020.
• Η βουλγαρική εισβολή στην Ανατ. Μακεδονία- του Ιακώβου Μιχαηλίδη, εφημερίδα Καθημερινή 25.09.2011. Ανακτήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 2020.
• 17.04.2016, Εφημερίδα των Συντακτών, Ανεπιθύμητοι πρόσφυγες, Τάσος Κωστόπουλος
• Η απαγόρευση εξόδου των ελληνικών πληθυσμών από τη Μικρά Ασία και η παράδοση τους στους κεμαλικούς, huffingtonpost, 06/10/2018
• Πώς ήρθαν οι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ελλάδα το 1922;, tvxs.gr, 15. Φεβρ. 2020
• https://chroniclingamerica.loc.gov/lccn/sn83045487/1914-01-05/ed-2/seq-13/
• https://www.retrodb.gr/wiki/index.php/%CE%95%CE%BB%CE%B5%CF%85%CE%B8%CE%AD%CF%81%CE%B9%CE%BF%CF%82_%CE%92%CE%B5%CE%BD%CE%B9%CE%B6%CE%AD%CE%BB%CE%BF%CF%82:_1910-1927
• https://www.retrodb.gr/wiki/index.php/The_first_Olympics:_Athens_1896 Αρχειοθετήθηκε 2016-09-13 στο Wayback Machine., retrodb
• Ακριβή μου Σοφία retrodb