Μετάβαση στο περιεχόμενο

Τίρανα

Επεξεργασία συνδέσμων
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Συντεταγμένες: 41°19′44″N 19°49′4″E / 41.32889°N 19.81778°E / 41.32889; 19.81778

Τίρανα

Σημαία
Έμβλημα
Τοποθεσία στο χάρτη
Τοποθεσία στο χάρτη
Τίρανα
41°19′44″N 19°49′4″E
ΧώραΑλβανία
Διοικητική υπαγωγήΔήμος Τιράνων
Ίδρυση1614
Διοίκηση
 • ΔήμαρχοςΈριον Βελιάι (από 2015)
Έκταση41,8 km²
Υψόμετρο110 μέτρα
Πληθυσμός418.495 (1  Οκτωβρίου 2011)[1]
Ταχ. κωδ.1001–1028
Τηλ. κωδ.4
Ζώνη ώραςUTC+01:00
ΙστότοποςΕπίσημος ιστότοπος
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Τα Τίρανα (αλβανικά: Tirana‎‎) είναι η πρωτεύουσα και μεγαλύτερη πόλη της Αλβανίας. Τα Τίρανα έγιναν πρωτεύουσα της Αλβανίας το 1920 και τότε είχαν καταγραφεί 244.200 κάτοικοι. Σήμερα ο Δήμος Τιράνων έχει 557.442 κατοίκους (2015) και ο Νομός Τιράνων έχει πάνω από 883.996 κατοίκους (2018). Η πόλη διαθέτει πολλά δημόσια ιδρύματα και δημόσια και ιδιωτικά πανεπιστήμια, ενώ αποτελεί και το κέντρο της πολιτικής, οικονομικής και πολιτιστικής ζωής της χώρας.

Γεωγραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τα Τίρανα από δορυφόρο Spot

Ο Δήμος των Τιράνων βρίσκεται σε γεωγραφικές συντεταγμένες (41.33°Β, 19.82°Α) στον ομώνυμο νομό, περίπου 32 χλμ. από τη θάλασσα. Το μέσο υψόμετρο των Τιράνων είναι 110 μέτρα και το υψηλότερο σημείο (του Δήμου) στα 1828 μ. στο Μάλι με Γκρόπα. Η πόλη περιβάλλεται ως επί το πλείστον από λόφους, με το Όρος Ντάιτι στα ανατολικά και μια κοιλάδα να ανοίγει αμυδρά στα βορειοδυτικά με θέα στο βάθος της Αδριατικής. Μέσα από την πόλη περνάει ο ποταμός Τίρανα, καθώς και ο μικρότερος ποταμός Λάνα. Η πόλη συνορεύει με τους γειτονικούς δήμους Πασκουκάν, Νταιτ, Φάρκε, Βακάρ, Κασάρ και Κάμζα.

Η πόλη έχει τέσσερις τεχνητές λίμνες: την «Τεχνητή Λίμνη των Τιράνων», γύρω από την οποία κατασκευάσθηκε το «Μεγάλο Πάρκο» και τις Λίμνες Πασκουκάνι, Φάρκα και Τούφινα.

Τα Τίρανα βρίσκονται στον ίδιο παράλληλο με τη Νάπολη, τη Μαδρίτη, την Κωνσταντινούπολη και τη Νέα Υόρκη και στον ίδιο μεσημβρινό με τη Βουδαπέστη και την Κρακοβία.

Ιστορία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αρχαιότητα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η ανακάλυψη ενός σπηλαίου κοντά στα Τίρανα αποδεικνύει ότι η Ανθρώπινη εξέλιξη υπήρχε στην περιοχή από την Παλαιολιθική εποχή.[2][3][4] Στην περιοχή υπήρχε ανθρώπινη δραστηριότητα συνεχώς μέχρι την Εποχή του Σιδήρου όπως φαίνεται σε στοιχεία από εργαλεία που ανασκάφηκαν κοντά στα λατομεία του Όρους Νταιτ και στο Σπήλαιο Παλούμπα. Στην Κλασική αρχαιότητα την περιοχή κατοικούσαν οι Ταυλάντιοι, μια φυλή Αλβανών Ιλλυριών με πρωτεύουσα στο σημερινό Δυρράχιο.[5] Όπως υποστηρίζεται από πολλούς αρχαιολόγους τα Τίρανα και τα προάστιά τους είναι γεμάτα από αλβανικά Ιλλυρικά τοπωνύμια, καθώς τα περάσματά τους είναι από τις αρχαιότερα κατοικημένες περιοχές στην Αλβανία. Η αρχαιότερη ανακάλυψη στο κέντρο των Τιράνων ήταν μια Ρωμαϊκή κατοικία, που αργότερα μετατράπηκε σε μονόκλιτη εκκλησία, με ψηφιδωτό δάπεδο του 3ου αιώνα μ.Χ., ενώ άλλα αλβανικά ερείπια έχουν βρεθεί κοντά σε ένα μεσαιωνικό ναό στην Πηγή Σεντζίν στα ανατολικά προάστια όπως το Φρούριο του Ιουστινιανού. Ένα κάστρο, πιθανότατα ονομαζόμενο φρούριο του Τιρκάνου ή Θεράντα, του οποίου τα υπολείμματα βρίσκονται στην Οδό Μουράτ Τοπτάνι, χτίστηκε από τον Αυτοκράτορα Ιουστινιανό το 520 μ.Χ.. Το κάστρο ανακαινίσθηκε από τον Αχμέντ Πασά Τοπτάνι τον 18ο αιώνα.[6] Η Δημοκρατία της Βενετίας καταγράφει το χωριό των Τιράνων μόλις μια χρονιά μετά την κατάκτηση της περιοχής από την Οθωμανική αυτοκρατορία.[7]

Οθωμανική κυριαρχία και Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η Αγορά των Τιράνων στα 1900

Οι πρώτες καταγραφές των Οθωμανών τη διετία 1431 - 1432 δείχνουν ότι υπήρχαν στα Τίρανα 60 κατοικίσημες εκτάσεις με 2.028 άλογα και 7.300 κατοίκους. Ο Αλβανός καθολικός ιερέας και λόγιος Μαρίνο Μπαρλέτι που έγραψε (1510) τη βιογραφία του εθνικού ήρωα των Αλβανών Σκεντέρμπεη με τον τίτλο "Η ιστορία της ζωής και των πράξεων του Σκεντέρμπεη, του πρίγκιπα της Ηπείρου" αναφέρει τα Τίρανα σαν ένα μικρό χωριό. Ο Μπαρλέτι τα διαχωρίζει σε "Μικρά Τίρανα" και "Μεγάλα Τίρανα", αργότερα (1572) καταγράφονται ως "Μπόργκο ντι Τίρανα".[7][8] του Σκεντέρμπεη, πρίγκιπα των Ηπειρωτών), αναφέρεται στην περιοχή αυτή ως μικρό χωριό. Το 1614 ο τοπικός ηγέτης Σουλεϊμάν Μπαρτζίνι ίδρυσε την Οθωμανική πόλη με τζαμί, εμπορικό κέντρο και χαμάμ (τούρκικα λουτρά). Η πόλη πήρε το όνομα της πιθανόν από την Αλβανική λέξη të rrëna δηλαδή πεσμένα(εξού και ο πληθυντικός ΤΑ Τίρανα) εννοώντας τις κατολισθήσεις από το βουνό Νταιτ, στους πρόποδες του οποίου είναι χτισμένη η πρωτεύουσα. Αυτή είναι η πιο αξιόπιστη εκδοχή για την ονομασία της πόλης και δεν έχει καμία σημασιολογική συγγένεια με τους Τυράννους. Η πόλη βρισκόταν στους δρόμους των καραβανιών και η σημασία της αυξήθηκε γρήγορα μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα.

Την περίοδο αυτή κατασκευάσθηκε το Τζαμί Ετέμ Μπέη, από τον Μολά Μπέη της Πετρέλας, για το οποίο εργάστηκαν οι καλύτεροι τεχνίτες της χώρας και ολοκληρώθηκε το 1821 από τον γιο του Μολά. Στα 1800 έφτασαν στον οικισμό οι πρώτοι νεοφερμένοι, οι λεγόμενοι ορθόδοξοι. Ήταν Βλάχοι από χωριά κοντά στην Κορυτσά και το Πόγραδετς, που εγκαταστάθηκαν γύρω από το σημερινό Πάρκο της Τεχνητής Λίμνης. Άρχισαν να ονομάζονται Ιλατσιφάκ και ήταν οι πρώτοι Χριστιανοί που έφτασαν μετά τη δημιουργία της πόλης. Μετά από σερβικά αντίποινα στην περιοχή του Ντέμπαρ χιλιάδες ντόπιοι κατέφυγαν στα Τίρανα. Το 1807 τα Τίρανα έγιναν το κέντρο της επαρχίας Κρούγιας-Τιράνων. Μετά το 1816 τα Τίρανα μαράζωσαν υπό τον έλεγχο της οικογένειας Τόπτανι της Κρούγιας. Αργότερα έγιναν επαρχία του νεοϊδρυθέντος Βιλαετίου της Σκόδρας και του Σαντζακίου του Δυρραχίου. Το 1889 άρχισε να διδάσκεται η Αλβανική γλώσσα στα σχολεία των Τιράνων, ενώ το 1908 ιδρύθηκε ο πατριωτικός σύλλογος Μπασκίμι. Στις 28 Νοεμβρίου 1912 υψώθηκε η εθνική σημαία σε συνεννόηση με τον Ισμαήλ Κεμάλ. Κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους η πόλη καταλήφθηκε προσωρινά από τον Σερβικό στρατό και συμμετείχε σε μια αγροτική εξέγερση υπό το Χατζί Καμίλι. Το 1917 συντάχθηκε το πρώτο πολεοδομικό σχέδιο της πόλης από αρχιτέκτονες της Αυστροουγγαρίας.

Πρωτεύουσα και Μοναρχία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η ανοικοδόμηση του κέντρου των Τιράνων ήταν μέρος της συνεργασίας του Βασιλιά Ζόγου και της Φασιστικής Ιταλίας

Στις 8 Φεβρουαρίου 1920 το Συνέδριο του Λούσνιε ανακήρυξε τα Τίρανα προσωρινή πρωτεύουσα της Αλβανίας, που είχε αποκτήσει την ανεξαρτησία της το 1912. Η πόλη επιλέχτηκε ως μόνιμη πρωτεύουσα στις 31 Δεκεμβρίου 1925. Το 1923 εκπονήθηκε το πρώτο ρυθμιστικό σχέδιο της πόλης από Αυστριακούς αρχιτέκτονες. Το κέντρο των Τιράνων ήταν έργο των Φλορεστάνο ντι Φάουστο, Γκεράρντο Μπόσιο και Αρμάντο Μπρασίνι, διάσημων αρχιτεκτόνων της εποχής του Μπενίτο Μουσολίνι στην Ιταλία. Ο Μπρασίνι έθεσε τις βάσεις για τη σύγχρονη διάταξη των κυβερνητικών κτιρίων στο κέντρο της πόλης. Το σχέδιο υπέστη αναθεωρήσεις από τον Αλβανό αρχιτέκτονα Εσρέφ Φρασέρι, τον Ιταλό Καστελάνι και τους Αυστριακούς Βάις και Κόλερ. Διαμορφώθηκε το ιπποδάμειο σύστημα της συνοικίας Τίρανα ε Ρε, ενώ ανοίχθηκε το βόρειο τμήμα της κεντρικής Λεωφόρου.

Στην πολιτική σφαίρα τα Τίρανα έζησαν γεγονότα όπως σποραδικές επιθέσεις στο ορεινό πέρασμα Σκάλα ε Τουγιανίτ του Βασιλείου Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων και δυνάμεων πιστών στον Ζόγου. Τα Τίρανα υπήρξαν το κέντρο ενός πραξικοπήματος υπό τον Φαν Νόλι (1924). Από το 1925, οπότε απαγορεύθηκαν στην Τουρκία, οι Μπεκτασήδες, τάγμα δερβίσηδων που πήραν το όνομά τους από τον Χατζί Μπεκτάς, σούφι άγιο του 13ου και 14ου αιώνα, έκαναν τα Τίρανα την κύρια εγκατάστασή τους. Το σύγχρονο κτίριο του Αλβανικού κοινοβουλίου λειτουργούσε ως λέσχη αξιωματικών. Εκεί, τον Σεπτέμβριο του 1928, ο Ζόγου της Αλβανίας στέφθηκε Βασιλιάς. Οι δεκαετίες του 1930 και του 1940 χαρακτηρίστηκαν από την ολοκλήρωση των παραπάνω αρχιτεκτονικών έργων, συγκρούσεις μεταξύ των κατοχικών δυνάμεων και της ντόπιας αντίστασης και την άνοδο των κομμουνιστών στην εξουσία. Το 1930 ολοκληρώθηκε το βόρειο τμήμα της σημερινής Λεωφόρου Dëshmorët e Kombit (Εθνομαρτύρων) και ονομάστηκε Λεωφόρος Ζόγου Α΄. Στο μεταξύ ήταν ακόμη υπό κατασκευή το συγκρότημα των υπουργείων, η κεντρική λεωφόρος, τα Βασιλικά Ανάκτορα (Ανάκτορα των Ταξιαρχιών), το παλιό δημαρχείο και η Εθνική Τράπεζα. Η τελευταία είναι έργο του διάσημου Ιταλού αρχιτέκτονα Βιτόριο Μάλιο Μορπούγκο. Τέλος στα Τίρανα υπεγράφη η ομώνυμη συνθήκη μεταξύ της Φασιστικής Ιταλίας και της Αλβανίας.

Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και Σοσιαλισμός

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1939 τα Τίρανα καταλήφθηκαν από Φασιστικές δυνάμεις που διόρισαν μια κυβέρνηση-μαριονέτα. Στο μεταξύ ζητήθηκε από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Γκεράρντο Μπόσιο να επεξεργασθεί προηγούμενα σχέδια και να προτείνει ένα νέο πρόγραμμα στην περιοχή της σημερινής Πλατείας Μητέρας Τερέζας. Στις αρχές της δεκαετίας του 1940 το νότιο τμήμα της κεντρικής λεωφόρου και τα γύρω κτίρια ολοκληρώθηκαν και μετονομάστηκαν με Φασιστικά ονόματα. Κατά τη διάρκεια επίσκεψης στα Τίρανα του Βίκτωρα-Εμμανουήηλ Γ΄ της Ιταλίας έγινε εναντίον του δολοφονική επίθεση από ντόπιο αντιστασιακό. Τον Νοέμβριο του 1941 δύο απεσταλμένοι του Κομμουνιστικού Κόμματος της Γιουγκοσλαβίας, οι Μίλαντιν Πόποβιτς και Ντούσαν Μούγκιζα, κατάφεραν να συγκαλέσουν μια συνάντηση τριών Αλβανικών κομμουνιστικών ομάδων και ίδρυσαν το Κομμουνιστικό Κόμμα της Αλβανίας, του οποίου σύντομα ο Ενβέρ Χότζα θα αναδεικνυόταν ηγέτης.

Η πόλη έγινε γρήγορα το κέντρο των Αλβανών κομμουνιστών, που κινητοποιούσαν τον πληθυσμό κατά των Ιταλών φασιστών και αργότερα των Γερμανών Ναζί και έκαναν ιδεολογική προπαγάνδα. Στις 17 Νοεμβρίου 1944 η πόλη απελευθερώθηκε μετά από μια σκληρή μάχη μεταξύ των Κομμουνιστών και των Γερμανικών δυνάμεων. Οι Ναζί τελικά αποχώρησαν και οι Κομμουνιστές πήραν την εξουσία.

Η πλατεία Σκεντέρμπεη, η μεγαλύτερη και κεντρικότερη των Τιράνων.

Από το 1944 έως το 1991 η πόλη έζησε διατεταγμένη ανάπτυξη με υποβάθμιση της ποιότητας της αρχιτεκτονικής. Άρχισαν να χτίζονται ογκώδεις πολυκατοικίες και εργοστάσια σοσιαλιστικού ρυθμού, ενώ η Πλατεία Σκεντέρμπεη ξανασχεδιάστηκε με την κατεδάφιση πολλών κτιρίων. Για παράδειγμα η Παλιά Αγορά και ο Ορθόδοξος Καθεδρικός κατεδαφίστηκαν για την ανέγερση του, Σοβιετικού ύφους, Παλατιού του Πολιτισμού. Το κτισμένο από τους Ιταλούς δημαρχείο ισοπεδώθηκε με εκρηκτικά και στη θέση του κατασκευάσθηκε το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, ενώ το κτίριο που στέγαζε το Αλβανικό Κοινοβούλιο κατά την περίοδο της μοναρχίας μετατράπηκε σε παιδικό θέατρο. Το βόρειο τμήμα της κεντρικής λεωφόρου μετονομάστηκε σε Λεωφόρο Στάλιν, του οποίου το άγαλμα ανεγέρθηκε στην πλατεία της πόλης. Καθώς είχε απαγορευθεί η ιδιωτική κατοχή αυτοκινήτων, η μαζική κυκλοφορία γινόταν κυρίως με ποδήλατα, φορτηγά και λεωφορεία. Μετά τον θάνατο του Χότζα κατασκευάσθηκε για τη μνήμη του από την κυβέρνηση ένα πυραμιδοειδές μουσείο.

Πριν και μετά την ανακήρυξη της αυτο-απομονωτικής πολιτικής της Αλβανίας, την πόλη επισκέφθηκαν μερικά υψηλά ιστάμενα πρόσωπα, όπως ο Σοβιετικός ηγέτης Νικίτα Χρουστσόφ, ο Κινέζος Πρωθυπουργός Τσου εν Λάι και ο Ανατολικογερμανός Υπουργός Εξωτερικών Όσκαρ Φίσερ. Το 1985 στα Τίρανα τελέσθηκε η κηδεία του Ενβέρ Χότζα. Λίγα χρόνια αργότερα η Μητέρα Τερέζα ήταν η πρώτη θρησκευτική προσωπικότητα, που επισκέφτηκε τη χώρα, μετά το επί μακρό διακηρυγμένο αθεϊστικό καθεστώς της Αλβανίας. Προσκύνησε τον τάφο της μητέρας και της αδερφής της, που αναπαύονταν σε τοπικό νεκροταφείο. Τον Φεβρουάριο του 1991 ταραχές ξέσπασαν στα Τίρανα, όταν οι φοιτητές του Πανεπιστημίου των Τιράνων έκαναν αποχή από τα μαθήματα με αίτημα να αφαιρεθεί το όνομα του Χότζα από την πρόσοψη του ιδρύματος και να παραιτηθούν πολλοί υπουργοί. Δεκαπέντε χιλιάδες εργάτες τους συμπαραστάθηκαν και τελικά στις 20 Φεβρουαρίου γκρεμίστηκε από την πλατεία Σκεντέρμπεη των Τιράνων το ορειχάλκινο άγαλμα του Χότζα ύψους 10 μέτρων, ενώ παράλληλα ο τότε ηγέτης της χώρας Ραμίζ Αλία δέχτηκε τα φοιτητικά αιτήματα και διέλυσε την Κυβέρνηση. Στη συνέχεια την κυβέρνηση ανέλαβε ο Σαλί Μπερίσα με το δημοκρατικό κόμμα (Partia Demokratike).

Μετάβαση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Ποταμός Λάνα πριν την ανάπλαση

Η περίοδος που ακολούθησε το τέλος του Κομμουνισμού μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1990 περιγράφεται συνήθως αρνητικά ως προς την αστική ανάπτυξη, αν και έγιναν σημαντικές επενδύσεις σε υποδομές κοινής ωφέλειας. Καταστήματα και πολυκατοικίες άρχισαν να χτίζονται χωρίς σχεδιασμό σε πρώην δημόσιες εκτάσεις. Συνοικίες δημιουργούνταν απρογραμμάτιστα γύρω από την πόλη, καθώς εσωτερικοί μετανάστες συγκεντρώνονταν από όλη τη χώρα.

Την περίοδο αυτή η Αλβανία μεταμορφώθηκε από μια κεντρικά σχεδιασμένη οικονομία σε οικονομία της αγοράς. Αποκαταστάθηκαν η ιδιωτική κατοχή αυτοκινήτων και οι επιχειρήσεις. Εντούτοις η κακή φωτεινότητα και ποιότητα του οδικού δικτύου αποτέλεσαν μείζον πρόβλημα, καθώς λάσπες, λακκούβες, πλημμύρες και σκόνη έγινα μόνιμα χαρακτηριστικά των δρόμων. Πάντως όλα τα κτίρια και τα διαμερίσματα αποκρατικοποιήθηκαν, εισήχθησαν μεταχειρισμένα λεωφορεία και μεταξύ 1992-1996 κατασκευάσθηκαν σύγχρονα δίκτυα ύδρευσης, τηλεφώνου και ηλεκτρικού, που αποτελούν τον κορμό των σύγχρονων Τιράνων. Το Μουσείο του Ενβέρ Χότζα (Πυραμίδα) αποξηλώθηκε το 1991 και μετονομάστηκε προς τιμή του διωχθέντος ακτιβιστή Πιέτερ Αρμπνόρι.

Από πολιτική άποψη στην πόλη έγιναν διάφορα γεγονότα. Την πρωτεύουσα επισκέφτηκαν προσωπικότητες όπως ο πρώην Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζέιμς Μπέικερ και ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄. Η πρώτη επίσκεψη έγινε στο ιστορικό πλαίσιο μετά την πτώση του κομμουνισμού, καθώς εκατοντάδες χιλιάδες φώναζαν στην Πλατεία Σκεντέρμπεη τη ρήση του Μπέικερ "Η ελευθερία λειτουργεί". Ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ υπήρξε ο πρώτος θρησκευτικός ηγέτης που επισκέφτηκε τα Τίρανα, αν και η Μητέρα Τερέζα τα είχε επισκεφθεί λίγα χρόνια νωρίτερα. Κατά την αναταραχή στα Βαλκάνια, στα μέσα της δεκαετίας του 1990, η πόλη έζησε δραματικά γεγονότα, όπως η Αλβανική εξέγερση του 1997 και ένα αποτυχημένο πραξικόπημα στις 14 Σεπτεμβρίου 1998. Το 1999, κατά τον Πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου, το Αεροδρόμιο των Τιράνων έγινε ΝΑΤΟϊκή αεροπορική βάση, εξυπηρετώντας τις αποστολές του στην πρώην Γιουγκοσλαβία.

Αναγέννηση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Άποψη της Πλατείας Σκεντέρμπεη τη νύχτα
Πολύχρωμα κτίρια

Το 2000 ο τότε δήμαρχος των Τιράνων Έντι Ράμα ανέλαβε μια εκστρατεία να κατεδαφίσει παράνομα κτίρια γύρω από το κέντρο της πόλης και στις όχθες του Ποταμού Λάνα για να επαναφέρει την περιοχή στην προ του 1990 κατάσταση. Ακόμη ο Ράμα ηγήθηκε της πρωτοβουλίας να βαφτούν οι όψεις των κτιρίων των Τιράνων με λαμπερά χρώματα αν και στα περισσότερα το εσωτερικό τους εξακολουθεί να υποβαθμίζεται. Οι δημόσιες μεταφορές ιδιωτικοποιήθηκαν και εισήχθησαν νεότερα μεταχειρισμένα λεωφορεία. Οι δημοτικές υπηρεσίες διευρύνθηκαν, έγινε ένα πλουσιότερο πρόγραμμα εκδηλώσεων και ιδρύθηκε δύναμη Δημοτικής Αστυνομίας. Οι περισσότεροι κεντρικοί δρόμοι ανακατασκευάσθηκαν, όπως ο Δακτύλιος (Ουνάζα), η οδός Καβάγιας και η κεντρική λεωφόρος. Οι κοινόχρηστοι χώροι ανάμεσα στις πολυκατοικίες επανήλθαν στην κανονικότητα μετά δεκαετίες παραμέλησης, ενώ τα πάρκα, οι πλατείες της πόλης και χώροι αθλητισμού και αναψυχής ανακαινίστηκαν.

Γίνεται κριτική ότι τα παραδοσιακά σπίτια απειλούνται από τη συνεχή κατασκευή πολυκατοικιών, ενώ αρκετές εκτάσεις πρασίνου χρησιμοποιούνται για την κατασκευή ουρανοξυστών. Στην πραγματικότητα ο Ράμα έχει κατηγορηθεί από επικριτές του για πολιτική διαφθορά, κατά την έκδοση οικοδομικών αδειών, αλλά ο ίδιος έχει απορρίψει τις κατηγορίες ως αβάσιμες. Ο μειούμενος αστικός χώρος και η αυξανόμενη κυκλοφοριακή συμφόρηση έχουν γίνει μείζονα προβλήματα, καθώς στα Τίρανα παρατηρείται ένα γενικό κατασκευαστικό χάος.

Το 2007 ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους (νεότερος) ήταν ο πρώτος τόσο υψηλόβαθμος Αμερικανός αξιωματούχος, που επισκέφτηκε τα Τίρανα και ένας κεντρικός δρόμος της πόλης ονομάστηκε προς τιμήν του. Το 2008 έγιναν αισθητές στην πρωτεύουσα οι εκρήξεις στο Γκέρντετς (14 χλμ.), καθώς παράθυρα έσπασαν και κάτοικοι ταρακουνήθηκαν. Στις 21 Ιανουαρίου 2011 η Αλβανική αστυνομία συγκρούσθηκε με οπαδούς της αντιπολίτευσης μπροστά από το Κυβερνητικό κτίριο, οπότε πυρπολήθηκαν αυτοκίνητα, τρεις άνθρωποι σκοτώθηκαν και 150 τραυματίστηκαν.

Προοπτικές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αν και πολλά έχουν επιτευχθεί ασκείται κριτική ότι δεν υπάρχει σαφές όραμα για το μέλλον των Τιράνων. Μερικά από τα επείγοντα ζητήματα που αντιμετωπίζει η πόλη είναι η απώλεια δημόσιου χώρου λόγω της παράνομης και χαοτικής ανοικοδόμησης, χωματόδρομοι σε προαστιακές περιοχές, υποβάθμιση της Τεχνητής Λίμνης των Τιράνων, αναμόρφωση της Πλατείας Σκεντέρμπεη, πάντα παρούσα αιθαλομίχλη, κατασκευή κεντρικού σταθμού λεωφορείων και έλλειψη δημόσιων χώρων στάθμευσης. Μελλοντικά σχέδια περιλαμβάνουν τον Σταθμό Πολυμέσων των Τιράνων και γραμμή τραμ, την αναμόρφωση της περιοχής του Ποταμού Τίρανα, την κατασκευή μιας κεντρικής λεωφόρου κατά μήκος του πρώην Σιδηροδρομικού Σταθμού και την ολοκλήρωση του Μεγάλου Οδικού Δακτυλίου.

Κλίμα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα Τίρανα έχουν υγρό υποτροπικό κλίμα (Cfa κατά την Κλιματική ταξινόμηση Κέππεν) και δέχεται θερινή βροχόπτωση μόλις αρκετή για να μην ταξινομηθεί στο Μεσογειακό κλίμα, καθώς κάθε θερινός μήνας έχει πάνω από 40 χλστ. βροχόπτωσης, μερικά ζεστά και μέτρια ξηρά/υγρά καλοκαίρια και κρύους και υγρούς χειμώνες.

Κλιματικά δεδομένα Tirana
Μήνας Ιαν Φεβ Μάρ Απρ Μάι Ιούν Ιούλ Αύγ Σεπ Οκτ Νοε Δεκ Έτος
Υψηλότερη Μέγιστη °C (°F) 21
(70) 		24
(75) 		27
(81) 		28
(82) 		31
(88) 		36
(97) 		42
(108) 		40
(104) 		40
(104) 		36
(97) 		28
(82) 		22
(72) 		42
(108)
Μέση Μέγιστη °C (°F) 12
(54) 		13
(55) 		15
(59) 		20
(68) 		24
(75) 		28
(82) 		32
(90) 		32
(90) 		28
(82) 		23
(73) 		17
(63) 		13
(55) 		21,4
Μέση Μηνιαία °C (°F) 7
(45) 		8
(46) 		10
(50) 		14.5 18.5 22
(72) 		25
(77) 		25
(77) 		21.5 17.5 12.5 8.5 15,8
Μέση Ελάχιστη °C (°F) 2
(36) 		3
(37) 		5
(41) 		9
(48) 		13
(55) 		16
(61) 		18
(64) 		18
(64) 		15
(59) 		12
(54) 		8
(46) 		4
(39) 		10,3
Χαμηλότερη Ελάχιστη °C (°F) −10
(14) 		−9
(16) 		−10
(14) 		−1
(30) 		3
(37) 		8
(46) 		8
(46) 		8
(46) 		3
(37) 		0
(32) 		−6
(21) 		−8
(18) 		−10
(14)
Υετός mm (ίντσες) 143 132 115 104 103 68 42 46 78 114 172 148 1,265
Μέσες ημέρες κατακρημνίσεων (≥ 1 mm) 12 10 11 11 10 6 4 4 6 11 13 12 110
Μέσες μηνιαίες ώρες ηλιοφάνειας 127.1 124.3 158.1 204 266.6 297 353.4 328.6 264 217 126 86.8 2.552,9
Πηγή: wetter.de: Tirana[9]

Δημογραφικά

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σύμφωνα με τα προκαταρκτικά στοιχεία της εθνικής απογραφής του 2011 ο πληθυσμός των Τιράνων εντός των ορίων της πόλης είναι 421.286. Ο Νομός Τιράνων, που μπορεί να θεωρηθεί μητροπολιτική περιοχή, έχει πληθυσμό 763.634. Πολλές πόλεις και χωριά εντός του νομού έχουν συνενωθεί με την πόλη, λόγω της άναρχης αστικής επέκτασης, έτσι μπορούν να θεωρηθούν προάστια των Τιράνων. Μερικά από τα μεγάλα προάστια, που αναφέρονται ως ξεχωριστές πόλεις, είναι τα Κάμεζ (67.301), Κάσαρ (45.742), Πασκουκάν (37.313) και Φάρκε (22.713). Έτσι η αστική περιοχή των Τιράνων έχει πληθυσμό σχεδόν 600.000. Όσον αφορά τη Θρησκεία οι πιστοί της Μουσουλμανικής Θρησκείας αντιπροσωπεύουν το 55,9 % του πληθυσμού, ενώ μεγάλες Χριστιανικές και αθεϊστικές μειονότητες αποτελούν συνολικά το 44,1 % αυτού.

Το 1703 τα Τίρανα είχαν περίπου 3.000 κατοίκους και το 1820 ο αριθμός τους είχε τριπλασιαστεί σε 12.000. Η πρώτη απογραφή, που διενεργήθηκε λίγα χρόνια αφού έγινε πρωτεύουσα, έδειξε συνολικό πληθυσμό 10.845. Τη δεκαετία του 1950 τα Τίρανα γνώρισαν ταχεία βιομηχανική ανάπτυξη και ο πληθυσμός αυξήθηκε σε περίπου 137.000. Μετά το τέλος του κομμουνιστικού καθεστώτος το 1991 τα Τίρανα γνώρισαν την ταχύτερη πληθυσμιακή τους αύξηση, όταν οι άνθρωποι από τις αγροτικές περιοχές μετακινούνταν στην πρωτεύουσα για καλύτερες οικονομικές ευκαιρίες. Το 1990 τα Τίρανα είχαν 250.000 κατοίκους, αλλά η μεγάλη αστυφιλία αύξησε τον πληθυσμό σαφώς πάνω από τις 500.000. Προερχόμενα από ιστορικά μεταναστευτικά κύματα, τα Τίρανα είναι γνωστά για τη φιλοξενία τους, που εκφράζεται σε πολλά παραδοσιακά τραγούδια με τα θερμά σύμβολα φιλοξενίας "ψωμί", "αλάτι" και "καρδιά".

  • Η επέκταση των Τιράνων από το 1990 έως το 2005
    Η επέκταση των Τιράνων από το 1990 έως το 2005
  • Θέα στους γύρω λόφους των Τιράνων
    Θέα στους γύρω λόφους των Τιράνων
  • Τα Τίρανα και τα προάστιά τους
    Τα Τίρανα και τα προάστιά τους

Υγεία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το μεγαλύτερο νοσοκομείο είναι το Νοσοκομείο Μητέρα Τερέζα (Qëndra Spitalore Universitare Nënë Tereza), που συνδέεται με την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου των Τιράνων. Το νοσοκομείο διαθέτει 1456 κλίνες και παρέχει ενδονοσοκομειακή τριτοβάθμια περίθαλψη σε πάνω από 12.000 ασθενείς ετησίως. Το νοσοκομείο είναι σε φάση αλλαγών σε υποδομές και εξοπλισμό. Έχουν ανοίξει και ορισμένα ιδιωτικά νοσοκομεία.

Πολιτισμός

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ιδρύματα και εκδηλώσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Πλατεία Σκεντέρμπεη
Το Κάστρο Πετρέλας κοντά στα Τίρανα

Τα κύρια πολιτιστικά ιδρύματα των Τιράνων είναι το Εθνικό Θέατρο, το Εθνικό Θέατρο Όπερας και Μπαλέτου της Αλβανίας και η Εθνική Πινακοθήκη. Παραστάσεις παγκοσμίως διάσημων συνθετών δίνονται τακτικά από τη Συμφωνική Ορχήστρα της Αλβανικής Ραδιοτηλεόρασης.

Στην πόλη διεξάγεται η Μπιενάλε των Τιράνων, το Τίρανα Τζαζ Φέστιβαλ, η Θερινή Μέρα (14 Μαρτίου), η Λευκή Νύχτα στις 28 Νοεμβρίου, το Ράλι Αλβανία, η Έκθεση Αγοράς Αλβανικών Τοπικών Εδεσμάτων και η Εβδομάδα Μόδας Τιράνων. Τα Τίρανα έχουν επανασχεδιάσει την ταυτότητά τους προς μια σύγχρονη Μεσογειακή πόλη, πλαισιωμένη με καφετέριες και "ζωντανή" νυχτερινή ζωή.

Αξιοθέατα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Γέφυρα των Βυρσοδεψών
Τα Τίρανα με το Όρος Ντάιτι στο βάθος
Ο Ορθόδοξος Καθεδρικός Ναός της Αναστάσεως του Κυρίου των Τιράνων.

Τα Τίρανα είναι πλούσια σε ιστορικά και φυσικά αξιοθέατα. Στην πόλη και στη γύρω περιοχή υπάρχουν τα παρακάτω:

Τα Τίρανα έχουν πέντε καλοδιατηρημένα παραδοσιακά σπίτια (σπίτια-μουσεία), 56 πολιτιστικά μνημεία, οκτώ δημόσιες βιβλιοθήκες και την Εθνική Βιβλιοθήκη της Αλβανίας (Biblioteka Kombëtare). Το 2011 άνοιξε ένα Γραφείο Τουριστικών Πληροφοριών, πίσω από το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, με χρήσιμες πληροφορίες για τα Τίρανα και την Αλβανία.

Εκπαίδευση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα Τίρανα έχουν πανεπιστημιακά ιδρύματα όπως το Πανεπιστήμιο των Τιράνων, το Πολυτεχνικό Πανεπιστήμιο των Τιράνων, το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο των Τιράνων, η Ακαδημία Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, το Πανεπιστήμιο Τεχνών (Ακαδημία Τεχνών της Αλβανίας), η Ακαδημία Επιστημών της Αλβανίας και το Στρατιωτικό Πανεπιστήμιο Σκεντέρμπεη, εθνικά και διεθνή ακαδημαϊκά ερευνητικά ιδρύματα, καθώς και ΜΚΟ. Στην πόλη έχουν ιδρυθεί ιδιωτικά εκπαιδευτικά ιδρύματα όπως το Αλβανικό Πανεπιστήμιο (U.F.Ο - Universitas.Fabrefacta Optime), το Πανεπιστήμιο Epoca, το Πανεπιστήμιο Νέας Υόρκης (Τίρανα), το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Τιράνων, το Πανεπιστήμιο Luarasi, η Ακαδημία Κινηματογράφου και Πολυμέσων "Marubi".

Δήμος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Χάρτης του Δήμου των Τιράνων, όπως διαμορφώθηκε από την Εδαφική Διοικητική Μεταρρύθμιση του 2014

Ο Δήμος των Τιράνων διαιρείται σε 11 διοικητικές μονάδες, που αναφέρονται ως Njësi Bashkiake (Δημοτικές ενότητες), που έχουν δικό τους δήμαρχο και συμβούλιο και ενίοτε είναι γνωστές ως Mini-Bashki (Μίνι-Δήμοι).

Το 2010 το κέντρο των Τιράνων από τις κεντρικές εγκαταστάσεις του Πανεπιστημίου μέχρι την Πλατεία Σκεντέρμπεη κηρύχτηκε χώρος Πολιτιστικών Συγκεντρώσεων με κρατική προστασία. Ο ιστορικός πυρήνας της πρωτεύουσας βρίσκεται γύρω από την πεζοδρομημένη Οδό Μουράτ Τοπτάνι, ενώ η πιο διάσημη περιοχή της πόλης είναι το Μπλόκου. Άλλοτε αποκλεισμένη και αυστηρά φρουρούμενη περιοχή κατοικίας των μελών του Πολιτικού Γραφείου (του ΚΚ), έχει μετατραπεί σε συνοικία όπου η μοντέρνα νεολαία γεμίζει τα μπαρ και τα καφέ. Η σημαίνουσα ελίτ ζει στον οικισμό Σέλτα, στις παρυφές των Τιράνων, που είναι γνωστή για την αρχιτεκτονική των επαύλεών της.

Μέχρι πρόσφατα η πόλη δεν διέθετε ένα σωστό σύστημα διευθύνσεων. Το 2010 ο δήμος ανέλαβε την εγκατάσταση πινακίδων οδοσήμανσης και αριθμών που αποτυπώθηκαν στην είσοδο κάθε κατοικίας.

Αστικός σχεδιασμός

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κυκλοφορία στα Τίρανα

Αρκετά πολεοδομικά σχέδια για τα Τίρανα, που εκπονήθηκαν από γραφεία μελετών, έχουν περιλάβει προτάσεις για τις αναπτυξιακές κατευθύνσεις. Το 1995 το Regional Consulting, πολεοδομικό γραφείο της Βιέννης, χρηματοδοτούμενο από την Αυστριακή κυβέρνηση εκπόνησε ένα ρυθμιστικό σχέδιο για τα Τίρανα. Την ίδια χρονιά μια Ειδική Ομάδα Διαχείρισης Γης αποτελούμενη από Αλβανούς πολεοδόμους, το PADCO (Αμερικανικό γραφείο μελετών), GHK (Βρετανικό γραφείο μελετών) και η Ανώτατη Σχολή Σχεδιασμού του Πανεπιστήμιου Χάρβαρντ εκπόνησαν ένα προκαταρκτικό στρατηγικό σχέδιο για τη μητροπολιτική περιοχή των Τιράνων. Το σχέδιο αναπροσαρμόστηκε από το PADCO το 2002, σε Στρατηγικό Σχέδιο για τα Μείζονα Τίρανα, που κάλυπτε τη μητροπολιτική περιοχή.

Το 2002 δύο Γερμανικά μελετητικά γραφεία, τα GTZ GmbH και IOER συνέταξαν μια αναπτυξιακή μελέτη της περιοχής Τιράνων-Δυρραχίου. Δύο άλλα πολεοδομικά σχέδια για το κέντρο της πόλης εκπονήθηκαν το 2002 και το 2010 από Γαλλικό Αρχιτεκτονικό Γραφείο και το Βελγικό αρχιτεκτονικό γραφείο 51N4E αντίστοιχα. Το 2007 ακολούθησε ένα μεγαλύτερο στρατηγικό σχέδιο για αυτή την περιοχή από δύο Βρετανικά γραφεία, τα Landell Mills Development Consultants και Buro Happold.

Οι περισσότερες από αυτές τις προτάσεις δεν πέρασαν τις καθιερωμένες διαδικασιών έγκρισης και έχουν ασαφές νομικό καθεστώς. Η εκπόνηση ενός νέου ρυθμιστικού σχεδίου για τα Τίρανα ήταν σε εξέλιξη σχεδόν για μια δεκαετία (2002–2011). Δύο ενδιάμεσες φάσεις, που εκπονήθηκαν από το Urbaplan - Ελβετικό μελετητικό γραφείο και το CoPlan - Αλβανικό ινστιτούτο πολεοδομικού σχεδιασμού, δημοσιεύθηκαν το 2007 και 2008 αντίστοιχα. Ομως το σχέδιο απορρίφθηκε από το Εθνικό Συμβούλιο Χωροταξίας της Αλβανίας. Στο μεταξύ ο Δήμος ανακοίνωσε το 2011 ότι ένα νέο ρυθμιστικό σχέδιο θα εκπονείτο το 2012.

Οικονομία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Εμπορικό κέντρο City Park

Τα Τίρανα είναι το μεγαλύτερο βιομηχανικό και οικονομικό κέντρο της Αλβανίας. Από το 1920 έχει γνωρίσει γρήγορη ανάπτυξη και την ίδρυση βιομηχανιών αγροτικών προϊόντων και μηχανημάτων, υφασμάτων, φαρμάκων, μεταλλικών προϊόντων και υπηρεσιών.

Τα Τίρανα άρχισαν να αναπτύσσονται στις αρχές του 16ου αιώνα, όταν δημιουργήθηκε μια αγορά, και οι τεχνίτες της κατασκεύαζαν μεταξωτά και βαμβακερά υφάσματα, δέρματα, κεραμικά και αντικείμενα από σίδηρο, ασήμι και χρυσό. Όντας σε μια εύφορη πεδιάδα η περιοχή των Τιράνων εξήγαγε το 1769 στη Βενετία 2.600 βαρέλια ελαιόλαδου και 14.000 δέματα καπνού. Το 1901 είχε 140.000 ελαιόδενδρα, 400 ελαιοτριβεία και 700 καταστήματα. Τα Τίρανα είναι γνωστά για τις πλούσιες οικογένειές τους. Στην πόλη κατασκευάζεται ο Πύργος TID, ένας εμπορικός πύργος ύψους 85 μέτρων. Τα Τίρανα έχουν εμπορικά κέντρα, όπως τα City Park σε 3 τ.χλμ., QTU, Casa Italia, και Tirana East Gate.

Περιβάλλον

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το Πάρκο των Τιράνων στην Τεχνητή Λίμνη

Η πόλη υποφέρει από προβλήματα σχετικά με τον υπερπληθυσμό όπως η διαχείριση αποβλήτων, υψηλά επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης και σημαντική ηχορύπανση. Τις τελευταίες δεκαετίες η ατμοσφαιρικής ρύπανση έχει γίνει πιεστικό πρόβλημα, καθώς ο αριθμός των αυτοκινήτων έχει αυξηθεί σε πάνω από 500.000. Άλλη πηγή μόλυνσης είναι τα εισπνεόμενα αιωρούμενα σωματίδια PM10 και PM2.5 και αέρια NO2, που προέρχονται από τη ραγδαία ανάπτυξη κατασκευής νέων κτιρίων και επέκτασης των οδικών υποδομών. Ανεπεξέργαστα στερεά απόβλητα υπάρχουν στην πόλη και στα προάστια. Υπάρχουν ακόμη καταγγελίες για υπερβολική ηχορύπανση. Παρά τα προβλήματα το Μεγάλο Πάρκο στην Τεχνητή Λίμνη των Τιράνων έχει κάποια επίδραση στην απορρόφηση των εκπομπών CO2, καθώς πάνω από 2.000 δένδρα έχουν φυτευτεί γύρω από τους πεζοδρόμους.

Αθλητισμός

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το στάδιο Air Albania, το μεγαλύτερο στην Αλβανία

Τα Τίρανα είναι το μεγαλύτερο κέντρο για τον αθλητισμό στην Αλβανία. Οι γνωστότερες ομάδες της πόλης είναι η ΚΦ Τίρανα, η Παρτιζάνι και η Ντιναμό. Στο ποδόσφαιρο, μέχρι τον Απρίλιο του 2012, οι ομάδες με έδρα τα Τίρανα είχαν κερδίσει συνολικά 57 πρωταθλήματα από τα 72 που έχει διοργανώσει η FSHF, δηλ. το 79 %.

Στα Τίρανα υπάρχουν τρία μεγάλα στάδια, το Στάδιο Ερ Αλμπάνια, που επίσης αναφέρεται ως Αρένα Κομπέταρε (Arena Kombëtare) το γήπεδο διαθέτει χωρητικότητα 22.500 θέσεων και είναι το μεγαλύτερο γήπεδο στην Αλβανία. Στάδιο Κεμάλ Στάφα, που χωράει περίπου 20.000 θεατές και το Στάδιο Ελμπασάν Αρένα που χωράει περίπου 17.000. Οι αθλητικές υποδομές των Τιράνων αναπτύσσονται γρήγορα, λόγω των επενδύσεων από τον δήμο και την κυβέρνηση. Από το 2007 ο Δήμος των Τιράνων έχει κατασκευάσει 80 κέντρα άθλησης στις περισσότερες γειτονιές της πόλης.

Σημαντικοί άνθρωποι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παρακάτω είναι μερικές από τις σημαντικότερες προσωπικότητες, που γεννήθηκαν ή πέρασαν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους στα Τίρανα:

  • Αγκίμ Σουλάι, ζωγράφος
  • Αλεξάντερ Μέκσι, πρώην Πρωθυπουργός (1992-1997)
  • Μπαμίρ Τόπι, πρώην Πρόεδρος της Αλβανίας
  • Μπεκίρ Μπαλούκου, πρώην μέλος του Πολιτικού Γραφείου, κατηγορήθηκε ως οργανωτής ενός πραξικοπήματος το 1974 και καταδικάστηκε σε θάνατο
  • Εριόν Μπογκντάνι, ποδοσφαιριστής
  • Ερμονέλα Γιάχο, τραγουδίστρια όπερας
  • Εσάντ Πασάς, πολιτικός
  • Φάτος Νάνο, πρώην Πρωθυπουργός (2002-2005)
  • Τζέρτζι Τζουβάνι, σκηνοθέτης κινηματογράφου
  • Ιλι Τάρε, ποδοσφαιριστής
  • Ίνβα Μουλά, τραγουδίστρια όπερας
  • Λέκα, Πρίγκιπας του Αλβανικού Στέμματος, διάδοχος του Βασιλιά Ζόγου Α΄
  • Μασιέλα Λούσα (γ. 1985), ηθοποιός, ποιήτρια και συγγραφέας
  • Παντέλι Μάικο, δυο φορές Πρωθυπουργός (1998-1999 και 2000)
  • Ρετζέπ Μεϊντάνι, πρώην Πρόεδρος της Αλβανίας (1997-2002)

Επίτιμοι πολίτες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι παρακάτω είναι επίτιμοι πολίτες:

Αδελφοποιημένες πόλεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Λεωφόρος Εθνομαρτύρων

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ www.instat.gov.al/media/3069/11__tirane.pdf.
  2. ↑ https://nhess.copernicus.org/articles/4/569/2004/nhess-4-569-2004.pdf
  3. ↑ «Αρχειοθετημένο αντίγραφο» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 29 Οκτωβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 2022. 
  4. ↑ University of London. Bulletin of the Institute of Archaeology. The Institute, 1994. σσ. 110–111
  5. ↑ Hammond, Nicholas Geoffrey Lemprière (1966). "The Kingdoms in Illyria Grreks circa 400-167 B.C.". The Annual of the British School at Athens. British School at Athens. 61: 247
  6. ↑ Heppner, Harald (1994). Hauptstädte in Südosteuropa: Geschichte, Funktion, nationale Symbolkraft. Wien u.a. Böhlau. σσ. 133, 135
  7. ↑ 7,0 7,1 Heppner, Harald (1994). Hauptstädte in Südosteuropa: Geschichte, Funktion, nationale Symbolkraft. Wien u.a. Böhlau. σ. 137
  8. ↑ E. J. Van Donzel (1994), Islamic Desk Reference, E.J. Brill, σ. 451
  9. ↑ wetter.de: Tirana

Πηγές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • E. J. Van Donzel (1994), Islamic Desk Reference, E.J. Brill
  • Hammond, Nicholas Geoffrey Lemprière (1966). "The Kingdoms in Illyria circa 400-167 B.C.". The Annual of the British School at Athens. British School at Athens. 61
  • Heppner, Harald (1994). Hauptstädte in Südosteuropa: Geschichte, Funktion, nationale Symbolkraft. Wien u.a. Böhlau.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Τίρανα&oldid=10790243"