Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος

Αυτό το λήμμα αφορά το ιστορικό κομμουνιστικό κόμμα. Για το σύγχρονο τροτσκιστικό κόμμα, δείτε: Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα.

Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος
Ίδρυση	1918
Διάλυση	1924
Διάδοχος	Κ.Κ.Ε.
Εφημερίδα	Εργατικός Αγών και Ριζοσπάστης
Πτέρυγα νεολαίας	ΟΚΝΕ
Ιδεολογία	Κομμουνισμός
Πολιτικό φάσμα	Αριστερά
Χρώματα	Ερυθρό      Κίτρινο      Πορτοκαλί
Πολιτικό σύστημα της Ελλάδας Πολιτικά κόμματα Εκλογές

Το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (ΣΕΚΕ) είναι το πρώτο ελληνικό επαναστατικό σοσιαλιστικό κόμμα και το πρώτο οργανωμένο κόμμα στο χώρο της ελληνικής αριστεράς. Ιδρύθηκε το Νοέμβριο του 1918. Στο 3ο Έκτακτο Συνέδριό του, το Νοέμβριο του 1924, μετονομάστηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΚΕ).

Διεθνείς Συνθήκες κατά την ίδρυση του ΣΕΚΕ

Η Οκτωβριανή Επανάσταση είχε ξεσηκώσει επαναστατική θύελλα σε όλη την Ευρώπη που συνεχίστηκε για πολλά χρόνια μετά από το 1917. Τον Ιανουάριο του 1918, εκδηλώθηκε επανάσταση στη Φινλανδία και εγκαθίδρυση εργατικής εξουσίας μέχρι το Μάιο του 1919. Το Νοέμβριο του ίδιου έτους εκδηλώθηκε στη Γερμανία επανάσταση που κατέλυσε τη Μοναρχία, άλλα την ηγεσία της πήραν οι δεξιοί Σοσιαλδημοκράτες που στράφηκαν εναντίον του νεοσύστατου Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανίας (Σπαρτακιστές). Η επανάσταση των "Σπαρτακιστών" συνετρίβη από τα απομεινάρια του μοναρχικού στρατού και από δεξιές εθνικιστικές ομάδες πολιτοφυλακής, που συλλογικά ονομάζονταν Φράικορπς (Freikorps). Αυτές δολοφόνησαν τους ηγέτες τους, Καρλ Λίμπκνεχτ και Ρόζα Λούξεμπουργκ. Τα καπιταλιστικά κράτη, στις αρχές του 1919, οργάνωσαν εκστρατεία κατά της νεοσύστατης Σοβιετικής Ένωσης, στην οποία πήρε μέρος και η Ελλάδα. Η εκστρατεία των δυνάμεων της Αντάντ στην Ουκρανία απέτυχε. Το 1919, η Ουγγαρία κηρύχτηκε σοβιετική δημοκρατία. Διήρκεσε για 133 μέρες, μέχρι την κατάλυσή της από την Αντάντ. Επαναστατικό εργατικό κίνημα αναπτύχθηκε και στην Αμερική, ενώ παράλληλα δυνάμωσε το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα στις αποικίες. Σε αυτές τις διεθνείς συνθήκες εμφανίστηκε στην Ελλάδα το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος.

Το 1ο Συνέδριο

Αντιπρόσωποι στο 1ο συνέδριο του ΣΕΚΕ
Όνομα	Έδρα/Οργάνωση
Σ. Κομιώτης	Αθήνα
Φ. Πετρούσκα
Ν. Δαμίγος
Μ. Σιδέρης	Πειραιάς
Γ. Πισπινής
Π. Μπαλαμπανίδης	Βόλος
Λ. Χατζής
Α. Πεχνά	Καβάλα
Φ. Τζουλάτι	Κέρκυρα
Κ. Αντωνίου	Φεντερασιόν
Χ. Μπερνουμπής
Π. Πέτρου
Α. Αρδίττι
Μ. Οικονόμου	Νεολαία Αθήνας
Π. Χλωμός
Δ. Χαραλαμπίδης	Νεολαία Πειραιά
Κ. Αναγνωστόπουλος	Νεολαία Βόλου
Ι. Καράσσο	Νεολαία Θεσσαλονίκης
Α. Λέβης
Ν. Ιωάννου	Μορφωτικός Όμιλος Βόλου
Ν. Γιαννιός	Σοσιαλιστικό Κέντρο Αθήνας
Α. Χατζημιχάλης
Ι. Στυλιανού	Σοσιαλιστικό Κέντρο Λάρισας
Α. Κορούκλης
Κ. Γκρέσσος	Σοσιαλιστικό Κέντρο Βόλου
Α. Σίδερης	Βουλευτές
Α. Κουριέλ
Η. Δελεζάνος	Ανεξάρτητοι
Π. Δημητράτος
Ε. Ευαγγέλου	ΓΣΕΕ
Μ. Μαχαίρας

Από το 1ο συνέδριο του ΣΕΚΕ

Στις 17 Νοέμβρη του 1918 (4 Νοέμβρη με το παλιό ημερολόγιο), συνήλθε στα γραφεία του Συνδέσμου Μηχανικών Ατμοπλοίων Πειραιώς στον Πειραιά, εκεί που βρίσκονται σήμερα τα γραφεία της Πανελλήνιας Ένωσης Μηχανικών Εμπορικού Ναυτικού (ΠΕΜΕΝ), το ιδρυτικό συνέδριο του ΣΕΚΕ. Αιτία υπήρξε η ανάγκη συνένωσης των σοσιαλιστικών οργανώσεων και ομάδων σε ένα κόμμα με κοινές αρχές, πολιτική και πρόγραμμα. Οι εργασίες του συνεδρίου κράτησαν 7 μέρες και ολοκληρώθηκαν στις 23 Νοέμβρη του 1918.

Σύμφωνα με τον Αβραάμ Μπεναρόγια:

"Στο συνέδριο ήσαν όλοι οι εκπρόσωποι των σοσιαλιστικών ζυμώσεων παλαιοτέρων ετών, πλην του Πλάτωνος Δρακούλη, οι ζωηρότεροι και συνειδητότεροι εκπρόσωποι του ελληνικού προλεταριάτου, καπνεργάται, ηλεκτροτεχνίται, σιγαροποιοί, ναυτικοί, οι εκπρόσωποι των νέων ιδεολόγων διανοουμένων, φοιτηταί επαναστάται, δοκιμασθέντες ήδη στον αγώνα υπέρ των ιδεών των. Μια χούφτα ανθρώπων περί τους 30 εν όλω έθετον τις βάσεις ενός νέου και ιστορικού κόμματος, του Σοσιαλιστικού Κόμματος, ήνοιγον τον δρόμον της πολιτικής σταδιοδρομίας της νέας κοινωνικής τάξεως, του ελληνικού προλεταριάτου".

Στο συνέδριο συμμετείχαν και δύο σοσιαλιστές βουλευτές, ο Αριστοτέλης Σίδερης και ο Αλβέρτος Κουριέλ, που είχαν εκλεγεί στη Θεσσαλονίκη με τη Φεντερασιόν στις εκλογές του 1915.

Το κτίριο στον Πειραιά όπου πραγματοποιήθηκε το ιδρυτικό Συνέδριο του ΣΕΚΕ

Το Α΄ Πανελλαδικό Σοσιαλιστικό Συνέδριο ξεκίνησε τις εργασίες του με σύντομη ομιλία του ηλεκτροτεχνίτη και προσωρινού προέδρου των εργασιών, Σταμάτη Κόκκινου, ο οποίος, μιλώντας εκ μέρους της οργανωτικής επιτροπής, είπε:

«Η αίθουσα εις την οποίαν συνεδριάζομεν δεν ανήκει εις το Σοσιαλιστικόν Κόμμα και ως εκ τούτου δεν πρέπει να κάμει εντύπωσιν εις το κοινόν η διακόσμησις, η κάθε άλλο παρά σοσιαλιστική. Εύχομαι, όπως εις το ερχόμενον συνέδριον έχωμεν αίθουσαν ιδικήν μας, όπως ημείς θέλωμεν».

Στη συνέχεια, ο Αβραάμ Μπεναρόγια διάβασε εκ μέρους της Οργανωτικής Επιτροπής χαιρετιστήρια τηλεγραφήματα και κατόπιν το λόγο πήρε ο Άντζελ Πεχνά εκ μέρους των Σοσιαλιστών Καβάλας, ο οποίος και ζήτησε τη διακοπή των εργασιών για το απόγευμα της ίδιας μέρας, σε ένδειξη συμπαράστασης προς τη Γερμανική Επανάσταση των Σπαρτακιστών που εξελισσόταν εκείνες τις μέρες με ηγέτες τη Ρόζα Λούξεμπουργκ και τον Καρλ Λίμπκνεχτ. Τέλος, το λόγο ξαναπήρε ο Μπεναρόγια, ο οποίος, μεταξύ άλλων, ζήτησε την άδεια «να αποστείλει χαιρετιστήρια τηλεγραφήματα, όπου πρέπει».

Οργανωτική επιτροπή

Την οργανωτική επιτροπή, που είχε εκλεγεί από τη Δεύτερη Σοσιαλιστική Συνδιάσκεψη, την αποτελούσαν οι:

• Άριστος Αρβανίτης
• Νίκος Δημητράτος
• Σταμάτης Κόκκινος
• Αβραάμ Μπεναρόγια
• Δημοσθένης Λιγδόπουλος

Εξέλιξη και αποφάσεις

Στο συνέδριο εκδηλώθηκαν τρεις πολιτικές και ιδεολογικές τάσεις:

• Αριστερή (Ν. Δημητράτος, Δ. Λιγδόπουλος, Σ. Κομιώτης, Μ. Οικονόμου)
• Κεντρώα (Α. Μπεναρόγια, Σ. Κόκκινος)
• Δεξιά (Αρ. Σίδερης, Π. Δημητράτος, Ν. Γιαννιός)

Τελικά, μετά από έντονες συζητήσεις και αντιπαραθέσεις επικράτησαν οι απόψεις της αριστερής πτέρυγας που εμπνεόταν από την Οκτωβριανή Επανάσταση και το κόμμα από την ίδρυσή του κιόλας απέκτησε επαναστατικό προσανατολισμό. Το κόμμα διακήρυττε ανοιχτά και περήφανα ότι παλεύει "δια την ανατροπήν της διεθνούς κεφαλαιοκρατίας και τον θρίαμβον του διεθνούς σοσιαλισμού". Ο Νικόλαος Γιαννιός και η ομάδα του αποχώρησε από το συνέδριο χωρίς αυτό να έχει επιπτώσεις στο νεοσύστατο κόμμα.

Στο Ιδρυτικόν Ψήφισμα του ΣΕΚΕ αναφέρεται:

"Το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος βασίζεται επί των θεμελιωδών αρχών:

1. Πολιτική και οικονομική οργάνωσις του προλεταριάτου σε ξεχωριστό κόμμα τάξεως για την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας και δημοσιοποίησην των μέσων παραγωγής και ανταλλαγής δηλαδή την μεταβολήν της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας εις κοινωνίαν κολλεχτιβικήν ή κομμουνιστικήν και
2. Διεθνής συνεννόησις και δράσις των εργατών".

Γενικά, εκφράστηκαν θέσεις για την εγκαθίδρυση Δημοκρατίας, δημοκρατικών και συνδικαλιστικών ελευθεριών, διαχωρισμού κράτους-εκκλησίας, κατάργηση έμμεσων φόρων, προοδευτική φορολογία, εξίσωση των δύο φύλων, καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και εισαγωγής στα σχολεία γλωσσών των διάφορων εθνοτήτων. Το συνέδριο επίσης υιοθέτησε ψήφισμα ίδρυσης Δημοκρατικής Ομοσπονδίας των Βαλκανικών Κρατών. Τέλος, ψήφισε «διαμαρτυρίαν δια την μελετώμενην επέμβασιν των συμμάχων κατά της νεαράς Σοβιετικής Δημοκρατίας».

Την πρώτη Κεντρική Επιτροπή, που εκλέχθηκε στο συνέδριο, αποτελούσαν οι:

• Νίκος Δημητράτος
• Άριστος Αρβανίτης
• Δημοσθένης Λιγδόπουλος
• Σταμάτης Κόκκινος
• Μιχάλης Σιδέρης

Γραμματέας της πρώτης Κεντρικής Επιτροπής εκλέχτηκε ο Νίκος Δημητράτος.

Την Εξελεγκτική Επιτροπή αποτελούσαν οι:

• Γιώργος Πισπινής
• Σπύρος Κομιώτης
• Αβραάμ Μπεναρόγια

Διευθυντής της εφημερίδας Εργατικός Αγών, που ήταν το πρώτο επίσημο δημοσιογραφικό όργανο του κόμματος, εκλέχτηκε ο Δ. Λιγδόπουλος.

Πρώτα χρόνια

Η πρώτη συγκέντρωση του ΣΕΚΕ οργανώθηκε το Δεκέμβριο του 1918 στο θέατρο "ΔΙΟΝΥΣΙΑ" στην Πλατεία Συντάγματος. Κινητοποίησε αρκετό κόσμο. Παρόμοιες συγκεντρώσεις πραγματοποιήθηκαν σε Βόλο, Καβάλα και Θεσσαλονίκη.

Ως όργανο του κόμματος χρησιμοποιήθηκε η εβδομαδιαία εφημερίδα, Εργατικός Αγών. Η καθημερινή ενημέρωση των μελών γινόταν μέσω του Ριζοσπάστη, που έκδιδε ο Ι.Πετσόπουλος και συνέκλινε με τις απόψεις του ΣΕΚΕ.

Πρώτο μέλημα των μελών του ΣΕΚΕ ήταν η οργάνωση των εργατοϋπαλλήλων στα συνδικάτα στα πλαίσια της ΓΣΕΕ. Αν και ολιγάριθμα τα μέλη του απέκτησαν γρήγορα μεγάλη επιρροή στα συνδικάτα.

Με τη βοήθεια του κόμματος η ΓΣΕΕ οργάνωσε, το 1919, την πρώτη υπαλληλική απεργία τραπεζικών στην Ελλάδα και τον εορτασμό της Πρωτομαγιάς της χρονιάς εκείνης με αιτήματα αύξηση ημερομισθίων, καθιέρωση οκταώρου και κοινωνικές ασφαλίσεις. Λόγω των απαγορεύσεων της κυβέρνησης Βενιζέλου να πραγματοποιηθούν εκδηλώσεις μέσα στα αστικά κέντρα, αυτές έλαβαν χώρα στα προάστια.

Α' Εθνικό Συμβούλιο

Αντιπρόσωποι τμημάτων στο Α και Β Εθνικό Συμβούλιο του ΣΕΚΕ
Όνομα	Τμήμα
Π.Δημητράτος	Αθήνα
Φ.Πέτρουσκα
Α.Τσαλαβούτας	Πειραιά
Σ.Ραφαήλ	Βόλος
Ε.Αντωνίου	Θεσσαλονίκη
Λ.Λεβή
Λ.Χατζησταύρου	Καβάλα
Δ.Παπαδάτος	Κέρκυρα

Στις 18-24 Μάη 1919 έγινε το πρώτο Εθνικό Συμβούλιο του ΣΕΚΕ.

Σύνεδροι

Στο Α' Εθνικό Συμβούλιο πήραν μέρος τα μέλη της Κεντρικής και της Εξελεγκτικης επιτροπής. Επίσης, έλαβε μέρος ο αντιπρόσωπος των νεολαίων στην Κεντρική Επιτροπή, Φ. Τζουλάτι, οι βουλευτές, Α. Σίδερης, Α. Κουριέλ και οι αντιπρόσωποι τμημάτων του κόμματος σε διάφορες πόλεις.

Αποφάσεις

Σε αυτό το Εθνικό Συμβούλιο αποφασίστηκε η αποχώρηση του κόμματος από τη Β' Διεθνή και η ένταξη του στη Γ' Διεθνή ή Κομμουνιστική (ΚΔ), που είχε ιδρυθεί το Μάρτη του 1919 στη Μόσχα. Η απόφαση αυτή πάρθηκε μετά από σκληρή αντιπαράθεση των δύο αντίπαλων τάσεων του κόμματος, της αριστερής, με επικεφαλής τους Ν. Δημητράτο, Δ. Λιγδόπουλο και Μ. Σιδέρη και της δεξιάς, με επικεφαλής τους Α. Μπεναρόγια και Α. Σίδερη. Παραιτήθηκαν τότε από την ΚΕ για λόγους ευθιξίας οι Νίκος Δημητράτος, Δημοσθένης Λιγδόπουλος και Μ. Σιδέρης, παρόλο που είχαν πετύχει να περάσουν την άποψή τους, γιατί κατηγορήθηκαν από τους αντιπάλους τους για τη βιασύνη τους να συνδεθούν με την ΚΔ. Επίσης, αποφασίστηκε η σύγκληση του 2ου συνεδρίου του ΣΕΚΕ και καταδικάστηκε ξανά η επέμβαση των ξένων κρατών στη Σοβιετική Ρωσία.

Εκλέχθηκε τετραμελής Κεντρική Επιτροπή από τους Παναγή Δημητράτο, Σ. Κόκκινο, Α. Αρβανίτη και Α. Τσαλαβούτα. Γραμματέας της Κ.Ε ανέλαβε ο δάσκαλος, Παναγής Δημητράτος.

Β' Εθνικό Συμβούλιο

Στις 25 Νοέμβρη του 1919, συνήλθε το δεύτερο Εθνικό Συμβούλιο του ΣΕΚΕ. Αποφάσισε την αποστολή του Δ.Λιγδόπουλου στην Ιδρυτική Συνδιάσκεψη της Βαλκανικής Κομμουνιστικής Ομοσπονδίας (ΒΚΟ) στη Σόφια και, στη συνέχεια, στη Μόσχα στο 2ο συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς (Κ.Δ) για να εκτελέσει την απόφαση του πρώτου Εθνικού Συμβουλίου, την ένταξη του ΣΕΚΕ στην Κ.Δ. Επίσης, επανήλθαν στην ηγεσία του κόμματος οι Ν. Δημητράτος, Δ. Λιγδόπουλος και Μ. Σιδέρης που είχαν παραιτηθεί στο πρώτο Εθνικό Συμβούλιο, τον Ιούνιο του 1919.

2ο Συνέδριο

Αντιπρόσωποι του 2ου συνεδρίου του ΣΕΚΕ
Όνομα	Έδρα/Όμιλος
Ν.Δ.Δαμίγος	Αθήνα
Γ.Λαγουδάκης
Μ.Οικονόμου
Γ.Γκέλος	Πειραιάς
Σ.Κόκκινος
Α.Πεχνά	Θεσσαλονίκη
Ν.Καστρινός
Ν.Σαργολόγος
Κ.Γκοντίνος	Βόλος
Φασούλας
Α.Γιουδάς	Καβάλα
Λ.Χατζησταύρου
Ε.Σταυρίδης	Δράμα
Α.Παπαδόπουλος	Όμιλος Σερρών
Α.Νικολάου	Όμιλος Λάρισας
Λυκουριώτης	Όμιλος Πύργου
Χάνος	Όμιλος Χαλκίδας

Συμβουλευτική ψήφος στο 2ο συνέδριο του ΣΕΚΕ
Όνομα	Ιδιότητα/Οργάνωση
Γ. Κορδάτος	Εισηγητής
Γ. Γεωργιάδης
Α. Αρβανίτης
Ι. Πετσόπουλος	Διευθυντής Εφημερίδας «Ριζοσπάστης»
Γρ. Παπανικολάου	ΓΣΕΕ
Χατζής	Καπνεργατική Ομοσπονδία
Ράλλης	Ομοσπονδία ΤΤΤ
Α. Κουριέλ	Βουλευτής

Στις 18-25 Απρίλη 1920, στην αίθουσα του Εργατικού Κέντρου της Αθήνας συνήλθε το 2ο Συνέδριο του ΣΕΚΕ .

Δεν είναι γνωστοί οι αντιπρόσωποι από το τμήμα της Κέρκυρας και των ομίλων Ιωαννίνων, Αργοστολίου, Καλαμών, Πάτρας, Τρικάλων, Καρδίτσας, Λαμίας, Τυρνάβου, Αγρινίου και Λαυρίου. Το συνέδριο, επίσης, παρακολούθησαν τα διοικητικά συμβούλια των μεγαλύτερων συνδικάτων και εργατικών οργανώσεων, μέλη και φίλοι του κόμματος, δημοσιογράφοι Έλληνες και ξένοι.

Εξέλιξη και αποφάσεις

Το συνέδριο ενέκρινε και πάλι την απόφαση για ένταξη του ΣΕΚΕ στην Κομιντέρν, αποδέχτηκε με σαφήνεια τη Δικτατορία του προλεταριάτου καθώς και την αρχή του Δημοκρατικού συγκεντρωτισμού, ως βάση της οργανωτικής συγκρότησης και λειτουργίας.

Ψηφίστηκε νέο καταστατικό και το όνομα του κόμματος άλλαξε σε Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (Κομμουνιστικό). Υπήρχαν κάποιοι που διαφώνησαν με αυτές τις αποφάσεις γιατί πίστευαν ότι θα έπρεπε το κόμμα να αποτελείται από πολλές ομάδες με συγκρουόμενες απόψεις, πρότειναν οργανωτική χαλαρότητα και αρνούνταν τη συμμετοχή στην κοινοβουλευτική Δημοκρατία. Ακόμα, υπήρχαν και κάποιοι οι οποίοι είχαν ως σύνθημα «...πρώτα μόρφωση μετά δράση...», που αργότερα αποτέλεσαν τον πυρήνα των κινημάτων των Αρχειομαρξιστών και των Τροτσκιστών στην Ελλάδα. Ο Παντελής Πουλιόπουλος, ωστόσο, ηγέτης μετέπειτα του κινήματος των Παλαιών Πολεμιστών και πρώτος γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ στο 3ο Έκτακτο Συνέδριο (Δεκέμβρης 1924), δεν ανήκει σε αυτήν την κατηγορία, όντας πιστός στην προοπτική της Κομιντέρν.

Τέλος, το συνέδριο αποφάσισε την οργανική σύνδεση του κόμματος με τη ΓΣΕΕ.

Κεντρική Επιτροπή του 2ου Συνεδρίου

• Νίκος Δημητράτος (Γραμματέας)
• Γεώργιος Δούμας
• Γιάννης Κορδάτος
• Μιχάλης Σιδέρης
• Παναγής Δημητράτος

με αναπληρωματικούς:

• Ν. Δαμίγο
• Δ. Λιγδόπουλο

Εξελεγκτική επιτροπή του 2ου Συνεδρίου

• Α. Μπεναρόγια
• Α. Αρβανίτης
• Σ. Κομιώτης

Μπορούμε να πούμε ότι πλέον το ΣΕΚΕ (Κομμουνιστικό) λειτουργεί ως Κόμμα νέου τύπου.

Πρώτη αποτυχημένη προσπάθεια σύνδεσης με την Κομμουνιστική Διεθνή

Σύμφωνα με απόφαση του 2ου συνεδρίου ο Δημοσθένης Λιγδόπουλος θα μετέβαινε στη Σοβιετική Ένωση σαν εκπρόσωπος του ΣΕΚΕ στο 2ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς (ΚΔ) και για να διεξάγει τις διαπραγματεύσεις για την ένταξη του κόμματος στις τάξεις της. Ο Λιγδόπουλος θα παρακολουθήσει το 2ο Συνέδριο της Κομιντέρν στη Μόσχα, το καλοκαίρι του 1920, και θα διαπραγματευθεί την ένταξη του ΣΕΚΕ στις τάξεις της. Θα υπάρξει καταρχήν συμφωνία και η ΚΔ θα στείλει στην Ελλάδα σαν αντιπρόσωπό της το νεαρό ελληνορώσο, Ωρίωνα Αλεξάκη, για την υπογραφή της ένταξης. Οι δύο νεαροί κομμουνιστές, Λιγδόπουλος και Αλεξάκης, θα πάρουν από την Οδησσό, τον Οκτώβρη του 1920, πλοίο για να επιστρέψουν στην Ελλάδα, αλλά κατά τη διάρκεια του ταξιδιού θα δολοφονηθούν από Τουρκολαζούς λαθρεμπόρους στη Μαύρη Θάλασσα. Έτσι η πρώτη προσπάθεια σύνδεσης του ΣΕΚΕ με την ΚΔ είχε τραγικό τέλος.

Έκτακτο Εκλογικό Συνέδριο

Εκπρόσωποι τμήματων του έκτακτου εκλογικού συνεδρίου του ΣΕΚΕ
Όνομα	Έδρα/Όμιλος
Ν.Δ.Δαμίγος	Αθήνα
Σ.Κόκκινος	Πειραιάς
Σ.Παλιούρας
Α.Αρδίττι	Θεσσαλονίκη
Ν.Σαργολόγος
Γ.Γεωργιάδης (συμβουλευτικά)
Β.Καναβάς	Βόλος
Κ.Στέλλος
Μόσχος	Καβάλα
Λ.Χατζησταύρου
Ε.Σταυρίδης	Δράμα
Πάδοβας	Κέρκυρας
Αρβανιτάκης	Όμιλος Πατρών
Λυκουριώτης	Όμιλος Πύργου
Πικραμένος	Όμιλος Χαλκίδας
Σ.Καναβάς	Λάρισας
Κεραμιάς	Όμιλος Τύρναβου
Μ.Οικονόμου	Όμιλος Σερρών
Ζ.Βεντούρα	Ομοσπονδία Σοσιαλιστικής Εργατικής Νεολαίας Ελλάδος
Ε.Ευαγγέλου	Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος
Τακαβίτης	Ομοσπονδία καπνεργατών
Μ.Σιδέρης	Ομοσπονδία Ηλεκτροκίνησης

Στις 16-19 Σεπτέμβρη 1920, έλαβε χώρα έκτακτο εκλογικό συνέδριο του ΣΕΚΕ στην Αθήνα. Σε αυτό πήραν μέρος η κεντρική επιτροπή, η εξελεγκτική επιτροπή, οι βουλευτές Α. Σίδερης, Α. Κουριέλ και οι αντιπρόσωποι των τμημάτων. Δεν ξέρουμε τα ονόματα των αντιπροσώπων από τις Καλαμάτα, Ιωάννινα και Κεφαλλονιά.

Εξέλιξη και αποφάσεις

Το θέμα του συνεδρίου ήταν η στάση που θα κρατούσε το κόμμα στις προκηρυγμένες εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920. Το συνέδριο αποφάσισε τη συμμετοχή του κόμματος στις εκλογές και ψήφισε εκλογικό πρόγραμμα. Τάχθηκε κατά της μικρασιατικής εκστρατείας γιατί αυτή εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των ξένων και Ελλήνων καπιταλιστών υπό τη σημαία της Αντάντ. Ακόμα, εξέλεξε 23 υποψηφίους και εξουσιοδότησε την κεντρική επιτροπή με την ελευθερία διεύρυνσης της λίστας κατά βούληση. Το κόμμα πραγματοποίησε μεγάλες προεκλογικές συγκεντρώσεις με σύνθημα το "Σφυρί-Δρεπάνι".

Το ΣΕΚΕ συγκέντρωσε περίπου το 13% των ψήφων (100.000), αλλά λόγω του εκλογικού συστήματος δεν εξέλεξε κανένα βουλευτή.

Τέλος, άλλαξε η θέση του κόμματος στο αγροτικό ζήτημα ζητώντας "...άμεση και οριστική κατοχή των αγροκτημάτων στους δουλευτές τους χωρίς αποζημίωση και ταυτόχρονα την κατάσχεση των έκτακτων πολεμικών κερδών των τσιφλικάδων...". Έτσι ακολούθησε τις επιταγές του μαρξισμού-λενινισμού για συμμαχία προλεταριάτου - αγροτιάς.

Αντιδράσεις ΣΕΚΕ για τη Μικρασιατική Εκστρατεία

Στις 2 Μάη 1919, άρχισε η απόβαση του Ελληνικού στρατού στη Σμύρνη. Η κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου την παρουσίασε ως περιορισμένη επιχείρηση στο πλευρό των συμμαχικών δυνάμεων της Αντάντ. Τελικά, η επιχείρηση μετατράπηκε σε εκτεταμένη πολεμική σύρραξη.

Από την αρχή, το ΣΕΚΕ την χαρακτήρισε ως «τυχοδιωκτική ιμπεριαλιστική πολεμική περιπέτεια». Η αντίδραση του λαού ήταν θετική αφού ήταν αποκαμωμένος από τις διαρκείς πολεμικές συγκρούσεις. Αυτό όμως το εκμεταλλεύτηκε η αντιβενιζελική παράταξη "Ηνωμένη Αντιπολίτευσις" και κέρδισε τις εκλογές της 1ης Νοέμβρη του 1920 με συνθηματολογία περί ειρήνης. Αντίθετα όμως με τις προκηρύξεις της, η νέα κυβέρνηση όχι μόνο δε σταμάτησε την εκστρατεία, αλλά κλιμάκωσε τις επιχειρήσεις και έβαλε στόχο την Άγκυρα, που ήταν η έδρα του κεμαλικού κινήματος. Στη θερινή εκστρατεία του 1921, ο ελληνικός στρατός απέτυχε να καταλάβει την Άγκυρα και να συντρίψει τον κεμαλικό στρατό, έχοντας τεράστιες απώλειες.

Στο μικρασιατικό μέτωπο θα δραστηριοποιηθούν Έλληνες κομμουνιστές με επικεφαλής τον Παντελή Πουλιόπουλο, το Γιώργο Νίκολη και τον Ελευθέριο Σταυρίδη που θα δημιουργήσουν αντιπολεμικούς πυρήνες και θα κυκλοφορήσουν την εφημερίδα Ερυθρός Φρουρός. Το Κεντρικό Συμβούλιο των Κομμουνιστών Φαντάρων του Μετώπου θα κυκλοφορήσει προκηρύξεις στους στρατιώτες συνήθως γραμμένες από τον Πουλιόπουλο. Αυτές οι προκηρύξεις θα είναι κατά της εκστρατείας και του πολέμου και όπως χαρακτηριστικά γράφουν «για τα συμφέροντα των Αγγλογάλλων τραπεζιτών και καπιταλιστών σκοτώνονται τα παιδιά των λαών της Ελλάδας και της Τουρκίας». Μάλιστα ο Πουλιόπουλος, τον Ιούνιο του 1922, θα συλληφθεί και θα παραπεμφθεί σε στρατοδικείο με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας, αλλά με την κατάρρευση του μετώπου θα δραπετεύσει από τις στρατιωτικές φυλακές Σμύρνης και θα επιστρέψει στην Ελλάδα.

Η διατήρηση μιας πολυάριθμης στρατιάς στη Μικρά Ασία για χρόνια δημιούργησε τεράστια προβλήματα και η οικονομία της Ελλάδας κατέρρευσε. Η κυβέρνηση του Πρωτοπαπαδάκη, το Μάιο του 1922, κατέφυγε στη «διχοτόμηση» των χαρτονομισμάτων που την ακολούθησε θύελλα απεργιών και διαμαρτυριών. Το ΣΕΚΕ διακήρυσσε ότι η μόνη λύση ήταν η συνεννόηση με τον τουρκικό λαό έξω από ιμπεριαλιστικά πλαίσια, για ειρήνη και διευθέτηση του προβλήματος του ελληνικού πληθυσμού στην περιοχή. Λόγω αυτής της θέσης, τα ηγετικά μέλη του ΣΕΚΕ διώχθηκαν, φυλακίστηκαν, εξορίστηκαν και οι επιθέσεις στα γραφεία του Ριζοσπάστη έγιναν καθημερινό φαινόμενο. Έτσι, η λειτουργία του κόμματος, μέχρι τα τέλη του 1922, θα απορυθμιστεί.

Α' Πανελλαδική Συνδιάσκεψη

Στις 19 Φλεβάρη του 1922, συνήλθε η Α' Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΣΕΚΕ(Κ). Τα θέματα που την απασχόλησαν ήταν: Η πολιτική κατάσταση και τα καθήκοντα του κόμματος, η επαγγελματική τακτική, το κόμμα και η Κομμουνιστική Διεθνής, ο Ριζοσπάστης, το περιοδικό του κόμματος και το εκδοτικό τμήμα. Η συνδιάσκεψη συνήλθε γιατί αρκετά ηγετικά στελέχη είχαν φυλακιστεί από το αστικό καθεστώς και στο κόμμα είχε ξεσπάσει μια έντονη εσωκομματική διαπάλη ανάμεσα σε τρεις αντιμαχόμενες ομάδες. Μία, με επικεφαλής τους Ν. Σαργολόγο και Ε. Παπαναστασίου, που είχε υιοθετήσει υπερεπαναστατικά συνθήματα και έσπρωχνε το κόμμα σε τυχοδιωκτισμούς. Μια δεύτερη, από τους Ν. Δημητράτο, Αρ. Σίδερη και Α. Κουριέλ, που υποστήριζε την εγκατάλειψη της επαναστατικής τακτικής και τη συνεργασία με τα αστικά κόμματα και μια τρίτη, από τους Γ. Κορδάτο, Γ. Γεωργιάδη και Α. Μπεναρόγια, που ζητούσε γενικότερη αναθεώρηση της γραμμής του κόμματος. Αποτέλεσμα αυτής της διαπάλης ήταν η θέση της "Μακράς νομίμου υπάρξεως". "Το Κόμμα διατρέχον ακόμη περίοδον οργανώσεως και προπαγάνδας, έχει ανάγκην μακράς νομίμου υπάρξεως". Το κόμμα με αυτή τη θέση εγκατέλειπε προσωρινά τον επαναστατικό προσανατολισμό του. Η θέση αυτή προκάλεσε την αντίθεση πολλών μελών και στελεχών του κόμματος και γρήγορα τέθηκε ζήτημα αναθεώρησής της. Εκλέχθηκε νέα Κεντρική Επιτροπή από τους:

• Γιάννη Κορδάτο
• Γιώργο Γεωργιάδη
• Γιάννη Πετσόπουλο (ιδιοκτήτης Ριζοσπάστη)
• Γιάννη Λαγουδάκη
• Γρηγόρη Παπανικολάου
• Αριστοτέλη Σίδερη
• Μιχάλη Σιδέρη

Γραμματέας της ΚΕ θα αναλάβει ο Γιάννης Κορδάτος.

1ο Έκτακτο Συνέδριο

Με την τραγική κατάληξη της μικρασιατικής εκστρατείας, επιστρέφουν από το μέτωπο και εντάσσονται στο κόμμα, στα τέλη του 1922, πολλοί κομμουνιστές στρατιώτες. Αυτοί θα αποτελέσουν τη δυναμική αριστερή πτέρυγα του κόμματος, με ηγέτη τον Π. Πουλιόπουλο. Θα επιδιώξουν την επαναφορά του κόμματος σε επαναστατική τροχιά εγκαταλείποντας τη θέση της "μακράς νομίμου υπάρξεως", τη μπολσεβικοποίηση του κόμματος και τη διαγραφή από αυτό των οπορτουνιστών της ιδρυτικής γενιάς του ΣΕΚΕ που αντιδρούν σ' αυτή. Το Νοέμβριο (2-13) του 1922, στην Αθήνα, στα γραφεία του συνδικάτου "Πρόοδος", συνήλθε το 1ο Έκτακτο Συνέδριο του ΣΕΚΕ (Κ). Τα θέματα ήταν : Λογοδοσία της ΚΕ. Γενική πολιτική-επαγγελματική τακτική. Ζήτημα εκλογών. Οργανώσεις του κόμματος. Εκλογή νέας διοίκησης. Εκλέχτηκε νέα ΚΕ και Γραμματέας της θα αναλάβει ο Νίκος Σαργολόγος, μια σκοτεινή μορφή του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος. Τη νέα ΚΕ αποτελούσαν οι:

• Νίκος Σαργολόγος
• Γιάννης Κορδάτος
• Γιάννης Λαγουδάκης
• Θόδωρος Μάγγος
• Δημήτρης Γιαμογιάννης

Η κρίση αυτή, δημιούργησε το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδος (ΣΚΕ), από την αντιφρονούσα μειοψηφία του ΣΕΚΕ, με επικεφαλής τον Αριστοτέλη Σίδερη, που αντιτάχθηκε στην είσοδό του στην ΚΔ, και την μετονομασία του σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας το 1924.

Ίδρυση της ΟΚΝΕ

Με πρωτοβουλία του ΣΕΚΕ, στις 28 Νοέμβρη 1922, συνήλθαν στη Θεσσαλονίκη αντιπρόσωποι των σοσιαλιστικών οργανώσεων νέων από διάφορες πόλεις της Ελλάδας και ίδρυσαν την Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ). Η ΟΚΝΕ εντάχθηκε αμέσως στην Κομμουνιστική Διεθνή Νέων. Το πρώτο συνέδριο της ΟΚΝΕ εξέλεξε Κεντρική Επιτροπή από τους Ζακ Βεντούρα, Μωυσή Βεντούρα, Σπύρο Θεοδώρου, Μ. Καράσσο και Γ. Φράππα. Δημοσιογραφικό όργανο της ΟΚΝΕ έγινε η εφημερίδα Νεολαία.

2ο Έκτακτο Συνέδριο

Στις 19 Σεπτεμβρίου 1923, θα συνέλθει το 2ο Έκτακτο (εκλογικό) Συνέδριο με θέμα την αναδιοργάνωση του κόμματος λόγω της μακράς απουσίας από αυτό πολλών ηγετικών στελεχών. Επίσης, θα τεθεί ξανά το θέμα της οργανικής σύνδεσης με την Κομμουνιστική Διεθνή, αλλά η απόφαση θα μετατεθεί για το επόμενο συνέδριο. Θα απομακρυνθεί από την Κεντρική Επιτροπή ο Νίκος Σαργολόγος και θα εκλεγεί νέα ΚΕ με Γραμματέα το συνδικαλιστή από το Βόλο, Θωμά Αποστολίδη. Την τετραμελή ΚΕ αποτελούσαν οι:

• Θωμάς Αποστολίδης
• Σεραφείμ Μάξιμος
• Ελευθέριος Σταυρίδης
• Χρήστος Τζάλλας

Το συνέδριο εξέλεξε επίσης Κεντρική Εκλογική Επιτροπή (ΚΕΕ) με επικεφαλής τους Γ. Κορδάτο και Ε. Παπαναστασίου. Σε προκήρυξη που απηύθυνε στις 16 Οκτώβρη 1923, η ΚΕΕ τόνιζε ότι:

"Το Κομμουνιστικό Κόμμα που βγήκε μέσα από τα σπλάχνα των τίμιων εργατών του χεριού και του πνεύματος, κατέρχεται εις τας εκλογάς για να αποκαλύψει την προδοσίαν των αστικών κομμάτων και να χτυπήσει αλύπητα την νέαν απόπειρα προς εξαπάτηση του λαού".

Το εκλογικό σύνθημα του κόμματος ήταν "Σφυρί-Δρεπάνι". Στις εκλογές, στις 16 Δεκέμβρη 1923, το ΣΕΚΕ(Κ) συγκέντρωσε 18000 ψήφους και δεν εξέλεξε κανένα βουλευτή.

Το 1922-1923, εμφανίστηκε στους κόλπους του ΣΕΚΕ μια αντιπολιτευόμενη κίνηση, που, από την Πρωτομαγιά του 1923, άρχισε να εκδίδει το περιοδικό Αρχείο Μαρξισμού, από το οποίο τα μέλη της πήραν το όνομα Αρχειομαρξιστές. Ηγέτης της κίνησης αυτής, που αυτοπαρουσιαζόταν ως ομάδα με το όνομα Εργασία, ήταν ο Φραγκίσκος Τζουλάτι. Μέχρι το 1924, που ψηφίστηκε η διαγραφή τους για φραξιονισμό, ανήκαν οργανωτικώς στο ΣΕΚΕ. Κύριο σύνθημα των αρχειομαρξιστών ήταν πρώτα μόρφωση, μετά δράση. Ο Τζουλάτι, αντιλαμβανόμενος την ανεπάρκειά του μπροστά στις μεγάλες ευθύνες που προέκυψαν, παραιτήθηκε και πρότεινε το Δημήτρη Γιωτόπουλο ως αντικαταστάτη του. Ο Δ. Γιωτόπουλος έγινε ο ηγέτης των αρχειομαρξιστών μαζί με τον ηθοποιό Γιώργη Βιτσώρη.

3ο Έκτακτο Συνέδριο

Στο 3ο Έκτακτο Συνέδριο (26 Νοέμβρη - 3 Δεκέμβρη) το 1924, το κόμμα μετονομάστηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας και εντάχθηκε οριστικά στους κόλπους της ΚΔ, αποδεχόμενο τους 21 όρους της. Έτσι ξεκίνησε η μπολσεβικοποίηση, δηλαδή η οργάνωση σαν ένα τυπικό επαναστατικό κόμμα, τμήμα της Κ.Δ, σύμφωνα με τις αρχές του Μαρξισμού-Λενινισμού.

Στο συνέδριο εκλέχθηκε 15μελής Κ.Ε αποτελούμενη από τους Π. Πουλιόπουλο, Θ. Αποστολίδη, Σ. Μάξιμο, Κ. Σκλάβο, Ν. Νικολαΐδη, Β. Νικολινάκο, Ν. Ευαγγελόπουλο, Ε. Ακριβόπουλο, Γ. Κορδάτο, Ε. Σταυρίδη, Κ. Θέο, Α. Χαϊτά, Α. Σαρόγλου, Ταχογιάννη και Κοσμά. Αναπληρωματικά μέλη εκλέχτηκαν οι Φ. Παπαδόπουλος, Γ. Παπανικολάου, Κ. Κωνσταντινίδης, Α. Παπαδόπουλος. Από τα 15 μέλη της ΚΕ, οι 7 πρώτοι εκλέχτηκαν στην Εκτελεστική Επιτροπή, που συγκροτήθηκε για πρώτη φορά.

Γραμματέας της Κ.Ε εκλέγεται ο νομικός Παντελής Πουλιόπουλος, που είχε έρθει από το μικρασιατικό μέτωπο μετά την κατάρρευση του 1922 και ήταν πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Παλαιών Πολεμιστών & Θυμάτων Στρατών. Ήταν επαρκώς μαρξιστικά καταρτισμένος, είχε μεταφράσει στα ελληνικά κλασικά μαρξιστικά έργα και ήταν πολύγλωσσος. Ο Πουλιόπουλος, που ήταν μόνο 23 ετών, είχε τη στήριξη της ΚΔ γιατί ήταν πιστά προσηλωμένος στην προοπτική της και στις αρχές του Μαρξισμού-Λενινισμού.

Επίσης, διαγράφηκαν από το κόμμα πολλά από τα ιδρυτικά στελέχη του ΣΕΚΕ (Ν. Δημητράτος, Α. Μπεναρόγια, Γ. Γεωργιάδης κ.α) σαν οπορτουνιστές (καιροσκόποι με μικροαστική νοοτροπία), καθώς και οι Αρχειομαρξιστές. Ο Νίκος Ζαχαριάδης για τα μέλη της ιδρυτικής γενιάς του ΣΕΚΕ, αρκετά χρόνια αργότερα, έλεγε ότι "δεν μπόρεσαν να αποβάλλουν τη μικροαστική νοοτροπία και να αποκτήσουν μπολσεβίκικη. Ο μπολσεβίκος δεν μπόρεσε να επικρατήσει του μικροαστού".

Το κόμμα στο εξής συνέχισε την κομμουνιστική του διαδρομή σαν ΚΚΕ - Ελληνικό Τμήμα της Κ.Δ.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

• Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α' τόμος 1919-1949, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2012
• Κ.Κ.Ε, Το πρώτο Συνέδριο του ΣΕΚΕ - Πρακτικά, Έκδοση της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, Αθήνα 1982
• Λέανδρος Μπόλαρης, «Σ.Ε.Κ.Ε. - Οι Επαναστατικές Ρίζες της Αριστεράς στην Ελλάδα», εκδόσεις Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο, Αθήνα 2008
• Άγγελος Ελεφάντης, "Η Επαγγελία της Αδύνατης Επανάστασης", Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1976
• Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΕ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1978
• Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα, 1922-1940 - ο Μεσοπόλεμος, τόμος Β2, εκδόσεις Βιβλιόραμα, Αθήνα 2003
• Αβραάμ Μπεναρόγια, "Η Πρώτη Σταδιοδρομία του Ελληνικού Προλεταριάτου" εκδ. Κομμούνα, Μάης 1986
• Γιάννης Κορδάτος, Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας, 13ος τόμος, εκδ. 20ος αιώνας, Αθήνα
• Δημ. Γ. Κούσουλας : "Επανάστασις και Ήττα", Η Ιστορία του ΚΚΕ 1918-1949, Εκδόσεις Ιω. Καμπανά, Αθήναι 1971
• Καρπόζηλος Κ., «Η συμμετοχή του ΣΕΚΕ στις εκλογές του 1920 και το πρόγραμμα της ‘‘επαναστατικής ουτοπίας’’», Ουτοπία τευχ.56,(Σεπτ-Οκτ. 2003), σ. 97-113
• Παλούκης Κώστας, «Από το ΣΕΚΕ στο ΚΚΕ, το ζήτημα της "μπολσεβικοποίησης" στο ελληνικό σοσιαλιστικό κίνημα 1918-1924 (μέρος Α')», Ουτοπία, τεύχ. 73 (Ιαν. - Φεβρ. 2007),σελ.23-39
• Παλούκης Κώστας, «Από το ΣΕΚΕ στο ΚΚΕ, το ζήτημα της "μπολσεβικοποίησης" στο ελληνικό σοσιαλιστικό κίνημα 1918-1924 (μέρος Β')», Ουτοπία, τευχ. 75 (Μάϊος-Ιουν. 2007), σελ.113-130
• Ψαλλίδας Γρηγόρης, «Για τη συγκρότηση του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδας», Τα Ιστορικά, τομ.6, τ/χ.11 (Δεκέμβριος 1989),σελ.361-380
• Στάθης Πελαγίδης, «Το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας (ΣΕΚΕ) απέναντι στο προσφυγικό πρόβλημα (1923-1930)»,Ελληνική Ιστορική Εταιρεία, Η' Πανελλήνιο Ιστορικό Συνέδριο-Πρακτικά, Αθήνα, 1987, σελ.115-136

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• 80 χρόνια από την ίδρυση του πρώτου σοσιαλιστικού κόμματος (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)