Κως

Για άλλες χρήσεις, δείτε: Κως (αποσαφήνιση).

Κως

Κως, το Κάστρο της Νερατζιάς
Γεωγραφία
Αρχιπέλαγος	Αιγαίο Πέλαγος
Νησιωτικό σύμπλεγμα	Δωδεκάνησα
Έκταση	295,3 km²
Υψόμετρο	846 μ
Υψηλότερη κορυφή	Δίκαιος
Χώρα
Ελλάδα
Περιφέρεια	Νοτίου Αιγαίου
Νομός	Δωδεκανήσου
Πρωτεύουσα	Κως (πόλη)
Δημογραφικά
Πληθυσμός	37.089 (απογραφής 2021)
Πρόσθετες πληροφορίες
Ιστοσελίδα	www.kos.gr
Σχετικά πολυμέσα

Η Κως είναι ελληνικό νησί του Αιγαίου. Έχει πληθυσμό 37.089 μόνιμους κατοίκους (απογραφή 2021) και είναι το τρίτο μεγαλύτερο νησί της Δωδεκανήσου σε έκταση μετά τη Ρόδο και την Κάρπαθο και το δεύτερο σε πληθυσμό μετά τη Ρόδο. Η επιφάνεια του νησιού είναι 295,3 τ.χλμ. με ακτογραμμή 112 χιλιομέτρων. Πρωτεύουσα του νησιού είναι η Κως, όπου είναι και το κυριότερο λιμάνι του νησιού. Απέχει από τον Πειραιά 200 ναυτικά μίλια.

Είναι πλούσιο σε ιστορικά μνημεία νησί και παρουσιάζει αξιόλογο αρχαιολογικό και τουριστικό ενδιαφέρον. Αποκαλείται επίσης και νησί του Ιπποκράτη, του πατέρα της ιατρικής, επειδή εκεί γεννήθηκε ο Ιπποκράτης. Η σημερινή Κως είναι ένα σύγχρονο τουριστικό νησί με πολλές δυνατότητες σε θέματα διαμονής, φαγητού, σπορ, εκδρομών, ψυχαγωγίας. Το πλέον αξιοσημείωτο στοιχείο που χαρακτηρίζει το νησί είναι οι ατελείωτοι ποδηλατόδρομοι, γι' αυτό και πολύ συχνά η Κως χαρακτηρίζεται ως το νησί του ποδηλάτου.

Ιστορία

Άποψη του λιμανιού

Το αρχαίο γυμνάσιο

Το ασκληπιείο της Κω

Σύντομο ιστορικό

Τα σημάδια του χρόνου και της διαδρομής των πολιτισμών και των λαών που πέρασαν από την Κω είναι ζωντανά μέχρι και σήμερα. Από τη μυθολογική εποχή του Ηρακλή και του βασιλιά Χαρμύλου και την ελληνιστική εποχή του ασκληπιείου, του αρχαίου σταδίου, της αρχαίας αγοράς και του αρχαίου θεάτρου μέχρι τη σημερινή εποχή με τις σύγχρονες υποδομές και τους οικισμούς της φέρουν τα σημάδια πολλών λαών και πολιτισμών. Η ονομασία του νησιού επιδέχεται πολλές ερμηνείες. Μια εκδοχή είναι ότι ίσως προέρχεται από την καρική λέξη κοιόν, δηλ. πρόβατο λόγω της διαδεδομένης εκτροφής των προβάτων με πλούσιο μαλλί. Για πολλά χρόνια υπήρχε εργοστάσιο ντομάτας στην παραθαλάσσια περιοχή της Λάμπης του οποίου τα ερείπια κατεδαφίστηκαν οριστικά το καλοκαίρι του 2019.

Αρχαιότητα

Το νησί κατοικήθηκε από τους προϊστορικούς χρόνους. Αποικίστηκε αρχικά από τους Κάρες και στους ιστορικούς χρόνους δέχτηκε Δωριείς από την Αργολίδα. Τον 7ο-6ο αι. π.Χ., η Κως μαζί με τις πόλεις Κνίδο, Αλικαρνασσό, Ιαλυσό, Κάμειρο και Λίνδο, αποτέλεσε τη δωρική εξάπολη. Το 500 π.Χ. κατακτήθηκε από τους Πέρσες, από τους οποίους ελευθερώθηκε το 479 π.Χ. και έγινε μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας. Γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη τον 4ο αι. π.Χ. κυρίως ύστερα από την εγκαθίδρυση της νέας πόλης της Κω (366 π.Χ.) στη Β.Α. ακτή του νησιού, στη θέση της σημερινής πρωτεύουσας. Στην Κω γεννήθηκε ο πατέρας της ιατρικής Ιπποκράτης (460-357 π.Χ.), μετά τον θάνατο του οποίου καθιερώθηκε στο νησί το ασκληπιείο. Κατακτήθηκε από το Μέγα Αλέξανδρο το 332 π.Χ.

Μεσαίωνας

Χάρτης της Κω, Κριστόφορο Μπουοντελμόντι, 1420

Στα χρόνια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας το νησί παράκμασε, αλλά γνώρισε νέα ακμή στους βυζαντινούς χρόνους. Λεηλατήθηκε από τους Σαρακηνούς (11ο αι. μ.Χ.), πέρασε στους Γενοβέζους, τους Ενετούς και το 1315 στους Ιππότες του τάγματος του Αγίου Ιωάννη. Τα ονόματα των κυβερνητών της νήσου, δηλαδή των διοικητών του τάγματος Ιωαννιτών Ιπποτών της Κω, οι οποίοι διορίζονταν από το συμβούλιο ιπποτών της Ρόδου, διέσωσε ο Γερμανός μεσαιωνοδίφης Καρλ Χοπφ και έχουν ως ακολούθως: Dragonetto di Gaudiosa (1338 - 1344), Bertrando di Cantesio (1346 - 1353), Raimondo Berenger (1358 - ...), Bertione di Guyac (... - 1381), Ruggero di Lupoalto (1381 - 1385), Essone Schlegelholtz (1386 - 1412), Lucio di Valines (1413), Ermanno di Ow (1414 - 1415), Pietro di Baume (1421 - ...), Gisberto di Miraljes (1428), Ruggero di Lubant, Fantino Quirini (1436 - 1453), Giovanni di Fay (1453 - 1454), Giovanni di Chateauneuf (1454 - 1457), Pietro di Brissons (1458 - ...), Adimaro Dupuy (1464 - 1466), Giacomo de la Celtru, Edoardo di Carmadino (1471 - 1495), Giovanni Dadeu (1495 - 1501), Costanzo Operti (1501 - 1503), Bernardino Piossasco di Airsca (1503 - 1505), Berengario di Monsaberg (1505 - 1507), Antonio di S. Martino (1507 - 1510), Guiotto "Ragusa" Castellana (1510 - 1513), Francesco Sans (1513 - 1515), Giovanni "Parisot" de la Valette (1515 - 1516), Giacomo Gibert (1516 - 1519), Prejan de Bidoux (1519 - 1522) και Pierino da Ponte (1522). Οι ανωτέρω διοικητές είχαν διάφορους τίτλους, όπως Precettore, Commendatore (Ταξίαρχος ή λαϊκιστί "κομεντόρης"), Baglivo (Βάϊλος), Governatore, Luogotenente και Priore.

Νεότερα χρόνια

Το 1522 κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς, ενώ το 1821, παρά το γεγονός πως η Κως δεν συμμετείχε στην Ελληνική Επανάσταση, πραγματοποιήθηκαν - περιορισμένης κλίμακας - διώξεις κατά του ελληνικού στοιχείου της νήσου.

Το 1912 η Κως όπως και τα άλλα Δωδεκάνησα περιήλθαν στους Ιταλούς.

Πολλοί Μικρασιάτες κατέφυγαν στην Κω και τα υπόλοιπα στα Δωδεκάνησα τον Μάιο του 1914, καθώς οι διωγμοί στα απέναντι μικρασιατικά παράλια είχαν ενταθεί ενάντια στο ελληνικό στοιχείο. Τους τελευταίους μήνες του 1918, μετά τη λήξη του Α΄ παγκοσμίου πολέμου για την Τουρκία, άρχισε η παλιννόστηση των προσφύγων στη Μικρά Ασία. Συγκεκριμένα με τη ανακωχή του Μούδρου (1918) και την αποβίβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη (1919) αρκετοί πρόσφυγες που είχαν παραμείνει στα Δωδεκάνησα επέστρεψαν στη Μικρά Ασία αλλά προσωρινά όπως αποδείχθηκε. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, πολλές οικογένειες Μικρασιατών εγκαταστάθηκαν πλέον οριστικά στην Κω και τα άλλα νησιά.

Στις 3 Οκτωβρίου 1943 καταλήφθηκε από γερμανικά στρατεύματα. Στις 9 Μαΐου 1945 πέρασε στα χέρια των Άγγλων και στις 7 Μαρτίου 1948 πραγματοποιήθηκε η ενσωμάτωση του νησιού με την Ελλάδα.

Το νησί της Κω πλήγηκε από σεισμούς κατά τα έτη 142, 469, 554, 1933 και 2017 (μεγέθους έως και 7,0).

Οικισμοί

Στην Κω, εκτός από την πρωτεύουσα, την πόλη της Κω, υπάρχουν και έξι μεγάλα χωριά, η Κέφαλος, η Καρδάμαινα, η Αντιμάχεια, το Μαστιχάρι, το Πυλί και το Ζηπάρι. Με τις τελευταίες αλλαγές στη νομοθεσία ολόκληρο το νησί αποτελεί τον ενιαίο δήμο Κω, στον οποίο ενσωματώθηκαν οι τέως δήμοι Δικαίου και Ηρακλειδών.

Δημογραφικά στοιχεία

Η εξέλιξη του πληθυσμού του νησιού, από το 1821 έως το 1981, έχει ως εξής: 1821 11.000 κάτοικοι, 1850 12.000, 1900 15.700, 1910 16.500, 1912 14.570, 1917 15.070, 1922 16.000, 1931 21.170, 1936 19.845, 1941 18.231, 1947 18.545, 1951 19.076, 1961 18.187, 1971 16.650 και 1981 20.350.

Αξιοθέατα

Αρχαιολογικοί Χώροι & Μνημεία

• Τα ερείπια της αρχαίας πόλης μαζί με τα ελληνιστικά και ρωμαϊκά οικοδομήματα κοντά στο λιμάνι: Στην περιοχή αυτή υπάρχουν τμήματα της αρχαίας αγοράς (4ου - 3ου αι. π.Χ.), η Μεγάλη Στοά (Καμάρα του Φόρου) και άλλες μικρότερες στοές με ιερά αφιερωμένα στον Διόνυσο, την Αφροδίτη και τον Ηρακλή. Στο εσωτερικό της πόλης Ωδείο (3ου αι. π.Χ.) καλά διατηρημένο με 12 κερκίδες και θολωτές στοές, η Κάζα Ρομάνα, αναστηλωμένο ρωμαϊκό αρχοντικό με θαυμάσια μωσαϊκά. Επίσης το Ξυστό (μέρος του Γυμναστηρίου, 2ου αι. π.Χ.) με δεκαέξι αναστηλωμένες κολόνες από τις εβδομήντα που το αποτελούσαν συνολικά, τα δύο κτίρια που στέγαζαν τα ελληνιστικά και ρωμαϊκά λουτρά και ένα μέρος του ρωμαϊκού δρόμου με μάρμαρα, μωσαϊκά και ψηφιδωτά. Εντός της σύγχρονης πόλης βρίσκεται και το αρχαίο στάδιο της Κω στη διασταύρωση των οδών 31ης Μαρτίου και Μεγάλου Αλεξάνδρου. Το στάδιο βρίσκεται μπροστά στο παρεκκλήσι της Αγίας Άννας (ΝΔ των ερειπίων των βόρειων Θερμών) και ανήκει στο πρώτο μισό του 2ου π.Χ αιώνα. Στο λιμάνι της Κω βρίσκεται το κάστρο της Νεραντζιάς και αποτελεί το σημαντικότερο και καλύτερα διατηρημένο κάστρο του νησιού.
• Αρχαιολογικό μουσείο: Βρίσκεται στην πλατεία Ελευθερίας και περιλαμβάνει συλλογή με ευρήματα προϊστορικά, γλυπτά ελληνιστικά και κλασικά μικρά αγάλματα της Αφροδίτης, του Έρωτα, της Δήμητρας, του Ιπποκράτη, επιγραφές και ψηφιδωτά με παραστάσεις και αρχιτεκτονικά μαρμάρινα μέρη ναών και κτιρίων.

Ο δρόμος των φοινίκων

• Το κάστρο των ιπποτών: Χτισμένο στη δεξιά μεριά του λιμανιού, αποτελεί το επιβλητικότερο μνημείο της Ιπποτοκρατίας. Διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση και αποτελεί κλασικό δείγμα επιβλητικής αμυντικής της εποχής του. Έχει διπλό τείχος και τάφρο. Κατασκευάστηκε το 15ο αι. αλλά ολοκληρώθηκε το 16ο αι..
• Ο πλάτανος του Ιπποκράτη: Ένα τεράστιο δέντρο με περίμετρο κορμού περίπου 12 μέτρα. Πιστεύεται ότι ότι κάτω απ' τη σκιά αυτού του δέντρου δίδαξε ο Ιπποκράτης την Ιατρική στους μαθητές του. Μια γέφυρα συνδέει το σημείο, όπου βρίσκεται ο πλάτανος, με το κάστρο των Ιπποτών.
• Το ασκληπιείο της Κω: Είναι το πιο διάσημο σημείο της Κω και άρχιζε να χτίζεται τον 4ο αι. π.Χ.. Βρίσκεται σε απόσταση 4 χλμ. από την πόλη μέσα σε άλσος με κυπαρίσσια και επρόκειτο για το μεγαλύτερο θεραπευτήριο της αρχαίας Ελλάδας. Από τον ναό του Ασκληπιού σώζονται μόνο τα θεμέλια και λίγες κολόνες, ενώ κολώνες σώζονται και από τη στοά που φέρεται ότι στέγαζε την ιατρική σχολή του Ιπποκράτη. Σε κοντινή απόσταση υπήρχαν κατά την αρχαιότητα θερμές πηγές με τρεχούμενα ιαματικά νερά.
• Το μουσουλμανικό τέμενος της Λόζιας: Κτίστηκε από τον Γαζή Πασά το 1786. Βρίσκεται δίπλα στον πλάτανο του Ιπποκράτη. Αποτελείται από ευρύχωρο νάρθηκα και το κυρίως τζαμί.
• Το τέμενος Ντεφτερντάρ βρίσκεται στην πλατεία Ελευθερίας και πήρε το όνομά του από τον υπουργό οικονομικών του σουλτάνου Ιμπραήμ Εφέντη που το έκτισε την περίοδο του 1780.

Η συναγωγή Καλ Σαλώμ στην οδό Αλεξάνδρου Διάκου 4 στο ιστορικό κέντρο της Κω

• Η συναγωγή Καλ Σαλώμ βρίσκεται στην οδό Αλεξάνδρου Διάκου 4 στο ιστορικό κέντρο της Κω. Ανεγέρθηκε το 1935 σε σχέδια των Ιταλών αρχιτεκτόνων Αρμάντο Μερταμπίτι και Ροντόλφο Πετράκο. Την κατασκευή της ανέλαβε η κατασκευαστική εταιρία De Martis-Sardelli. Το συγκροτημα της συναγωγής περιλαμβάνει τη συναγωγή και τη διπλανή οικία του ραββίνου, η οποία σήμερα στεγάζει τα γραφεία της αστικής εταιρείας "Ιπποκράτης". Η εβραϊκή κοινότητα της Κω με ρίζες στην Κω από την αρχαιότητα, προσευχόταν σε παλαιότερη συναγωγή που καταστράφηκε στο σεισμό της 13 Απριλίου 1933. Η νέα συναγωγή Καλ Σαλώμ χτίστηκε εκ θεμελίων το 1935. Μετά τον εκτοπισμό περίπου 100 Εβραίων από το νησί της Κω την Κυριακή 23 Ιουλίου 1944, η συναγωγή παρέμεινε εγκατελειμμένη, έως που ο δήμος την αγόρασε τη δεκαετία του 1980. Η συναγωγή χρησιμοποιείται σήμερα ως πολιτιστικό κέντρο του δήμου για διαλέξεις, εκθέσεις και πολιτιστικές εκδηλώσεις. Το 2022 ο δήμος Κω, σε συνεργασία με το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο ανέθεσαν το έργο της ανακαίνισης του ιστορικού εσωτερικού της συναγωγής στον αρχιτέκτονα Ηλία Β. Μεσσίνα, ώστε ο χώρος να λειτουργήσει για διπλή χρήση: αφενός μεν ως συναγωγή για θρησκευτικές λειτουργίες και τελετές, αφετέρου δε ως πολιτιστικό κέντρο για πολιτιστικές εκδηλώσεις και δραστηριότητες.
• Παλιό Πυλί. Τρία χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του χωριού Πυλί και περίπου 17 χιλιόμετρα από την πόλη της Κω, σε υψόμετρο 300 μέτρων, βρίσκονται ερείπια του μεσαιωνικού οικισμού Παλιό Πυλί, γνωστού και ως 'Μυστρά των Δωδεκανήσων'. Ο βυζαντινός οικισμός, χτισμένος σε φυσική οχυρή θέση και προστατευμένος από ισχυρό κάστρο στην κορυφή απόκρημνου υψώματος, χρονολογείται τουλάχιστον από τον 11ο αιώνα μ.Χ. Κατά τον 15ο αιώνα όταν οι ιωαννίτες ιππότες κατέλαβαν το νησί συντήρησαν και ενίσχυσαν το κάστρο με σκοπό να ενισχύσουν την άμυνα της περιοχής. Στον οικισμό σώζονται πολλές βυζαντινές εκκλησίες ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζουν η εκκλησία της Υπαπαντής του 14ου αι. με ξυλόγλυπτο τέμπλο και κίονες από προϋπάρχοντα αρχαίο ναό καθώς και ο ναός των Ταξιαρχών. Ο ιδρυτής της Ι.Μ Πάτμου όσιος Χριστόδουλος ίδρυσε αρχικά εδώ τη Μονή των Καστριανών το καθολικό της οποίας διασώζεται μέχρι τις μέρες μας ως εκκλησία της Υπαπαντής ή Φλεβαριώτισσας από την ημερομηνία εορτασμού της.
• Ο ναός του Ιωάννη του Προδρόμου ήταν αρχικά παλαιοχριστιανικό βαπτιστήριο του 5ου-6ου αιώνα, το οποίο ανήκε σε βασιλική. Βρίσκεται στο κοιμητήριο της Κω και χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα ως κοιμητηριακή εκκλησία της πόλης Κω. Είναι ίσως το μοναδικό παλαιοχριστιανικό βαπτιστήριο που σώθηκε σχεδόν ακέραιο ως τις μέρες μας. Πρόκειται για κτίσμα που περιστοιχιζόταν από φαρδείς, θολωτούς διαδρόμους των οποίων βρέθηκαν μόνο τα θεμέλια. Εξωτερικά έχει σχήμα τετραγώνου, άλλα εσωτερικά είναι κυκλικό με 4 κόγχες στις γωνίες και μια στη μέση τη ανατολικής πλευράς. Ωστόσο οι τοίχοι του εμφανίζουν συνολικά 8 κοιλώματα μαζί με εκείνο της εισόδου στα δυτικά, έτσι που τα 7 κοιλώματα να μοιάζουν με ιερά βήματα. Αυτός είναι και ο λόγος που η δεύτερη ονομασία του ναού είναι και Επτά Βήματα. Στον Ναό πρόσφατα αποκαλύφθηκαν τοιχογραφίες του 12ου-13ου αιώνα, με σκηνές από τη ζωή του Ιωάννου του Προδρόμου.

Ο περιβάλλων χώρος της Ρωμαϊκής Οικίας

• Η ρωμαϊκή οικία (Casa Romana) βρίσκεται στην πρωτεύουσα του νησιού, ανακαλύφθηκε δε το έτος 1933 από τον Ιταλό αρχαιολόγο Λαουρέντσιο Λαουρέντσι και αναστηλώθηκε το 1940. Θεωρείται πως ανήκε σε κάποιον εύπορο τοπικό αξιωματούχο των ελληνιστικών χρόνων και η χρήση του κτιρίου διήρκεσε έως και τον 3ο μ.Χ. αιώνα. Πρόκειται για συγκρότημα αποτελούμενο από χώρους που έχουν οργανωθεί γύρω από τρεις εσωτερικές αυλές, ενώ στο κτίριο υπάρχουν ψηφιδωτά μαρμαροθετήματα και αγάλματα. Σε μικρή απόσταση από τη ρωμαϊκή οικία υπάρχουν πολλά ακόμη αξιοθέατα (ελληνιστικός βωμός, ναός Διονύσου, θέρμες, ρωμαΐκο ωδείο κ.ά.).
• Το κάστρο της Αντιμάχειας βρίσκεται στο κέντρο του νησιού της Κω, νοτιοανατολικά του χωριού της Αντιμάχειας και αποτελεί ένα αξιόλογο μεσαιωνικό οχυρό. Το κάστρο χτίστηκε μεταξύ του 1322 και του 1346, ενώ σύμφωνα με ιστορικές αναφορές του 14ου αιώνα στο κάστρο λειτουργούσε και φυλακή για τους καταδικασθέντες ιππότες. Το κάστρο είναι κτισμένο στην κορυφή ενός λόφου και έχει θέα στα νότια παράλια της Κω. Το κάστρο έχει τριγωνικό σχήμα με κορυφή προς τα ανατολικά. Κάθε πλευρά του κάστρου αποτελεί ανεξάρτητη οχυρωματική γραμμή, η οποία ακολουθεί τη διαμόρφωση του εδάφους. Στην είσοδο υπάρχει ένας ογκώδης προμαχώνας σε σχήμα μισοφέγγαρου με βαθιές πολεμίστρες. Το κάστρο ανακαινίσθηκε από τους ιωαννίτες ιππότες το 1494 έπειτα από καταστρεπτικό σεισμό. Ενισχύθηκαν και αναστηλώθηκαν τα υπάρχοντα τείχη και κατασκευάστηκαν επάλξεις διαφόρων ειδών κατά μήκος του εξωτερικού τείχους. Στο εσωτερικό του κάστρου σώζονται ερείπια του παλαιού οικισμού της Αντιμάχειας, πολλές στέρνες καθώς και δύο παλιές εκκλησίες. Ο οικισμός εγκαταλείφτηκε το 1840.
• Η σπηλιά της Άσπρης Πέτρας, ηλικίας 100-140 εκ. χρόνων, βρίσκεται σε υψόμετρο 257 μέτρων νοτιοδυτικά του νησιού, στο βουνό Ζηνί της Κεφάλου, που ανασκάφτηκε από τον Αλεσάντρο Ντελασέτα, διευθυντή της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών και τον αρχαιολόγο Ντόρο Λίβαϊ το 1922. Στη σπηλιά απλώνονταν ξερά και συμπαγή στρώματα που επέτρεψαν τη συνεχή χρήση της για κατοίκηση, μετά από περίοδο που χρησιμοποιήθηκε ως τόπος λατρείας. Τα ευρήματά της χρονολογούνται από την προϊστορική μέχρι και τη ρωμαϊκή εποχή. Στο εσωτερικό της βρέθηκαν ανθρώπινα απολιθώματα και πολλά αγγεία με ποικίλες μορφές και διαστάσεις με κυρίαρχο τον τύπο των στρογγυλεμένων τοξοειδών λαβών. Αντίθετα σπάνιζαν τα όπλα, που αποτελούνταν από λίγες λεπίδες και αιχμηρούς πυρήνες οψιδιανού λίθου (ηφαιστειογενούς πέτρας), που προέρχονταν από το νησί Γυαλί κοντά στη Νίσυρο. Τα υπολείμματα των τροφών που βρέθηκαν στη σπηλιά φανερώνουν ένα λαό αφοσιωμένο στη βοσκή των ζώων. Αξιοσημείωτη ήταν η παρουσία λάκκων γεμάτων με ωοειδείς μυλόπετρες. Η σπηλιά θεωρείται από τα παλαιότερα μνημεία του νησιού.
• Ο ναός του Ηρακλή κοντά στον πλάτανο του Ιπποκράτη χρονολογείται στον 2ο αι. π.Χ. και είναι χτισμένος επάνω σε ανάχωμα τραπεζοειδούς σχήματος. Στο βόρειο άκρο του αναχώματος υπήρχε ορθογώνιος ναός από τον οποίο διατηρούνται η ευθυντήρια, το κρηπίδωμα και ο ορθοστάτης. Έχει χαρακτηριστεί ως ναός του Ηρακλή χάρη σε μια επιγραφή που βρέθηκε στο χώρο, καθώς και άλλα ευρήματα που σχετίζονται με τον μύθο του Ηρακλή. Σύμφωνα με ιστορικές πηγές, μετά την ισοπέδωση του γύρω χώρου τον 2ο και 3ο αιώνα μ.Χ. δημιουργήθηκε ένα περιστύλιο με ψηφιδωτά σ’ ένα από τα οποία απεικονίζεται το «συμπόσιο του Ηρακλή». Στον ίδιο χώρο βρίσκονται κτίρια από μεταγενέστερες χρονικές περιόδους, όπως ένα μικρό κτήριο θερμών και ένα βαπτιστήριο.
• Ο ναός του Απόλλωνα στην Καρδάμαινα (Αλάσαρνα κατά την αρχαιότητα) αποτέλεσε ένα μεγαλοπρεπές κτίριο των ελληνιστικών χρόνων. Τα θεμέλια του ναού αποκαλύφθηκαν κάτω από κτίριο της παλαιοχριστιανικής εποχής, γεγονός που ενισχύει την άποψη πως η ζωή στον οικισμό εκτεινόταν πέραν της ύστερης αρχαιότητας. Η Αλάσαρνα αποτελούσε θρησκευτικό κέντρο παράλληλα με το ασκληπιείο της Κω ακόμη και μετά την ίδρυση της νέας Κω (336 π. Χ.) Δυστυχώς, μεγάλο τμήμα του ναού καταστράφηκε κατά τη θεμελίωση ξενοδοχείου της περιοχής. Από το ιερό έχουν μέχρι σήμερα ανασκαφεί τρία οικοδομήματα: Το οικοδόμημα Α αποκαλύφθηκε το 1981 και περιέχει το γνωστό από επιγραφές ιερό του Απόλλωνα στην αρχαία Αλάσαρνα. Το οικοδόμημα Β το οποίο πιθανότατα αποτελούσε βωμό ή επικλινή είσοδο στο ναό. Το οικοδόμημα Γ, το οποίο αποκαλύφθηκε το 1995 και ίσως αποτελεί ναό των ύστερων κλασικών ή πρώιμων ελληνιστικών χρόνων. Ο ναός ανακαλύφθηκε κατόπιν σωστικής ανασκαφής που πραγματοποίησε η αρχαιολόγος της ΚΒ΄ Εφορίας Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου Χ. Κάντζια και από το 1985. Οι ανασκαφές συνεχίζονται από ομάδα διδακτικού προσωπικού του Πανεπιστημίου Αθηνών σε συνεργασία με ομάδες φοιτητών.
• Στην είσοδο του χωριού της Κεφάλου, διακρίνονται τα λείψανα του κάστρου της Κεφάλου. Το κάστρο είναι κατασκευασμένο από μικρές πέτρες και στο εσωτερικό του υπάρχουν υδατοδεξαμενές. Το κάστρο χρονολογείταο από τη βυζαντινή εποχή με την παλαιότερη αναφορά σε αυτό να χρονολογείται στο στο 1271. Το 1457 χρησιμοποιήθηκε με επιτυχία για την απόκρουση της τουρκικής επίθεσης. Το 1493 και έπειτα από τον μεγάλο σεισμό που έπληξε το νησί, καταστράφηκε σχεδόν ολόκληρο με αποτέλεσμα να εγκαταλειφθεί το 1505. Σήμερα, από το ερειπωμένο κάστρο ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει την πανοραμική θέα προς τον κόλπο της Κεφάλου.

Τα ερείπια της βασιλικής του Αγίου Στεφάνου

• Σε απόσταση 42 χιλιομέτρων από την πόλη της Κω, στο χωριό Κέφαλος και συγκεκριμένα στην παραλία Καμάρι απέναντι από το νησάκι Καστρί βρίσκονται το σύμπλεγμα δύο παλαιοχριστιανικών βασιλικών του Αγίου Στεφάνου. Οι βασιλικές αυτές χρονολογούνται στο 469 και στο 554 μ.Χ. Ανακαλύφθηκαν το 1932 από τον Ιταλό αρχαιολόγο Luciano Laurenzi και αποτελούν αξιοθέατο για τον πλούτο, την εξαιρετική θέση, το μέγεθος και τα εντυπωσιακά ψηφιδωτά τους.

Περιοχές ενδιαφέροντος

• Αλυκή Τιγκακίου: Μεταξύ των παραθαλάσσιων οικισμών Τιγκάκι και Μαρμάρι στη βόρεια πλευρά του νησιού βρίσκεται η προστατευόμενη περιοχή της Αλυκής, η οποία λειτούργησε μέχρι και το 1989 ως χώρος παραγωγής θαλάσσιου αλατιού. Δύο χείμαρροι μαζί με θαλασσινό νερό το οποίο εισέρχεται μέσω αγωγού τροφοδοτούν μία λιμνοθάλασσα αλμυρού – υφάλμυρου νερού. Τα τελευταία χρόνια η είσοδος θαλασσινού νερού τους καλοκαιρινούς μήνες είχε σαν αποτέλεσμα τη συγκράτηση νερού καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους αλλάζοντας έτσι την υδροπερίοδο του υγρότοπου από εποχιακή σε μόνιμη. Σήμερα η περιοχή προστατεύεται από τις συμβάσεις Ραμσάρ και Natura και φιλοξενεί είδη της τοπικής πανίδας και χλωρίδας, καθώς και πληθώρα αποδημητικών πτηνών. Στην περιοχή απαντώνται διάφορα είδη βλάστησης, όπως υπερυδατική, θαμνώδης, υγρολιβαδική, αλοφυτική κ.ά. με αγριοκάλαμα, βούρλα και αλμυρίκια. Η αλυκή του Τιγκακίου φιλοξενεί ποικίλα ειδών χλωρίδας και πανίδας. Οι πελεκάνοι και οι ερωδιοί αποτελούν ορισμένα από τα είδη πουλιών τα οποία συναντώνται στην αλυκή κατά τη διάρκεια του έτους. Οι νεροχελώνες και τα νερόφιδα αποτελούν μερικά από τα αξιόλογα είδη ζώων που συναντώνται στην περιοχή.​
• Τα Θερμά ή αλλιώς Εμπρός Θέρμες βρίσκονται στο νοτιοανατολικό τμήμα του νησιού περίπου 13 χλμ. από την πόλη της Κω. Η περιοχή πήρε το όνομά της από τις θερμές πηγές που αναβλύζουν αιώνες τώρα. Πρόκειται για ιαματικές πηγές το νερό των οποίων είναι πλούσιο σε ασβέστιο, κάλιο, νάτριο, θείο και μαγνήσιο, συστατικά που θεωρούνται κατάλληλα για την ίαση δερματικών, αρθριτικών, και ρευματικών παθήσεων, αλλά και για την αισθητική του δέρματος. Η θερμοκρασία των νερών κυμαίνεται από 30-50 βαθμούς. Στο μπροστινό μέρος της παραλίας έχει δημιουργηθεί μια μικρή λίμνη που διαχωρίζεται από την υπόλοιπη παραλία με βράχια που επιτρέπουν στο θαλασσινό νερό να εισέρχεται και να δροσίζει τα καυτά νερά. Η παραλία αυτή είναι κατάλληλη για όλες τις ηλικίες και για όλες τις εποχές. Η μετάβαση μπορεί να γίνει με ιδιωτικό μεταφορικό μέσο ή λεωφορείο.
• Η λίμνη του Πυλίου ή Νερομάνα αποτελεί μία μικρή τεχνητή λίμνη γλυκού νερού που δημιουργήθηκε από περιμετρικό φράγμα σε περιοχή με καρστικές πηγές. Παλαιότερα η συγκεκριμένη λίμνη πότιζε όλο τον κάμπο. ​​​Η λίμνη βρίσκεται 1,5 χιλιόμετρα βορειοανατολικά από τον οικισμό του Πυλίου και απέχει περίπου 14 χιλιόμετρα από την πόλη της Κω, έχει έκταση 2 έως 3 στρέμματα. Κτίστηκε τη δεκαετία του 1920 έπειτα από εντολή των Ιταλών κατακτητών για την καταπολέμηση της λειψυδρίας που μάστιζε την περιοχή. Παλαιότερα η περιοχή αποτελούσε σύμφωνα με ιστορικές μαρτυρίες ένα τεράστιο λιβάδι – βάλτο με βούρλα, του οποίου η προσπέλαση ήταν εξαιρετικά δύσκολη με τα μέσα της συγκεκριμένης εποχής. Σήμερα φιλοξενεί διάφορα είδη ζώων όπως νεροχελώνες, πάπιες, κουνουπόψαρα και χέλια. Η βλάστηση που επικρατεί στην περιοχή αποτελείται από αγριοκάλαμα του γλυκού νερού, λεύκες και πικροδάφνες.
• Η Ζια είναι ένα μικρό χωριό στο όρος Δίκαιος. Βρίσκεται στο κέντρο του νησιού, σε υψόμετρο που μπορεί κανείς να δει σχεδόν ολόκληρη της βορειοδυτική πλευρά του νησιού. Το ηλιοβασίλεμα της Ζιας είναι φημισμένο. Το καλοκαίρι εκατοντάδες τουρίστες ανεβαίνουν στο χωριό για να θαυμάσουν το ηλιοβασίλεμα δειπνώντας στις ταράτσες των εστιατορίων. Υπάρχουν μοναδικά ταβερνάκια, με ντόπιες συνταγές και ντόπιο κρασί που ικανοποιούν ακόμα και τον πιο ευαίσθητο ουρανίσκο.

Εκκλησάκι στην κορυφή του όρους Δίκαιος στην Κω

• Το όρος Δίκαιος, γνωστό στους αρχαίους ως Ωρομέδων, Ωρίων ή Δίκαιον, είναι το ψηλότερο βουνό της Κω, με υψόμετρο 846 μ. Η προέλευση του ονόματός του είναι άγνωστη. Ο κύριος ορεινός όγκος του Δίκαιου δομείται από ασβεστόλιθους και μάρμαρα, καθώς και μεγάλες μάζες πλουτωνιτών και ηφαιστιτών. Στην επαφή των ηφαιστιτών με τους ασβεστόλιθους και τα μάρμαρα αναπτύσσεται κατά τόπους μεταλλοφορία, με χαρακτηριστικές αποθέσεις πολύχρωμων οξειδίων μετάλλων. Η κατανομή των υψομέτρων είναι ασύμμετρη. Στα νότια της κορυφογραμμής και σε απόσταση το πολύ 2 χλμ., το όρος έχει μεγάλη κλίση προς τη θάλασσα. Αντίθετα, η απόσταση ανάμεσα στην κορυφογραμμή και την ακτή βορείως του άξονα του όρους είναι 6-7 χλμ. Το ίδιο το σχήμα του νησιού καθορίζεται από τους άξονες των πτυχώσεων και την κατεύθυνση των ρηγμάτων, ενώ οι ρεματιές έχουν κατεύθυνση κάθετη προς αυτήν, όπως φαίνεται γύρω από την κορυφή του Δίκαιου προς την πλευρά του Ασφενδιού. Λείψανα μεσαιωνικού οικισμού, δεξαμενές νερού, οπτόπλινθοι και άφθονα πήλινα όστρακα που προέρχονται από διάφορες εποχές φανερώνουν έντονη ανθρώπινη δραστηριότητα στην περιοχή κατά τους αρχαίους και μέσους χρόνους. Κάθε χρόνο 5 με 6 Αυγούστου εκατοντάδες προσκυνητές ανεβαίνουν τις κακοτράχαλες και δύσβατες πλαγιές του όρους για να φτάσουν στην κορυφή όπου βρίσκεται το εκκλησάκι της μεταμορφώσεως του Σωτήρος Χριστού.

Αρχιτεκτονική

Η αρχιτεκτονική της Κω είναι ι​​​​διαίτερη, γιατί έχει δεχτεί πολλές επιδράσεις από το ξένο στοιχείο. Κατά την οθωμανική περίοδο, η πόλη είχε όλα τα χαρακτηριστικά των λεγόμενων πόλεων–παζαριών. Η ζωή περιοριζόταν στον εμπορικό δρόμο, γύρω από τον οποίο ζούσαν αποκλειστικά μουσουλμάνοι και στο τσαρσί που βρισκόταν στο κέντρο της πόλης, στην πλατεία του Πλατάνου.

Σε πολλά σημεία του νησιού υπάρχουν μουσουλμανικά τεμένη και πηγές. Κατά την περίοδο της ιταλοκρατίας, η Κως δέχτηκε επιρροές από τη ιταλική αρχιτεκτονική. Επίσης, η Κως αποτελεί ξεχωριστή περίπτωση ανάμεσα στα υπόλοιπα νησιά της Δωδεκανήσου, καθώς μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1933 ανοικοδομήθηκε από τους Ιταλούς σύμφωνα με νέο πολεοδομικό σχέδιο. Διαιρέθηκε σε τρεις οικιστικές ζώνες με ταξικά κριτήρια: το βόρειο, το κεντρικό και το ανατολικό. Ο βόρειος τομέας είναι κατακερματισμένος σε μικρές κατοικίες, για τα λαϊκά στρώματα της πόλης (case popolari). Το κεντρικό τμήμα αποτελούνταν κατά κύριο λόγο από διώροφες κατοικίες με ισόγεια καταστήματα, στις οποίες κατοικούσαν τα μέλη της αστικής τάξης (palazzine). Τέλος, στην ανατολική ζώνη οικοδομήθηκαν επαύλεις σε κήπους για τους Ιταλούς εποίκους (villini). Άλλα στοιχεία της ιταλικής επιρροής είναι οι εκτεταμένες ζώνες πρασίνου στην πόλη, που περιλαμβάνουν και τροπικά φυτά, καθώς και τα χαρακτηριστικά δημόσια κτήρια που σχεδιάστηκαν από Ιταλούς αρχιτέκτονες και βρίσκονται τόσο στην πόλη όσο και στους οικισμούς της Αντιμάχειας και της Καρδάμαινας.

Τα κτίρια που οικοδομήθηκαν πριν τον σεισμό (δημαρχείο, γενικό νοσοκομείο, διοικητήριο κ.ά.) διαφέρουν από τα μετασεισμικά (Casa del Fascio, Δημοτική Αγορά, Casa Balilla κ.ά.) ως προς τη μορφή, καθώς τα μεν πρώτα είναι κατεξοχήν δείγματα εκλεκτικισμού, ενώ τα δεύτερα έχουν στοιχεία ρασιοναλισμού και φασιστικής αρχιτεκτονικής.

Το 1948, με την ένωση των Δωδεκανήσων με την Ελλάδα, διαμορφώθηκε μια νέα αρχιτεκτονική πραγματικότητα. Τότε οικοδομήθηκαν στο νησί μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες για να καλύψουν την ανάγκη της μεγάλης τουριστικής ανάπτυξης που ξεκίνησε.

Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική δεν άντεξε τη φθορά του χρόνου και αντικαταστάθηκε από τη μοντέρνα οικοδομή. Τη συναντάμε κυρίως στα χωριά Ασφενδιού, Πυλί, Κέφαλο και Αντιμάχεια, όπου τα χαμηλά και πλατυμέτωπα μονόσπιτα, με σχήμα παραλληλόγραμμο, απλή τοιχοδομία και επίπεδη στέγη, κάποια πέτρινα και άλλα όχι, είναι βαμμένα με άσπρο χρώμα και έχουν πορτοπαράθυρα χρωματισμένα με φωτεινά χρώματα. Το εσωτερικό του σπιτιού είναι, όπως και στα υπόλοιπα Δωδεκάνησα, ιδιαίτερα φροντισμένο, ανταποκρινόμενο στις λειτουργικές ανάγκες της αγροτικής οικογένειας. Αξιοσημείωτος είναι ο μακρύς τοίχος, ο κανιότοιχος ή γκανότοιχος όπως ονομάζεται, στον οποίο κρέμονταν πιάτα, κάδρα, ο καθρέφτης του σπιτιού και άλλα απαραίτητα αντικείμενα που κάλυπταν τις βασικές ανάγκες του σπιτιού. Σε πολλά μέρη του νησιού, είναι χαρακτηριστικοί και οι παραδοσιακοί ανεμόμυλοι, με πιο χαρακτηριστικό αυτόν της Αντιμάχειας. Υπάρχουν επίσης πολλά στενά, πετρόχτιστα δρομάκια.​​​​

Παραλίες

Η παραλία Χελώνα

Κάποιες από τις σημαντικότερες παραλίες είναι:

• Cavo Paradiso
• Άγιος Θεολόγος
• Άγιος Στέφανος
• Άγιος Φωκάς
• Θερμά
• Καμάρι
• Καρδάμαινα
• Κοχυλάρι
• Λάμπη
• ΛιμιώναςΑρχείο:
• Μαρμάρι
• Μαστιχάρι
• Παραλία Paradise
• Φάρος
• Χελώνα
• Ψαλίδι
• Τιγκάκι

Λιμενικές εγκαταστάσεις

Μαρίνα Κω

Η μαρίνα της Κω αποτελεί το σημαντικότερο σημείο ελλιμενισμού τουριστικών σκαφών. Βραβεύθηκε ως η 2η καλύτερη μαρίνα της Ευρώπης από τη διεθνώς αναγνωρισμένη ιστοσελίδα θαλάσσιου τουρισμού cruisingsea. Εκτός από τις υπηρεσίες στάθμευσης σκαφών, η μαρίνα διαθέτει 2 καφετέριες, μαγαζιά και έναν υπερσύγχρονο σταθμό ανεφοδιασμού σκαφών.

Λιμάνι Κω

Στο κέντρο της πόλης στη βόρεια πλευρά της βρίσκεται το φυσικό λιμάνι της Κω στο οποίο σήμερα ελλιμενίζονται τουριστικά σκάφη. Στην ίδια θέση φαίνονται και τα ερείπια του αρχαίου λιμανιού. Η ευρύτερη περιοχή του λιμανιού αναβαθμίστηκε από τους Ιταλούς μετά τον καταστρεπτικό σεισμό του 1933.

Λιμάνι Καρδάμαινας

Δίπλα στην κεντρική πλατεία της Καρδάμαινας και σε απόσταση 26 χιλιομέτρων από την πόλη στη νότια πλευρά του νησιού βρίσκεται το λιμάνι της Καρδάμαινας. Το λιμάνι εξυπηρετεί τις θαλάσσιες συγκοινωνίες με τα νησιά της Νισύρου και της Τήλου και μπορεί και να φιλοξενήσει μικρό αριθμό τουριστικών σκαφών.

Λιμάνι Κεφάλου

Στον κόλπο της Κεφάλου στο δυτικό άκρο της Κω σε απόσταση 40 χιλιομέτρων από την πόλη βρίσκεται το λιμάνι της Κεφάλου που εξυπηρετεί κυρίως τους ψαράδες ως αλιευτικό καταφύγιο. Σε όλη την περιοχή λειτουργούν οι παραδοσιακές ψαροταβέρνες.

Λιμάνι Μαστιχαρίου

Το Μαστιχάρι στη βόρεια πλευρά του νησιού είναι ένας αξιόλογος παραθαλάσσιος γραφικός οικισμός με μικρό λιμενίσκο που εξυπηρετεί τη θαλάσσια συγκοινωνία με τα νησιά της Δωδεκανήσου. Απέχει 21 χιλιόμετρα από την πόλη.

Στη λαϊκή κουλτούρα

Λογοτεχνία

• Στην Κω εκτυλίσσεται η υπόθεση του βιβλίου Swords of Kos Fantasy Campaign Setting μια ιστορία μαγείας και φαντασίας σε μεσαιωνικό σκηνικό.

Κινηματογράφος

• Τα γυρίσματα της ταινίας του Ντίμη Δαδήρα Ποια είναι η Μαργαρίτα με την Τζένη Καρέζη και τον Γιάννη Φέρτη έγιναν στην πόλη της Κω, με πλάνα από το Δημαρχείο, το ιστορικό κτήριο Ακταίο, τη γέφυρα του Κάστρου, τον Πλάτανο του Ιπποκράτη και το ξενοδοχείο Ξενία.
• Η Κως ήταν η κύρια τοποθεσία εξωτερικών γυρισμάτων της ασπρόμαυρης ταινίας του Βέρνερ Χέρτζογκ Σημάδια ζωής (Lebenszeichen, 1968) που αφηγείται την ιστορία τριών Γερμανών στρατιωτών που αποσύρονται από την ενεργό υπηρεσία στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου σε ένα απομονωμένο ελληνικό νησί.
• Η ταινία του Νίκου Περάκη Λούφα και παραλλαγή: Σειρήνες στο Αιγαίο (2005) με τους Γιάννη Τσιμιτσέλη και Γιώργο Σεϊταρίδη έχει ως ήρωες μια ομάδα φαντάρων που υπηρετούν στην Κω και αποστέλλονται σε μια γειτονική βραχονησίδα.

Σημειώσεις

Λεπτομερείς ναυτιλιακές πληροφορίες για τη νήσο Κω παρέχει ο Ελληνικός Πλοηγός 4ος τόμος και ιδιαίτερα ο χάρτης ελληνικής έκδοσης: ΧΕΕ-4512.

Δείτε επίσης

• Ιπποκράτης
• Ποια είναι η Μαργαρίτα
• Λούφα και παραλλαγή: Σειρήνες στο Αιγαίο
• Περιπέτεια στο Αιγαίο

Βιβλιογραφία

• "Κως: ΚΩΣμοπολίτισσα". Ειδικό αφιέρωμα περιοδικού Γεωτρόπιο, τεύχος 69, σ.36-49 (Αυγ. 2001)
• ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΩ. Από τα προιστορικά μέχρι τα ρωμαικά χρόνια,έκδοση Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Δωδεκανήσου,Επαρχείο Κω 2004
• ΚΩΣ 1912-1948 ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ ΣΤΗΝ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ Κωνσταντίνος Κογιόπουλος, τομ. Α και Β, έκδοση ΔΟΠΑΒΣ Δήμου Κω 2011
• Βεργωτής Γεώργιος, Η Εκπαίδευση στο Κοινό της Ρόδου κατά την Ιταλοκρατία, ΔΙ.ΚΕ.Μ.ΜΕ, Ρόδος 1997.
• Βεργωτής, Γεώργιος, Η εκπαίδευσης εις την νήσον Κω. Ανάτυπο εκ του περιοδικού Τέχνη. Αθήνα, 1971.
• Ιωάννου, Κώστας, ΙΤΑΛΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ ΣΤΗ ΚΩ 1912 – 1945 ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗΙ, Διπλωματική Εργασία, ΕΑΠ,Κως, 2012.
• Καραναστάσης, Ηρακλής. Η Παιδεία στη Κω. Από την Τουρκοκρατία ως σήμερα (1522-1979). Αθήνα. 1979.
• Καρπάθιος, Εμμανουήλ. Μητροπολίτης Μεσημβρίας της επί Ευξείνω. Εκκλησία Κω Δωδεκανήσου. τ. 1-2. Αθήναι, 1968.
• Κιαπόκας, Μανόλης, Η εκπαίδευση στην Κω κατά την Ιταλοκρατία. Κωακά, τ.6, Έκδοση Πνευματικού Ομίλου Κώων «Φιλητάς», Κως, 1998, σ.232-248
• Κλαδάκη-Μενεμενλή Φ., Φρέρης Τ. Από την Εκπαιδευτική Ιστορία της Ρόδου (1889-1989), Σύρος, 2002.
• Μανωλέρη, Χρυσάνθη, Μαρία Πανάγου & Ελένη Μαρσέλλου (2001). Ιστορία της Κω (Β΄ τόμος): Από τα ρωμαϊκά χρόνια μέχρι το τέλος της ιπποτοκρατίας. Έκδοση Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Δωδεκανήσου, Επαρχείο Κω.
• Messinas, Elias. (2022). The Synagogues of Greece: A Study of Synagogues in Macedonia and Thrace: With Architectural Drawings of all Synagogues of Greece. (ISBN 979-8-8069-0288-8), 171-174.
• Παπαϊωάννου, Μανώλης, (1990). Ρόδος και νεώτερα κείμενα. 2. Annuario amministrativo e statistico per l’ anno 1922, a cura del dott. Ermanno Armao, μετάφραση – παρουσίαση Μ. Δ. Παπαϊωάννου, Αθήνα – Γιάννινα.
• Μαρία Ζ. Σιγάλα, "Ο ζωγραφικός "πλούτος" του Αγίου Νικολάου του Φτωχού στην πόλη της Κω", ΙΣΤΟΡΙΑ-ΤΕΧΝΗ-ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΚΩ. Α΄ Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο. Κως, 2-4 Μαΐου 1997 (επιμ. Γ. Κοκκορού-Αλευρά, Α.Α. Λαιμού, Ε. Σημαντώνη-Μπουρνιά), Αθήνα 2001,441-463.
• Τσιρπανλής, Ζαχαρίας. (1998). Ιταλοκρατία στα Δωδεκάνησα (1912-1943). Αλλοτρίωση του ανθρώπου και του περιβάλλοντος. Έκδοση Δήμου Ρόδου.
• Τσιρπανλής, Ζαχαρίας. Η Εκπαιδευτική Πολιτική των Ιταλών στα Δωδεκάνησα (1912-1943). Θεσσαλονίκη: University Studio Press, 2007.
• Χατζηβασιλείου, Βασίλης. Ιστορία της Νήσου Κω. Αρχαία – Μεσαιωνική – Νεώτερη. Έκδοση Δήμου Κω, 1990.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Δημοτικός Οργανισμός Τουρισμού του Δήμου Κω Αρχειοθετήθηκε 2013-08-26 στο Wayback Machine.
• Ταξιδιωτικός οδηγός Κω
• Τουριστικές πληροφορίες - Διακοπές στη Κω
• Νέα της Κω
• Κως, η πόλη των αρωμάτων (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• ΚΩΣ Μαρίνα
• kos.gr