Λέρος

Για άλλες χρήσεις, δείτε: Λέρος (αποσαφήνιση).

Λέρος

Από αριστερά Αρκοί, Λειψοί και Λέρος
Γεωγραφία
Αρχιπέλαγος	Αιγαίο Πέλαγος
Νησιωτικό σύμπλεγμα	Δωδεκάνησα
Έκταση	54,052 km²
Υψόμετρο	328 μ
Υψηλότερη κορυφή	Σκουμπάρδα
Χώρα
Ελλάδα
Περιφέρεια	Νοτίου Αιγαίου
Νομός	Δωδεκανήσου
Πρωτεύουσα	Αγία Μαρίνα
Δημογραφικά
Πληθυσμός	7.992 (απογραφής 2021)
Πρόσθετες πληροφορίες
Ιστοσελίδα	www.leros.gr
Σχετικά πολυμέσα

Η Λέρος είναι νησί στο νοτιοανατολικό άκρο του Αιγαίου στα Δωδεκάνησα, βορειοδυτικά της Καλύμνου, της οποίας αποτελεί συνέχεια. Έχει πληθυσμό 7.992 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 2021 και έκταση 54 τ.χλμ., με μήκος ακτών που φτάνει τα 71 χλμ., χάρη στον έντονο οριζόντιο διαμελισμό της. Το μεγαλύτερο χωριό (Αγία Μαρίνα Λέρου) έχει πληθυσμό 2.672, που αποτελεί την πρωτεύουσα του νησιού και ακολουθεί το Λακκί με 1.990 κατοίκους (απογραφή 2011).

Το δημαρχείο και άλλες υπηρεσίες είναι στον Πλάτανο. Η Λέρος είναι ένα από τα ελληνικά νησιά που δεν έχουν επιβαρυνθεί ακόμα από τον μαζικό τουρισμό. Η κύρια τουριστική περιοχή της είναι τα Άλιντα, άλλα ενδιαφέροντα χωριά είναι το ψαροχώρι Παντέλι, ο Βρομόλιθος με την παραλία του, η Γούρνα, ο Ξηρόκαμπος, το Παρθένι και ο Μπλεφούτης. Το Κάστρο της Παναγίας, κτισμένο τον ενδέκατο αιώνα, δεσπόζει στο βουνό Απιτίκι πάνω από τον Πλάτανο και ακριβώς απέναντι βρίσκεται το κλειδί το υψηλότερο σημείο του νησιού με πανοραμική θέα. Το πολεμικό μουσείο της Λέρου βρίσκεται στη Μερικιά χτισμένο μέσα σε τούνελ του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου.

Ιστορία

Το Δημοτικό σχολείο στο Λακκί, κτισμένο από τους Ιταλούς το 1936.

Άγιος Ισίδωρος.

Το Κάστρο, το Παντέλι και ο Πλάτανος.

Θέα από το Κάστρο της Λέρου.

Παναγία Καβουράδαινα.

Παντέλι.

Αρχαιότητα

Πρώτοι κάτοικοι της Λέρου αναφέρεται ότι ήταν Κάρες και Λέλεγες και ο Όμηρος τη συμπεριλαμβάνει μεταξύ των νησιών του Αιγαίου που συμμετείχαν με ναυτική δύναμη στον Τρωϊκό πόλεμο. Ο Θουκυδίδης επισήμανε την ιδιαίτερη σημασία των κόλπων και των λιμανιών της Λέρου κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο (431 – 404 π.Χ.), στον οποίο η Λέρος υποστήριζε τους Αθηναίους. Η λήξη του πολέμου σήμανε και την έναρξη της κυριαρχίας της Λέρου από τους Σπαρτιάτες. Στο νησί επίσης, βρίσκεται το γνωστό ιερό της θεάς Αρτέμιδος.

Ακολούθησε την πορεία των υπόλοιπων Δωδεκανήσων κατά τα αλεξανδρινά, ρωμαϊκά και βυζαντινά χρόνια. Έπειτα από τη διαίρεση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, όπως και η υπόλοιπη Ελλάδα, διοικούταν από την Κωνσταντινούπολη, την πρωτεύουσα του Βυζαντίου. Στη νησίδα Φαρμάκω, ανατολικά της Λέρου, ο Ιούλιος Καίσαρας είχε αιχμαλωτιστεί από ντόπιους πειρατές για 40 περίπου μέρες.

Βενετσιάνικη και Οθωμανική Περίοδος

Κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο, το νησί ενσωματώθηκε στο Θέμα της Σάμου. Κατά τον δέκατο τρίτο αιώνα, το νησί καταλήφθηκε από τους Γενουάτες και ύστερα από τους Ενετούς. Το 1309, οι Ιωαννίτες Ιππότες, κυρίευσαν και οχύρωσαν τη Λέρο. Το 1505, ο Οθωμανός ναύαρχος Κεμάλ Ρέις με τρεις γαλέρες και δεκαεπτά θωρηκτά πολιόρκησε το κάστρο, αλλά δεν κατόρθωσε να το καταλάβει. Το εγχείρημα επαναλήφθηκε το 1508 με περισσότερα πλοία, με το ίδιο ανεπιτυχές αποτέλεσμα. Ο θρύλος λέει πως εκείνη τη φορά το νησί σώθηκε από τον ένα και μοναδικό επιζόντα ιππότη. Ήταν μόλις 18 ετών. Έντυσε γυναίκες και παιδιά με τις πανοπλίες των νεκρών ιπποτών, ξεγελώντας έτσι τους Οθωμανούς πως η φρουρά της Λέρου ήταν ακόμα δυνατή. Τελικά, στις 24 Δεκεμβρίου του 1522, ακολουθώντας την πολιορκία της Ρόδου, υπογράφτηκε συνθήκη μεταξύ του Σουλτάνου Σουλεϊμάν και του Μεγάλου Άρχοντα των Ιπποτών Φίλιππου Βιλιέρου Ντε Λ'Ισλ-Αδάμ και η Λέρος, μαζί με όλες τις κτήσεις του Τάγματος στο Αιγαίο, πέρασε σε Οθωμανικά χέρια.

Κατά την Οθωμανική κυριαρχία, η Λέρος απήλαυσε, μαζί με άλλα νησιά, ένα προνομιούχο καθεστώς μερικής αυτονομίας, έχοντας έτσι τη δική της διοίκηση. Το 1648 και κατά τη διάρκεια του πέμπτου Βενετοτουρκικού πολέμου, ήταν υπό τη διοίκηση του Βενετού ναυάρχου Λεονάρδου Φώσκολου και των ανδρών του που αποβιβάστηκαν στο νησί. Το 1824, μετά την Ελληνική Επανάσταση του 1821, για τρία χρόνια το νησί απελευθερώθηκε και έγινε σημαντική βάση εφοδιασμού του Ελληνικού Ναυτικού. Είχε ως διοικητή Έλληνα Έπαρχο και υπαγόταν στη δικαιοδοσία της Προσωρινής Επιτροπής των Ανατολικών Σποράδων.

Η επιστολή της Δημογεροντίας Λέρου προς τους Υδραίους

Η Λέρος το 1821 είχε τη δική της συνεισφορά στον αγώνα. Αξιοσημείωτη είναι η επιστολή της Δημογεροντίας Λέρου προς την Επαναστατική Κυβέρνηση, στην Ύδρα, στις 8 Μαίου 1821, στην οποία δήλωναν απερίφραστα το σύνθημα του απελευθερωτικού αγώνα «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ή ΘΑΝΑΤΟΣ». Τον Μάιο του 1821, οι πρόκριτοι της Λέρου, θέλοντας να έχουν άμεση αντίληψη των πραγμάτων, στέλνουν στην Ύδρα δύο άνδρες από τη Λέρο, τον Μανώλη Ρεπαπή και Μανώλη Χρήστου, οι οποίοι κομίζουν μία επιστολή, απευθυνόμενη προς τους «Άρχοντας και ηγεμόνας του Έθνους».

Στην αρχή αναφέρουν την ατμόσφαιρα ικανοποίησης και χαράς που επικρατεί στο νησί, όταν φτάνει η είδηση με τις επιστολές του Αλέξανδρου Υψηλάντη, για την έναρξη της Επανάστασης, προς αποτίναξη του βαρβαρικού ζυγού:

«Προς τους άρχοντας και ηγεμόνας του γένους, και της των ορθοδόξων Ελλήνων κοινής ελευθερίας... Μεγίστην αγαλλίασιν και ανεκλάλητον χαράν επροξένησεν ημίν τοις εν τη νήσω Λέρω ταπεινοίς χριστιανοίς αυτή η αγαθή αγγελία της εκ του βαρβαρικού ζυγού ελευθερίας, την οποίαν πληροφορηθέντες δια των εκλάμπρων γραμμάτων του ευσεβεστάτου μπεϊζαντέ κυρίου Αλεξάνδρου Υψηλάντη, ευχαριστήριον ύμνον από ψυχής ανεπέμψαμεν τω ούτως ευδοκίσαντι αγίω Θεώ γενέσθαι…»

Στη συνέχεια εκφράζουν τη συμπαράταξή τους στον κοινό της ελευθερίας αγώνα, γι’ αυτό στέλνουν δυο εκπροσώπους τους Λεριούς, δηλώνοντας με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο την προθυμία τους ή να ελευθερωθούν ή να πεθάνουν:

«Δια τούτο και ημείς, ως όντες μέρος της των λοιπών χριστιανών ομηγύρεως, εξεπίτηδες επέμψαμεν καΐκιον εδικόν μας και ανθρώπους δύο, από μέρους του κοινού μας, τον τε κυρ Μανώλην Ρεπαπή και τον κυρ Μανώλην Χρήστου, δια να έλθωσιν εις προσκύνησιν υμετέραν και να σας ειδοποιήσωσι δια ζώσης φωνής, ότι και ημείς άπαντες είμεθα πρόθυμοι δια την του γένους ελευθερίαν και απαλλαγήν να αποθάνωμεν…»

Με τη Συνθήκη του Λονδίνου στις 3 Φεβρουαρίου του 1830, που όριζε τα σύνορα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, τα απελευθερωμένα νησιά των Ανατολικών Σποράδων δόθηκαν πίσω στην Τουρκία. Στο "Ημερολόγιο της Νομαρχίας του Αρχιπελάγους" του 1886, η Λέρος, μαζί με τα νησιά Πάτμος, Λειψοί και Φούρνοι, ανήκαν στην Τουρκία. Το διοικητικό συμβούλιο είχε αντιπροσώπους και από τις δύο πλευρές.

Ιταλική περίοδος

Το 1912, κατά τον Ιταλοτουρκικό Πόλεμο, οι Ιταλοί κατέλαβαν όλα τα Δωδεκάνησα εκτός από το Καστελλόριζο. Στις 12 Μαΐου του 1912, το νησί καταλήφθηκε από τους ναύτες του Ιταλικού Καταδρομικού «San Giorgio». Οι Έλληνες κάτοικοι των Δωδεκανήσων, με το Συνέδριο της Πάτμου (4 Ιουνίου 1912), κήρυξαν την αυτονομία τους ως «Πολιτεία του Αιγαίου», με σκοπό την ένωση με την Ελλάδα, αλλά με το ξέσπασμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου οι προσπάθειες δεν καρποφόρησαν και οι Ιταλοί διατήρησαν τον έλεγχο των νησιών.

Μετά τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και αμέσως μετά την ανακωχή του Μούδρου ακολούθησε η Συνδιάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων ή Συνδιάσκεψη Ειρήνης (1919). Στο υπόμνημα του Βενιζέλου (30-12-1918) προβλήθηκε η ελληνικότητα των νησιών της Δωδεκανήσου και οι αρχές που διακήρυξε ο Αμερικανός Πρόεδρος Ουίλσον για ελευθερία και αυτοδιάθεση των λαών, καλώντας την Ιταλία να παραδώσει τα νησιά στην Ελλάδα. Μέσα σ’ εκείνο το ιδιαίτερα φορτισμένο διεθνές κλίμα, μια δυναμική ομάδα Δωδεκανησίων πατριωτών, παράλληλα με τις επίσημες ενέργειες της ελληνικής αντιπροσωπίας, φτάνει στο Παρίσι και στο Λονδίνο. Είναι οι απεσταλμένοι της «Ένωσης Δωδεκανησίων Αθηνών» : Ο Σκεύος Ζερβός, ο Πάρης Ρούσσος, ο Μιχαήλ Βολωνάκης, ο Γεώργιος Αντωνίου, ενώ στο Προξενείο του Μάντσεστερ υπηρετούσε ο Λεριός Θεόδωρος Μοσχονάς. Η αποστολή τους ήταν, να πληροφορήσουν και ευαισθητοποιήσουν κυβερνητικούς παράγοντες και συνέδρους για τα δίκαια του Δωδεκανησιακού λαού. Για τον σκοπό αυτό εργάστηκαν επίπονα το προηγούμενο διάστημα, συγγράφοντας και εκτυπώνοντας ενημερωτικά φυλλάδια, βιβλία και κάθε είδους έντυπο υλικό.

Από το 1916 έως το 1918, οι Βρετανοί χρησιμοποιούσαν τη Λέρο ως ναυτική βάση. Με το σύμφωνο Βενιζέλου - Τιττόνι το νησί θα επέστρεφε στην Ελλάδα, μαζί με όλα τα Δωδεκάνησα, εκτός από τη Ρόδο, αλλά, έπειτα από την ελληνική ήττα στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο (1919-1922), οι Ιταλοί ακύρωσαν τη συμφωνία. Η Συνθήκη της Λωζάννης επιβεβαίωσε την ιταλική κτήση της Λέρου και των Δωδεκανήσων.

Το νέο ιταλικό φασιστικό καθεστώς επιχείρησε ενεργά να «ιταλοποιήσει» τα Δωδεκάνησα κάνοντας την εκμάθηση της ιταλικής υποχρεωτική, δίνοντας κίνητρα στους ντόπιους να αποκτήσουν την ιταλική υπηκοότητα και καταργώντας ελληνικά ιδρύματα. Τη δεκαετία του '30 οι ιταλικές αρχές έχτισαν την πόλη Portolago, σύμφωνα με τα κριτήρια του νέου μοντέλου ιταλικής πολεοδομίας. Σήμερα αποτελεί ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά παραδείγματα της ιταλικής ορθολογιστικής αρχιτεκτονικής. Οι Έλληνες το ονόμασαν αργότερα Λακκί.

Παράλληλα, πραγματοποιήθηκε ευρύς εποικισμός. Χαρακτηριστικά, το 1936 κατοικούσαν στο νησί περίπου 7500 Ιταλοί, γεγονός που καθιστούσε τη Λέρο ως το μοναδικό νησί των ιταλοκρατούμενων Δωδεκανήσων όπου ο ιταλικός πληθυσμός ξεπερνούσε το αντίστοιχο γηγενή.

Άγιος Γεώργιος Δρυμώνα.

Κατά τη διάρκεια των 31 χρόνων που οι Ιταλοί παρέμειναν στη Λέρο, έφτιαξαν ένα σπουδαίο σχέδιο πολεοδομίας και οχύρωσης του νησιού, καθώς η στρατηγική του τοποθεσία και τα μεγάλα, φυσικά του λιμάνια (το μεγαλύτερο των οποίων, το Λακκί, είναι το μεγαλύτερο φυσικό λιμάνι μεγάλου βάθους στη Μεσόγειο Θάλασσα, το έκαναν ιδανική ναυτική βάση. Η οχύρωση της Λέρου, όπως και η κατασκευή μιας μεγάλης ναυτικής βάσης στο Λακκί, διασφάλιζαν τον ιταλικό έλεγχο μιας περιοχής που είχε ζωτική σημασία για τους Συμμάχους (το Αιγαίο, τα Δαρδανέλλια και τη Μέση Ανατολή. Ο Μουσολίνι είδε το νησί ως μια βάση ύψιστης σημασίας για την ιταλική κυριαρχία στο ανατολικό Αιγαίο, όπως και το Portolago ως το ιδανικό μέρος για να χτίσει μια έπαυλη παραθερισμού.

Εγκατάσταση Μικρασιατών

Τον Μάιο του 1914 καθώς οι διωγμοί στα απέναντι μικρασιατικά παράλια είχαν ενταθεί ενάντια στο ελληνικό στοιχείο, πολλοί Μικρασιάτες κατέφυγαν στα Δωδεκάνησα. Τους τελευταίους μήνες του 1918, μετά τη λήξη του Α΄ παγκοσμίου πολέμου για την Τουρκία, άρχισε η παλιννόστηση των προσφύγων στη Μικρά Ασία. Συγκεκριμένα με την ανακωχή του Μούδρου (1918) και την αποβίβαση του Ελληνικού στρατού στη Σμύρνη (1919) αρκετοί πρόσφυγες που είχαν παραμείνει στα Δωδεκάνησα επέστρεψαν στη Μικρά Ασία, αλλά προσωρινά όπως αποδείχθηκε. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, πολλές οικογένειες Μικρασιατών εγκαταστάθηκαν πλέον οριστικά στη Λέρο και τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα.

Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος

Με την έναρξη του Ελληνο-Ιταλικού Πολέμου, πολλοί Δωδεκανήσιοι έσπευσαν αμέσως ως εθελοντές, συγκροτώντας το Σύνταγμα Δωδεκανησίων. Από τους πρώτους που κατετάγησαν τότε ήταν και ο Λεριός καθηγητής μαθηματικών Απόστολος Ευαγγέλου. Μετά την κατάρρευση του μετώπου διέφυγε μαζί με πολλούς άλλους στη Μέση Ανατολή. Από εκεί βρέθηκε στην Κρήτη, όπου ανέπτυξε έντονη κατασκοπευτική δράση εναντίον των Γερμανών οι οποίοι τον συνέλαβαν και τον εκτέλεσαν, μετά από φριχτά βασανιστήρια. Η προτομή του, στο προαύλιο του Μπελλένειου Γυμνασίου Λέρου, υπενθυμίζει στους σύγχρονους Λεριούς και κυρίως στα παιδιά και τους νέους, τον πατριωτισμό την αποφασιστικότητα και μαχητικότητά του και συνακόλουθα όλων των συμπολεμιστών του.

Λεριοί στη Δωδεκανησιακή Φάλαγγα και στον Ιερό Λόχο στη Μέση Ανατολή

Πολλοί νέοι Δωδεκανήσιοι και ανάμεσά τους αρκετοί Λεριοί, κυρίως μετά τον Σεπτέμβριο του ’43, κατέφευγαν κρυφά με βάρκες στις μικρασιατικές ακτές κι από εκεί στη Μέση Ανατολή (Παλαιστίνη, Αίγυπτο), όπου τοποθετούνταν σε διάφορες μονάδες για να πολεμήσουν εναντίον του Άξονα.

Η Λέρος στη δίνη του Πολέμου

Από το 1940, όπου η Ιταλία εισήλθε επίσημα πια στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο με την πλευρά της Γερμανίας, η Λέρος υπέφερε από τις εναέριες επιδρομές της βρετανικής Royal Air Force. Ως αποτέλεσμα των άριστων αραξοβολιών που παρέχονταν στα θωρηκτά, λόγω του μεγάλου αριθμού όρμων και κολπίσκων, το νησί υπήρξε το δεύτερο πιο βομβαρδισμένο νησί του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου (μετά την Κρήτη). Στις 8 Σεπτεμβρίου του 1943, όταν η Ιταλία κατάλαβε πως δεν μπορούσε να συνεχίσει τον Πόλεμο στηρίζοντας τους Γερμανούς, υπέγραψε ανακωχή και πέρασε στη μεριά των Συμμάχων. Όταν βρετανικές ενισχύσεις έφτασαν στη Λέρο και τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα, το νησί υπέφερε και άλλους βομβαρδισμούς, αυτή τη φορά από τους Γερμανούς. Από τις πρώτες αεροπορικές επιθέσεις ήταν αυτή κατά του ελληνικού Α/Τ Βασίλισσα Όλγα D-15 και του αγγλικού [(Intrepid)], τα οποία βυθίστηκαν την Κυριακή 26 Σεπτεμβρίου του 1943, ενώ ήταν αγκυροβολημένα στο Portolago, το σημερινό Λακκί. Ακολούθησαν δεκάδες επιδρομές των Ju 87 και Ju 88, επί 52 ημέρες. Τελικά το νησί της Λέρου καταλήφθηκε από τα γερμανικά στρατεύματα κατά τη Μάχη της Λέρου επιχείρηση ''Taifun'', με εναέριες και αμφίβιες εφόδους ανάμεσα στις 12 και 16 Νοεμβρίου του 1943. Οι δυνάμεις που ενεπλάκησαν ήταν αλεξιπτωτιστές, ένα τάγμα από την ελίτ μεραρχία του Βρανδεμβούργου. Τα πεζικά στρατεύματα υποστηρίζονταν από βομβαρδιστικά αεροπλάνα της "Luftwaffe". Ανάμεσά τους υπήρχαν και σμηναρχίες Ι. και ΙΙ. από Stuka-Wing 3. Η σμηναρχία I. λειτουργούσε από τη στρατιωτική βάση των Μεγάρων. Το νησί παρέμεινε υπό γερμανική κατοχή μέχρι και το τέλος του πολέμου.

Μεταπολεμική Ιστορία

Αφού οι Γερμανοί εκκένωσαν το νησί, πέρασε υπό βρετανική διοίκηση μέχρι τις 7 Μαρτίου του 1948, όπου μαζί με τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα ενώθηκε με την Ελλάδα. 600 χρόνια μετά τη λήξη της Βυζαντινής κυριαρχίας, για πρώτη φορά τα Δωδεκάνησα ενσωματώθηκαν στο ελληνικό κράτος. Κατά τη διάρκεια των Μεταπολεμικών χρόνων, οι ελληνικές κυβερνήσεις χρησιμοποίησαν πολλά από τα κτήρια του νησιού για διάφορους λόγους. Κατά τη Χούντα των Συνταγματαρχών, το νησί χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εγχώριας εξορίας πολιτικών κρατουμένων, χρησιμοποιώντας τις παλιές Ιταλικές στρατιωτικές αποθήκες στην περιοχή "Παρθένι" και τους παλιούς ιταλικούς στρατώνες στην περιοχή "Άγιος Γεώργιος - Λέππιδα" ως στρατόπεδα συγκέντρωσης. Στην περιοχή του Παρθενίου υπάρχει και η εκκλησία της Αγιάς Κουράς. Kατά τη διετία 1969-1970, μέσα στα χρόνια της δικτατορίας, η Αγία Κιουρά αγιογραφήθηκε από τους εξόριστους στο νησί της Λέρου. Ανάμεσά τους βουλευτές, στελέχη της Αριστεράς, αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, διανοούμενοι, καλλιτέχνες, ηλικιωμένοι και μητέρες με μωρά.

Το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο

Ο προσφυγικός καταυλισμός μπροστά από το εγκαταλελειμμένο κτίριο του 11ου περιπτέρου του Ψυχιατρείου.

Το 1957 διαµορφώθηκε η ιδέα να µετατραπούν τα άδεια κτίρια του ιταλικού ναυαρχείου στη Λέρο σε µια αποικία ψυχασθενών µε στόχο την απασχόλησή τους σε γεωργικές ασχολίες. Το Ψυχιατρικό Νοσοκοµείο Λέρου ιδρύθηκε µε τα Βασιλικά ∆ιατάγµατα στις 28-5-57 και δέχτηκε τους πρώτους 300 ασθενείς στις 2-1-1958 από το Λοιµοκαθαρτήριο Αθηνών, που είχαν µεταφερθεί εκεί από το ∆αφνί το 1953. Η επιλογή των ασθενών έγινε µε κριτήριο την έλλειψη επισκέψεων από συγγενικά πρόσωπα στα ιδρύµατα όπου νοσηλεύονταν για διάστηµα µεγαλύτερο των 12 μηνών. Σιγά σιγά ο αριθµός των ασθενών πολλαπλασιάστηκε, διότι µεταφέρθηκαν εκεί ασθενείς από τα ψυχιατρεία της Θεσσαλονίκης, των Χανίων και της Κέρκυρας. Η πρώτη ονοµασία του Ψυχιατρείου ήταν «Αποικία Ψυχοπαθών Λέρου» µε έδρα το Λακκί και δύναµη 650 κλινών. Το 1980 οι νοσηλευόµενοι έφθασαν τους 2000, το 1988 στους 1150 ενώ το 1991 ήταν 991. Στις αρχές τους 1980 το προσωπικό του ψυχιατρείου της Λέρου ανερχόταν σε χίλια περίπου άτοµα, αν και ο αριθµός των ψυχιάτρων ήταν µόνο δύο. Η πλειοψηφία του προσωπικού, που είχε φυλακτικό ρόλο, προήλθε από το ντόπιο πληθυσμό, ενώ για πολλά χρόνια ήταν ανύπαρκτη η επιστημονική στήριξη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την ενίσχυση του ιδρυματισμού και των άθλιων συνθηκών διαβίωσης των εγκλείστων, αφού δεν υπήρχε θεραπευτικό πλάνο. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 ξέσπασαν οι πρώτες καταγγελίες για τις κακές συνθήκες διαβίωσης των εγκλείστων στο ΚΘΛ. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να σταματήσουν οι μεταφορές ασθενών στη Λέρο με απόφαση του Υπουργείου Υγείας το 1982. Οι συνθήκες έχουν βελτιωθεί και σήμερα το ψυχιατρείο λειτουργεί ως Κ.Θ.-Κ.Υ.Λέρου (Κρατικό Θεραπευτήριο-Κέντρο Υγείας Λέρου).

Τον Δεκέμβριο του 2015 μέσα στον χώρο του ψυχιατρείου, όπου ακόμη διαμένουν 200 νοσηλευόμενοι, με απόφαση της Κυβέρνησης και του Δήμου Λέρου, για τη "διαχείριση των προσφυγικών πληθυσμών", ιδρύθηκε hotspot (κέντρο καταγραφής και ταυτοποίησης προσφύγων) με προσφυγικό καταυλισμό δυναμικότητας 1.000 θέσεων. Κάτοικοι αλλά και επαγγελματίες ψυχικής υγείας εξέφρασαν τη βαθιά ανησυχία τους για την επαναλειτουργία, ως χώρου στρατοπεδισμού και μαζικής διαχείρισης ανθρώπων, αυτού του ιστορικά φορτισμένου τόπου που έγινε γνωστός ως "Το ένοχο μυστικό της Ευρώπης" από το ομώνυμο άρθρο του Observer.

Γεωγραφία

Το Γεωγραφικό ανάγλυφο του νησιού χαρακτηρίζεται από μικρούς λόφους και αναρίθμητους κολπίσκους με μεγαλύτερο τον κόλπο του Λακιού που είναι το μεγαλύτερο φυσικό λιμάνι στην ανατολική μεσόγειο, για αυτό τον λόγο άλλωστε οι Ιταλοί το 1932 δημιούργησαν εκεί τον κύριο ναύσταθμό τους στα Δωδεκάνησα. Άλλοι μεγάλοι όρμοι είναι των Αλίντων, της Γούρνας, του Βρωμόλιθου, ο κόλπος στο Παρθένι και το Μπλεφούτι και το Παντέλι. Το μεγαλύτερο υψόμετρο βρίσκεται στο Κλειδί (γύρω στα 300 μ περίπου), άλλα βουνά στη Λέρο είναι η Σκουμπάρδα και το Διαπόρι στα νότια και το Απιτίκι στα ανατολικά.

Το νησί της Λέρου είναι καταπράσινο και στο εσωτερικό υπάρχει αγροτική παραγωγή, υπάρχουν αμέτρητα αμπέλια, συκιές, φραγκοσυκιές, Γκαβάφες (που βρίσκονται μόνο στη Λέρο), καλλιέργειες με οπορωλαχανικά και πολλοί δρόμοι σκεπάζονται από ευκαλύπτους και πεύκα. Στις παραλίες άφθονα είναι τα αρμυρίκια που προσφέρουν σκιά στους παραθεριστές. Υπάρχει μάλιστα ένα μικρό ποτάμι που ξεκινά από το ύψωμα Ημεροβίγλι και βγαίνει στον κόλπο της Γούρνας.

Υποδομές

Οδικό δίκτυο

Το κύριο οδικό δίκτυο αποτελείται από τις Επαρχιακές οδούς που είναι:

• Ξηρόκαμπος – Λακκί – Πλάτανος – Αγ. Μαρίνα – Άλιντα – Παρθένι.
• Οι κυριότερες χαράξεις είχαν γίνει από τους Ιταλούς με στόχο την προσπέλαση των διάσπαρτων στρατιωτικών εγκαταστάσεών τους.

Το τοπικό οδικό δίκτυο είναι εκτεταμένο, ασφαλτοστρωμένο στο μεγαλύτερο τμήμα του, και καλύπτει όλους τους οικισμούς και τις οικιστικές συγκεντρώσεις. Ο εκσυγχρονισμός του, ιδιαίτερα στα τμήματα που διέρχονται από τους οικισμούς, και η βελτίωση των χαρακτηριστικών και της σήμανσης και σε ορισμένες θέσεις η διεύρυνση του πλάτους, είναι επεμβάσεις που γίνονται άμεσα, από την Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου Λέρου.

Επίσης γίνονται ενέργειες επέκτασης του Επαρχιακού δικτύου σε συνεργασία με την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, ώστε να περιλάβει όλες της κύριες συνδέσεις του νησιού.

Ενεργειακό δίκτυο - Τηλεπικοινωνίες

• ΔΕΗ: Η υψηλή τάση έρχεται από την Κάλυμνο και φεύγει προς Λειψούς. Είναι πλήρες υπέργειο δίκτυο, το οποίο όμως συχνά παρουσιάζει προβλήματα. Σύμφωνα με τον ΔΕΔΔΗΕ η υπογείωσή του έχει μεγάλο κόστος και για τον λόγο αυτό κρίνεται ασύμφορη.
• ΟΤΕ: Πλήρες δίκτυο υπόγειο, πρόσφατα ανακαινισμένο, χωρίς ελλείψεις.

Ύδρευση και αποχέτευση

• Ύδρευση: Όλοι οι οικισμοί καλύπτονται από το δίκτυο ύδρευσης που τροφοδοτείται από υδρογεωτρήσεις και πηγές. Σε εξέλιξη βρίσκεται η κατασκευή φράγματος για τη συγκέντρωση επιφανειακών και ομβρίων υδάτων, κοντά στο Παρθένι. Η ποιότητα του νερού είναι, από χημική άποψη, ικανοποιητική, διαφαίνεται όμως κίνδυνος μόλυνσης των υπόγειων αποθεμάτων, που οφείλεται στη διείσδυση της θάλασσας λόγω υπεράντλησης. Η κατανάλωση εμφιαλωμένου πόσιμου νερού είναι γενικευμένη όπως άλλωστε στα περισσότερα νησιά. Τα τελευταία χρόνια γίνεται σημαντική προσπάθεια από τον Δήμο Λέρου και έχουν τοποθετηθεί σε όλο το νησί 13 μηχανήματα αφαλάτωσης για το πόσιμο νερό.
• Αποχέτευση: Από το 2009 υπάρχει ολοκληρωμένο δίκτυο αποχέτευσης των οικισμών του Δήμου και λειτουργίας βιολογικού καθαρισμού, οι εγκαταστάσεις του οποίου βρίσκονται στην ανατολική πλευρά του οικισμού "Παντέλι".

Απορρίμματα

• Στην ανατολική πλευρά του λόφου Τσίγκουνα υπάρχει χώρος απόθεσης απορριμμάτων. Η αποκομιδή γίνεται με τα απορριμματοφόρα οχήματα του Δήμου, με συχνότητα καθημερινή. Βρίσκεται σε εξέλιξη διαδικασία χαρακτηρισμού Χ.Υ.Τ.Υ.

Οικισμοί και νησίδες

Αναλυτικά οι οικισμοί και οι νησίδες που αποτελούν τον Δήμο Λέρου (σε παρένθεση ο πληθυσμός τους σύμφωνα με την απογραφή 2021):

• η Αγία Μαρίνα [ 2. 380 ]
• τα Άλινδα [ 699 ]
• ο Αρχάγγελος (νησίδα) [ 2 ]
• η Βελόνα (νησίδα) [ 0 ]
• ο Γλάρος (νησίδα) [ 0 ]
• η Γούρνα [ 281 ]
• ο Δρυμώνας [ 310 ]
• η Καμάρα [ 673 ]
• η Κίναρος (νησίδα) [ 2 ]
• η Κόκκαλη [ 215 ]
• το Λακκί [ 2.093 ]
• τα Λέβιθα (νησίδα) [ 5 ]
• τα Μαύρα (νησίδα) [ 0 ]
• το Μεγάλο Λιβάδι (νησίδα) [ 0 ]
• ο Ξηρόκαμπος [ 710 ]
• το Παρθένι [ 178 ]
• η Πηγανούσσα (νησίδα) [ 0 ]
• η Πλάκα (νησίδα) [ 0 ]
• οι Πλάκες [ 253 ]
• η Στρογγυλή (νησίδα) [ 0 ]
• τα Τεμένια [ 423 ]
• η Τρυπητή (νησίδα) [ 0 ]
• το Φαρμακονήσι (νησίδα) [ 21 ]

Χωριά-οικισμοί

Το Παντέλι είναι ένα χωριό ψαράδων με μικρές ψαροταβέρνες και καφενεία, που έχει κρατήσει τον παραδοσιακό χαρακτήρα του, μακριά από τον μαζικό τουρισμό. Είναι ένα από τα γραφικότατα σημεία του νησιού.

Βρομόλιθος, Τουρκοπήγαδο, Άγιος Γεώργιος (θέα από Σπήλια)

Βρομόλιθος ονομάζεται ένας ανοιχτός όρμος δίπλα στο Παντέλι της Λέρου. Έχει μεγάλη αμμουδερή και σε μερικά σημεία βοτσαλωτή παραλία. Κοντά βρίσκονται μικρά ξενοδοχεία, ενοικιαζόμενα δωμάτια και ψαροταβέρνες δίπλα στη θάλασσα. Απέναντι βρίσκεται το νησάκι της Αγίας Κυριακής με ένα εκκλησάκι στην πλαγιά του μικρού λόφου του.

Η Αγ.Μαρίνα, ένας γραφικός, παραδοσιακός, νησιώτικος οικισμός με θέα στην είσοδο ενός μεγάλου κόλπου και φυσικού λιμένα, είναι χτισμένος αμφιθεατρικά και ανεβαίνει προς το Πάτελο ή προς την Αγία Παρασκευή περνώντας δίπλα από το Μπρούτζι κι από εκεί στους γύρω λόφους.

Ο κόλπος του Λακκιού είναι ένα από τα μεγαλύτερα φυσικά λιμάνια της Μεσογείου. Το Λακκί (Porto Lago) χτίστηκε κατά τη διάρκεια της Ιταλικής κατοχής ως πόλη που στέγαζε αξιωματικούς και πολιτικό προσωπικό της παρακείμενης στρατιωτικής βάσης. Σήμερα, πέρα από το ότι είναι το κύριο λιμάνι του νησιού, αποτελεί και το εμπορικό του κέντρο.

Η θέα από τα Άλιντα κατά την ανατολή με φόντο την Αγ. Μαρίνα και το Κάστρο.

Τα Άλιντα βρίσκονται περίπου 2χλμ μακριά από την Αγ. Μαρίνα. Είναι κοντά στην παραλία τα Δύο Λισκάρια.

Το Κριθώνι βρίσκεται σε απόσταση περίπου 1χλμ από την Αγία Μαρίνα και πριν τον οικισμό Άλιντα.

Πρόσωπα

• Φερεκύδης (5ος αιώνας π.Χ.), ιστορικός, μυθογράφος και λογογράφος
• Θεολόγος Νικολούδης (1890-1946), δημοσιογράφος και πολιτικός
• Αλέξανδρος Νικολούδης (1874-1944), αρχιτέκτονας και ακαδημαϊκός

Δημοτικός αερολιμένας

Ο αερολιμένας κατασκευάστηκε το 1984 στην περιοχή Παρθένι, στο βόρειο τμήμα της νήσου. Διαθέτει 1 διάδρομο 14/32 μήκους 1.015 μ. και αρχικά δεχόταν αεροσκάφη τύπου Dornier 228-201, 19 θέσεων. Από το καλοκαίρι του 2001 το αεροδρόμιο της Λέρου δεχόταν αεροσκάφη τύπου ATR 42, χωρητικότητας 50 θέσεων. Από το 2004-5, μετά την απόσυρση των Dornier, η Λέρος δέχεται και αεροσκάφη τύπου Dash 8-100 χωρητικότητας 37 θέσεων. Το 2005 χτίστηκε καινούριο κτίριο για τις αναχωρήσεις και σταδιακά για τις αφίξεις.

Ακτοπλοϊκή σύνδεση

Η Λέρος έχει ακτοπλοϊκή σύνδεση με τα νησιά της Κω, της Ρόδου, της Πάτμου, της Σύρου με το δρομολόγιο που καταλήγει στον Πειραιά (ξεκινώντας από Ρόδο) από το λιμάνι του Λακκιού, ενώ ημερόπλοια συνδέουν καθημερινά το νησί με την Κάλυμνο, τους Λειψούς, τους Αρκιούς, το Αγαθονήσι και τη Σάμο.

Αθλητισμός

Στη Λέρο λειτουργούν οι ακόλουθοι αθλητικοί σύλλογοι:

• Α.Σ.Ε. Λέρου (ΑΣΕΛ): στίβος.
• Ποδοσφαιρικός Αθλητικός Σύλλογος "Α.Ε.Λέρου": ποδόσφαιρο.
• Γ.Σ. Νέων Λέρου: στίβος.
• Π.Ο.Ι.Α.Θ Λέρου: ιστιοπλοΐα.
• Σύλλογος τάε κβον ντο.
• Αθλητικός Όμιλος Καλαθοσφαίρισης «Πανιώνιος» Λέρου: μπάσκετ.
• Μ.Π.Σ. Νέων Λέρου «Άρτεμις»: σκάκι

Επίσης λειτουργεί το γυμναστήριο του Δήμου Λέρου (ΔΟΝΑ)

Χάρτης Λέρου

Πανιώνιος Λέρου

Ο Α.Ο. Καλαθοσφαίρισης Πανιώνιος Λέρου ιδρύθηκε το 1993 από μια παρέα φιλάθλων του νησιού με μικρασιατική καταγωγή, φίλων του μπάσκετ και φίλων του ιστορικού Πανιωνίου της Σμύρνης, με πρωτοστάτη τον Φίλιππο Δημητρακόπουλο. Την προσπάθειά τους στήριξε η ομάδα μπάσκετ του Πανιωνίου της Ν. Σμύρνης στέλνοντας κατά καιρούς στις εκδηλώσεις και στους αγώνες στο τοπικό πρωτάθλημα διάφορα μέλη της ομάδας: παράγοντες, προπονητές ή παίκτες, όπως τους Βλάντο Τζούροβιτς, Φάνη Χριστοδούλου, Γιώργο Καράγκουτη, Π.Τζ. Μπράουν, Ισίδωρο Κούβελο, Γιώργο Κατσιφαράκη κ.ά. Η ομάδα δημιούργησε το πρώτο αξιοπρεπές γήπεδο μπάσκετ στο νησί, αλλά λίγα χρόνια αργότερα αδρανοποιήθηκε λόγω έλλειψης στοιχειωδών αθλητικών χώρων και κυρίως κλειστού γηπέδου. Από το 2006, που κατασκευάστηκε σοβαρό γήπεδο και επίκειται η κατασκευή κλειστού, το οποίο έχει πλέον κατασκευαστεί, ο σύλλογος δραστηριοποιήθηκε ξανά, δημιούργησε τμήματα υποδομής αγοριών-κοριτισών και μετέχει στο πρωτάθλημα της ΤΕ ΕΟΚ Δωδεκανήσου με προπονητή τον Μάριο Γραμμενά. Μετά τον κύριο Γρεμμενά και την επιτυχημένη συμβολή του στον "Πανιώνιο Λέρου" τον σύλλογο ανέλαβε ο κύριος Χατζηδάκης Γεώργιος ο οποίος έχει οδηγήσει τον σύλλογο σε σίγουρα μονοπάτια με την πλούσια αθλητική και προπονητική εμπειρία που διαθέτει. Το κύριο χαρακτηριστικό του συλλόγου είναι ότι λειτουργεί σαν οικογένεια

Σημειώσεις

Λεπτομερείς ναυτιλιακές πληροφορίες για τη νήσο Λέρο παρέχει ο Ελληνικός Πλοηγός 4ος τόμος και ιδιαίτερα ο χάρτης ελληνικής έκδοσης: ΧΕΕ-4511, που καλύπτει και τη νήσο Κάλυμνο.

Βιβλιογραφία

• «Λέρος: Τα κανόνια του Ναβαρόνε». Ειδικό αφιέρωμα περιοδικού Γεωτρόπιο, για τα 105 κανόνια του Ναβαρόνε, τεύχος 14, 86-89 (Ιούλ. 2000).
• "Λέρος η Μάλτα του Αιγαίου, Μιχαήλ Σαμάρκου, 1974
• Πόλεμος στο Αιγαίο 1941-1945", Peter Schenk, 2008
• Το ολίσθημα του Τσόρτσιλ: οι επιχειρήσεις στο Αιγαίο Κως-Λέρος 1943", Anthony Rogers, 2003
• Η Λέρος στην Επανάσταση του 1821, Κώστας Ασλανίδης, Λέρος 2010
• Το μακρύ ταξίδι της Λέρου μέσα στους αιώνες, Πηνελόπη Σαλιάρη-Βρατσάλη, Έκδοση Δημοτικού Πνευματικού Κέντρου Λέρου, Λέρος 2004

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Δήμος Λέρου
• Επίσημη ιστοσελίδα Δήμου Λέρου
• Ταξιδιωτικός οδηγός Λέρου
• Λέρος, ένας παράδεισος στο Αιγαίο (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Leros Malta of Aegean sea
• ΕΕΤΑΑ - Αποτελέσματα δημοτικών εκλογών