Το πρωτάθλημα της Α1 Εθνικής Κατηγορίας, το οποίο αναφέρεται και ως Volley League Πάμε Στοίχημα, λόγω της υφιστάμενης χορηγίας από τον ΟΠΑΠ,[1] είναι η σημαντικότερη διοργάνωση της πετοσφαίρισης ανδρών στην Ελλάδα και διεξάγεται από την Ένωση Σωματείων Αμειβόμενων Πετοσφαιριστών (ΕΣΑΠ) [2] υπό την εποπτεία της Ελληνικής Ομοσπονδίας Πετοσφαίρισης (ΕΟΠΕ). Ο Ολυμπιακός είναι ο τρέχων κάτοχος του τροπαίου (2021) και ο πολυνίκης του θεσμού με 30 κατακτήσεις [3] ενώ κατέχει και το ρεκόρ συνεχόμενων κατακτήσεων με 8.
Η προκήρυξη του 2ου πρωταθλήματος βόλεϊ, εφ. "Βραδυνή", 4/1/1926.
Στην Ελλάδα το βόλεϊ εισήχθη το 1922 από τον Πανιώνιο και τη ΧΑΝΘ. Πρώτος διδάξας του αθλήματος στην Ελλάδα θεωρείται ο γυμναστής Λευκαδίτης του Π.Γ.Σ[4]. Στη συνέχεια, το βόλεϊ διαδόθηκε και σε άλλους συλλόγους με αποτέλεσμα να προκηρυχτούν τα πρώτα πρωταθλήματα 1924-1926 με πρωταθλητή τον Πανιώνιο το 1924, τον Π.Γ.Σ το 1925 και τα Διδασκαλία το 1926.
Για πρώτη φορά διοργανώθηκε το 1928 ως Πανελλήνιο πρωτάθλημα. Την αγωνιστική περίοδο 1968–69 δημιουργήθηκε η ανώτατη σε επίπεδο ανδρών Α΄ Εθνική κατηγορία,[5] η οποία από την περίοδο 1990–91 έως και την περίοδο 2009-10 ονομάστηκε Α1.
Την περίοδο 2006–07 συστάθηκε η Ένωση Σωματείων Αμειβόμενων Πετοσφαιριστών (ΕΣΑΠ), από τις ομάδες που είχαν δικαίωμα συμμετοχής στην Α1 Εθνική Κατηγορία πετοσφαίρισης, η οποία και ανέλαβε την ευθύνη της διοργάνωσης του πρωταθλήματος. Το πρωτάθλημα της Α1 Εθνικής Κατηγορίας μετονομάστηκε την περίοδο 2010–11 σε Volley League.
*Σημειώσεις: Υπογραμμισμένες είναι οι ομάδες που είχαν πλεονέκτημα έδρας στους τελικούς. 1 Τις περιόδους 1990-91, 1991-92 (μόνο στους τελικούς), 1992-93, 1995-96 και 1996-97 τα αποτελέσματα της κανονικής περιόδου μεταφέρθηκαν στα πλέι οφ. 2 Την περίοδο 1993-94 δεν διεξήχθησαν πλέι οφ. Πρωταθλητής αναδείχθηκε ο πρώτος της κανονικής περιόδου. 3 Το βραβείο MVP καθιερώθηκε το 1999.
*Σημείωση: 4 Την περίοδο 1993-94 δεν διεξήχθησαν πλέι οφ. Έτσι πρωταθλητής αναδείχθηκε ο πρώτος της κανονικής περιόδου και δεν προσμετρώνται οι παρουσίες των δύο ομάδων στους τελικούς.
*Σημείωση: 5 Στις "Πρωτιές κανονικής περιόδου" προσμετράται και η 1η θέση του Ολυμπιακού την περίοδο 1993-94, παρότι την περίοδο εκείνη δεν έγιναν πλέι-οφ, ώστε το σύνολο να ταυτίζεται με τον συνολικό αριθμό πρωταθλημάτων.
Από την καθιέρωση της Α΄ Εθνικής την περίοδο 1968–69 έως και την περίοδο 2020–21, μόνον οι Ολυμπιακός Πειραιώς και Παναθηναϊκός έχουν μετάσχει ανελλιπώς στη διοργάνωση, και ακολουθούν οι Θεσσαλονικείς, Ηρακλής και Άρης με τέσσερις και επτά απουσίες αντίστοιχα. Από την περιφέρεια πρώτος σε συμμετοχές είναι ο Εθνικός Αλεξανδρούπολης με 42. Συνολικά 59 σωματεία έχουν λάβει μέρος στη μεγάλη Εθνική Κατηγορία μέχρι και την περίοδο 2020-21, τα ακόλουθα:
Σε παρένθεση αναφέρεται η κατηγορία που αγωνιζόταν το σωματείο για την περίοδο 2018−19 και με πλάγια γραφή όσα δεν μετέχουν σε καμία. Οι κατηγορίες κατά σειρά είναι: Βόλλεϋ Λιγκ, Α2, Β΄ Εθνική (Β), Τοπική (Τ).
Από τα 58 σωματεία που έχουν αγωνιστεί σε Α', Α1 Εθνική και Βόλεϊ Λιγκ από την περίοδο 1968−69 έως και την περίοδο 2018-19, τα περισσότερα προέρχονται από την Αττική (21) και ακολουθούν της Θεσσαλονίκης (13). Όλες οι γεωγραφικές περιφέρειες της χώρας έχουν έως τώρα εκπροσωπηθεί από τουλάχιστον ένα σωματείο, εκτός των νησιών του Ιονίου.
Το 44,4% των συνολικών συμμετοχών αντιστοιχούν σε αυτές των σωματείων του νομού Αττικής. To ποσοστό ανέρχεται στο 72,8% (τρεις σε κάθε τέσσερις περίπου) αν συνυπολογιστούν και οι συμμετοχές των σωματείων από το νομό Θεσσαλονίκης.
Παρουσία των ομάδων στην 1η τριάδα του πρωταθλήματος Α', Α1 Εθνικής και Βόλλεϋ Λίγκ (1968-69 έως 2018-19)[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τα πλέι οφ καθιερώθηκαν την περίοδο 1990–91, εναρκτήρια της Α1 Εθνικής.[9]
Αγώνες κανονικής περιόδου (πλάγια γραφή) — Αγώνες στην έδρα της ομάδας με πλεονέκτημα — Αγώνες στην έδρα της ομάδας με μειονέκτημα.
Τις περιόδους 1990−91, 1991-92 (μόνο στους τελικούς), 1992−93, 1995−96 και 1996−97 τα αποτελέσματα της κανονικής περιόδου μεταφέρθηκαν στα πλέι οφ.
1 ο 5ος τελικός της περιόδου 2011–12 αρχικά αναβλήθηκε εξαιτίας της παρουσίας στο γήπεδο υπεράριθμων οπαδών του Ηρακλή. Ορίστηκε να διεξαχθεί 20 ημέρες αργότερα, ο Φοίνικας όμως αρνήθηκε να προσέλθει και η αναμέτρηση κατακυρώθηκε με 3-0 σετ υπέρ των Θεσσαλονικέων.
↑ Η ΕΣΑΠ που είναι η διοργανώτρια αρχή του πρωταθλήματος από τη περίοδο 2006–07 στη Χρυσή Βίβλο του πρωταθλήματος καταγράφει ως πρωταθλητή μόνο για το έτος 1944 από τα προαναφερθέντα και μάλιστα τον Πανελλήνιο χωρίς κανένα όμως αποδεικτικό στοιχείο. Ωστόσο, η ΕΟΠΕ, που ήταν η διοργανώτρια αρχή του πρωταθλήματος για το διάστημα μεταξύ 1970 και 2006, αν και δεν έχει δημοσιεύσει Χρυσή Βίβλο όπως έχει κάνει για το πρωτάθλημα γυναικών, στην ιστορία της πετοσφαίρισης στην Ελλάδα αναφέρει ότι τα πρώτα πρωταθλήματα προκηρύχτηκαν τη τριετία 1924–1926 με πρωταθλητή τον Πανιώνιο το 1924, τον Πανελλήνιο το 1925 και τα Διδασκαλία το 1926 και ότι το 1961 διοργανώθηκε το πρώτο πανελλήνιο πρωτάθλημα με πρωταθλητή τον Πανελλήνιο. Η τριετία αυτή δεν συμπεριλαμβάνεται στη Χρυσή Βίβλο της ΕΣΑΠ, που αν και αναγράφεται ως Χρυσή Βίβλος 1936–2020 για τα έτη 1945–1960 δεν καταγράφεται πρωταθλητής, όπως και στο διάστημα 1941–1943 και ούτε παρέχεται σχετική πληροφορία για την μη καταγραφή τους. Για τη δεκαετία του 1940 μπορεί αβίαστα να υποτεθεί ότι δεν διοργανώθηκαν πρωταθλήματα λόγω του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου , ωστόσο για τη δεκαετία του 1950 φαίνεται να υπάρχει κάποιο κενό. Μια ερμηνεία που έχει δοθεί είναι ότι έγιναν κάποια πρωταθλήματα τοπικού σχετικά χαρακτήρα, που ωστόσο δε μπορεί να επιβεβαιωθεί ούτε από την ιδρυθείσα το 1970 ΕΟΠΕ ούτε από την ιδρυθείσα το 2006 ΕΣΑΠ.