Ομοφοβία

Άντρας που κρατάει πανό «Ο Θεός μισεί τις αδελφές»

Με τον όρο ομοφοβία, ομοφυλοφοβία ή εννοείται το μίσος, η αποστροφή ή οι διακρίσεις σε βάρος των ομοφυλοφίλων ή και γενικότερα των ΛΟΑΤ+ ατόμων. Η λέξη είναι αντιδάνειο από την αγγλική Ηomophobia που ετυμολογείται από τις ελληνικές λέξεις ομός (όμοιος) και φοβία. Πρωτοχρησιμοποιήθηκε το 1969 από τον Αμερικανό κλινικό ψυχολόγο George Weinberg και έγινε γνωστή με το βιβλίο του Society and the Healthy Homosexual (1971). Η ομοφοβία μπορεί να περιλαμβάνει μίσος, εχθρότητα ή λεκτική αποδοκιμασία των ομοφυλόφιλων ανθρώπων. Συχνά φτάνει ως το σημείο να εκδηλώνεται πολύ επικίνδυνα, όπως επιθέσεις, ξυλοδαρμούς, ακόμη και φόνους.

Τα άτομα που ενεργούν με τέτοιους τρόπους περιγράφονται ως ομοφοβικά.

Σε σπάνιες περιπτώσεις, είναι δυνατόν να παρατηρηθούν φαινόμενα ομοφοβίας προερχόμενα από τους ίδιους τους ομοφυλόφιλους. Σε κάποιες από αυτές τις περιπτώσεις αίτιο είναι το σοκ που παθαίνουν (κυρίως οι έφηβοι ομοφυλόφιλοι) όταν συνειδητοποιούν για πρώτη φορα ότι έχουν ομοφυλόφιλη συμπεριφορά.

Σύμφωνα με ορισμένους θεωρητικούς, θα πρέπει να υπάρξει ένας διαχωρισμός της έννοιας ομοφοβία με την έννοια ομοαρνητισμός, καθώς με τη δεύτερη νοούνται οι περιπτώσεις όπου κάποιος αντιτίθεται στην ομοφυλοφιλία, την θεωρεί αφύσικη συμπεριφορά, δίχως όμως να προβαίνει σε καμία αρνητική ενέργεια σε βάρος των ομοφυλόφιλων.

Η 17η Μαΐου έχει καθιερωθεί ως διεθνής ημέρα κατά της ομοφοβίας. Ο λόγος που επιλέχθηκε η συγκεκριμένη ημερομηνία, οφείλεται στο γεγονός ότι στις 17 Μαΐου 1990, η ομοφυλοφιλία έπαψε να θεωρείται ασθένεια από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Στις 19 Ιανουαρίου 2006 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με συντριπτική πλειοψηφία αναγνώρισε το συμβολισμό της ημέρας αυτής και με ψήφισμά του κάλεσε τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αναλάβουν δράσεις για την εξάλειψη των διακρίσεων λόγω ομοερωτικού προσανατολισμού.

Εσωτερικευμένη ομοφοβία

Η εσωτερικευμένη ομοφοβία (ή εγωδυστονική ομοφοβία) είναι τα αρνητικά συναισθήματα που τρέφει κάποιος για τον ίδιο του τον εαυτό επειδή είναι ομοφυλόφιλος. Ο συγκεκριμένος όρος έχει δεχτεί επικρίσεις επειδή η ύπαρξη αρνητικής στάσης δεν συνεπάγεται απαραίτητα φοβία· για τον λόγο αυτό, προτιμάται ο όρος «εσωτερικευμένος στιγματισμός». Η εσωτερικευμένη ομοφοβία προκαλεί σοβαρή σύγκρουση με τον σεξουαλικό προσανατολισμό του ατόμου ή αποδοκιμασία του.

Η εσωτερικευμένη ομοφοβία μπορεί να οδηγήσει σε ακραία απώθηση (καταπίεση) της ομοφυλοφιλικής επιθυμίας. Σε άλλες περιπτώσεις, παρατηρείται μια εσωτερική σύγκρουση, που διαρκεί κάποια περίοδο κατά την οποία οι βαθιά ριζωμένες θρησκευτικές ή κοινωνικές πεποιθήσεις αντιπαρατίθενται με τις ισχυρές ερωτικές και συναισθηματικές επιθυμίες. Η εν λόγω αναντιστοιχία συχνά προκαλεί κλινική κατάθλιψη, ενώ, μεταξύ άλλων, σε αυτό το φαινόμενο αποδίδεται τα ασυνήθιστα υψηλά ποσοστά αυτοκτονιών στους γκέι εφήβους (έως και 30% των μη ετεροφυλόφιλων εφήβων κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας). Η ψυχοθεραπεία, όπως η υποστηρικτική ψυχοθεραπεία για γκέι, λεσβίες και αμφισεξουαλικούς, καθώς και η συμμετοχή σε ομάδες υποστήριξης και αυτογνωσίας με άλλα γκέι άτομα μπορεί να συμβάλει στη μείωση ή εξάλειψη της εσωτερικής σύγκρουσης ανάμεσα στη θρησκευτική και τη σεξουαλική ταυτότητα του ατόμου.

Ο όρος εσωτερικευμένη ομοφοβία ορισμένες φορές χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει τις ενσυνείδητες ή ασυνείδητες συμπεριφορές που έχει ένα άτομο επειδή αισθάνεται την ανάγκη να προωθήσει ή να συμμορφωθεί τις προσδοκίες και τις επιταγές της ετεροκανονικότητας και του ετεροσεξισμού. Σε τέτοιες περιπτώσεις ενίοτε εμφανίζεται ακραία απώθηση και άρνηση της ερωτικής επιθυμίας σε συνδυασμό με εξωτερική επίδειξη ετεροκανονικής συμπεριφοράς, η οποία αποσκοπεί αφενός μεν στο να δείχνει το άτομο «φυσιολογικό» και «αποδεκτό», αφετέρου δε στο να νιώσει το ίδιο έτσι. Η εσωτερικευμένη ομοφοβία μπορεί επίσης να συμπεριλαμβάνει λιγότερο εμφανείς συμπεριφορές, όπως το να προβαίνει κάποιος σε εικασίες όσον αφορά το φύλο του ερωτικού συντρόφου των άλλων ή όσον αφορά τους ρόλους των φύλων.

Ορισμένοι αποδίδουν αυτόν τον όρο και σε άτομα της ΛΟΑΤ κοινότητας, τα οποία υποστηρίζουν «συμβιβαστικές» στάσεις, όπως λόγου χάρη εκείνους που θεωρούν το σύμφωνο συμβίωσης αποδεκτή εναλλακτική λύση στους γάμους μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών. Υπάρχει επίσης η άποψη ότι ορισμένοι ή οι περισσότεροι άνθρωποι που είναι ομοφοβικοί έχουν στην πραγματικότητα καταπιέσει τη δική τους ομοφυλοφιλία. Το 1996, σε μια ελεγχόμενη μελέτη του Πανεπιστημίου της Γεωργίας των ΗΠΑ, σε 64 ετεροφυλόφιλους άντρες (οι μισοί εκ των οποίων αυτοπροσδιορίστηκαν ως ετεροφυλόφιλοι και δήλωσαν ότι ήταν ομοφοβικοί βάσει της εμπειρίας τους), διαπιστώθηκε ότι οι άντρες που αξιολογήθηκαν ως πιο ομοφοβικοί (με βάση την Κλίμακα Ομοφοβίας) ήταν πολύ πιθανότερο να διεγερθούν σεξουαλικά (με μέτρηση της στυτικής διέγερσης), όταν έβλεπαν ομοερωτικές εικόνες σε σύγκριση με τους μη-ομοφοβικούς άντρες.

Κοινωνική ομοφοβία

Μια άλλη μορφή κοινωνικής ομοφοβίας μπορεί να θεωρηθεί ο φόβος ενός ατόμου μήπως θεωρηθεί γκέι. Θεωρητικοί όπως ο Calvin Thomas και η Judith Butler διατείνονται ότι η ομοφοβία εδράζεται στον φόβο κάποιων ατόμων μη θεωρηθούν γκέι. Η ομοφοβία στους άντρες συνδέεται με την ανασφάλειά τους όσον αφορά τον ανδρισμό τους. Για τον λόγο αυτό, η ομοφοβία είναι τόσο διαδεδομένη στα σπορ και στην υποκουλτούρα των φιλάθλων που θεωρείται στερεοτυπικά πολύ αρρενωπή.

Οι παραπάνω θεωρητικοί επιχειρηματολογούν ότι ένα άτομο που εκφράζει ομοφοβικές σκέψεις και συναισθήματα συμπεριφέρεται έτσι όχι μόνο με στόχο να επικοινωνήσει τις απόψεις του για την ομάδα των γκέι ανθρώπων αλλά και για να αποστασιοποιηθεί από αυτή την ομάδα πληθυσμού και το κοινωνικό στάτους της. Μέσω αυτή της αποστασιοποίησης από τους γκέι, επιβεβαιώνει τον ρόλο του ως ετεροφυλόφιλου σε μια ετεροκανονιστική κοινωνία και άρα καταβάλλει προσπάθεια να αποφύγει να χαρακτηριστεί γκέι και να τύχει της ανάλογης αρνητικής αντιμετώπισης. Αυτή η ερμηνεία συνδέεται με την ιδέα ότι ένας άνθρωπος ίσως εκφράσει βίαια αντίθεση στον «Άλλο» ώστε να εμπεδώσει τη δική του ταυτότητα ως μέλους της πλειοψηφίας και άρα να αποκομίσει κοινωνικό κύρος.

Η Nancy J. Chodorow δήλωσε ότι η ομοφοβία μπορεί να θεωρηθεί μέθοδος προστασίας της ανδρικής αρρενωπότητας.

Διάφορες ψυχαναλυτικές θεωρίες εξηγούν ότι την ομοφοβία ως απειλή στις ομοερωτικές παρορμήσεις, είτε είναι πραγματικές παρορμήσεις είτε απλώς υποθετικές. Αυτή η απειλή προκαλεί απώθηση, άρνηση ή αντιδραστικούς μηχανισμούς ως άμυνα.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• International Day Against Homophobia
• Σύμπραξη κατά της ομοφυλοφοβίας
• Farber Samuel, Roots of Homophobia in Cuba during the Revolution. Havana Times, December 23, 2011