Αρτίκι Μεσσηνίας
Συντεταγμένες: 37°15′21.42″N 21°47′4.81″E / 37.2559500°N 21.7846694°E
| Αρτίκι | |
|---|---|
| Διοίκηση | |
| Χώρα | Ελλάδα |
| Περιφέρεια | Αποκεντρωμένη Διοίκηση Πελοποννήσου, Δυτικής Ελλάδας και Ιονίου |
| Περιφερειακή Ενότητα | Μεσσηνίας |
| Δήμος | Τριφυλίας, Δημοτική Κοινότητα Αρτικίου Μεσσηνίας |
| Δημοτική Ενότητα | Αετού |
| Δημοτική Κοινότητα | Αρτικίου |
| Γεωγραφία | |
| Γεωγραφικό διαμέρισμα | Πελοπόννησος |
| Νομός | Μεσσηνίας |
| Υψόμετρο | 262 μέτρα |
| Πληθυσμός | |
| Μόνιμος | 28 |
| Έτος απογραφής | 2021 |
| Πληροφορίες | |
| Ταχ. κώδικας | 240 11 |
| Τηλ. κωδικός | 2765 |
Το Αρτίκι[1] ή Αρτίκιο, αναφερόμενο επίσημα ως το Αρτίκιον, είναι οικισμός κοντά στον Αετό και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Τριφυλίας, του Νομού Μεσσηνίας.
Τοποθεσία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το Αρτίκι βρίσκεται περίπου 21,5 χιλιόμετρα προς τα ανατολικά της Κυπαρισσίας και περίπου 7 χιλιόμετρα δυτικά από τον Αετό. Έχει υψόμετρο 262[2] μέτρα και απέχει 21,5 περίπου χιλιόμετρα από τις ακτές του Ιονίου Πελάγους. Το Αρτίκι βρίσκεται νότια από τα χωριά Νέα Αγριλιά και Κοπανάκι, από τα οποία απέχει περίπου 6,5 χιλιόμετρα και 7,5 χιλιόμετρα αντίστοιχα. Το Αρτίκι συνδέεται οδικά με τη Νέα Αγριλιά και το Κοπανάκι με ασφαλτοστρωμένη οδό[1] και με άλλα χωριά με χωματόδρομο.
Ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το χωριό, έχει μακρόχρονη ιστορία που ακολουθεί την ιστορία της Τριφυλίας και της ευρύτερης περιοχής του Αετού. Σε περιοχές του χωριού, όπως στις τοποθεσίες Εκκλησιές και Ήρα, έχουν εντοπισθεί ίχνη διαφόρων αρχαιολογικών ευρημάτων, από τα οποία πιθανολογείται ότι το Αρτίκι κατοικείτο κατά την αρχαιότητα, τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους και την βυζαντινή εποχή. Στη θέση Ήρα, ίσως, υπήρχε αρχαίος οικισμός και ναός προς τιμή της θεάς Ήρας.[3]
Ενετοκρατία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Την εποχή της Ενετοκρατίας αναφερόταν ως Αρτίκι (Artichi). Ο οικισμός αναφέρεται επίσης σε διάφορες απογραφές των Βενετών Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, οι οποίες έγιναν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο.[4] Το χωριό Αρτίκι (Artichi), ανήκε, το 1689, στην επαρχία της Αρκαδίας (ή Αρκαδιάς, δηλαδή την περιοχή της σημερινής Κυπαρισσίας), η οποία ήταν μια από τις 4 επαρχίες, στις οποίες χωριζόταν τότε το διαμέρισμα της Μεθώνης (επαρχία Φαναριού, επαρχία Αρκαδιάς, επαρχία Ναβαρίνου και επαρχία Μεθώνης).[5]
Τουρκοκρατία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στη τοποθεσία Εκκλησιές, εκτιμάται, ότι υπήρχε οικισμός ο οποίος κατεστράφη ολοσχερώς και ερημώθηκε, από εχθρική επιδρομή, του στρατηγού του Μωάμεθ Β΄, του Τουραχάν Μπέη, οι δε εναπομείναντες κάτοικοί του εγκαταστάθηκαν στα γειτονικά χωριά Παναγιά, Κρίτσι και Σαρακινάδα. Λέγεται, σύμφωνα με την τοπική παράδοση, πως όταν ο Τούρκος πασάς αντίκρισε για πρώτη φορά την περιοχή του Αρτικίου, είπε με ευχαρίστηση την εξής φράση: «Αρτίκι μου, τσιφλίκι μου», πιθανώς επειδή η περιοχή του χωριού ήταν πεδινή και ιδιαίτερα εύφορη.[3]
Νεότερη ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το Αρτίκι προσαρτήθηκε στον παλαιό Δήμο Τριπύλης το 1845,[6][7][8] στον οποίο, ως έδρα από το 1843 ήταν η Σαρακινάδα. Το Αρτίκι άρχισε να ενισχύεται σε πληθυσμό κυρίως, από το 1850 έως το 1915, με κατοίκους που μετοίκησαν από το σημερινό χωριό Κρυονέρι (παλαιότερα γνωστό ως η Σαρακινάδα).[3] Το χωριό του Αρτικίου, πάντως, δεν αναφέρεται, το 1853, στον β΄ τόμο των «Ελληνικών» του Ιάκωβου Ρίζου Ραγκαβή, ως χωριό του Δήμου Τριπύλης της Επαρχίας Τριφυλίας, με βάση την απογραφή του 1851.[9] Στην ίδια πηγή αναφέρεται ως τότε έδρα του Δήμου Τριπύλης η Σαρακινάδα. Η Σαρακινάδα παρέμεινε ως οικισμός του Δήμου Τριπύλης ως και το 1876[10] που επανήλθε στον παλαιό Δήμο Αετού. Σύμφωνα με την απογραφή του 1861 το Σελά ήταν τότε έδρα του δήμου με 279 κατοίκους. Λίγο αργότερα η έδρα του δήμου μεταφέρεται και πάλι στην Σαρακινάδα, ενώ το 1876 η έδρα μεταφέρεται από αυτήν στον οικισμό Ραυτόπουλον,[10] όπως επιβεβαιώνεται και από την απογραφή του 1879, στην οποία το χωριό του Αρτικίου δεν αναφέρεται επίσης, ενώ το 1889 ο οικισμός του καταργείται και επίσημα.[11] Το 1899 η περιοχή του κατηργημένου ως οικισμού χωριού μεταφέρεται από το Νομό Μεσσηνίας και υπάγεται στον Νομό Τριφυλίας,[12] για μια περίπου δεκαετία, ως το 1909, που επανέρχεται ξανά στον Νομό Μεσσηνίας,[13] ως οικισμός της Επαρχίας Τριφυλίας. Το 1912 το χωριό Αρτίκι αναγνωρίζεται εκ νέου και προσαρτάται ως έδρα στην Κοινότητα Αρτικίου.[14][15] Το 1940 το χωριό αναφέρεται επίσημα ως Αρτίκιον. Το χωριό παρέμεινε έδρα της ομώνυμης κοινότητας, από το 1912 ως το 1997, όταν τότε, στα πλαίσια των αλλαγών που επήλθαν στη τοπική αυτοδιοίκηση, μέσω του σχεδίου «Καποδίστριας», το Αρτίκιον υπήχθη στον κατηργημένο Δήμο Αετού Μεσσηνίας,[16][17] ως το 2010. Από το 2011, μετά τις νέες αλλαγές του σχεδίου «Καλλικράτης» το Αρτίκιον ανήκει πλέον στον νέο Δήμο Τριφυλίας.[1][18] Ο δήμος αυτός, συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης με την συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Αετού, Αυλώνος, Γαργαλιάνων, Κυπαρισσίας, Φιλιατρών και την κοινότητα Τριπύλας. Το Αρτίκιον σήμερα είναι η έδρα και ο μοναδικός οικισμός της Τοπικής Κοινότητας του Αρτικίου του Δήμου Τριφυλίας.[1]
Κάτοικοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο οικισμός, με βάση την απογραφή του 2011, έχει 22 μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι απασχολούνται κυρίως σε διάφορες αγροτικές εργασίες. Το κυριότερο αγροτικό προϊόν του Αρτικίου ήταν κυρίως η μαύρη σταφίδα. Παρήγαγε όμως και σιτηρά και εσπεριδοειδή. Είχε και έχει κτηνοτροφία, αλλά σήμερα παράγει κυρίως ελαιόλαδο.[3] Θεωρείται επίσης από τα πλέον παραγωγικά χωριά της Τριφυλίας, γιατί η περιοχή του περιλαμβάνει μεγάλη έκταση ελαιώνων.[1]
| Απογραφή | Πληθυσμός | Διάγραμμα εξέλιξης Πληθυσμού |
|---|---|---|
| 1689 | 42[5] | |
| 1920 | 219[19] | |
| 1928 | 223[20] | |
| 1940 | 220[21] | |
| 1951 | 210[22] | |
| 1961 | 220[23] | |
| 1971 | 160[24] | |
| 1981 | 66[25] | |
| 1991 | 48[26] | |
| 2001 | 29[27] | |
| 2011 | 22[28] |
Συνδεδεμένοι παλαιοί οικισμοί[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το Αρτίκι είχε, κατά το παρελθόν, συνδεδεμένους με αυτό, άλλους δυο μικρούς συνοικισμούς: Το Κρίτσι και την Παναγιά, οι οποίοι οικισμοί σήμερα είναι εγκαταλελειμμένοι και ακατοίκητοι. Οι οικισμοί αυτοί απέχουν από το Αρτίκι περίπου 7 και 5 χιλιόμετρα αντίστοιχα. Το Κρίτσι μετονομάσθηκε, το 1956, σε Άγιο Νικόλαο και καταργήθηκε ως οικισμός το 1971. Λίγο νωρίτερα, κατά τις δεκαετίες του 1950 και 1960 είχε ερημωθεί και ο πολύ μικρός οικισμός της Παναγιάς, ο οποίος δεν αναφέρθηκε ποτέ σε διάφορες απογραφές. Η Παναγιά συνδέεται οδικά με χωματόδρομο, με την Σαρακινάδα, το Κρίτσι και το Αρτίκι. Τα χρόνια της λειτουργίας του οικισμού αυτού κατοικούσαν εκεί οι οικογένειες των Τερζαίων (Γιώρη - Παναγιώτη - Κώστα και αργότερα του Νίκου που ήλθε από το Κρίτσι), Παναγουλαίων (Γιάννη - Θανάση - Παναγιώτη), Λουμπριναίων (Γιώρη - Σωτήρη) και Γιώρη Λούμπαρδη ή Χατζή. Το 1948, στο Κρίτσι ζούσαν περίπου 10 οικογένειες και στην Παναγιά 8, ενώ στο Δημοτικό Σχολείο του Αρτικίου συμμετείχαν από το Κρίτσι 15 και από την Παναγιά 10 παιδιά.[3]
Κτίρια - αξιοθέατα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Εκτός από τα παραδοσιακά σπίτια και το καφενείο του χωριού υπάρχει και το νεότερο κτίριο του κλειστού Δημοτικού Σχολείου, το οποίο αντικατέστησε το παλαιότερο σχολειό, στο οποίο το 1945 στεγάζονταν 65 μαθητές. Η ενοριακή εκκλησία του Αρτικίου είναι ο Ιερός Ναός του Αγίου Δημητρίου, ο οποίος υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Τριφυλίας και Ολυμπίας. Ο Άγιος Δημήτριος είναι και ο προστάτης Άγιος του χωριού και εορτάζεται εκεί στις 26 Οκτωβρίου. Στην περιοχή του χωριού υπάρχουν ακόμα δύο ξωκλήσια: Το εκκλησάκι του Αι-Δημήτρη στην τοποθεσία Σχοινταρμένι, που λειτουργείται στις 29 Σεπτεμβρίου και το ξωκλήσι της Παναγίας, στην τοποθεσία Εκκλησιές, που εορτάζεται τον Δεκαπενταύγουστο. Στη μέση του χωριού υπήρχε παλαιότερα ένα πηγάδι που χρησίμευε στην ύδρευση των Αρτικαίων, το οποίο αργότερα σκεπάσθηκε και έγινε η πλατεία. Οι κάτοικοι του χωριού στη συνέχεια έπαιρναν νερό από βρύση στην τοποθεσία Κοκκινοσκιά, που και αυτή όμως καταργήθηκε, όταν έφεραν νερό, με φυσική ροή, από το Κεφαλάρι του μικρού οικισμού της Παναγιάς, το οποίο και χρησιμοποιείται, ως σήμερα, για ύδρευση και άρδευση.[3]
Τοποθεσίες Αρτικίου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στην ευρύτερη περιοχή του χωριού συναντώνται διάφορα τοπωνύμια και ονομασίες τοποθεσιών, όπως τα: Βαμπακιά ή Φτέρη, Βατάκι, Λιναρίστρα, Στενόλακα, Μυγδαλιές, Ντερβοσκιά, Ντερβόκαμπος, Ντροχός, Κιβούρια, Χελονόβρυση, Ήρα, Βαρκός, Πλατανάκια, Κατσιματσιουρέικα, Κοκκινοσκιά, Σιέχου, Γούβα, Εκκλησιές, Λάκκα-Μουλά, Λάκκα Μαρτή, Αλωνάκι, Σφακούλι, Λάκκα-Κασίμη, Ρέματα Αρτίκι, Λάζοι, Μαχάνα, Λίμνες, Κοκκινόρικο, Καγκέλι, Λαζάκι, Παλιομανάστηρο, Βράχο, Ράχη Αγκορτσιά, Άι Δημήτρης, Καλογερόγιαννη, Σπηλιά - Μήτρου Ντόγκα, κ.α.[3]
Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Κυπαρισσία
- Αετός
- Δήμος Τριφυλίας
- Διοικητική διαίρεση Περιφερειακής Ενότητας Μεσσηνίας
- Διοικητική διαίρεση νομού Μεσσηνίας
- πρώην Δήμος Αετού Μεσσηνίας
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 4) Τ.Κ. Αρτικίου: Το Αρτίκι Αρχειοθετήθηκε 2017-08-02 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα: www.dimostrifylias.gr του Δήμου Τριφυλίας.
- ↑ Αρτίκιο, από την ιστοσελίδα: buk.gr
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Αρτίκιον Τριφυλίας Μεσσηνίας, (Αρτίκι-istoria) και αναδημοσίευση: Αρτίκι μου, τσιφλίκι μου, 04/04/2009, επιμέλεια αειμνήστου Γιάννη Μητρόπουλου, από την ιστοσελίδα: kopanakinews.wordpress.com του τοπικού ΜΜΕ "Kopanaki news".
- ↑ Κωνσταντίνος Ντόκος, "BREVE DESCRITTONE DEL REGNO DI MOREA. Αφηγηματική ιστορική πηγή ή επίσημο βενετικό έγγραφο της Β' Βενετοκρατίας στην Πελοπόννησο; Αρχειοθετήθηκε 2016-06-06 στο Wayback Machine.", "ΕΩΑ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΑ", Vol 1, DOI: http://dx.doi.org/10.12681/eoaesperia.24 Αθήνα 1993, σελ. 115 (Territorio d' Arcadia - Artichi), p. 131 (Messenia - Arcadia).
- ↑ 5,0 5,1 Σπυρίδων Λάμπρος, «Απογραφή Νομού Μεθώνης επί Βενετών Αρχειοθετήθηκε 2015-12-09 στο Wayback Machine.», Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, τόμος 2ος Αρχειοθετήθηκε 2017-11-06 στο Wayback Machine., Εκ του Τυπογραφείου Αδελφών Περρή, Εν Αθήναις 1883, σελ. 686-710. Από την Ψηφιακή Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Απογραφή 1689, Νο 86 Artichi, σελ. 702-703.
- ↑ ΦΕΚ 32Α - 08/12/1845.
- ↑ Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Αρτίκι (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
- ↑ Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Δ. Τριπύλης (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
- ↑ Ιακώβου Ρ. Ραγκαβή, Τα Ελληνικά, Εν Αθήναις, 1853, τόμος δεύτερος, σ. 582.
- ↑ 10,0 10,1 ΦΕΚ 49Α - 08/11/1876.
- ↑ ΦΕΚ 251Α - 04/10/1889.
- ↑ ΦΕΚ 136Α - 08/07/1899.
- ↑ ΦΕΚ 282Α - 04/12/1909.
- ↑ ΦΕΚ 262Α - 31/08/1912.
- ↑ Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών Κ. Αρτικίου (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
- ↑ Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Δ. Αετού (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
- ↑ ΦΕΚ 244Α - 04/12/1997.
- ↑ ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010.
- ↑ Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, Διεύθυνσις Στατιστικής, "Πληθυσμός του Βασιλείου της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19 Δεκεμβρίου 1920", εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1921. Επίσης: "Πληθυσμός του Βασιλείου της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19 Δεκεμβρίου 1920", σελ. 238.
- ↑ Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 15-16 Μαΐου 1928". (Πραγματικός πληθυσμός κυρωθείς δια του από 23 Νοεμβρίου 1928 διατάγματος), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1935. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 15-16 Μαΐου 1928", σελ. 278.
- ↑ Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας, Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 16 Οκτωβρίου 1940". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας, πόλεις και χωρία), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1950. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 16 Οκτωβρίου 1940", σελ. 306.
- ↑ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 7ης Απριλίου 1951". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας, πόλεις και χωρία), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1955. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 7ης Απριλίου 1951 Αρχειοθετήθηκε 2013-05-14 στο Wayback Machine.", σελ. 149.
- ↑ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 19ης Μαρτίου 1961". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας και οικισμούς. Κυρωθείς δια της υπ' αριθ. 46929/6877/1961 κοινής αποφάσεως των Υπουργών Συντονισμού και Εσωτερικών), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1962. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19ης Μαρτίου 1961", σελ. 144.
- ↑ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 14ης Μαρτίου 1971". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους , κοινότητας και οικισμούς. Κυρωθείς δια της υπ' αριθ, 3893/Ε637/1972 κοινής αποφάσεως των Υπουργών Βοηθού Πρωθυπουργού και Εσωτερικών), Αθήναι 1972. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 14ης Μαρτίου 1971", σελ. 140.
- ↑ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 5 Απριλίου 1981". (Κυρώθηκε με την 7908/Δ'554/12-4-1982 κοινή απόφαση των Υπουργών Συντονισμού και Εσωτερικών), Αθήναι 1982. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 5 Απριλίου 1981", σελ. 150.
- ↑ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 17ης Μαρτίου 1991". (Κυρώθηκε με την 24197/Γ' 3812/24-11-1993 κοινή απόφαση των Υπουργών Εθνικής Οικονομίας και Εσωτερικών), Αθήνα 1994. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 17ης Μαρτίου 1991", σελ. 183.
- ↑ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2001". (Κυρώθηκε με την 6821/Γ5-908/4-6-2002 κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης), Αθήνα 2003. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2001", σελ. 179.
- ↑ "Απογραφή Πληθυσμού - Κατοικιών 2011. Μόνιμος Πληθυσμός Αρχειοθετήθηκε 2016-04-18 στο Wayback Machine.", Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ).
Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Οι απογραφές των Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, Corner (1689), Grimani (1700) Angelo Emo (ίσως το 1708), η αχρονολόγητη απογραφή που αναφέρεται στο χειρόγραφο Querini-Stampalia (ίσως το 1711), είναι τέσσερις από τις διάφορες βενετσιάνικες απογραφές, οι οποίες επιχειρήθηκαν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο. Μέχρι σήμερα πλήρως έχει δημοσιευθεί μόνο η απογραφή Grimani, από τον ιστορικό και ομότιμο διευθυντή ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ) Βασίλη Παναγιωτόπουλο, στο έργο του "Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου. 13ος - 18ος αιώνας", (1985).
- Βασίλης Παναγιωτόπουλος, "Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου. 13ος - 18ος αιώνας", Σειρά: Μελέτες Νεοελληνικής Ιστορίας, μετάφραση: Χριστίνα Αγριαντώνη, επιμέλεια: Αγγελική Κόκκου, έκδοση: Εμπορική Τράπεζα Ελλάδος - Ιστορικό Αρχείο, Αθήνα 1985, 2η έκδοση: 1987.
- Κωνσταντίνος Ντόκος, "BREVE DESCRITTONE DEL REGNO DI MOREA. Αφηγηματική ιστορική πηγή ή επίσημο βενετικό έγγραφο της Β' Βενετοκρατίας στην Πελοπόννησο;", "ΕΩΑ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΑ", Vol 1, DOI: http://dx.doi.org/10.12681/eoaesperia.24 Αθήνα 1993.
- Σπυρίδων Λάμπρος, «Απογραφή Νομού Μεθώνης επί Βενετών», Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, τόμος 2ος, Εκ του Τυπογραφείου Αδελφών Περρή, Εν Αθήναις 1883, σελ. 686-710. Από την Ψηφιακή Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Δήμος Τριφυλίας, από την ιστοσελίδα: www.dimostrifylias.gr του Δήμου Τριφυλίας.
- Αρτίκι: Βυζαντινό κέντρο της Τριφυλίας, 24/11/2013, από την ιστοσελίδα του τοπικού ΜΜΕ "Αριστομένης ο Μεσσήνιος" και Αρτίκι: Βυζαντινό κέντρο της Τριφυλίας, 03/02/2015, από την ιστοσελίδα του τοπικού ΜΜΕ "Κυπαρισσιώτης", με πηγή την ιστοσελίδα του τοπικού ΜΜΕ "Kopanaki news".
| ||||||||||||||||||||||||||
