Ερμιόνη Αργολίδας
Συντεταγμένες: 37°23′N 23°15′E / 37.383°N 23.250°E
| Ερμιόνη Αργολίδας | |
|---|---|
 | |
Χάρτης  | |
| Διοίκηση | |
| Χώρα | Ελλάδα |
| Αποκεντρωμένη Διοίκηση | Πελοποννήσου, Δυτικής Ελλάδας και Ιονίου |
| Περιφέρεια | Πελοποννήσου |
| Περιφερειακή Ενότητα | Αργολίδας |
| Δήμος | Ερμιονίδας |
| Γεωγραφία | |
| Γεωγραφικό διαμέρισμα | Πελοπόννησος |
| Νομός | Αργολίδας |
| Υψόμετρο | 4 μέτρα |
| Πληθυσμός | |
| Μόνιμος | 2.506 |
| Έτος απογραφής | 2021 |
| Πληροφορίες | |
| Ταχ. κώδικας | 210 51 |
| Τηλ. κωδικός | 2754 |
| https://web.archive.org/web/20120326201416/http://www.ermioni.gov.gr/ | |
 Σχετικά πολυμέσα | |
Η Ερμιόνη Αργολίδας είναι κωμόπολη στη νοτιοανατολική ακτή της χερσονήσου της Αργολίδας, στη Πελοπόννησο, 85 χλμ. νοτιοανατολικά του Ναυπλίου, σε υψόμετρο 5 μέτρων. Είναι παράλια κωμόπολη 2.506 κατοίκων σύμφωνα με την απογραφή του 2021 και ανήκει στον Δήμο Ερμιονίδας.
Η Ερμιόνη ανήκει στο διοικητικό διαμέρισμα Ερμιόνης, όπως και το μοναστήρι Άγιοι Ανάργυροι και οι οικισμοί Αχλαδίτσα (Δάρδιζα), Κουβέρτα και Ποδάρι. Η οικονομία της στηρίζεται στον τουρισμό, κυρίως λόγω του νησιωτικού της χρώματος, αλλά και στις αγροτικές καλλιέργειες και στην αλιεία. Η περιοχή Μανδράκια, στη νότια πλευρά του χωριού, έχει αναγνωριστεί ως παραδοσιακός οικισμός.
Ιστορία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η Ερμιόνη (αρχαία Ελληνική: Ἑρμιὼν) ιδρύθηκε από Δρύοπες[1], προελληνικό (ή Πελασγικό) φύλο που εκτοπίστηκε από την κεντρική Ελλάδα, μετά την κάθοδο των πρώτων ελληνικών φύλων. Εκτός από την Ερμιόνη, οι Δρύοπες ίδρυσαν στην νότια Αργολίδα και τις πόλεις Μάσης, Ηιόνες και Ασίνη. Η Ερμιόνη, όπως αναφέρει ο Όμηρος στον κατάλογο των Νεών[2], συμμετείχε στο Τρωικό Πόλεμο με τον στράτο του Άργους.
.jpg)
Μετά την κάθοδο των Δωριέων, στην περιοχή της Αργολίδας κυριάρχησαν οι Δωριείς, που με κέντρο το Άργος επεκτάθηκαν σταδιακά σε ολόκληρη τη χερσόνησο και κατέλαβαν και την πόλη της Ερμιόνης. Κατά τον Παυσανία, οι Αργείοι κυριάρχησαν στην Ερμιόνη χωρίς πόλεμο[3]. Μετά την επικράτηση των Αργείων, πολλοί παλιοί κάτοικοι, Δρύοπες, κατέφυγαν και εγκαταστάθηκαν στην πόλη Αλιείς, που αποτελούσε επίνειο της Ερμιόνης. Τα επόμενα χρόνια η Ερμιόνη βρισκόταν κάτω από την σφαίρα επιρροής του Άργους αλλά διατηρούσε κάποια αυτονομία. Η πόλη έλεγχε μία περιοχή που περίπου αντιστοιχούσε στην σημερινή επαρχία Ερμιονίδας. Διέθετε δύο επίνεια, τον Μάσητα (σήμερα Κοιλάδα) και τους Αλιείς (σήμερα Πόρτο Χέλι).
Στα μέσα του 7ου αιώνα π.Χ., οι Αργείοι ηττήθηκαν από τους Σπαρτιάτες και η δύναμη του Άργους εξασθένησε. Η Ερμιόνη απαλλάχτηκε από την κυριαρχία του Άργους και έγινε σύμμαχος της Σπάρτης. Την περίοδο αυτή φαίνεται να ιδρύθηκε η Αμφικτυονία της Καλαυρίας, αμυντική συμμαχία που στόχευε να καταπολεμήσει την αυξανόμενη ισχύ του Άργους, της οποίας η Ερμιόνη ήταν μέλος μαζί με άλλες επτά πόλεις[4].
Στους Περσικούς πολέμους η πόλη συνεισέφερε στον ελληνικό στόλο με τρία πλοία στην ναυμαχία της Σαλαμίνας και με τριακόσιους οπλίτες στην μάχη των Πλαταιών[5]. Η Ερμιόνη δέχτηκε μεγάλες καταστροφές κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο από τους αντιπάλους της Σπάρτης, την Αθήνα και το Άργος, καθώς παρέμενε σύμμαχος της Σπάρτης. Τα επόμενα χρόνια έγινε μέρος της Αχαϊκής Συμπολιτείας, όπου και διατηρήθηκε μέχρι και την κατάκτηση της Ελλάδας από την Ρωμαϊκή Δημοκρατία το 146 π.Χ.
Ρωμαϊκή και βυζαντινή περίοδος
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στις αρχές της Ρωμαϊκής περιόδου, η Ερμιόνη δέχτηκε πειρατικές επιδρομές από τις οποίες υπέστη μεγάλες καταστροφές. Μετά την εξολόθρευση των πειρατών της Μεσογείου από τον Πομπήιο, η πόλη άκμασε και πάλι. Στη διάρκεια του 2ου και 3ου αιώνα μ.Χ. ήταν μία αναπτυγμένη πόλη, κάτι που μαρτυρούν τα αρχαιολογικά ευρήματα της περιόδου, όπως και η περιγραφή του Παυσανία, ο οποίος την επισκέφτηκε και κάνει αναφορά για αξιόλογη πόλη και τα νομίσματα που έκοψε κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.
Δεν είναι γνωστό πότε διαδίδεται ο Χριστιανισμός στην περιοχή. Τα παλαιότερα ερείπια χριστιανικού ναού χρονολογούνται τον 5ο αιώνα μ.Χ. Η Ερμιόνη ανήκε εκείνη την περίοδο στη μητρόπολη Κορίνθου. Στη διάρκεια των τελευταίων αιώνων της παρουσίας της Βυζαντινής αυτοκρατορίας στη περιοχή σημειώνεται παρακμή.
Η περίοδος της Φραγκοκρατίας ξεκινάει στην περιοχή το 1210, όταν ο σταυροφόρος Γοδεφρείδος Βιλλεαρδουίνος κατέλαβε το φρούριο του Ακροκόρινθου και στην συνέχεια ολόκληρη την Αργολίδα. Η περιοχή παραχωρήθηκε αρχικά στον δούκα των Αθηνών, Όθωνα ντε λα Ρος. Τον 14ο αιώνα πέρασε στην οικογένεια Ντε Μπριέν και στην συνέχεια στην οικογένεια Ντ’ Εγκιέν, οπότε το 1388 παραχωρήθηκε στη Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας.[6] Στο διάστημα αυτό πραγματοποιήθηκε και εγκατάσταση πληθυσμών αρβανιτών στην περιοχή της Ερμιονίδας, των οποίων η πολιτισμική επιρροή φαίνεται μέχρι σήμερα σε αρκετές τοπονυμίες της περιοχής. Προς τα τέλη της Βυζαντινής περιόδου, η Ερμιόνη άρχισε να συναντάται και με το όνομα Καστρί, πιθανόν από την αρχαία οχύρωση που σωζόταν ακόμα. Το όνομα αυτό διατηρήθηκε μέχρι τα πρώτα χρόνια της Ελληνικής ανεξαρτησίας.
Νεότερα χρόνια
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι Βενετοί εξουσίαζαν την ευρύτερη περιοχή της Ερμιονίδας από το κάστρο της Θερμησίας. Το 1460 έχασαν το Άργος στους Οθωμανούς υπό τον Μαχμούτ Πασά, αλλά διατήρησαν το Ναύπλιο και την νοτιότερη Αργολίδα, κρατώντας τον έλεγχο της περιοχής μέχρι τον τρίτο Βενετοτουρκικό πόλεμο. Στον πόλεμο αυτό η Βενετία ηττήθηκε και η περιοχή του Ναυπλίου πέρασε σε Οθωμανικό έλεγχο το 1540. Η πρώτη Οθωμανική περίοδος ήταν περίοδος παρακμής για την Ερμιονίδα.
Το 1669, οι Βενετοί με την νίκη τους στον έκτο Βενετοτουρκικό πόλεμο αποκτούν τον έλεγχο ολόκληρης της Πελοποννήσου τον οποίο διατηρούν για διάστημα περίπου σαράντα ετών, μέχρι τον επόμενο Βενετοτουρκικό πόλεμο το 1714. Κατά την διάρκεια της τελευταίας περιόδου της Τουρκοκρατίας (1714-1821) η Ερμιόνη γνωρίζει ανάπτυξη και λίγο πριν την Επανάσταση του 1821 ο πληθυσμός της φτάνει περίπου τους 2.000 κατοίκους.[6]
Η Ερμίονη συμμετείχε στην Επανάσταση του 1821 και πολλοί Ερμιονίτες ενίσχυσαν τις επαναστατικές δυνάμεις που συγκροτήθηκαν στην περιοχή υπό την αρχηγία του Αρσένιου Κρέστα από το Κρανίδι. Σημαντικοί αγωνιστές από την Ερμιόνη ήταν τα αδέλφια Γιάννης και Σταμάτης Μήτσας (από τους οποίους παίρνει το όνομά της η σημερινή Ακτή Μητσαίων, στη νότια πλευρά της πόλης) που συμμετείχαν σε πολλές μάχες στην Πελοπόννησο αλλά και στην Αττική.[6] Το 1827 ξεκίνησε της εργασίες της στην Ερμιόνη η Γ' Εθνοσυνέλευση, η οποία ολοκληρώθηκε στην Τροιζήνα.
Προσωπικότητες
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Αρχαιότητα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Από την αρχαία Ερμιόνη κατάγονταν οι:
- Λάσος, μουσικός και ποιητής που έζησε τον 6ο αιώνα π.Χ.
- Κηκείδης ή Κηδίδης, ποιητής που άκμασε σε άγνωστη εποχή. Για τον Αριστοτέλη είναι ένας από τους «καλούς ποιητές», ενώ αναφορά στο πρόσωπό του γίνεται και από τον Αθηναίο κωμοδιογράφο Κρατίνο.
- Επικλής, κιθαριστής μεγάλης φήμης στην Αθήνα, που προσκλήθηκε από τον τότε νέο και άσημο Θεμιστοκλή για να τον διδάξει, όπως αναφέρει ο Πλούταρχος.
- Κυδίας, κιθαρωδός και ποιητής. Κατείχε περίοπτη θέση ανάμεσα στους μουσουργούς, βάση αναφορών του Πλάτωνα.
Σύγχρονη εποχή
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Από την Ερμιόνη κατάγονται οι:
- Ιωάννης Μάλλωσης: Συγγραφέας, Ιστορικός και βουλευτής
- Γιάννης Μήτσας: Αγωνιστής της επανάστασης του 1821
- Σταμάτης Μήτσας: Αγωνιστής της επανάστασης του 1821
- Σπυρίδων Μερκούρης: Δήμαρχος Αθήνας την περίοδο 1899-1914[7]
- Άννα Ψαρούδα-Μπενάκη: (από την πλευρά της μητέρας της): Πρώην Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων, πρώην βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας[8]
- Μαριάννα Βαρδινογιάννη: Πρέσβειρα Καλής Θελήσεως της UNESCO [9]
- Δημήτρης Χατζησωκράτης: Διευθυντής της κοινοβουλευτικής ομάδας του Συνασπισμού[10]
Πολιτισμός
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα] |
Η ενότητα αυτή δεν τεκμηριώνεται επαρκώς με παραπομπές. Παρακαλούμε βοηθήστε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Ατεκμηρίωτο υλικό μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. (Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 17/04/2020) |
Σύλλογοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Μουσικός Σύλλογος Ερμιόνης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η Ερμιόνη διαθέτει από το 1988 Μουσικό Σύλλογο. Καλλιτεχνικός διευθυντής ήταν ο κ. Γιάννης Θεοδωρόπουλος και από το 1990 την καλλιτεχνική διεύθυνση έχει αναλάβει ο κ. Τάκης Μανιάτης.
Ο Μουσικός Σύλλογος έχει βραβευθεί για τη κοινωνική προσφορά του στη διάδοση και υποστήριξη της εθελοντικής αιμοδοσίας και τη δημιουργία τράπεζας αίματος του από το Υπουργείο Υγείας και την Ελληνική Ραδιοφωνία.
Κάθε καλοκαίρι πραγματοποιούνται πολιτιστικές εκδηλώσεις, στις οποίες συμμετέχει ο Μουσικός Σύλλογος.
Γ.Σ. Ερμής Ερμιόνης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Γ.Σ. Ερμής Ερμιόνης, για τους φίλους του “Ερμής”, είναι η τοπική ομάδα. Οι δραστηριότητες του τα τελευταία χρόνια έχουν επεκταθεί σε αρκετά αθλήματα πέραν του ποδοσφαίρου. Η διάκριση του ποδοσφαιρικού τμήματος του Ερμή φτάνει έως την Δ΄ Εθνική, ενώ πρωταγωνιστεί κάθε χρόνο στο τοπικό πρωτάθλημα της Ε.Π.Σ. Αργολίδας.
Μετά τη συγχώνευσή του με την Α.Ε. Κρανιδίου και τον Αστέρα Θερμησίας το έτος 2013, δημιουργήθηκε μια νέα ποδοσφαιρική ομάδα, η Αθλητική Ένωση Ερμιονίδας, με παίκτες και των τριών αυτών ομάδων, η οποία αγωνίζεται πλέον στη Β΄ Εθνική (την περίοδο 2014-2015).
Άλλοι Σύλλογοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Ναυταθλητικός Όμιλος Ερμιόνης
- Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο Ερμιόνης (πρώην οικία Οικονόμου)
- Ερμιονικός Σύνδεσμος
- Περιβαλλοντικός Σύλλογος Ερμιόνης
- Εξωραϊστικος Σύλλογος Προστασίας «Δάρδιζα»
- Αθλητικός Όμιλος Ερμιόνης*
- Μουσείο Παιχνιδιών
Έθιμα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Γιάλα-Γιάλα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το Γιάλα-Γιάλα είναι η τοπική εορτή που γίνεται για τα Θεοφάνια.
Τα ξημερώματα των Θεοφανίων, οι νέοι που θα συμμετέχουν στη γιορτή, γυρίζουν όλο το χωριό από σπίτι σε σπίτι και δέχονται κεράσματα και ευχές. Εκείνοι τραγουδούν το Γιάλα-Γιάλα μέχρι την ώρα που θα βουτήξουν στο λιμάνι για να πιάσουν το Σταυρό και την εικόνα της Παναγίας. Οι νέοι είναι ντυμένοι με παραδοσιακές ναυτικές στολές.
Την προηγούμενη μέρα απ' τα Θεοφάνια, οι νέοι έχουν μαζευτεί στο λιμάνι και στολίζουν με φύλλα φοίνικα τις βάρκες από όπου θα βουτήξουν. Απ' αυτές τις βάρκες και μέχρι ο Ιερέας να ρίξει το Σταυρό και την εικόνα της Παναγίας στην θάλασσα, οι νέοι τραγουδούν το Γιάλα-Γιάλα κουνώντας με δύναμη τις βάρκες.
Το κάψιμο του Γιούδα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το έθιμο αυτό λαμβάνει εδώ και δεκαετίες χώρα στο κεντρικό λιμάνι της Ερμιόνης, το βράδυ της Κυριακής του Πάσχα.
Μια ομάδα ατόμων αναλαμβάνει δυο-τρεις μέρες νωρίτερα να κατασκευάσει ένα ομοίωμα του Ιούδα Ισκαριώτη, χρησιμοποιώντας υφάσματα, άχυρα, ξύλα, ευφλεκτες ύλες και κροτίδες. Το ομοίωμα αυτό τοποθετείται από τους ιδιους στο λιμάνι σε περίοπτη θέση.
Βάρκες και άλλα σκάφη συμμετέχουν εκείνη την βραδιά στο κάψιμο του Γιούδα. Οι βάρκες αυτές έρχονται απ' το άλσος Μπίστι (αρχαία ονομασία Ποσείδιον) στην άκρη του χωριού με αναμμένα καπνογόνα. Αφού όλοι οι βαρκάρηδες κάνουν ένα με δύο κύκλους γύρω απ' το ομοίωμα, ο αρχηγός αναλαμβάνει την πυρπόλησή του. Το θέαμα είναι εντυπωσιακό και συνοδεύεται από μουσική, πυροτεχνήματα και φωτοβολίδες.
Πριν το έθιμο γίνεται μια ιστορική τοποθέτηση για αυτό και μετά το κάψιμο συνήθως ακολουθούν παραδοσιακοί χοροί σε χώρο δίπλα στο κεντρικό λιμάνι.
Ρόδι Ερμιόνης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το «Ρόδι Ερμιόνης» είναι ένα ρόδι που καλλιεργείται στον ευρύτερο δήμο Ερμιονίδας. Έχει αναγνωριστεί ΠΟΠ από την ΕΕ. Ο καρπός του χαρακτηρίζεται από γλυκιά γεύση που οφείλεται στην ισορροπημένη σχέση σακχάρων και οξύτητας. Οι σπόροι έχουν γλυκιά γεύση, είναι αφράτοι συνδυάζονται συγκεκριμένοι κλιματικοί παράγοντες και τεχνική καλλιέργειας που καθορίζουν τη διαμόρφωση του τελικού προϊόντος.
Πληθυσμός
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]| Έτος | Πληθ. | ±% |
|---|---|---|
| 1861 | 1.659 | — |
| 1879 | 1.850 | +11.5% |
| 1889 | 2.070 | +11.9% |
| 1896 | 2.512 | +21.4% |
| 1907 | 2.240 | −10.8% |
| 1920 | 2.164 | −3.4% |
| 1928 | 1.922 | −11.2% |
| 1940 | 2.212 | +15.1% |
| 1951 | 2.239 | +1.2% |
| 1961 | 2.297 | +2.6% |
| 1971 | 2.186 | −4.8% |
| 1981 | 2.104 | −3.8% |
| 1991 | 2.365 | +12.4% |
| 2001 | 2.446 | +3.4% |
| 2011 | 2.505 | +2.4% |
| 2021 | 2.506 | +0.0% |
| Πηγή: Απογραφές Πληθυσμού ΕΛΣΤΑΤ 1861 - 2021 | ||
Ο πληθυσμός της Ερμιόνης αυξήθηκε σημαντικά από το 1861 μέχρι και το 1896, μειώθηκε μέχρι το 1940, αυξήθηκε ελαφρώς μέχρι το 1961, μειώθηκε ελαφρώς στις επόμενες δύο απογραφές και άρχισε πάλι να αυξάνεται από το 1991 μέχρι σήμερα.
Αντίθετα με το γειτονικό Κρανίδι, η Ερμιόνη κατάφερε να αυξήσει σημαντικά τον πληθυσμό της τα τελευταία χρόνια και να πλησιάσει το πληθυσμιακό της υψηλό, που σημειώθηκε το 1896.
Διάγραμμα ιστορικής εξέλιξης πληθυσμού από το 1861
Σημειώσεις
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Λεπτομερείς ναυτιλιακές πληροφορίες για την Ερμιόνη παρέχει ο Ελληνικός Πλοηγός 2ος τόμος και ιδιαίτερα ο χάρτης ελληνικής έκδοσης: ΧΕΕ-135, που αποτελεί τον λιμενοδείκτη του λιμένα της, καθώς και ο ΧΕΕ-130 που καλύπτει όλες τις ΒΑ. ακτές της Πελοποννήσου και τον Αργολικό Κολπο.
Γκαλερί
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]-
Κατοικία στη βόρεια πλευρά -
Σκάλα προς την ακτή στο άλσος Μπίστι, στην ανατολική άκρη -
Παραδοσιακό σπίτι στα Μανδράκια, τη νότια πλευρά -
Βάρκες στο κεντρικό λιμάνι -
Η εκκλησία του Άγιου Γεράσιμου, βόρεια του χωριού -
Ο εγκαταλελειμμένος ανεμόμυλος βόρεια του χωριού, πρώην χώρος εστίασης -
Εγκαταλελειμμένο μπακάλικο
.jpg)
.jpg)
Πηγές-Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ Βικιθήκη, Ηροδότου ιστορία/Ουρανία οἱ δὲ Ἑρμιονέες εἰσὶ Δρύοπες, ὑπὸ Ἡρακλέος τε καὶ Μηλιέων ἐκ τῆς νῦν Δωρίδος καλεομένης χώρης ἐξαναστάντες
- ↑ Βικιθήκη, Ομήρου Ιλιάδα, Ραψωδία Β΄,στίχοι 559-560 Οἳ δ' Ἄργός τ' εἶχον Τίρυνθά τε τειχιόεσσαν Ἑρμιόνην Ἀσίνην τε, βαθὺν κατὰ κόλπον ἐχούσας
- ↑ Παυσανία Ελλάδος περιήγησις/Κορινθιακά ἐπῴκησαν δὲ καὶ Ἑρμιόνα ὕστερον Δωριεῖς οἱ ἐξ Ἄργους+: πόλεμον δὲ οὐ δοκῶ γενέσθαι σφίσιν, ἐλέγετο γὰρ ἂν ὑπὸ Ἀργείων.
- ↑ Βικιθήκη, Στράβων Γεωγραφικά, Βιβλίο 8 ἦν δὲ καὶ Ἀμφικτυονία τις περὶ τὸ ἱερὸν τοῦτο ἑπτὰ πόλεων αἳ μετεῖχον τῆς θυσίας· ἦσαν δὲ Ἑρμιὼν Ἐπίδαυρος Αἴγινα Ἀθῆναι Πρασιεῖς Ναυπλιεῖς Ὀρχομενὸς ὁ Μινύειος· ὑπὲρ μὲν οὖν Ναυπλιέων Ἀργεῖοι συνετέλουν, ὑπὲρ Πρασιέων δὲ Λακεδαιμόνιοι
- ↑ Βικιθήκη, Ηροδότου ιστορία/Καλλιόπη δὲ ἐχόμενοι Λεπρεητέων διηκόσιοι, τούτων δὲ Μυκηναίων καὶ Τιρυνθίων τετρακόσιοι, τούτων δὲ ἐχόμενοι Φλειάσιοι χίλιοι. παρὰ δὲ τούτους ἔστησαν Ἑρμιονέες τριηκόσιοι. 5 Ἑρμιονέων δὲ ἐχόμενοι ἵσταντο Ἐρετριέων τε καὶ Στυρέων ἑξακόσιοι,
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Ιωάννης Ησαΐας, επιμ. (1996). Οδοιπορικό στην ιστορία και χωρογραφία του δήμου Ερμιόνης. Έκδοση δήμου Ερμιόνης. ISBN 960-859-10-0-7.
- ↑ Ινστιτούτο νεοελληνικών ερευνών, Σπύρος Μερκούρης
- ↑ «Καθημερινή, πληροφορίες για την Άννα Ψαρούδα Μπενάκη». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Ιανουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 18 Νοεμβρίου 2009.
- ↑ «Καθημερινή, Δωρεά της Μαριάννας Βαρδινογιάννη στην γενέτειρά της Ερμιόνη». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Απριλίου 2012. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2019.
- ↑ Δημήτρης Χατζησωκράτης, βιογραφικό[νεκρός σύνδεσμος]
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Δήμος Ερμιόνης
- Μουσικός Σύλλογος Ερμιόνης Αρχειοθετήθηκε 2007-05-09 στο Wayback Machine.