Αρχαιολογικός χώρος Πυθίου

Ο αρχαιολογικός χώρος Πυθίου βρίσκεται στην πλαγιά του Ολύμπου, σε υψόμετρο 680μ. και σε στρατηγικής σημασίας θέση, στην είσοδο των στενών της Πέτρας. Είναι γνωστό ότι το Πύθιο μαζί με την Άζωρο και την Δολίχη αποτελούσαν την αρχαία περραιβική Τριπολίτιδα. Το Πύθιο θεωρείται σημαντικότατη πόλη της Περραιβικής Τριπόλεως καθώς πιστεύεται ότι αποτελούσε την πρωτεύουσά της.

Ονομασία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το πιθανότερο είναι ότι το Πύθιο πήρε την ονομασία του από τον θεό Πύθιο Απόλλωνα, καθώς λατρεύονταν ιδιαίτερα στην περιοχή αυτή. Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως ναό αφιερωμένο στον θεό Απόλλωνα καθώς και πλήθος επιγραφών και γλυπτών που προέρχονται από το αρχαιότερο αυτό ιερό.

Σέλλος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το χωριό Πύθιο στα περασμένα χρόνια είχε καθιερωθεί με το όνομα Σέλλος. Έτσι το βρίσκουμε γραμμένο σε χάρτες εποχής, καθώς και σε τούρκικα και στρατιωτικά έγγραφα. Όσον αφορά την ετυμολογία της λέξης «Σέλλος» δόθηκαν διάφορες ερμηνείες από έλληνες και ξένους γλωσσολόγους. Μία άποψη είναι ότι το «Σέλλος» προέρχεται από τη λέξη σέλωμα, λόγω της ιδιομορφίας του εδάφους του χωριού. Μία ακόμη άποψη είναι ότι η λέξη «Σέλλος» προέρχεται από το ομηρικό Σελλοί. Πολλοί υποστηρίζουν πως Σελλοί – Ελλοί – Ελλάς είναι ταυτόσημες και παράγωγες λέξεις και πως το όνομα Ελλάς προέρχεται από το αρχαίο όνομα Σελλοί. Νεότερες ετυμολογικές έρευνες αναφέρουν τη σλαβική προέλευση της λέξης celo = Σέλλος, που σημαίνει χωριό, καθώς υπάρχουν πολλά σλαβόφωνα γειτονικά τοπωνύμια (Βαλέτσικο, Γλύκοβο, Αραδοσίβια κ.ά.). Η μετονομασία από Σέλλος σε Πύθιο πραγματοποιήθηκε το 1928 με προεδρικό διάταγμα.

Περραιβική Δωδώνη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εκτός από την ηπειρωτική Δωδώνη με το μαντείο του Διός ο Όμηρος αναφέρει την πόλη Δωδώνη «παρά τον Τιταρήσιον ποταμόν». Επιπλέον στην Ιλιάδα βλέπουμε τον Αχιλλέα να προσεύχεται στον Δία της Δωδώνης τον Πελασγικό, της κακοχείμωνης Δωδώνης, που ζουν εκεί οι Σελλοί (ελεύθερη μετάφραση). Στηριζόμενοι εκεί πολλοί αρχαιολόγοι και ιστορικοί ξεκινούν και πιθανολογούν για μία θεσσαλική Δωδώνη στους πρόποδες του ιερού Ολύμπου και να ερευνούν την ύπαρξη ενός μαντείου προς τιμήν του Διός στην περιοχή του Πυθίου. Ωστόσο, η ύπαρξη μαντείου θα μπορούσε να είναι δυνατή καθώς στο Πύθιο υπήρχε ένας μοναδικός τόπος, στον χώρο του οποίου παρατηρείται το φαινόμενο που συναντούμε επιλεκτικά σε ορισμένα μέρη της Ελλάδος και του κόσμου, όπως στην περιοχή των Δελφών, στο σπήλαιο της Πεντέλης, στη Δήλο, στο Άκτιο κ.ά. Πρόκειται για περιοχές στις οποίες συγκεντρώνονται διάφορα διασυμπαντικά ηλεκτρομαγνητικά κύματα και εκπέμπονται σε διάφορες κατευθύνσεις. Πράγματι, ύστερα από έρευνα του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης έχει διαπιστωθεί ότι ο χώρος αυτός λειτουργεί ως αντηχείο, δηλαδή δέχεται ήχους από μακρινές αποστάσεις και ανακλώνται στο σημείο αυτό.

Πολλοί λοιπόν θεωρούν το πρώτο μαντείο του δωδωναίου Δία του πελασγικού ιδρύθηκε στην περραιβική Δωδώνη. Γι΄ αυτούς το μαντείο της ηπειρωτικής Δωδώνης είναι μεταγενέστερο δημιούργημα των Περραιβών που αναχώρησαν προς την Ήπειρο, μετά την εισβολή των Λαπίθων στη Θεσσαλία και την πεδινή Περραιβία. Ο Απόστολος Αρβανιτόπουλος υποστηρίζει το αντίθετο. Οι Πετθαλοί εισέβαλλαν στην Θεσσαλία και ίδρυσαν στην Περραιβία ένα είδος «υποκαταστήματος» της ηπειρωτικής Δωδώνης. Στηριζόμενοι πια στην πιθανότητα ύπαρξης της θεσσαλικής Δωδώνης οι επιστήμονες ερευνούν την τοποθεσία της. Ο Όμηρος την τοποθετεί «παρά τον Τιταρήσιον ποταμόν», ο Στράβωνας 15 σταδίους από την πόλη Σκοτούσσα, ο Γεωργιάδης στο Σαραντάπορο και ο Heuzey στην Αγία Τριάδα. Όπως και να΄ χει λοιπόν δεν είμαστε ακόμα σε θέση να μιλήσουμε με βεβαιότητα για πόλη Δωδώνη στην Περραιβία ή γενικότερα στη Θεσσαλία. Οι μελλοντικές ανασκαφές είναι εκείνες που θα πιστοποιήσουν αν οι απόψεις αυτές είναι αληθείς ή όχι.

Αρχαιολογικός χώρος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στα βράχια της δυτικής και βορειοδυτικής ομαλής πλευράς, στον λόφο Άγιοι Απόστολοι του Πυθίου, βρέθηκαν ίχνη ανθρώπινης δραστηριότητας, ερείπια αρχαίου και παλαιοχριστιανικού Πυθίου. Εκεί υπήρχε ο αρχικός οικισμός και το ύψωμα του αποτελούσε την ακρόπολή τους (σχήμα επίμηκες, από μαρμαρυγιακούς σχιστόλιθους σκληρούς). Στις υπώρειες του λόφου Άγιοι Απόστολοι οι αρχαιολογικές ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν έφεραν στο φως σημαντικής αρχαιολογικής και ιστορικής αξίας, λείψανα τριών ναών της ρωμαϊκής εποχής του Απόλλωνα Πυθίου, του Ποσειδώνα Πατρώου και της Αρτέμιδας Αγαγυλαίας(?). Και τα τρία οικοδομήματα χρονολογούνται στα χρόνια του αυτοκράτορα Οκταβιανού Αυγούστου. Οι δύο ναοί (του Απόλλωνα και του Ποσειδώνα) είναι διαστάσεων 33×13μ. Ο ναός του Απόλλωνα ανασκάφτηκε σχεδόν ολοκληρωτικά και θεωρείται ότι κτίστηκε πάνω στη θέση παλαιότερου ναού. Από ένα περιμετρικό πλακόστρωτο δημιουργείται στη θέση ένα πόδιο ύψους 0,50μ., πάνω στο οποίο θεμελιώθηκε το νεότερο ιερό. Διαθέτει πρόναο και σηκό. Οι τοίχοι είναι κατασκευασμένοι από σχιστόλιθο και εσωτερικά ήταν επενδυμένοι με έγχρωμα κονιάματα. Ο ναός έδωσε εκπληκτικά ευρήματα, με κυριότερα δύο ακέφαλα, λατρευτικά αγάλματα του θεού, ένα από τα οποία φέρει στο στήριγμά του την υπογραφή του καλλιτέχνη: “Φιλήμων Εποίησε”. Πλήθος επιγραφών και γλυπτών, τα οποία προέρχονται από το αρχαιότερο ιερό του Απόλλωνα βρέθηκαν στην υποδαπέδια επίχωση του ρωμαϊκού ναού. Από τα ευρήματα ξεχωρίζουν ένα ακέφαλο άγαλμα του Απόλλωνα Μουσαγέτη και τρεις βασιλικές επιστολές από τις οποίες η μία είναι του βασιλιά της Μακεδονίας Δημήτριου Β΄, υιού του Αντίγονου Γονατά και οι άλλες δύο του βασιλιά Αντίγονου Δώσωνος.

Το Πύθιο πρέπει να ήταν πασίγνωστο ως ιερός τόπος λατρείας του Απόλλωνα Πυθίου, ο οποίος ήταν σεβαστός απ΄ όλους τους Περραιβούς. Υποστηρίζεται πως όλοι οι κάτοικοι του λεκανοπεδίου συναθροίζονταν στο Πύθιο, στον λόφο Άγιοι Απόστολοι για να γιορτάσουν κάθε χρόνο τα Πύθια, αθλητικούς αγώνες προς τιμήν των θεών του Ολύμπου και του Απόλλωνα. Μάλιστα, οι επιστήμονες θεωρούν ότι υπάρχουν ενδείξεις για την ύπαρξη αθλητικού σταδίου στη θέση Μαχά. Η μελλοντική αρχαιολογική σκαπάνη είναι εκείνη που θα το επιβεβαιώσει. Επίσης, είναι πιθανό στο ίδιο ιερό να λατρεύονταν και Ποσειδώνας Πατρώος. Από αναθηματικές επιγραφές πληροφορούμαστε ότι κυριαρχούσε και η λατρεία του Απόλλωνα με την επίκληση Δώρειος, ήδη από το τέλος του 4ου αι. π.Χ., καθώς και ότι υπήρχαν σύνναιοι θεοί όπως ο Ασκληπιός, ο Δίας Κεραύνιος, η Αφροδίτη κ.ά.

Αρχαίο θέατρο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στα νοτιοδυτικά του λόφου των Αγίων Αποστόλων φαίνεται καθαρά κοίλωμα με δύο διαζώματα που προδίδει ο συγκεκριμένος χώρος ίσως να αποτελούσε το αρχαίο θέατρο της πόλης. Ανατολικά του λόφου βρέθηκαν υπολείμματα βυζαντινού κάστρου και στην κορυφή του θεμέλια ενός κεντρικού πύργου. Ο πολιτισμός και η ιστορία που ανέπτυξαν οι άνθρωποι αυτοί υποδηλώνονται από τις γραπτές πηγές που άφησαν στα πέτρινα μνημεία. Πολλές από αυτές καταγράφηκαν και δημοσιεύτηκαν από τον έφορο κλασικών αρχαιοτήτων της 7ης Εφορείας Λάρισας κ. Αθ. Τζιαφάλια, κάποιες βρίσκονται στο αρχαιολογικό μουσείο Λάρισας, κάποιες κλάπηκαν και κάποιες περιμένουν να έρθουν στο φως από την αρχαιολογική σκαπάνη.

Βωμός[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σε μία άλλη θέση του Πυθίου, η οποία ονομάζεται «Τοπόλιανη» ή «Τριπολιάνα» και στην οποία σύμφωνα με κάποιους αρχαιολόγους – ερευνητές ήταν το μαντείο της θεσσαλικής Δωδώνης, σώζονταν μέχρι και το 1965 αρχαίος βωμός, φωτογραφίες του οποίου υπάρχουν μέχρι και σήμερα. Κατά την παράδοση ο Αλέξανδρος θυσίασε εκεί εκατόμβη προς τιμήν των ολύμπιων θεών λίγο πριν ξεκινήσει για την Ασία. Στη βόρεια πλευρά του σημερινού ναού της Ζωοδόχου Πηγής βρίσκονταν ο βωμός αυτός. Στον βόρειο και νότιο τοίχο της εκκλησίας φαίνονται κιονόκρανα αρχαίου ναού πάνω στον οποίο χτίστηκε ο νέος χριστιανικός.

Πήγες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αθανάσιος Τζιαφάλιας, Το Έργο της ΙΕ’ ΕΠΚΑ.1η Επιστημονική Συνάντηση, Το Έργο των Εφορειών Αρχαιοτήτων και Νεώτερων Μνημείων του ΥΠ.ΠΟ. στη ::Θεσσαλία και την Ευρύτερη Περιοχή της (1990-1998), Βόλος, 2000
Βασίλης Ζαρζώνης, Ορεινή Περραιβία Άζωρος, Έλλα, Λάρισα, 1995
Θωμάς Λιόλιος, Περραιβία (Δολίχη – Άζωρος – Πύθιο – Δωδώνη), Όλυμπος, Κατερίνη, 2010
Ιερά Μητρόπολις Ελασσώνος, Οι Ενορίες, οι Ιερές Μονές και τα Κειμήλιά τους, Ιεράς Μητροπόλεως Ελασσώνος, Περιφερειακό Ταμείο Ανάπτυξης Θεσσαλίας, ::Ελασσόνα, 2007
Λ. Δεριζιώτης, Σ. Κουγιουμτζόγλου, Ανακαλύπτοντας την άγνωστη χριστιανική Περραιβική Τρίπολη στο Τιμητικός τόμος στη μνήμη του Π. Λαζαρίδη, Αθήνα ::(υπό δημοσίευση)
Λ. Δεριζιώτης, Χρονικά, ΑΔ 52 ,1997
Νίκος Νικονάνος, Βυζαντινοί Ναοί της Θεσσαλίας από το 10ο αιώνα ως την Κατάκτηση της περιοχής από τους Τούρκους το 1393, Συμβολή στη Βυζαντινή ::Αρχιτεκτονική, Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων, Αθήνα, 1997
Σπυρίδων Μπούμπας, Περραιβική Τρίπολις (Άζωρος – Κύφος – Δωδώνη – Δολίχη – Πύθιον), Περραιβός, Δήμος Σαρανταπόρου, Αθήνα, 1995
Σπυρίδων Μπούμπας, Το Περραιβικόν Γένος και ο Όλυμπος, Πολιτιστικός Οργανισμός Δήμου Σαρανταπόρου, Αθήνα, 2000
Γιάννης Αδάμου, Το Πύθιον (Σέλλος) στο Πέρασμα των Αιώνων, Κοινότητα Πυθίου, Πύθιο, 1997
Νίκος Νικονάνος, Τα Ασκηταριά του Πυθίου της Ελασσόνας (14ος αιώνας), Θεσσαλικό Ημερολόγιο, Τόμος 2ος, Λάρισα, 1981
Αρχαιολογικός Χώρος Πυθίου (Pythion)