Αρχαιολογικός χώρος Αζώρου

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Συντεταγμένες: 39°59′10″N 22°4′59″E / 39.98611°N 22.08306°E / 39.98611; 22.08306

Αρχαιολογικός χώρος Αζώρου
Χάρτης
Είδοςαρχαιολογική θέση και αρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα
Γεωγραφικές συντεταγμένες39°59′10″N 22°4′59″E
ΧώραΕλλάδα

Η Άζωρος ορίζεται ως η δυτικότερη από τις τρεις πόλεις της Τριπολίτιδας. Τα ερείπια της Αζώρου βρίσκονται στα νότια της Βουβάλας, στην αριστερή όχθη του Σαρανταπόρου. Η θέση της προτιμήθηκε από την λίθινη εποχή και φαίνεται να κατοικήθηκε διαδοχικά μέχρι τα τέλη του 17ου αι. μ.Χ.

Η Άζωρος θεωρείται η πιο οχυρή πόλη της Περραιβίας. Στην οχύρωση της βλέπουμε τείχη πολλών περιόδων, κυκλώπεια, πολυγωνικά αρχαϊκά, γεωμετρικής περιόδου, βυζαντινά. Νοτιοανατολικά του οικισμού επί ενός επιβλητικού λόφου που φέρει το όνομα Καστρί έχουν επισημανθεί σε μεγάλη έκταση τα τείχη της αρχαίας αλλά και της παλαιοχριστιανικής και πιθανώς της μεσοβυζαντινής περιόδου. Στην πλαγιά του λόφου είχαν κατασκευαστεί τέσσερις διαδοχικές σειρές τειχών.

Από την ακρόπολη ξεκινούν δύο βραχίονες του τείχους, που κατεβαίνουν προς τα νότια, περικλείοντας και ένα τμήμα της επίπεδης κοιλάδας. Από αυτούς τους δύο βραχίονες ο εσωτερικός αναλημματικός είναι κτισμένος τον 3ο αι. π.Χ. Σώζεται σε ορισμένα σημεία και είναι φτιαγμένο από υλικά από το ίδιο το βουνό. Αποτελείται από ασβεστολιθικές πέτρες σε οριζόντια κυρίως τοποθέτηση η οποία ξεφεύγει σε σημεία και από την κατακόρυφη. Ενισχύονταν με τετράγωνους πύργους που προεξέχουν από τα τείχη 1,5 έως 2μ. και πλάτος 5,5μ., ενώ ο εξωτερικός κτισμένος κατά το ψευδοισοδομικό σύστημα τον 5ο αι. π.Χ. με μήκος 47μ.

Στις πλαγιές της τοποθεσίας Καστρί κλιμακώνονται τα ερείπια ενός τριπλού περιβόλου. Από τον πρώτο περίβολο σώζονται μόνο τα θεμέλια. Μπορούμε όμως καθαρά να αναγνωρίσουμε την εργασία δύο διαφορετικών εποχών. Υπάρχει πρόχειρη οχύρωση στην ανατολική πλαγιά ενώ στη δυτική υπάρχει κτίσμα της Ελληνιστικής εποχής με τετράγωνους πύργους. Πρόκειται για ένα καλαίσθητο αρχαιοελληνικό ερείπιο, κατασκευασμένο από λευκό μάρμαρο όπως στη Ραμνούντα, με προσεκτικά συναρμολογημένες πέτρες.

Η μακρόστενη περιοχή του λόφου περιβάλλονταν από μία Τρίτη σειρά οχυρωμάτων. Πρόκειται για ένα εσωτερικό φρούριο με ερείπια από ακατέργαστες πέτρες μικρού μεγέθους. Δεν φαίνεται να έχει πύργους, αλλά μικρές τετράγωνες αίθουσες που πιθανόν λειτουργούσαν ως μικρά οχυρά.

Από τη βόρεια πλευρά, οι τρεις περίβολοι ακουμπούν σ’ένα φαρδύ τοίχο με πελώριες πέτρες. Έχει ύψος περίπου 5,5μ. και μήκος 100μ. και διαθέτει τετράγωνο πύργο, ίδιας κατασκευής. Ανήκει ίσως στα παλαιότερα οχυρώματα της πόλης. Από το μέγεθος των λίθων θυμίζει κυκλώπεια τείχη. Το τείχος φτιαγμένο από άσπρο μάρμαρο συνδυάζοντας την κομψότητα με τη στερεότητα, λειτουργεί τόσο ως διάκοσμος αλλά και ως άμυνα.

Η αρχαία Άζωρος ανακαινίστηκε με πηλοκατασκευές κατά τη Βυζαντινή εποχή. Η οχύρωση ακολουθεί το τρίτο διάζωμα του αρχαίου τείχους στην βορειανατολική πλαγιά του λόφου, ενώ δυτικά ακολουθεί το αρχαίο τείχος. Σε σημεία φαίνεται καθαρά ασβεστόκτιστο. Η περίμετρος του τείχους υποδηλώνει πως ο πληθυσμός της Αζώρου δεν είναι ευκαταφρόνητος. Συγκρίνοντάς το όμως με την αρχική οχύρωση, φαίνεται αισθητά η ελάττωση του πληθυσμού. Η νέα οχύρωση των περραιβικών πόλεων δεν συνίσταται πια στην ανύψωση ισχυρών ασβεστόκτιστων τειχών μόνο, αλλά και στον εφοδιασμό νερού των πόλεων με κατασκευή δεξαμενών επί της ακροπόλεώς τους. Στην ακρόπολη της Αζώρου δεν βρέθηκαν μέχρι στιγμής δεξαμενές αποθήκευσης όμβριου ύδατος.

Ο δεύτερος αναλημματικός τοίχος του 3ου αι. π.Χ. κατασκευάστηκε για να στηρίξει ένα πλάτωμα – άνδηρο, όπου θεμελιώθηκε η αστική έπαυλη του Νικάρχου, υιό του Αλκίππου. Η πολυτελής αυτή έπαυλη δεν ανασκάφτηκε ακόμη, ωστόσο, με κάποιες δοκιμαστικές τομές διαπιστώθηκε ότι διασώζει επιχρίσματα στους τοίχους και πιθανότατα μωσαϊκά δάπεδα. Η έπαυλη ταυτίστηκε με το όνομα του Νικάρχου διότι το αίθριο της βρέθηκε στημένη μια μεγάλη επιγραφή – επιστολή του βασιλιά της Μακεδονίας Αντίγονου του Δώσωνος προς τον βασιλικό επιστάτη της περιοχής της Περραιβικής Τριπόλεως και αφορά τη διαχείριση της περιουσίας του Νικάρχου μετά το θάνατό του.

Στη θέση Παλιοκλήσι αποκαλύφθηκε μία παλαιοχριστιανική Βασιλική εκκλησία με προκτίσματα. Η έκταση που ερευνήθηκε καταλαμβάνει 2400τ.μ. Εκατέρωθεν της Βασιλικής βρέθηκε στοά συνολικού μήκους 24 μ. και δύο νεκροταφεία, από τα οποία το ένα ανήκει στην παλαιοχριστιανική περίοδο και το άλλο στη μεσοβυζαντινή.

Η αποκαλυφθείσα τρίκλιτη Βασιλική έχει μήκος 16,7 μ. και πλάτος 9,30μ. με ημικυκλική κόγχη στα ανατολικά. Λείψανα του τέμπλου δεν βρέθηκαν, αποκαλύφθηκε όμως το όρυγμα του εγκαινίου, εκεί δηλαδή που είναι η τράπεζα, το οποίο είναι σταυρόσχημο. Στο δάπεδο του κεντρικού κλίτους βρέθηκε ψηφιδωτό το οποίο διασώθηκε μόνο κατά ένα ελάχιστο τμήμα κατά μήκος του βόρειου και νότιου τοίχου. Το βόρειο και το νότιο κλίτος επικοινωνούν με το νάρθηκα όπως και το κεντρικό, αλλά δεν εντοπίστηκαν ίχνη των δαπέδων τους. Αντίθετα ο νάρθηκας σώζεται σχεδόν σε όλη του την έκταση στο δάπεδό του, το οποίο αποτελείται από μαρμάρινες πλάκες.

Σε επαφή με τη βόρεια πλευρά του Ναού βρίσκεται επιμήκης χώρος στο ανατολικό τμήμα του οποίου αποκαλύφθηκε η φιάλη. Έχει ύψος 1μ. και η εσωτερική της επιφάνεια είναι κτισμένη με υδραυλικό κονίαμα. Ο νάρθηκας στην νότια πλευρά επικοινωνεί με ορθογώνιο κτίσμα στο δυτικό τμήμα του οποίου διασώζεται σταυροειδής κολυμπήθρα. Το διαμέρισμα του βαπτιστηρίου επικοινωνεί με έναν άλλο χώρο, ο οποίος έχει κατασκευαστεί μεταγενέστερα. Ο χώρος αυτός χρησιμοποιήθηκε ως νηπιοβαπτιστήριο, διότι αποκαλύφθηκε μικρή κυκλίκή κολυμπήθρα επενδυμένη με υδραυλικό κονίαμα. Τα πρώτα χρόνια η βάπτιση γινότανε σε ενήλικες, από την εποχή του Ιουστινιανού και μετά έχουμε τη βάπτιση των νηπίων, γι’ αυτό λοιπόν τα πρώτα χρόνια έχουμε τις μεγάλες κολυμπήθρες που μπαίνανε οι ενήλικες και αργότερα έχουμε τις μικρές, σαν αυτές που χρησιμοποιούνε και σήμερα, απλώς, ή ήτανε φορητές ή ήτανε σταθερές μέσα στο χώμα.

Στον ευρύτερο χώρο της Βασιλικής βρέθηκαν 328 ταφές δύο διαφορετικών περιόδων της παλαιοχριστιανικής (μέχρι 7ο αι. μ.Χ.) και της μεσοβυζαντινής (7ο-8ο αι. έως 10ο αι. μ.Χ.) περιόδου με πλούσια κτερίσματα.

Στη θέση Άγιος Αθανάσιος όπου βρίσκεται εντός των τειχών της ακροπόλεως, αποκαλύφθηκε τρίκλιτη Βασιλική μήκους 18,8μ. και πλάτος 12μ., ενώ ανατολικά απολήγει σε ημικυκλική κόγχη. Το βόρειο και νότιο κλίτος προστέθηκε σε μεταγενέστερη φάση. Τα δάπεδα του νότιου κλίτους και του δυτικού τμήματος του κεντρικού είναι επιστρωμένα με μαρμάρινες πλάκες, όμως στο μέσον του τελευταίου διεσώθηκε υποδομή ψηφιδωτού δαπέδου. Το ψηφιδωτό δυστυχώς είναι κατεστραμμένο, σώζονται όμως ίχνη του. Στο βορειοδυτικό άκρο του νάρθηκα βρέθηκε πιθανότατα η φιάλη η οποία είναι όμοια με αυτή του “Παλιοκλησίου”. Ταφές κυρίως νηπίων βρέθηκαν γύρω και μέσα στη Βασιλική. Πρόκειται για κυβοτιαίους προστάφους κατασκευασμένους με μαρμάρινες ακατέργαστες πλάκες. Θεωρήθηκε ότι κατά την πρώτη φάση η Βασιλική ήταν μονόκλιτη, ενώ στην δεύτερη φάση ανήκουν τα μεταγενέστερα κλίτη και το κτίσμα της φιάλης.

Στη θέση Κοπάνα το 1995 η 15η Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Λάρισας αποκάλυψαν μία τρίκλιτη Βασιλική με νάρθηκα και εξέχουσα ημικυκλική αψίδα ιερού. Οι τοίχοι του ναού έχουν κατασκευαστεί από αρχαίο υλικό και αργούς λίθους και σε διαφορετικές φάσεις, οι οποίες όμως δεν είναι δυνατόν να χρονολογηθούν διότι σώθηκαν αποσπασματικά. Σίγουρη χρονολογία μπορούμε όμως να θεωρήσουμε τις ταφές οι οποίες είναι της μεσοβυζαντινής περιόδου.

Στον ευρύτερο χώρο της ανασκαφής ανάμεσα σε κρημνίσματα αρχαίων κτιρίων και σύγχρονους λιθοσωρούς βρέθηκαν 120 θραύσματα γλυπτών και αρχιτεκτονικά μέλη ιωνικού ναού του 3ου προχριστιανικού αι., όπως γείσα, βάσεις κιόνων, αετώματα και άλλα, που οι επιγραφές αποδίδουν στον Απόλλωνα Λύκειο, κύρια θεότητα λατρείας της Αζώρου.

Παράλληλα με την σωστική ανασκαφή και την περισυλλογή αρχαιοτήτων έγινε απόπειρα καθαρισμού ενός μισογκρεμισμένου μακεδονικού τάφου, μοναδικού μέχρι τώρα στη Θεσσαλία και γνωστό από την εποχή του Απ. Αρβανιτόπουλου. Λέγεται ότι εκεί πιθανόν να είναι θαμμένος ο βασιλιάς της Μακεδονίας Αρχέλαος, ο οποίος δολοφονήθηκε στην Περραιβία.

Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. Αθανάσιος Τζιαφάλιας, Το Έργο της ΙΕ’ ΕΠΚΑ. 1η Επιστημονική Συνάντηση, Το Έργο των Εφορειών Αρχαιοτήτων και Νεώτερων Μνημείων του ΥΠ.ΠΟ. στη ::Θεσσαλία και την Ευρύτερη Περιοχή της (1990-1998), Βόλος, 2000
  2. Βασίλης Ζαρζώνης, Ορεινή Περραιβία Άζωρος, Έλλα, Λάρισα, 1995
  3. Θωμάς Λιόλιος, Περραιβία (Δολίχη – Άζωρος – Πύθιο – Δωδώνη), Όλυμπος, Κατερίνη, 2010
  4. Λ. Δεριζιώτης, Σ. Κουγιουμτζόγλου, Ανακαλύπτοντας την άγνωστη χριστιανική Περραιβική Τρίπολη, Τιμητικός τόμος στη μνήμη του Π. Λαζαρίδη, Αθήνα  :(υπο δημοσίευση)
  5. Λ. Δεριζιώτης., Χρονικά, ΑΔ 52, 1997
  6. Σπυρίδων Μπούμπας, Περραιβική Τρίπολις (Άζωρος – Κύφος – Δωδώνη – Δολίχη – Πύθιον), Περραιβός, Δήμος Σαρανταπόρου, Αθήνα, 1995
  7. Σπυρίδων Μπούμπας, Το Περραιβικόν Γένος και ο Όλυμπος, Πολιτιστικός Οργανισμός Δήμου Σαρανταπόρου, Αθήνα, 2000
  8. Σπύρος Κουγιουμτζόγλου, Η Περραιβική Τριπολίτις κατά την Παλαιοχριστιανική Περίοδο, Παρουσίαση Ανασκαφικών Ευρημάτων 7ης Εφορείας Βυζαντινών ::Αρχαιοτήτων Λάρισας στην Ελασσόνα – Περραιβική Τρίπολη από το 1996 στο 1ο Φεστιβάλ «Περραιβική Τρίπολις», Δολίχη, 2008
  9. https://perevia.gr Αρχειοθετήθηκε 2021-04-22 στο Wayback Machine.