Σαλαμίνα (νησί)

Σαλαμίνα

Χάρτης της Σαλαμίνας
Γεωγραφία
Αρχιπέλαγος	Αιγαίο Πέλαγος
Νησιωτικό σύμπλεγμα	Νησιά Αργοσαρωνικού
Έκταση	95 km²
Υψόμετρο	375 μ
Υψηλότερη κορυφή	Μαυροβούνι (365 μ.)
Χώρα
Ελλάδα
Περιφέρεια	Αττικής
Νομός	Αττικής
Πρωτεύουσα	Σαλαμίνα (πόλη)
Δημογραφικά
Πληθυσμός	37.220 (απογραφής 2011)
Πυκνότητα	412,8 /χλμ2
Πρόσθετες πληροφορίες
Ιστοσελίδα	www.salamina.gr
Σχετικά πολυμέσα

Η Σαλαμίνα, γνωστή από την αρχαιότητα και ως Κούλουρη, είναι νησί της Ελλάδας και αποτελεί το μεγαλύτερο νησί του Σαρωνικού Κόλπου και το κοντινότερο στις ακτές της Αττικής. Βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα του Σαρωνικού Κόλπου και έναντι του Κόλπου της Ελευσίνας (νοτιοδυτικά του Νομού Αττικής). Πρωτεύουσά της είναι η ομώνυμη πόλη. Έχει πληθυσμό 37.220 κατοίκους, έκταση 95 τετραγωνικά χιλιόμετρα και αποτελεί το νησί με τη μεγαλύτερη πυκνότητα μόνιμου πληθυσμού στην Ελλάδα. Κατά τη θερινή περίοδο και ιδιαίτερα τους μήνες του Καλοκαιριού ο πληθυσμός της Σαλαμίνας σημειώνει τεράστια αύξηση, καθώς υπολογίζεται κοντά στις 280.000.

Η Σαλαμίνα είναι η πατρίδα του ομηρικού βασιλιά Αίαντα του Τελαμώνιου και του τραγικού ποιητή Ευριπίδη. Είναι επίσης διεθνώς γνωστή από την ομώνυμη ιστορική Ναυμαχία που συνέβη το 480 π.Χ., ανάμεσα στους Έλληνες και στην Περσική Αυτοκρατορία, το αποτέλεσμα της οποίας ήταν η νίκη των Ελλήνων και το οριστικό τέλος στα σχέδια των Περσών να εξαπλωθούν στην Ευρώπη. Στη Σαλαμίνα ο νεοέλληνας ποιητής Άγγελος Σικελιανός έμεινε από το 1933 έως το 1950, απέναντι από τη Μονή της Φανερωμένης. Ο αγωνιστής της Ελληνικής Επανάστασης, Γεώργιος Καραϊσκάκης είχε το στρατηγείο του στην παραλία της Σαλαμίνας, προστάτης του ήταν ο Άγιος Δημήτριος, γι' αυτό και τελευταία του επιθυμία ήταν να ταφεί στο νησί. Μέρος των οστών του Καραϊσκάκη βρίσκονται εντός του ναού του Αγίου Δημητρίου στη Σαλαμίνα, σε κατάλληλα περιφραγμένο χώρο. Στις βορειοανατολικές ακτές της νησιού βρίσκονται οι εγκαταστάσεις του Ναυστάθμου Σαλαμίνας.

Η Σαλαμίνα (βάθος), όπως διακρίνεται από τον Υμηττό

Ονομασία

Σύμφωνα με τη μυθολογία, το νησί πήρε την ονομασία του από τη νεράιδα Σαλαμίνα που είχε πατέρα τον θεό Ασωπό, μητέρα τη Μετώπη, αδελφή τη νεράιδα Αίγινα και σύζυγό της τον θεό της θάλασσας Ποσειδώνα. Το όνομα Σαλαμίς μαρτυρείται ήδη στο ομηρικό έπος (Ιλιάς Β, 557-558). Θεωρείται πως το όνομα «Σαλαμίς» προέρχεται από τη ρίζα Σαλ- (άλας· δηλαδή αλμυρό νερό) και -άμις (δηλαδή στη μέση), έτσι Σαλαμίνα είναι (ο τόπος) εν μέσω θαλασσινού νερού. Εντούτοις, η ρίζα Σαλ δεν είναι ελληνική αλλά ινδοευρωπαϊκή, ενώ έχει περάσει αυτούσια και στα Λατινικά. Η ελληνική ρίζα για το αλάτι/θάλασσα είναι η Αλς.

Κατά την αρχαιότητα και σύμφωνα με τον ιστορικό γεωγράφο Στράβωνα, η Σαλαμίνα ήταν γνωστή με τις ονομασίες Σκιράς (από τον ήρωα Σκίρο), Πιτυούσα (πίτυς = πεύκο) από τα πολλά πεύκα που υπήρχαν και Κυχρεία από τον Κυχρέα, ο οποίος ήταν γιος της νεράιδας Σαλαμίνας. Ο Κυχρέας έγινε ο πρώτος μυθικός βασιλιάς της Σαλαμίνας, όταν την απάλλαξε από έναν φοβερό δράκοντα, που την καταδυνάστευε και λεηλατούσε. Άλλες παραδόσεις συνδέουν τον Κυχρέα με ένα ιερό φίδι, που βοήθησε τον ελληνικό στόλο κατά τη διάρκεια της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας, προκαλώντας σύγχυση στα περσικά πλοία. Το νησί είναι επίσης γνωστό ήδη από την αρχαιότητα και με την ονομασία Κούλουρη, που προέρχεται από το ακρωτήριο «Κόλουρις άκρα» (σήμερα Πούντα), στο οποίο ήταν χτισμένη η αρχαία πόλη και το λιμάνι του 4ου αιώνα π.Χ.

Σύμφωνα με τον Σπυρίδωνα Λάμπρο, το όνομα Σαλαμίνα δεν είναι ελληνικό. Το συναντάμε και στην Κύπρο (στην ομώνυμη πόλη-κράτος Σαλαμίνα Κύπρου) την οποία ίδρυσαν άποικοι με αρχηγό τον Τεύκρο. Επίσης, το γεγονός ότι στο νησί συναντάμε τη λατρεία του «Δία Επικοίνιου» (Ba-al Shalam), όπως και η θέση του νησιού απέναντι σε κόλπο ξηράς, γίνεται φανερό ότι έχει σημιτική ρίζα και σημαίνει «ειρήνη» και «τόπος ειρήνης».

Ιστορία

Μυθική εποχή

Στους αρχαιότατους χρόνους το νησί υπήρξε αυτόνομο Μυκηναϊκό βασίλειο με βασιλείς από τον οίκο των Αιακιδών (ο Αιακός ήταν μυθικός βασιλιάς της Αίγινας, γιος του Δία και της νεράιδας Αίγινας). Γνωστός βασιλιάς αυτού του οίκου ήταν ο Τελαμώνας, γιος του Αιακού. Σύμφωνα με τη μυθολογία ο Τελαμώνας έφυγε από την Αίγινα, διότι είχε δολοφονήσει τον ετεροθαλή αδερφό του Φώκο και πήγε στη Σαλαμίνα, όπου νυμφεύτηκε την κόρη του Κυχρέα, Γλαύκη και έγινε βασιλιάς της Σαλαμίνας. Από τον γάμο τους δεν απέκτησαν παιδιά. Μετά τον θάνατο της Γλαύκης, ο Τελαμώνας νυμφεύτηκε δύο γυναίκες, την Ερίβοια ή Περίβοια και την Ησιόνη. Με την πρώτη απέκτησε τον Αίαντα που σημαίνει αετός, ενώ με τη δεύτερη τον Τεύκρο.

Στον τρωικό πόλεμο ο Αίαντας έλαβε μέρος με 12 καράβια μαζί με τον Τεύκρο. Μετά τον θάνατο του Αίαντα στην Τροία, ο Τεύκρος γύρισε στη Σαλαμίνα, όπου ο οργισμένος και θυμωμένος πατέρας τους, έδιωξε τον Τεύκρο από το νησί, γιατί δεν εκδικήθηκε τον χαμό του αδερφού του και δεν έφερε τα λείψανα του στην πατρίδα του. Ο Τεύκρος με τους συντρόφους του έφτασε με πλοία στις ανατολικές ακτές της Κύπρου, όπου και ίδρυσε πόλη, την οποία και ονόμασε Σαλαμίνα εις μνήμη της γενέτειράς του. Η πόλη αυτή μετέπειτα ονομάστηκε Κωνσταντία και βρίσκεται περίπου στον χώρο της σημερινής κατεχόμενης Αμμοχώστου.

Η αυτονομία της νήσου Σαλαμίνας καταργήθηκε, όταν ο Φιλαίος (ή και Φίλαιος), εγγονός του Αίαντα και γιος του Ευρυσάκη, παρέδωσε το νησί στην κυριαρχία των Αθηναίων. Για την πράξη του αυτή, οι Αθηναίοι τον αναγνώρισαν ως Αθηναίο πολίτη.

Η κατάκτηση από τους Μεγαρείς

Ο Ευριπίδης.

Η Σαλαμίνα ανήκε στους Μεγαρείς, από το 640 π. Χ. έως το 570 π.Χ. Την περίοδο εκείνη ο Αθηναίος νομοθέτης Σόλωνας έγραψε την πολεμική ελεγεία με τίτλο Σαλαμίς, με απώτερο στόχο να διεγείρει τον πατριωτισμό των συμπολιτών του, ώστε να ανακαταλάβουν το νησί. Τελικά και μετά από εικοσαετή πόλεμο, μεταξύ Αθηναίων και Μεγαρέων, η Σαλαμίνα περιήλθε εκ νέου στην κυριαρχία των Αθηναίων μέχρι το έτος 318 π.Χ.

Ναυμαχία της Σαλαμίνας

Η ναυμαχία της Σαλαμίνας διεξήχθη στις 22 Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ, μεταξύ των αρχαίων ελληνικών πόλεων-κρατών και της Περσικής Αυτοκρατορίας. Αποτέλεσε σημαντική σύγκρουση της δεύτερης περσικής εισβολής στην Ελλάδα, η οποία άρχισε το 480 π.Χ.

Στη μάχη των Θερμοπυλών, η οπισθοφυλακή των Ελλήνων διαλύθηκε, ενώ στη ναυμαχία του Αρτεμισίου οι Έλληνες υπέστησαν βαριές απώλειες και υποχώρησαν μετά την ήττα στις Θερμοπύλες. Αυτό επέτρεψε στους Πέρσες να καταλάβουν τη Βοιωτία και την Αττική. Οι Σύμμαχοι ετοιμάστηκαν να υπερασπιστούν τον Ισθμό της Κορίνθου καθώς ο στόλος αποσύρθηκε στο κοντινό νησί της Σαλαμίνας.

Παρά την αριθμητική υπεροχή του αντιπάλου, ο Θεμιστοκλής έπεισε τους Έλληνες συμμάχους να ξανά αντιμετωπίσουν σε μάχη τον περσικό στόλο, με την ελπίδα ότι η νίκη θα απέτρεπε περαιτέρω θαλάσσιες επιχειρήσεις κατά της Πελοποννήσου. Ο Πέρσης βασιλιάς Ξέρξης Α' ήταν επίσης αποφασισμένος για την τελική σύγκρουση. Ως αποτέλεσμα του τεχνάσματος του Θεμιστοκλή, ο περσικός στόλος έπλευσε για τα Στενά της Σαλαμίνας και προσπάθησε να κλείσει και τις 2 εισόδους. Στον περιορισμένο χώρο των Στενών της Σαλαμίνας οι μεγάλοι αριθμοί των περσικών πλοίων ήταν πρόβλημα, καθώς τα πληρώματά τους δεν μπορούσαν να πολεμήσουν με ελιγμούς. Αξιοποιώντας την ευκαιρία, ο ελληνικός στόλος διαμορφώθηκε σε μια γραμμή και πέτυχε σημαντική νίκη, καταστρέφοντας 300 περσικά πλοία.

Ως αποτέλεσμα ο Ξέρξης υποχώρησε στην Ασία με το μεγαλύτερο μέρος του στρατού του και τον επόμενο χρόνο, τα απομεινάρια του περσικού στρατού ηττήθηκαν αποφασιστικά στη μάχη των Πλαταιών. Οι μάχες στη Σαλαμίνα και στις Πλαταιές σηματοδότησαν την αρχή της νέας φάσης των Περσικών Πολέμων: οι ελληνικές πόλεις πέρασαν στην αντεπίθεση. Μερικοί ιστορικοί πιστεύουν ότι σε περίπτωση περσικής νίκης θα σταματούσε η ανάπτυξη της Αρχαίας Ελλάδας, καθώς και του δυτικού πολιτισμού, και οδηγούνται στο συμπέρασμα ότι η Σαλαμίνα ήταν μια από τις πιο σημαντικές μάχες στην ανθρώπινη ιστορία.

Ελληνιστική εποχή

Το 318 π.Χ., η Σαλαμίνα καταλήφθηκε από τους Μακεδόνες και συγκεκριμένα από τον Κάσσανδρο, έναν από τους επιγόνους του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Αρκετά χρόνια αργότερα, το 229 π.Χ., ο αρχηγός της Αχαϊκής Συμπολιτείας, Άρατος, την παρέδωσε εκ νέου στους Αθηναίους. Από τότε η Σαλαμίνα ακολούθησε, κατά κανόνα, την τύχη της Αθήνας και της υπόλοιπης Ελλάδας σ΄ όλες της φάσεις της πολυκύμαντης ιστορίας της (Ρωμαιοκρατία, βυζαντινή περίοδος, Φραγκοκρατία, Τουρκοκρατία).

Ρωμαϊκή - Πρωτοβυζαντινή περίοδος (2ος αι. π.Χ. - 7ος αι. μ.Χ.)

Σύμφωνα με τον περιηγητή της αρχαιότητας Παυσανία, στην εποχή του (τέλη του 2ου μ.Χ. αι.) η αρχαία πόλη της Σαλαμίνας (σημερινά Αμπελάκια) είχε εγκαταλειφθεί, καθόσον ο ίδιος διαπίστωσε ερείπια στην Αγορά της. Οι κάτοικοι που την εγκατέλειψαν, εγκαταστάθηκαν σ΄άλλα σημεία του νησιού. Από τα υπάρχοντα αρχαιολογικά στοιχεία της Σαλαμίνας, τεκμαίρεται η ύπαρξη δύο οικισμών κατά τη διάρκεια αυτής της χιλιετίας: ενός στη νότια πλευρά, εκεί όπου σήμερα ευρίσκεται το χωριό Αιάντειο και ενός άλλου στη βόρεια πλευρά, στη θέση όπου είναι η σημερινή πόλη της Σαλαμίνας. Αξιομνημόνευτο είναι το γεγονός ότι επί εποχής Ιουστινιανού (527-565), η Σαλαμίνα κατατασσόταν μεταξύ των πόλεων της βυζαντινής αυτοκρατορίας.

9ος αι. - 12ος αι.

Χαρακτηριστικό στοιχείο αυτής της περιόδου αποτελεί, όχι μόνο για τη Σαλαμίνα αλλά και για όλο τον ελλαδικό χώρο, η ύπαρξη «τοπικών δυναμικών αρχόντων - γαιοκτημόνων, που εκμεταλλεύονταν τη γη, δημιουργώντας τοπικούς χώρους εξουσίας, η οποία είτε τους αποδόθηκε με αυτοκρατορική παραχώρηση (πρόνοιες), είτε οι ίδιοι την οικειοποιήθηκαν με άλλο τρόπο.

13ος αι. - 14ος αι.

Μετά το τέλος της Δ΄ Σταυροφορίας (1202-1204) και την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους, η Σαλαμίνα περιήλθε στην κυριαρχία των Βενετών και το έτος 1294 παραδόθηκε από τον Γκυ Β' ντε λα Ρος στον άρχοντα της Εύβοιας, τον Βονιφάτιο από τη Βερόνα. Στην περίοδο εκείνη ανάγεται το κτίσιμο του αρχικού ναού της Παναγίας Φανερωμένης. Στη συνέχεια, και κατά τη διάρκεια του 14ου αιώνα, η Σαλαμίνα περιήλθε διαδοχικά στην κυριαρχία των Καταλανών (1311), της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (1319), των Καταλανών εκ νέου (1350) και του Φλωρεντινού οίκου των Ατσαγιόλι (1388). Στα τέλη του 14ου αιώνα αποικίστηκε από Αρβανίτες.

15ος αι. - 19ος αι.

Το Μοναστήρι της Παναγίας Φανερωμένης.

Λίγα χρόνια μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τον Μωάμεθ Β΄ (1453), οι Τούρκοι κυρίευσαν τη Σαλαμίνα (1462). Επί Τουρκοκρατίας, η κοινωνική και οικονομική ζωή ατόνησε στη Σαλαμίνα, που αποκαλείται έκτοτε Κούλουρη. Τα ιστορικά στοιχεία για τα πρώτα διακόσια χρόνια αυτής της περιόδου (1450-1650) είναι ελάχιστα έως ανύπαρκτα. Στα μέσα του 17ου αιώνα επισκέφθηκαν τη Σαλαμίνα δύο σημαντικές προσωπικότητες. Το 1640 ο Μεγαρίτης θεοσεβής Λάμπρος Κανέλλος (μετέπειτα Όσιος Λαυρέντιος), ο οποίος το 1682 επανίδρυσε, ή κατ΄ άλλους ανακαίνισε, το καθολικό της Μονής Φανερωμένης και το 1674 ο Άγγλος πρόξενος Τζιν Σιρόντ (Jean Siraud). Ο τελευταίος, σε σχετική έκθεσή του έγραφε: «Επάνω στο νησί υπάρχουν τρία χωριά: το ένα ονομαζόμενο Κούλουρη (σημερινή πόλη Σαλαμίνας), το άλλο Μητρόπολη (πρόκειται περί του Αιαντείου) και το Αμπελάκι. Σ΄ όλο το νησί δεν υπάρχουν παρά εξακόσιες ψυχές, εν μέρει Έλληνες εν μέρει Αρβανίτες». Λίγα χρόνια αργότερα, το 1688, ο ελληνικός πληθυσμός της νήσου ενισχύθηκε με την αναγκαστική μετακίνηση αθηναϊκών οικογενειών από την Αθήνα προς τη Σαλαμίνα, λόγω της παρουσίας σε ολόκληρη την Αττική των Ενετών με επικεφαλής τον Φραγκίσκο Μοροζίνη. Η μετακίνηση αυτή έδωσε πνοή ανάπτυξης και προόδου στο νησί, δημιουργώντας κατ΄αυτό τον τρόπο τις προϋποθέσεις για τη συμμετοχή της Σαλαμίνας στα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δρώμενα εκείνης της εποχής. Μιας εποχής, όπου οι δραστηριότητες του νεοελληνικού διαφωτισμού οδήγησαν στην πνευματική αφύπνιση του ελληνικού γένους, που είχε ως αποτέλεσμα την Επανάσταση του 1821 και την απελευθέρωση των Ελλήνων από τον οθωμανικό ζυγό. Απόρροια αυτής της ανάπτυξης ήταν η Σαλαμίνα, κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα, να διαθέτει αρκετά μικρά πλοιάρια. Πολλά απ΄αυτά έλαβαν μέρος στην αποτυχημένη Ελληνική Επανάσταση του 1769-1770, που εκδηλώθηκε μετά από υποκίνηση των Ρώσων και έμεινε γνωστή στην ιστορία ως Ορλωφικά. Παρ΄όλη την ατυχή έκβαση των Ορλωφικών, ο ατρόμητος αγωνιστής εκείνης της περιόδου Μητρομάρας συνέχισε μόνος του τον αγώνα της ανεξαρτησίας και τον Φεβρουάριο του 1771 ύψωσε στη Σαλαμίνα τη ρωσική σημαία της επανάστασης.

Στην πρώιμη και ατελέσφορη αυτή προσπάθεια αποτίναξης του οθωμανικού ζυγού, το μοναδικό επίτευγμα ήταν η καταστροφή του τουρκικού στόλου στο Τσεσμέ (1770) από το ρωσικό ναυτικό, γεγονός που ανάγκασε τους Οθωμανούς να υπογράψουν το 1774 τη συνθήκη του Κιουτσούκ - Καϊναρτζή.

Η συμβολή της Σαλαμίνας στην Επανάσταση του 1821

Οι δημογέροντες και ο κλήρος της Σαλαμίνας γνώριζαν από το 1819 την ύπαρξη της μυστικής εταιρείας που προετοίμαζε τον απελευθερωτικό αγώνα. Ο ηγούμενος της Μονής Φανερωμένης, Γρηγόριος Χατζηαθανασίου Κανέλλος μύησε στη Φιλική Εταιρεία τους: α. Παπασταμάτη Πρωτόπαπα Μεγαρίτη ετών 40, β. Αναγνώστη (Γιάννη) Μπιρμπίλη ή Βιρβίλη, Κουλουριώτη έμπορο ετών 45 και γ. τον αδελφό του Αντώνιο έμπορο ετών 42 που ήταν παιδιά του δημογέροντα της Σαλαμίνας Κόλια Μπιρμπίλη, δ. Παπαπανούση Στάμου Πρίσκο, Μεγαρίτη, ετών 51, ε. Βασίλειο Δασκαλόπουλο, Περαχωρίτη έμπορο ετών 24 και στ. Σπυρίδωνα Αντωνίου Μαρκέλλο, Αιγινήτη έμπορο ετών 46.

Ακολουθώντας το παράδειγμα του Μωριά και των άλλων νησιών του Σαρωνικού, η Σαλαμίνα επαναστάτησε στα τέλη Μαρτίου 1821. Η συμβολή της Σαλαμίνας στην Ελληνική Επανάσταση ήταν πάνδημη. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι οι Σαλαμίνιοι, λόγω των προνομίων που είχαν αποκτήσει από την παρασκευή κατραμιού αλλά και των επιθέσεων από ληστές στα άγρια δάση που εργάζονταν για τη συλλογή της ρητίνης, είχαν το δικαίωμα της ελεύθερης οπλοφορίας κι έτσι κατά το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης, συγκρότησαν αμέσως ετοιμοπόλεμο στρατιωτικό σώμα, που χωρίστηκε σε δύο ομάδες. Η πρώτη με αρχηγό τον ηγούμενο Γρηγόριο της Μονής Φανερωμένης, κινήθηκε μαζί με τους γείτονες Μεγαρίτες προς την Κόρινθο. Η δεύτερη με αρχηγούς τους Γιωργάκη Γκλίστη, Ιωάννη Βιέννα και Αναγνώστη Καρνέση κατευθύνθηκε προς το στρατόπεδο του Μενιδίου, προετοιμάζοντας επίθεση στην Αθήνα. Στις 24 Απριλίου 1821 στο στρατόπεδο του Μενιδίου, οι Έλληνες στρατιώτες ορκίστηκαν σε κλίμα βαθιάς συγκίνησης για υποταγή κι αφοσίωση στον ιερό σκοπό και διάλεξαν τους αρχηγούς τους. Οι Σαλαμίνιοι είχαν επιλέξει για αρχηγούς τους τον Γιωργάκη Γκλίστη, Αναγνώστη Καρνέση και Ιωάννη Βιέννα. Γενικός αρχηγός των Επαναστατών ορίστηκε ο Λειβαδίτης Δήμος Αντωνίου. Ο Γιωργάκης Γκλίστης ήταν ένας απ΄ τους γενναιότερους Σαλαμίνιους αγωνιστές. Την περίοδο πριν την Επανάσταση βρισκόταν στην αποικία της Σαλαμίνας, στον Γέροντα της Μικράς Ασίας. Ήταν περίπου τριάντα πέντε χρονών, ψηλός στο ανάστημα, μελαχρινός, χειροδύναμος και σωματώδης, κτίστης στο επάγγελμα κι αργότερα έμπορος του κατραμιού.

Μεγάλη προσωπικότητα του Αγώνα για την ελευθερία υπήρξε και ο ηγούμενος της Φανερωμένης Γρηγόριος Χατζηαθανασίου Κανέλλος που ήταν απόγονος του Αγίου Λαυρεντίου, συγκεκριμένα δισέγγονό του. Εκείνος δόξασε κι ανάδειξε ακόμα περισσότερο το μοναστήρι της Παναγίας της Φανερωμένης, όχι μόνο με το πνευματικό του έργο αλλά και με την ενεργό συμμετοχή του στον Απελευθερωτικό Αγώνα.

Έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας και συντέλεσε ώστε να μπει αμέσως η Σαλαμίνα στην Επανάσταση. Ο ίδιος μύησε τους έξι επιφανείς πολίτες της Σαλαμίνας, των Μεγάρων και της Αίγινας και φρόντισε αμέσως να συγκεντρωθούν πολεμοφόδια και τροφές στη μονή, που λίγο καιρό μετά έγινε στρατόπεδο, κέντρο διοίκησης και κέντρο υποδοχής και περίθαλψης των τραυματιών και των οικογενειών τους. Εκεί εγκαταστάθηκε το Γενικό Φροντιστήριο του Αγώνα και ολόκληρη η δυτική πτέρυγα μαζί με τον νοτιοδυτικό πύργο πέρασαν στη διάθεση των στρατιωτών. Το υπόλοιπο μοναστήρι διαμορφώθηκε σε στρατιωτικό νοσοκομείο.

Ξημερώματα της 25^ης Απριλίου του 1821 ο επαναστατικός στρατός επιτέθηκε στην Αθήνα. Σκοπός τους η κατάληψη της πόλης κι η απελευθέρωσή της. Την περίοδο αυτή περιφερόταν στη Βοιωτία ο Ομέρ Βρυώνης με στρατό τριών χιλιάδων ανδρών. Όταν έμαθε για την κατάληψη της Αθήνας από τους Έλληνες, κινήθηκε προς τα εκεί και σκόρπισε τον ελληνικό στρατό που κατέφυγε στη Σαλαμίνα και την Αίγινα. Λίγους μήνες αργότερα ο Ομέρ Βρυώνης έλαβε διαταγή να κινηθεί προς τα Ιωάννινα και τότε την 3^η Νοεμβρίου 1821 έως χίλιοι Έλληνες επαναστάτες, μεταξύ των οποίων και το σώμα των Σαλαμινίων, απέκλεισαν πάλι τους Τούρκους στο φρούριο των Αθηνών. Γνώριζαν τώρα οι επιτιθέμενοι ότι το κάστρο είχε πληθώρα από προμήθειες κι αυτό καθιστούσε την άλωση πρακτικά αδύνατη. Έκριναν πως κάθε αργοπορία ήταν χάσιμο χρόνου και αποφάσισαν να το κυριεύσουν με έφοδο. Πρώτος και κύριος στόχος τέθηκε η κατάληψη του Σερπεντζέ. Η επίθεση ορίστηκε για το ξημέρωμα της 13^ης Νοεμβρίου 1821, μετά την καθιερωμένη τελετή αγιασμού, και υπήρξε σφοδρότατη. Ο Γιωργάκης Γκλίστης όταν βεβαιώθηκε ότι όλες οι ξύλινες σκάλες είχαν τοποθετηθεί σωστά στο κάτω τείχος, άρχισε πρώτος να ανεβαίνει. Πίσω του ακολουθούσαν ο Αναγνώστης Καρνέσης, ο Σπύρος Καπετάνιος, ο Σπύρος Παπανικόλας κι ο Νικόλαος Μαυράκης. Τη στιγμή που ο ηρωικός Σαλαμίνιος ετοιμαζόταν να καταστρέψει και την τρίτη πύλη τραυματίστηκε σοβαρά στο πόδι και μόνο τότε ελάττωσε το πολεμικό μένος του. Όταν οι Κουλουριώτες κατάλαβαν ότι ο Γκλίστης είχε λαβωθεί, έστειλαν τον Κόλια Περδικούρη να τον μεταφέρει με προφύλαξη στα μετόπισθεν. Ο Γκλίστης απεβίωσε από το τραύμα του λίγες ημέρες μετά.

Τη μέρα αυτή της εφόδου στο Σερπεντζέ, η Σαλαμίνα έχασε τους γενναιότερους των πολεμιστών της. Τον Γιωργάκη Γκλίστη, γενναίο και ικανότατο οπλαρχηγό, ακολούθησαν αρκετοί ακόμα Κουλουριώτες γόνοι των μεγαλύτερων κι ισχυρότερων οικογενειών του νησιού. Ανάμεσά τους κι ο Γιωργάκης Μάθεσης, που πολεμούσε μαζί με τα δύο δίδυμα αγόρια του, τον Κοσμά και τον Δαμιανό. Σκοτώθηκαν πολεμώντας ο Μάθεσης και ένα απ’ τα αγόρια, ο Κοσμάς. Επίσης, οι Μιχαήλ Κούτελης, ο Νικόλαος Μαυράκης, ο Δημήτριος Χατζηπερδικούρης, ο Ιωάννης Τσεβάς, ο Αργυρός Μαμμής, ο Νικόλαος Βιλλιώτης, ο Ιωάννης Παπανικόλας.

Μετά τον χαμό του Γιωργάκη Γκλίστη, ανέλαβαν ως αρχηγοί του στρατού της Σαλαμίνας, ο Ιωάννης Κριτσίκης ή Μάκρας, Αναγνώστης Μπιρμπίλης, Ιωάννης Βιέννας, Αργυρός Μάθεσης, Ιωάννης Παπαντωνίου και τα τέκνα του παπά Δημητρίου Πάλλα, ο Γεώργιος και ο Ιωάννης. Οι Σαλαμίνιοι πολέμησαν κοντά στους μεγάλους οπλαρχηγούς Βάσσο, Κριεζώτη, Σκουρτανιώτης, Μακρυγιάννη και τέλος προσχώρησαν πρόθυμα κάτω από τις διαταγές του αρχιστράτηγου Γεωργίου Καραϊσκάκη, τον οποίο σέβονταν και υπεραγαπούσαν

Η Σαλαμίνα, εκείνη τη δύσκολη περίοδο, υπήρξε το καταφύγιο όλων των κατατρεγμένων. Πρόσφυγες από όλη την Ελλάδα συνέρρεαν κατά χιλιάδες. Αυτό προκάλεσε δραματικά πτωτική οικονομική πορεία, απότομη μείωση των αγαθών αλλά και πολλές λοιμικές ασθένειες που αποδεκάτισαν τον πληθυσμό. Ο Άγγλος κληρικός Waddington (Γουόντιγκτον), όταν επισκέφτηκε τη Σαλαμίνα το 1826, έμεινε έκπληκτος από τα βάσανα των προσφύγων που μόνο με τον πολύπαθο λαό της Χίου μπόρεσε να τους παρομοιάσει. Ο ίδιος εξακρίβωσε ότι πολλοί από αυτούς μη βρίσκοντας αλλού κατάλυμα κατοικούσαν σε σπηλιές του νησιού ή σε άθλιες τρώγλες που έστηναν με τα χέρια τους, ήταν δε συχνό το φαινόμενο των ομαδικών θανάτων από τις κακουχίες, τις επιδημίες αλλά και την πείνα. Ο Γουόντιγκτον υπολόγισε ότι στη Σαλαμίνα είχαν συγκεντρωθεί 11.500 πρόσφυγες. Τα 4/5 των προσφύγων ήταν γυναικόπαιδα. Ο ντόπιος πληθυσμός δεν ξεπερνούσε τις τρεις χιλιάδες.

Αρχές του 1827 το Αμπελάκι ήταν γεμάτο Έλληνες στρατιώτες αλλά και φιλέλληνες απ’ όλα τα έθνη. Εκεί λειτουργούσε στρατιωτικό νοσοκομείο, που περιέθαλπε τραυματίες από τις μάχες των γύρω περιοχών, με υπεύθυνο ιατρό τον Φιλέλληνα Γερμανό Ερρίκο Τράιμπερ.

Την 22^η Απριλίου 1827, απόγευμα, ο Καραϊσκάκης τραυματίστηκε θανάσιμα σε μια μικροσυμπλοκή που έλαβε χώρα στην τοποθεσία Βοϊδολίβαδο πολύ κοντά στη θέση που βρίσκεται το μνημείο του σήμερα στο Φάληρο. Τα ξημερώματα της επόμενης ημέρας πέθανε. Η σορός του Καραϊσκάκη κατέφθασε στο λιμάνι των Αμπελακίων το πρωί της ονομαστικής του εορτής 23^ης Απριλίου 1827 με καΐκι από το Φάληρο κι έπειτα οι Σαλαμίνιοι τον μετέφεραν με τιμές στην πόλη για να ετοιμάσουν τα της ταφής. Ο Καραϊσκάκης κηδεύτηκε και τάφηκε στον Ιερό Ναό Αγίου Δημητρίου, όπου σήμερα βρίσκεται ο τάφος του.

(Περίληψη από το βιβλίο της Ευγενίας Σοφρά-Μάθεση, Το χειρόγραφο του Παρασκευά Πάλλα. Η συμβολή των Σαλαμινίων στην Επανάσταση του 1821, εκδ. Radical Grafx, Σαλαμίνα, 2010).

Αρχαιολογικά ευρήματα

Στη Σαλαμίνα έχει εντοπιστεί πλήθος αρχαιολογικών ευρημάτων που αποτελούν δείγμα της ένδοξης ιστορίας του νησιού. Το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Σαλαμίνας περιλαμβάνει εκθέματα από τους οικισμούς και τα νεκροταφεία της προϊστορικής περιόδου, όπως και κεραμικά ευρήματα από τη γεωμετρική έως και την πρωτοβυζαντινή περίοδο. Επίσης στο μουσείο εκτίθενται το Μετρολογικό ανάγλυφο της Σαλαμίνας, μαρμάρινα επιτύμβια ανάγλυφα του 4ου κυρίως αιώνα, πλούσιο εποπτικό υλικό και τα εκθέματα που σχετίζονται με την ιστορία της πόλης, όπως ψηφισματικά ανάγλυφα και σχεδιαστικές αναπαραστάσεις της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας.

Σημείο στο οποίο βρέθηκε το ιστορικό ανάγλυφο.

Μετρολογικό ανάγλυφο της Σαλαμίνας

Είναι ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα στο νησί. Η πλάκα με το ανάγλυφο έως το 1985 βρισκόταν εντοιχισμένη στο ξωκλήσι του Αγίου Δημητρίου στη θέση Περιβόλια της Σαλαμίνας και είναι φτιαγμένη από σκληρό πωρόλιθο. Τα ανθρώπινα μέλη που απεικονίζονται παριστάνουν μετρικές μονάδες που διαφωτίζουν ως προς την εφαρμογή των κανόνων της μετρολογικής κλίμακας στην αρχαία πολεοδομία και αρχιτεκτονική. Στο σωζόμενο τμήμα του ανάγλυφου της Σαλαμίνας απεικονίζονται για πρώτη φορά τα περισσότερα από τα γνωστά μέτρα μήκους της αρχαιότητας: οργιά, πήχης, σπιθαμή, κανόνας και πόδι.

Ανασκαφή στο σπήλαιο του Ευριπίδη

Στη μεγάλη ανασκαφή στο σπήλαιο του Ευριπίδη από τον επίκουρο καθηγητή Προϊστορικής αρχαιολογίας κ. Γιάννη Λώλο τη χρονική περίοδο 1994-1997, βρέθηκαν αντικείμενα που αποδεικνύουν τη χρήση του σπηλαίου κατά τη διάρκεια των εξής 5 περιόδων: Νεώτερη Νεολιθική, Ύστερη Μυκηναϊκή, Κλασική, Ρωμαϊκή εποχή και Φραγκοκρατία. Μεταξύ των ευρημάτων αναφέρονται κοσμήματα, νομίσματα, αντικείμενα θρησκευτικής λατρείας, μια σιδερένια αιχμή και ένα τμήμα σκύφου με το όνομα του Ευριπίδη (ΕΥΡΙΠΠ) στην εξωτερική του πλευρά. Τα ευρήματα των ανασκαφών καθώς και φιλολογικές πληροφορίες σε κείμενα του Φιλοχόρου, του Σατύρου, του Ανώνυμου Συντάκτη του Βίου του Ευριπίδη και του Aulus Gellius έχουν οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι το σπήλαιο της Σαλαμίνας ήταν το ησυχαστήριο του Ευριπίδη. Μάλιστα θεωρείται πιθανό ότι ο μεγάλος τραγικός επεξεργάστηκε την τραγωδία του Ιππόλυτος στο σπήλαιο της Σαλαμίνας.

Πλάκα της Σαλαμίνας

Ένας ελληνικός άβακας γνωστός και ως Πλάκα της Σαλαμίνας βρέθηκε στη Σαλαμίνα το 1846, Ο Άβακας είναι η πρώτη σοβαρή προσπάθεια του ανθρώπου για να δημιουργήσει ένα εργαλείο υπολογισμού. Θεωρείται ο πρόγονος του υπολογιστή και βοηθούσε τον χρήστη του να θυμάται τους υπολογισμούς του. Ήταν δηλαδή ένα είδος επέκτασης της ανθρώπινης μνήμης. Χρονολογείται γύρω στο 300 π.χ. και υπολογίζεται ότι είναι ο αρχαιότερος που βρέθηκε μέχρι σήμερα. Αρχικά θεωρήθηκε ότι ήταν ένα επιτραπέζιο παιχνίδι. Αντίγραφο αυτού του άβακα μπορεί να δει κάποιος στο Μουσείο Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας Κοτσανά στην Αθήνα. Είναι κατασκευασμένος πάνω σε μια πλάκα, με διαστάσεις 149 εκ. μήκος, 75 εκ. πλάτος και 4,5 εκ. πάχος. Η πλάκα περιέχει λευκή άμμο και διαιρείται σε δύο τμήματα από ένα μεγάλο διαχωριστικό που υπάρχει στη μέση. Το επάνω τμήμα απαρτίζεται από 5 παράλληλες γραμμές, εξίσου χωρισμένες από μια κάθετη γραμμή, και ένα ημικύκλιο στο σημείο τομής της κατώτερης παράλληλης γραμμής με την κάθετη. Στο δεύτερο τμήμα υπάρχει άλλη μια ομάδα από 11 παράλληλες γραμμές, που επίσης τέμνονται σε δύο τμήματα από μια γραμμή αλλά το ημικύκλιο βρίσκεται αυτή τη φορά στην κορυφή της τομής. Η τρίτη, η έκτη και ένατη από αυτές τις γραμμές σημειώνονται με ένα σταυρό στο σημείο τομής με την κάθετη γραμμή.

Παλαιά φωτογραφία της Πλάκας της Σαλαμίνας. Φτιαγμένη από μάρμαρο, φυλάσσεται στο Επιγραφικό Μουσείο, στην Αθήνα.

Η σύγχρονη Σαλαμίνα

Η Σαλαμίνα σήμερα έχει τη μεγαλύτερη πυκνότητα πληθυσμού απ' όλα τα νησιά της Ελλάδας. Αυτό οφείλεται στη μικρή απόσταση που έχει από τον Πειραιά και την Αθήνα. Στο κεντρικό Λιμάνι-Πορθμείο των Παλουκίων Σαλαμίνας λειτουργεί εικοσιτετράωρη ακτοπλοϊκή σύνδεση με το Πέραμα. Τις ώρες αιχμής, τα πλοία φεύγουν ανά τέταρτο (15 λεπτά), (τους θερινούς μήνες το ωράριο τροποποιείται). Επιπλέον από τα Παλούκια και απο τα Σελήνια υπάρχει απευθείας σύνδεση με το λιμάνι του Πειραιά. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat για την επιβατική κίνηση στα λιμάνια της Ευρώπης, τo 2008 και το 2009, τα Παλούκια της Σαλαμίνας βρίσκονται στη δεύτερη θέση της λίστας και το Πέραμα στην τρίτη θέση, καθώς την ακτοπλοϊκή γραμμή χρησιμοποίησαν 13 εκατομμύρια επιβάτες, τόσο το 2008, όσο και το 2009.

Ακτοπλοϊκώς συνδέεται επίσης και με τη Νέα Πέραμο από το λιμάνι της Φανερωμένης που βρίσκεται κοντά στο μοναστήρι της Παναγίας Φανερωμένης. Τη θερινή περίοδο δέχεται χιλιάδες επισκέπτες κυρίως από τον Πειραιά και τις γύρω περιοχές για μονοήμερες εκδρομές ως και πολυήμερες διακοπές. Δημοφιλείς προορισμοί για μπάνιο είναι οι περιοχές: Ψιλή Άμμος, Περιστέρια, Αιάντειο, Κανάκια, Σελήνια, Σατερλί, Ρέστη, Ηλιακτή, Βασιλικά, Αγ. Γιώργης κ.α.

Το 2016 ο Ισραηλινό-Αμερικανός επιχειρηματίας Μάικλ Τσάρλς Ροκφέλερ σε συνεργασία με τον Αντιπρόεδρο του Διεθνούς Ιδρύματος Σαλαμίς, Κυριάκο Μαριδάκη, σήμανε την έναρξη του προγράμματος «Η μεγάλη αναστήλωση της Σαλαμίνας». Το έργο υποστηρίχθηκε θερμά από τον πρίγκιπα Αλβέρτο του Μονακό ο οποίος και έλαβε τιμητική ιδιότητα μέλους.

Αξιοθέατα της Σαλαμίνας

Αρχοντικό Γαλέου

Αρχοντικό των Γαλέων, Κούλουρη, Σαλαμίνα

Τα αξιοθέατα του νησιού περιλαμβάνουν το αρχαιολογικό μουσείο Σαλαμίνας, αρχαία, θρησκευτικά και αλλά μνημεία, όπως τον τύμβο των Σαλαμινομάχων, το σπήλαιο του Ευρυπίδη, ταφικό μνημείο του 4ου αιώνα π.Χ, το Μοναστήρι της Παναγίας Φανερωμένης, τον τάφο του Γεωργίου Καραϊσκάκη και μερικά ανοιχτά θέατρα όπως το Ευριπίδειο θέατρο. Ένα ακόμη αξιοθέατο είναι και ο Φάρος της Σαλαμίνας. Ο Φάρος βρίσκεται στη νότια πλευρά της Σαλαμίνας, στην Κόγχη, στο ακρωτήρι Λυκόπουλο, μεταξύ των παραθεριστικών οικισμών Περιστέρια και Κολώνες. Το κτίριο του Φάρου κτίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα και λειτούργησε για πρώτη φορά στις 01.03.1901. Αποτελείται από ένα πέτρινο κτίσμα 134,75 τ.μ., που έχει τοποθετημένο στο κέντρο του κτιρίου, πύργο, ύψους 11 μ, ο οποίος στην απόληξη του, φέρει μεταλλικό κλωβό. Ο Φάρος στην Κόγχη Σαλαμίνας χαρακτηρίστηκε το 2002 ως Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο και αποτελεί εμβληματικό και σημειολογικό μνημείο τόσο για το ιστορικό νησί της Σαλαμίνας όσο και για την περιφέρεια Αττικής. Το μνημείο αποτελεί τμήμα του Ελληνικού Φαρικού Δικτύου και είναι δείγμα της πολιτιστικής κληρονομιάς και της Ελληνικής Ναυτικής Παράδοσης.

Στο βάθος διακρίνεται ο πέτρινος φάρος της Σαλαμίνας

Αξιοθέατο	Χρονολογία	Τοποθεσία - Περιγραφή
Μοναστήρι Φανερωμένης	17ος αιώνας	Φανερωμένη - το μοναστήρι αγιογραφήθηκε από τον Γεώργιο Μάρκου, από το Άργος και περιλαμβάνει 3.500 μορφές. Εκεί βρίσκεται και ο τάφος του οπλαρχηγού Γιάννη Γκούρα
Σπήλαιο Ευριπίδη	450 π.Χ.	Περιστέρια - ησυχαστήριο του τραγικού ποιητή, Ευριπίδη, το όνομα του οποίου εντοπίστηκε χαραγμένο σε έναν μελαμβαφή σκύφο
Ελληνιστικό Ιερό Διονύσου	3ος-2ος αιώνας π.Χ	Περιστέρια (κάτω από το σπήλαιο του Ευρυπίδη) - Κτιριακό συγκρότημα, αποτελούμενο από ιερό με τετράγωνο ναΐσκο και αύλειο λατρευτικό χώρο με κτιστό θρανίο, καθώς και κρηναία εγκατάσταση
Οικία Άγγελου Σικελιανού	1878	Φανερωμένη. - Ο Άγγελος Σικελιανός έζησε εκεί (σταδιακά) από τον Αύγουστο του 1933 έως τον Μάρτιο του 1950.
Τύμβος των Σαλαμινομάχων	480 π.Χ	Κυνόσουρα - Το μνημείο κοσμείται στην κορυφή του από το χάλκινο άγαλμα των Σαλαμινομάχων
Μυκηναϊκή Ακρόπολη (ανάκτορο του Αίαντα)	13ος αιώνας π.Χ	Κανάκια - Περιλαμβάνει κύριο ανακτορικό συγκρότημα με δίδυμο μέγαρο 750 τ.μ. καθώς και κτήρια βιοτεχνικού χαρακτήρα.
Κυκλικό ταφικό μνημείο	4ος αιώνας π.Χ	Κολώνες - Κυκλικός ταφικός περίβολος μνημειακής κατασκευής που περικλείει 4 ταφές - πρόσφατα αναστηλωμένος
Εκκλησία Αγίου Γεωργίου	1450	Άγιος Γεώργιος
Ευριπίδειο θέατρο	1993	Λόφος Πατρίς
Εκκλησία Παναγίας Ελευθερώτριας	1998	Λόφος Πατρίς
Εκκλησία Αγίου Δημητρίου - Τάφος Γεώργιου Καραϊσκάκη	1806	Πόλη Σαλαμίνας - Περιλαμβάνει αγιογραφίες του Π. Λεμπέση, άμβωνα και δεσποτικό του Γιαννούλη Χαλεπά
O Πέτρινος Φάρος Αρχειοθετήθηκε 2013-05-14 στο Wayback Machine.	1901	Ακροτήρι Κόγχη, πλησίον του οικισμού «Περιστέρια» (πρόσφατα αναστηλωμένος)
Η προτομή του Γεωργίου Καραϊσκάκη	1927	Κέντρο της πόλης, στην περιοχή Βουρκάρι
Οι Ανεμόμυλοι	18 αιώνας	Λόφος Αγίου Νικολάου απέναντι από τον λόφο Πατρίς)
Ξωκκλήσι του προφήτη Ηλία	20ος αιώνας	Πόλη Σαλαμίνας (στον πέτρινο λόφο του προφήτη Ηλία, απέναντι από τον λόφο Πατρίς)
Παρεκκλήσι Αγίου Γρηγορίου	12ος αιώνας	Ψιλή Άμμος
Το μικρό πέτρινο θεατράκι	1990	Σελήνια
Το νέο Δημαρχιακό Μέγαρο Σαλαμίνας	2000	Πόλη Σαλαμίνας
Το Μοναστήρι του Αγίου Νικολάου των Λεμονίων	17ος αιώνας	Νότια Σαλαμίνα (κοντά στα Κανάκια)
Το παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννη του Καλυβίτη	10ος αιώνας	Νότια Σαλαμίνα (εντός πευκόφυτου δάσους κοντά στην περιοχή των Κανακίων) - Το πρώτο εκκλησάκι που φτιάχτηκε πάνω στο νησί.
Το Μουσείο Λαογραφίας και Τέχνης της Σαλαμίνας	2000	Στεγάζεται στο Δημαρχείο Σαλαμίνας
Το Αρχοντικό της Οικογένειας Γαλέου	1880	Πόλη Σαλαμίνας - Απέναντι από τον Μητροπολιτικό Ναό του νησιού,Αγίου Μηνά. Εργο του Ερνέστου Τσίλλερ
Εκκλησία Αγίου Μηνά (Μητρόπολη Σαλαμίνας)	1869	Πόλη Σαλαμίνας - Περιλαμβάνει αγιογραφίες του Αθανασίου Σούτσου, ο άμβωνας και το δεσποτικό είναι του Γιαννούλη Χαλεπά
Δημαρχείο Αμπελακίων	1999	Αμπελάκια
Αρχαια πόλη Σαλαμίνας	5ος-2ος π.Χ αιώνας	Αμπελάκια - Αρχαίες λιμενικές εγκαταστάσεις, οικίες, τμήμα τείχους
Αρχαιολογικό μουσείο	1826	Πόλη Σαλαμίνας. Βρίσκεται στο κέντρο της πόλης και στέγαζε το 1ο δημοτικό σχολείο Σαλαμίνας μέχρι το 1981 που παραχωρήθηκε στο Υπουργείο Πολιτισμού και σήμερα στεγάζει το Αρχαιολογικό μουσείο.
Μεσαιωνικός πύργος (μάλλον Φράγκικος)	13ος αιώνας	Αμπελάκια, στο κέντρο του χωριού, πλησίον της εκκλησίας των Εισοδίων της Θεοτόκου
Η ελιά της Όρσας (δέντρο 2500 ετών)	5ος αιώνας π.Χ	Αιάντειο - Ο μοναδικός ζωντανός οργανισμός από την εποχή της ναυμαχίας στο νησί

Κλίμα

Σύμφωνα με τα στοιχεία του μετεωρολογικού σταθμού του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου η Σαλαμίνα παρουσιάζει θερμό ημίξηρο κλίμα με ήπιους χειμώνες και τις υψηλότερες καλοκαιρινές μέσες μέγιστες θερμοκρασίες στη μητροπολιτική Αθήνα μαζί με τη Νέα Φιλαδέλφεια.

Κλιματικά δεδομένα Σαλαμίνας (2016–2023)
Μήνας	Ιαν	Φεβ	Μάρ	Απρ	Μάι	Ιούν	Ιούλ	Αύγ	Σεπ	Οκτ	Νοε	Δεκ	Έτος
Μέση Μέγιστη °C (°F)	14.2	15.8	17.8	21.9	27.3	32.0	35.0	35.2	30.4	24.9	20.2	16.0	24,2
Μέση Μηνιαία °C (°F)	10.9	12.2	13.8	17.3	22.4	27.0	29.9	30.2	26.0	21.2	17.0	12.9	20,1
Μέση Ελάχιστη °C (°F)	7.5	8.6	9.9	12.7	17.6	21.9	24.8	25.3	21.7	17.4	13.7	9.9	15,9
Βροχόπτωση mm (ίντσες)	56,6	33,5	25,2	22	13,1	24	4,5	3,1	30,5	27,9	64,2	49,3	353,9
Πηγή: Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο

Αθλητισμός

Στο ποδόσφαιρο η Σαλαμίνα εκπροσωπείται από τέσσερις ποδοσφαιρικούς συλλόγους:

• Αίας Σαλαμίνας (έτος ίδρυσης: 1931)
• Αμπελακιακός Σαλαμίνας (έτος ίδρυσης: 1937)
• Α.Ε. Σαλαμίνας (έτος ίδρυσης: 2006)
• Σαλαμινομάχοι (έτος ίδρυσης: 1981)

Ο Αίας Σαλαμίνας έχει εκπροσωπήσει τη Σαλαμίνα στα πρωταθλήματα των εθνικών κατηγοριών, με υψηλότερη διάκριση τη συμμετοχή στη Β΄ Εθνική Κατηγορία τη δεκαετία του '60 και του '70. Σήμερα αγωνίζεται στις ερασιτεχνικές διοργανώσεις της ΕΠΣΠ.

Οι σύλλογοι Α.Ε Σαλαμίνας και Σαλαμινομάχοι είναι ερασιτεχνικές ομάδες ποδοσφαίρου και αγωνίζονται στις ερασιτεχνικές διοργανώσεις της ΕΠΣΠ.

Η Σαλαμίνα έχει πολυετή δραστηριότητα στα ναυτικά αθλήματα και διαθέτει τους εξής συλλόγους:

• Ναυτικός Αθλητικός Όμιλος Σαλαμίνας
• Γυμναστικός Ναυτικός Όμιλος "Σαλαμίνα"
• Ναυταθλητικός Όμιλος "Άγιος Νικόλαος" Γυάλας Σαλαμίνας

Ο Ναυτικός Αθλητικός Όμιλος Σαλαμίνας έχει διακρίσεις και στην Κωπηλασία. Ο Γυμναστικός Ναυτικός Όμιλος «Σαλαμίνα» και ο Ναυταθλητικός Όμιλος «Αγ. Νικόλαος» Γυάλας Σαλαμίνας, δραστηριοποιούνται με επιτυχία και διακρίσεις στο Κανόε καγιάκ. Ο Ναυταθλητικός Όμιλος «Αγ. Νικόλαος» Γυάλας Σαλαμίνας, κατέκτησε τη θέση του Πρωταθλητή Ελλάδος Ομίλου,μεταξύ 19 σωματείων από ολόκληρη την Ελλάδα, κατά το Πανελλήνιο Πρωτάθλημα Αναπτύξεως Κανόε-Καγιάκ Σπριντ του 2019, κατακτώντας 4 χρυσά, 4 ασημένια και 3 χάλκινα μετάλλια με 10 αθλητές και αθλήτριες ως Πρωταθλητές Ελλάδος. Η επιτυχία αυτή, αποτελεί την πρώτη κατάκτηση του τίτλου του Πρωταθλητή Ελλάδος από σωματείο της Σαλαμίνος. Το 2020, και πάλι στο Πανελλήνιο Πρωτάθλημα Αναπτύξεως Κανόε-Καγιάκ Σπριντ, ο Ναυταθλητικός Όμιλος «Αγ. Νικόλαος» Γυάλας Σαλαμίνας, κατέκτησε τη δεύτερη θέση του Πρωταθλήματος με 7 χρυσά, 2 ασημένια και 6 χάλκινα μετάλλια και 16 αθλητές και αθλήτριές του ως Πρωταθλητές Ελλάδος.

Η Ολυμπία Βιέννη με τη Γεωργία Παπαδημητρίου το 1990 κατέκτησαν το Ασημένιο Μετάλλιο στο Διπλό Νεανίδων του 56ου Πανελληνίου Πρωταθλήματος στον Λαγκαδά. Ο Λευτέρης με τον Γιώργο Κόνσολα κατέκτησαν την 4η Θέση στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα U23 του 2009, το οποίο διεξήχθη στο Racice της Τσεχίας. Ενώ το 2011 ο Λευτέρης Κόνσολας με τον Παναγιώτη Μαγδανή κατέκτησαν το Ασημένιο Μετάλλιο στο Πανευρωπαϊκό Πρωτάθλημα στη Φιλιππούπολη της Βουλγαρίας. Ο Ναυτικός Όμιλος Βουρκαρίου Σαλαμίνας (ΝΟΒΣ) www.nobs.gr δραστηριοποιείται στην Ιστιοπλοΐα και διοργανώνει κάθε χρόνο τον αγώνα ιστιοπλοΐας ανοιχτής θαλάσσης «Κύπελλο Ναυμαχίας Σαλαμίνος» προς τιμή των Σαλαμινομάχων. Το 2013 διοργάνωσε στη Σαλαμίνα το Πανελλήνιο Πρωτάθλημα Ιστιοπλοΐας LASER RDL ανδρών - εφήβων με μεγάλη επιτυχία.

Η Σαλαμίνα διαθέτει επίσης ομάδες Μπάσκετ, Βόλεϊ, Χάντμπολ και Πινγκ πονγκ από τον Αθλητικό Όμιλο Σαλαμίνας Τελαμών, ομάδα Στίβου από τον Γυμναστικό Σύλλογο Σαλαμίνας και ομάδα Τέννις από τον Όμιλο Αντισφαίρισης Σαλαμίνας. Επίσης στο νησί, λαμβάνει χώρα και ο Αθλητικός Όμιλος Ευριπίδης, που δραστηριοποιείται στην πετοσφαίριση από το 2006, με τμήματα παιδιών και ενηλίκων.

Πληθυσμός

Χρονολογία	Πληθυσμός Σαλαμίνας	Πληθυσμός Πρωτεύουσας
1981	25.215	5.143
1991	27.582	6.316
2001	37.091	24.446
2011	39.220	25.370
2021	37.220	24.997

Περιοχές και οικισμοί

Σαλαμίνα Ναύσταθμος Σαλαμίνος Άκρα Κόγχη Ελληνικό Αμπελάκια Παλούκια Άγιος Γεώργιος (Νησί) Άγιος Γεώργιος (οικισμός) Αιάντειο (πρώην Μούλκι) Δημήτρανι Μπατσί Σελήνια Άνω Βασιλικά Βασιλικά Στενό Ξένο

Ψιλή Άμμος Ηλιακτή Ζορμπαλά Κανάκια Περιστέρια Σατερλί Κολόνες Κυνοσούρα Πέρανι Ρέστη Μπλε Λιμάνι Άγιος Ιωάννης Μικρό Ντοροτό Αγία Παρασκευή Άγιος Αθανάσιος Νάτο

Μεγάλο Ντοροτό Κανάκια (Οικισμός) Νήσος Κανάκια Κακή Βίγλα Ρεβυθούσα (νησί) Τσάμι Λέρος Γυάλα

Προσωπικότητες

Μυθικά και ιστορικά πρόσωπα

• Αίας, μυθικός βασιλιάς της Σαλαμίνας.
• Τελαμώνας, βασιλιάς του νησιού, πατέρας του Αίαντα και του Τεύκρου.
• Τεύκρος, ετεροθαλής αδελφός του Αίαντα, ιδρυτής της Σαλαμίνας της Κύπρου.
• Κυχρέας, πρώτος βασιλιάς της Σαλαμίνας.
• Ευριπίδης (480 π.Χ. - 406 π.Χ.), τραγικός ποιητής.

Σύγχρονες προσωπικότητες

• Πολυχρόνης Λεμπέσης (1848-1913), ζωγράφος της Σχολής του Μονάχου.
• Θεόδωρος Δ. Πάγκαλος (1878-1952), στρατηγός, βουλευτής, υπουργός, πρόεδρος της Κυβέρνησης και δικτάτορας.
• Άγγελος Σικελιανός (1884-1951), ποιητής που έζησε στη Σαλαμίνα από το 1933 έως το 1950 με τη σύζυγό του Άννα, σε ένα σπιτάκι απέναντι από τη Μονή της Παναγίας Φανερωμένης, όπου σήμερα είναι Μουσείο.
• Γιώργος Παπασιδέρης (1902-1977), συνθέτης, τραγουδιστής και στιχουργός.

Τοπικές εφημερίδες

• Salamina-Press
• Ανατροπές
• Η Νέα Σαλαμίνα
• Νέο Ήθος
• Ενότητα
• Άποψη
• Η Φωνή της Σαλαμίνας
• Παλμός της Σαλαμίνας
• Αθλητικοί Παλμοί
• Πολίτης με Δικαίωμα
• Σαλαμινία
• Σαλαμινιακή Πρωτοπορία
• Τα Νέα του Πειραιά και του Σαρωνικού
• 30 ημέρες της Σαλαμίνας
• Sports Week Σαλαμίνας

Δήμος Σαλαμίνας

Ο δήμος Σαλαμίνας

Το νησί της Σαλαμίνας χωριζόταν αρχικά σε δύο δήμους, τον Δήμο Σαλαμίνας που ιδρύθηκε το 1835 (30.962 κ.) και τον Δήμο Αμπελακίων που ιδρύθηκε το 1998 με το Σχέδιο «Καποδίστριας» (7.060 κ.). Οι δύο δήμοι διατηρήθηκαν μέχρι τον Νοέμβριο του 2010 οπότε και συγκρότησαν τον ενιαίο και ευρύτερο Δήμο Σαλαμίνας όπως προβλέπεται από το Σχέδιο «Καλλικράτης», για την τοπική αυτοδιοίκηση. Η έκταση και ο πληθυσμός του δήμου όπως είναι φυσικό είναι ταυτόσημα με του νησιού συνολικά, ανέρχονται αντίστοιχα σε 96,09 τ.χλμ. και σε 37.220 κάτοικους σύμφωνα με την Απογραφή του 2021. Δήμαρχος είναι Γεώργιος Θ. Παναγόπουλος, εκλεγμένος το 2019.

Εικόνες

• 
  Η Οικία του Άγγελου Σικελιανού απέναντι από την Ι. Μ. Φανερωμένης.
• 
  Το μεσαιωνικό παρεκκλήσι του Άγιου Ιωάννη του Καλυβίτη
• 
  Πανοραμική θέα της Σαλαμίνας
• 
  Το Αρχοντικό της οικογένειας Γαλέου
• 
  Αγ. Νικόλαος, Σαλαμίνα
• 
  Η παραλία της Κακή Βίγλας
• 
  Ο Κόλπος της Σαλαμίνας από το Αιάντειο
• 
  παραλία Ψιλή άμμος

Αδελφοποιημένες πόλεις

• Αμμόχωστος, Κύπρος (1998)

Δείτε επίσης

• Ναυμαχία της Σαλαμίνας
• Μονή Φανερωμένης Σαλαμίνας
• Ναύσταθμος Σαλαμίνος
• Αμπελάκια Σαλαμίνας
• Παλούκια

Πηγές

• Σοφρά-Μάθεση, Ευγενία, Το χειρόγραφο του Παρασκευά Πάλλα- Η συμβολή των Σαλαμινίων στην Επανάσταση του 1821, εκδ. Radical Grafx, Σαλαμίνα, 2010.
• Αντιπλοίαρχος (Ο) Αθ. Τσιλιβίγκος ΠΝ Σαλαμίνα, Μονή Φανερωμένης και ο Πρώτος Ναύσταθμος 1878-1881, Εκδόσεις Ίανθος, 2005
• Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, λήμμα Σαλαμίνα, 1996, τόμος 53ος, σελ 74
• Μ.Παλέρμου, Η Σαλαμίνα μέσα από το πέρασμα των αιώνων, περιοδικό Έρευνα, τεύχος Ιουλ - Αυγ 2001, σελ 83 & 84
• Τ.Καραντής, Οι Αρβανίτες και τα Αρβανίτικα στη Σαλαμίνα, περιοδικό Έρευνα, τεύχος Ιουλ - Αυγ 2001, σελ 39
• Θ.Παντελή, Σαλαμίνα. Πορεία μέσα στο χρόνο, Εκδόσεις Ιωλκός, 2003, σελ 88
• Επαγγελματικός Οδηγός Σαλαμίνας 2006 - 2007
• Σπυρίδων Λάμπρου, Ιστορικά μελετήματα, Εν Αθήναις, Εκ του τυπογραφείου «ο Παλαμήδης», 1884
• Λώλος Γιάννος, Σαλαμίνα, στο Βλαχόπουλος Ανδρέας (επιμ.), Αρχαιολογία-νησιά του Αιγαίου, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα, 2005, σελ.176-181

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Λεξιλογικός ορισμός του Σαλαμίνα στο Βικιλεξικό
• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Salamis στο Wikimedia Commons
• Επίσημος ιστότοπος

Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

• Ίτε παίδες...νέων Ελλήνων (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Με το βλέμμα του Ευριπίδη (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)