Ακαδημία Πλάτωνος

Ακαδημία Πλάτωνος
Μωσαϊκό από την Πομπηία που απεικονίζει την Ακαδημία ου Πλάτωνα
Είδος	σχολείο, αρχιτεκτονική κατασκευή και αρχαιολογική θέση
Γεωγραφικές συντεταγμένες	37°59′32″N 23°42′29″E
Διοικητική υπαγωγή	Κολωνός και Δήμος Αθηναίων
Τοποθεσία	Αθήνα
Χώρα	Ελλάδα
Έναρξη κατασκευής	387 π.Χ.
Κατεδάφιση	529
Προστασία	αρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Αυτό το λήμμα αφορά το ιστορικό ίδρυμα του Πλάτωνα. Για τη συνοικία του Δήμου Αθηναίων, δείτε: Ακαδημία Πλάτωνος (Αθήνα).

Ο αρχαιολογικός χώρος της Πλατωνικής Ακαδημίας

Η Ακαδημία ιδρύθηκε στην Αθήνα γύρω στο 387 π.Χ. από τον Πλάτωνα, μετά το πρώτο ταξίδι του (398-390 π.Χ.) στη Σικελία. Βρισκόταν σε ένα άλσος της Ακαδήμειας, προαστίου των Αθηνών αφιερωμένου στον Αθηναίο ήρωα Ακάδημο, από το όνομα του οποίου και προήλθε η ονομασία της. Ο χώρος θεωρείτο ιερός, επειδή κατά τον μύθο ο Θησέας είχε κρύψει εκεί την Ελένη και από σεβασμό για την μακρά παράδοση και την ταύτισή του με τους Διόσκουρους, οι Σπαρτιάτες δεν τον κατέστρεψαν όταν εισέβαλαν το 413 π.Χ. στην Αττική.

Γενικά

Η Ακαδημία συνέχισε να λειτουργεί σε όλη την ελληνιστική περίοδο, για να διακοπεί η λειτουργία της για τέσσερα χρόνια κατά τον Πρώτο Μιθριδατικό Πόλεμο και την φυγή του Φίλωνα της Λάρισας το 88 π.Χ. στη Ρώμη. Έκλεισε οριστικά το 529, μετά από σχεδόν 10 αιώνες συνεχούς παρουσίας, καταργούμενη από τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Ιουστινιανό.

Ιστορία της Ακαδημίας Πλάτωνος

Το Γυμνάσιο

Ο Διογένης Λαέρτιος διαιρεί την ιστορία της Ακαδημίας σε τρεις περιόδους: την Παλιά, τη Μέση, επικεφαλής της οποίας ορίζει τον Αρκεσίλαο και τη Νέα, με πρώτο τον Λακύδη.

Από την ίδρυσή της και μέχρι τις αρχές του πρώτου αιώνα π.Χ. η Ακαδημία λειτουργούσε χωρίς προβλήματα, ωστόσο όταν άρχισε το 88 π.Χ. ο Πρώτος Μιθριδατικός Πόλεμος, ο Φίλων ο Λαρισαίος εγκατέλειψε την Αθήνα και κατέφυγε στη Ρώμη, όπου φαίνεται να παρέμεινε μέχρι τον θάνατό του. Το 86 π.Χ. ο Λεύκιος Κορνήλιος Σύλλας πολιόρκησε την Αθήνα, προκαλώντας μεγάλη καταστροφή. Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας «έβαλε τα χέρια του πάνω στα ιερά άλση και λεηλάτησε την Ακαδημία που ήταν τοποθετημένη στα πιο δασώδη προάστια της πόλης, καθώς και το Λύκειο».

Η καταστροφή της Ακαδημίας φαίνεται να ήταν τόσο σοβαρή, ώστε η ανακατασκευή και επαναλειτουργία της ήταν σχεδόν αδύνατη. Όταν ο Αντίοχος ο Ασκαλωνίτης επέστρεψε στην Αθήνα από την Αλεξάνδρεια το 84 π.Χ., άρχισε πάλι τη λειτουργία της, όχι όμως στην Ακαδημία αλλά στο Λύκειο. Ο Κικέρων, που υπήρξε και μαθητής του Φίλωνα, περιγράφει μια επίσκεψη στο χώρο της Ακαδημίας ένα απόγευμα, που ήταν «ήσυχη και έρημη εκείνη την ώρα της ημέρας».

Στους επόμενους αιώνες συνεχίστηκε η παρουσία της Ακαδημίας η οποία κατά καιρούς υπολειτουργούσε, παρήκμαζε, αλλά και ανανεωνόταν.

Τελικά η Ακαδημία έκλεισε το 529 από τον Ιουστινιανό. Σύμφωνα με τον Αγαθία, τα εναπομείναντα μέλη της, μεταξύ των οποίων και ο Σιμπλίκιος, αναζήτησαν προστασία στην αυλή του Χοσρόη Α΄ στην Περσία. Μαζί τους μετέφεραν παπύρους λογοτεχνικών, φιλοσοφικών και σε μικρότερο βαθμό επιστημονικών συγγραμμάτων. Με τη συνθήκη ειρήνης Περσίας και Βυζαντίου το 532 τέθηκε υπό εγγύηση η προσωπική τους ασφάλεια.

Κατάλογος των σχολαρχών της Ακαδημίας

Μέχρι σήμερα δεν σημειώνονται από μελετητές και ερευνητές αναφορές σε σχολάρχες της Ακαδημίας για τις χρονικές περιόδους 66-119, 136-159, 181-230, 266-359 και μετά το θάνατο του Πρίσκου από το 396 μέχρι το 430.

• Παλαιά Ακαδημία
  • Πλάτων Αθηναίος (387-347 π.Χ.)
  • Σπεύσιππος Αθηναίος (347-339 π.Χ.)
  • Ξενοκράτης Χαλκηδόνιος (339-314 π.Χ.)
  • Πολέμων (314-270 π.Χ.)
  • Κράτης (φιλόσοφος) Αθηναίος (270-267 π.Χ.)
• Μέση Ακαδημία (Σκεπτική)
  • Αρκεσίλαος (265-241 π.Χ.)
  • Λακύδης Κυρηναίος (241-215 π.Χ)
  • Τηλεκλής και Εύανδρος (215-; π.Χ.)
  • Ηγησίνους Περγαμηνός (160;-155 π.X.)
  • Καρνεάδης Κυρηναίος (155-129 π.Χ.)
• Νέα Ακαδημία
  • Κράτης Ταρσεύς (129-127 π.Χ.)
  • Κλειτόμαχος Καρχηδόνιος (127-110 π.Χ.)
  • Φίλων Λαρισαίος (110-88 π.Χ.)
  • Αντίοχος ο Ασκαλωνίτης (84-68 π.Χ.)
  • Άριστος ο Ασκαλωνίτης (68-51 π.Χ.)
  • Θεόμνηστος της Ναυκράτου (51-44 π.Χ.)
  • Αμμώνιος (ακαδημαϊκός) (55 μ.Χ.-65 μ.Χ.)
  • Καλοζείδωρος; Ταύριος (120-135)
  • Αττικός ο Πλατωνικός (160-180)
  • Θεόδοτος (230)
  • Κάσσιος Λογγίνος (250-267)
  • Εύβουλος ο Εφέσιος (265)
  • Πρίσκος (350)
  • Πλούταρχος (Αθηνών) (431)
  • Συριανός Αλεξάνδρειας (432-450)
  • Πρόκλος (450-485)
  • Μαρίνος (Νεαπόλεως) (485-;)
  • Ισίδωρος (Αλεξάνδρειας) (;-490)
  • Ηγίας
  • Ζηνόδοτος
  • Δαμάσκιος (;-529), τελευταίος επικεφαλής.

Το έργο της Ακαδημίας

Στην Ακαδημία υπήρχαν διάφοροι επιστημονικοί τομείς με αντικείμενα μελέτης τη φιλοσοφία, τα μαθηματικά, τις φυσικές και τις πολιτικές επιστήμες. Στο υπέρθυρο της Ακαδημίας αναγραφόταν η φράση «Μηδείς ἀγεωμέτρητος εἰσίτω μοι τῇ θύρᾳ», δηλαδή να μην εισέρχεται κανένας που δεν γνωρίζει Γεωμετρία. Ο Πλάτων θεωρούσε ότι η γεωμετρία και τα μαθηματικά ήταν ο μόνος και ασφαλής δρόμος για να προσεγγίσει κανείς τον κόσμο των ιδεών και τον Θεό. Κατά μιαν άλλη ερμηνεία η λέξη "αγεωμέτρητος" είχε ευρύτερη έννοια, αποδίδοντας την έλλειψη μέτρου ή σωφροσύνης.

Μαθηματικό έργο

Επιστήμονες με μαθηματικό προσανατολισμό που θήτευσαν στην Ακαδημία ήταν ο Αριστοτέλης, ο Θεόδωρος ο Κυρηναίος, ο Λεωδάμας ο Θάσιος, ο Θεαίτητος ο Αθηναίος, ο Εύδοξος ο Κνίδιος, ο Δεινόστρατος και ο αδελφός του Μέναιχμος από την Προκόννησο της Θράκης, ο Ευκλείδης, ο Πρόκλος και πολλοί άλλοι.

Η κύρια συνεισφορά της Ακαδημίας στα μαθηματικά συνίσταται στο ότι συγκέντρωσε τις μέχρι τότε μαθηματικές γνώσεις, που προέρχονταν κυρίως από τους Πυθαγορείους και τη Σχολή της Χίου, τις ταξινόμησε, τις εμπλούτισε, τις επέκτεινε και τις έθεσε σε ένα λογικό αποδεικτικό σύστημα. Ακόμη τελειοποίησε τις αποδεικτικές μεθόδους και ανέπτυξε τη μαθηματική λογική.

Σύνθεση όλων αυτών ήταν τα Στοιχεία του Ευκλείδη, που αν και γράφτηκαν στην Αλεξάνδρεια, είναι αποκλειστικό έργο της Ακαδημίας. Ο Πρόκλος στο έργο του "Σχόλια στο 1ο βιβλίο των Στοιχείων" αναφέρει σχετικά ότι "το σύστημα που επέλεξε ο Ευκλείδης για τα Στοιχεία ήταν Πλατωνικό [σύμφωνο με τις επιταγές του Πλάτωνα] και αφού είχε αποδεχθεί την Πλατωνική φιλοσοφία έθεσε σαν σκοπό της συγγραφής των Στοιχείων την κατασκευή των Πλατωνικών στερεών".

Ο αρχαιολογικός χώρος της Ακαδημίας

Ο σημερινός επισκέπτης της Αθήνας μπορεί να επισκεφτεί τον αρχαιολογικό χώρο της Ακαδημίας, που βρίσκεται εκατέρωθεν της οδού Κρατύλου στην περιοχή Κολωνού και Ακαδημίας Πλάτωνος. Εκεί βρίσκονται τα σημαντικά μνημεία, κάποια προγενέστερα της Ακαδημίας, όπως η ιερά οικία γεωμετρικών χρόνων, το γυμνάσιο του πρώτου π.Χ. έως πρώτου μ.Χ αιώνα, όπου αθλούνταν οι μαθητές-φοιτητές, η πρωτοελλαδική αψιδωτή οικία και το περίστυλο κτίριο του 4ου π.Χ. αιώνα. Στο μικρό πάρκο που περιβάλλεται από τις οδούς Μοναστηρίου, Τηλεφάνους, Κρέοντος και Πλάτωνος εγκαινιάστηκε στα τέλη Νοεμβρίου 2015 και λειτουργεί το Ψηφιακό Μουσείο της Ακαδημίας Πλάτωνος, που προετοιμάζει τον επισκέπτη για τη γνωριμία του με τον Πλάτωνα και το έργο του.

Βιβλιογραφία

• Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος, Μαθήματα Ζ΄ περιόδου, εκδ. Εστία, 1981
• Πρόκλος ο Διάδοχος, "Σχόλια στο 1ο βιβλίο των Στοιχείων του Ευκλείδη", Λειψία 1897
• Σωτήρης Χ. Γκουντουβάς, "Γεωμετρικές Διαδρομές", εκδόσεις Κορφιάτη, Αθήνα 2015

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ενημερωτικό φυλλάδιο με τίτλο «ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΠΛΑΤΩΝΟΣ» της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αθηνών (Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, Αθήνα, 2015)
• Άρθρο «Διάδοχοι του Πλάτωνα - Σχολάρχες της Ακαδημίας» Αρχειοθετήθηκε 2020-10-29 στο Wayback Machine., στον ιστότοπο "Η εγκυκλοπαίδεια του Πλάτωνα" του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)
• Ιστοσελίδα Υπουργείου Πολιτισμού Αρχειοθετήθηκε 2020-07-30 στο Wayback Machine.
• Directions to the archaeological site of Plato's Academy, other useful information, and some photos