Αγία Ευθυμία Φωκίδας

Αγία Ευθυμία
Αγία Ευθυμία Αγία Ευθυμία
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Στερεάς Ελλάδας
Περιφερειακή Ενότητα	Φωκίδας
Δήμος	Δελφών
Δημοτική Ενότητα	Αμφίσσης
Γεωγραφία
Γεωγραφικό διαμέρισμα	Στερεά Ελλάδα
Υψόμετρο	470
Πληροφορίες
Παλαιά ονομασία	Μυωνία
Ταχ. κώδικας	331 00
Τηλ. κωδικός	22650
www.agiathimia.com

Η Αγία Ευθυμία είναι ορεινό χωριό της Φωκίδας, στην περιοχή της Παρνασσίδας. Βρίσκεται στους πρόποδες της Γκιώνας, σε μικρή απόσταση από την Άμφισσα. Διοικητικά υπάγεται στο Δήμο Δελφών και έχει πληθυσμό 452 κατοίκους, σύμφωνα με την Απογραφή του 2011. Κατοικείται αδιάλειπτα από την αρχαιότητα και έχει χαρακτηριστεί ως Μαρτυρικό χωριό, εξαιτίας της πυρπόλησής του κατά τη Γερμανική κατοχή. Είναι η γενέτειρα του λογοτέχνη και ποιητή Γιάννη Σκαρίμπα και του αρματωλού Αστραπόγιαννου.

Γεωγραφική θέση

Η Αγία Ευθυμία βρίσκεται σε υψόμετρο 470 μέτρων, στους νότιους πρόποδες της Γκιώνας, κάτω από τις κορυφές Προφήτης Ηλίας και Κοκκινάρι, σε απόσταση 8,5 χιλιομέτρων νοτιοδυτικά της Άμφισσας, με την οποία τη συνδέει καλής ποιότητας οδικό δίκτυο, και 15 περίπου χιλιομέτρων βορειοδυτικά της Ιτέας. Η τοποθεσία του χωριού αποτελεί μέρος του Δελφικού τοπίου.

Προέλευση ονομασίας

Μέχρι το 1580 το χωριό διατηρούσε το πανάρχαιο όνομά του, Μυωνία, με τους κατοίκους του να χρησιμοποιούν στην καθομιλουμένη το ελαφρώς παραλλαγμένο Μυνιά. Τότε, όπως μας πληροφορεί το Χρονικό του Γαλαξειδίου που γράφτηκε από τον ιερομόναχο Ευθύμιο το 1702, στη Φωκίδα έγινε μεγάλος σεισμός, ο οποίος κατέστρεψε τα Σάλωνα, το Γαλαξείδι, το Λιδωρίκι και τη Μυωνία, την οποία εγκατέλειψαν οι κάτοικοι και κατέφυγαν στο βουνό για ασφάλεια. Εκεί τους παρουσιάστηκε ένας ηλικιωμένος με πολύ μακριά γενειάδα, ο οποίος τους προέτρεψε να γυρίσουν στο χωριό και να ξαναχτίσουν τα σπίτια τους, λέγοντάς τους πως θα τους προστατεύει. Οι κάτοικοι πίστεψαν ότι ο ηλικιωμένος ήταν ο Άγιος Ευθύμιος, ο οποίος μάλιστα στις αγιογραφίες απεικονίζεται πάντα με τη χαρακτηριστική μακριά γενειάδα.

Οι κάτοικοι γύρισαν με αγαλλίαση στο χωριό, ξαναέχτισαν τα σπίτια τους και το μετονόμασαν σε Αγία Ευθυμία, ενώ στην άκρη του χωριού έχτισαν ναό αφιερωμένο στον Άγιο Ευθύμιο, ο οποίος έκτοτε αποτελεί τον πολιούχο του χωριού. Η επικρατέστερη άποψη για τη μετονομασία του χωριού σε Αγία Ευθυμία αντί για Άγιο Ευθύμιο είναι ότι εξαιτίας της διαφωνίας μεταξύ εκείνων που επιθυμούσαν τη μετονομασία και εκείνων που ήθελαν τη διατήρηση του αρχαίου ονόματος, προτιμήθηκε ένας συνδυασμός και των δύο. Κάτι τέτοιο μοιάζει λογικό, καθώς οι κάτοικοι αποκαλούσαν το χωριό Αηθυμυνιά, το οποίο εξελίχθηκε σε Αηθυμιά (όπως το αποκαλούν οι κάτοικοι μέχρι σήμερα) και Αγία Ευθυμία. Μια δεύτερη άποψη υποστηρίζει πως το όνομα Αγία Ευθυμία σημαίνει την «εξ ουρανού ευθυμία» με την οποία οι κάτοικοι γύρισαν στο χωριό εξαιτίας της παρουσίας του αγίου. Σε κάθε περίπτωση η ονομασία του χωριού δεν παραπέμπει σε άγιο, όπως γίνεται σε χιλιάδες χωριά της Ελλάδας, καθώς δεν υπάρχει Αγία Ευθυμία στο χριστιανικό εορτολόγιο.

Ιστορία

Αρχαίοι χρόνοι

Η ιστορία της Αγία Ευθυμίας ξεκινάει από την αρχαιότητα, όταν ονομαζόταν Μυωνία ή Μυανία. Η Μυωνία αποτελούσε σημαντική πόλη και οχυρό των Οζολών Λοκρών και ερείπια του τείχους της αρχαίας πόλης σώζονται μέχρι σήμερα μέσα και γύρω από το χωριό. Οι Μυανείς αναφέρονται από τον Θουκυδίδη στην εξιστόρηση του Πελοποννησιακού πολέμου (Βιβλίο Γ', παράγρ. 101). Ο Παυσανίας στο έργο του Φωκικά, Λοκρών Οζόλων, αναφέρει ότι στη Μυωνία υπήρχε βωμός των Μειλιχίων θεών, όπου οι θυσίες δεν γίνονταν την ημέρα όπως σε άλλες πόλεις αλλά τη νύχτα, τρώγοντας τα κρέατα πριν την ανατολή του ήλιου, καθώς και τέμενος του Ποσειδώνα, αλλά και ότι οι Μυάνες ανέθεσαν μια ασπίδα στον Δία της Ολυμπίας, η οποία συμπεριλαμβανόταν στον θησαυρό των Σικυωνίων, όταν ο Παυσανίας επισκέφτηκε την περιοχή. Το 338 π.Χ. η Μυωνία καταστράφηκε από το Φίλιππο Β΄ της Μακεδονίας κατά τον Δ΄ Ιερό Πόλεμο.

Στην περιοχή της αρχαίας Μυωνίας έχουν εντοπιστεί αρχαιότητες από την Μυκηναϊκή περίοδο (1600 - 1100 π.Χ.), την Γεωμετρική (9ος - 8ος αιώνας π.Χ.) και την Κλασική (6ος - 4ος αιώνας π.Χ.). Χαρακτηριστικό και ορατό μέχρι σήμερα είναι τμήμα της οχύρωσης της πόλης του 4ου π.Χ. αιώνα, στη θέση Εκατράχη. Η περιοχή έδωσε σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα εκ των οποίων κτερίσματα τάφων, επιτύμβιες στήλες, επιγραφές καθώς και «θησαυρό» που περιείχε αργυρούς στατήρες Αμφικτυόνων και νομίσματα που κυκλοφόρησε η Δελφική Αμφικτυονία στα 336-334 π.Χ. Στην ευρύτερη περιοχή σημαντική ήταν η ανακάλυψη του τάφου πολεμιστή του 6ου αιώνα π.Χ. μαζί με την πλήρη εξάρτησή του.

Νεότερη περίοδος

Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, η Αγία Ευθυμία αποτελούσε κέντρο κλεφτών και αρματολών, οι γνωστότεροι από τους οποίους ήταν ο λεγόμενος «Βρυκόλακας», που το πραγματικό του όνομα ήταν Κατσώνης και ήταν θείος του γνωστού θαλασσομάχου Λάμπρου Κατσώνη, ο Κώστας Ζαχαριάς που ήταν γνωστός με το όνομα «Κωνσταντάρας», όπως επίσης και ο Αστραπόγιαννος, όλοι τους Αγιευθυμιώτες. Σύμφωνα με τα διασωθέντα αρχεία, πολλοί ήταν οι άντρες της Αγίας Ευθυμίας οι οποίοι έλαβαν μέρος στον Μακεδονικό αγώνα, καθώς και στους Βαλκανικούς πολέμους.

Κατοχή

Κατά την περίοδο της Κατοχής της Ελλάδας από τις Δυνάμεις του Άξονα, η Αγία Ευθυμία υπέφερε από τις αλλεπάλληλες επιθέσεις των εισβολέων. Το χωριό βομβαρδίστηκε στις 25 Απριλίου 1941, με αποτέλεσμα ο επιβλητικός ναός της Γεννήσεως της Θεοτόκου στο κέντρο του χωριού να υποστεί πολλές ζημιές.

Στις 8 Απριλίου 1943, τμήμα ανταρτών του ΕΛΑΣ με επικεφαλής τον καπετάν Νικηφόρο (Δημήτρη Δημητρίου) αποδεκατίζει φάλαγγα Ιταλικών αυτοκινήτων καίγοντας 17 αυτοκίνητα - φορτηγά. Οι απώλειες της κατοχικής δύναμης είναι περίπου 60 στρατιώτες. Το προηγούμενο βράδυ οι αντάρτες έγιναν δεκτοί με ενθουσιασμό στο χωριό, έβγαλαν λόγο στην εκκλησία και διανυκτέρευσαν στα καφενεία του χωριού. Το πρωί, χαράματα, ήρθαν αντιμέτωποι με την Ιταλική φάλαγγα που κατευθυνόταν από τη Βουνιχώρα στην Άμφισσα. Η επιχείρηση των ανταρτών δεν είναι προγραμματισμένη, καθώς συναντούν στην τύχη τους Ιταλούς, στέφεται ωστόσο με απόλυτη επιτυχία, χωρίς καμιά απώλεια από την πλευρά των ΕΛΑΣιτών. Την επιχείρηση διευθύνει ο καπετάν Νικηφόρος, ενώ λαμβάνει σε αυτήν μέρος και ο «σταυραετός της Ρούμελης» καπετάν Διαμαντής.

Την επόμενη, Μεγάλη Παρασκευή, 9 Απριλίου 1943, οι Ιταλοί πυρπολούν την Αγία Ευθυμία και το Μεγάλο Σάββατο 10 Απριλίου 1943, πυρπολείται και η Βουνιχώρα. Οι Ιταλοί εκτελούν εν ψυχρώ το απόγευμα της 8 Απριλίου και το πρωί της 9 Απριλίου 1943 πέντε χωριανούς στα Κάτω Αλώνια και στο σχολείο, ενώ από το σύνολο των 200 περίπου ομήρων που οδηγήθηκαν στην Άμφισσα εκτελέστηκαν άλλοι πέντε. Τα περισσότερα σπίτια της Αγίας Ευθυμίας καίγονται και οι κάτοικοι περνάνε την άνοιξη και το καλοκαίρι σε σπηλιές γύρω από το χωριό. Ξαναγύρισαν στο χωριό το φθινόπωρο του 1943.

Η μάχη της Αγίας Ευθυμίας, οι θηριωδίες και τα αντίποινα των κατακτητών με την καταστροφή της Αγίας Ευθυμίας και της Βουνιχώρας, έμειναν ζωντανές στις μνήμες των κατοίκων και αποτυπώθηκαν και σε τραγούδι:

«Βαριά στενάζουν τα βουνά
κι ο ήλιος σκοτεινιάζει
η Βουνιχώρα καίγεται
η Αυ-θυμιά ανταριάζει
κι ο Νικηφόρος πολεμά με 80 παληκάρια»

Τον Αύγουστο του 1944 η Αγία Ευθυμία κάηκε και πάλι, αυτή τη φορά από τους Γερμανούς. Παράλληλα, τον Απρίλιο του 1944 είχε πυρποληθεί και ο ναός του Αγίου Ευθυμίου. Στα επίσημα στοιχεία αναφέρεται ότι από τα 423 σπίτια του χωριού, τα 365 είχαν καταστραφεί ολοσχερώς και τα 20 μερικώς, αποδεικνύοντας την σχεδόν ολοκληρωτική ισοπέδωση του χωριού. Ταυτόχρονα, οι κατακτητές σε κάθε τους επίθεση στο χωριό εκτελούσαν κάποιους από τους κατοίκους που έβρισκαν σε αυτό, καθώς μεγάλο τμήμα του άμαχου πληθυσμού κατέφευγε στις γύρω πλαγιές της Γκιώνας σε κάθε επικείμενη επίθεση. Παρόλα αυτά, οι κάτοικοι έχτισαν ξανά τα σπίτια τους, αν και ο πληθυσμός του χωριού είχε μειωθεί αισθητά, καθώς τα θύματα της περιόδου ανέρχονταν σε πολλές δεκάδες.

Εξαιτίας των απανωτών χτυπημάτων του χωριού από τους κατακτητές η πολιτεία συμπεριέλαβε την Αγία Ευθυμία στον κατάλογο των «Μαρτυρικών χωριών και πόλεων της Ελλάδας» και ονομάζεται επίσημα πλέον «Μαρτυρικό Χωριό».

Ιστορικός πληθυσμός

Από τα μέσα του 19ου αιώνα, η Αγία Ευθυμία αποτελούσε παραδοσιακά ένα από τα μεγαλύτερα χωριά (κεφαλοχώρια) τόσο της Παρνασσίδας, όσο και ολόκληρης της Φωκίδας, γνωρίζοντας σημαντική αύξηση του πληθυσμού μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τον τουρκικό ζυγό και το τέλος των εχθροπραξιών. Παρόλα αυτά ο πληθυσμός της έχει μειωθεί δραματικά τις τελευταίες δεκαετίες, με την απογραφή του 2011 να καταγράφει μόλις 454 κατοίκους, τον χαμηλότερο πληθυσμό του χωριού από το 1821. Η πρώτη σημαντική μείωση του πληθυσμού παρατηρήθηκε κατά την απογραφή του 1951, δηλαδή μετά την περίοδο της Γερμανικής κατοχής, ενώ στη συνέχεια αρκετοί κάτοικοι μετανάστευσαν στην Αθήνα και τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής.

Χρονολογία	Πληθυσμός
1821	300
1835	467
1851	720
1870	1.009
1879	1.275
1896	1.510
1907	1.481
1920	1.418
1928	1.490
1940	1.528
1951	1.173
1961	1.087
1971	851
1981	670
1991	756
2001	597
2011	454

Αρχαιολογικά ευρήματα

Όπως έχει ήδη αναφερθεί, αν και δεν έχει γίνει συστηματική αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή της Αγίας Ευθυμίας όπου βρισκόταν η αρχαία Μυωνία, έχουν βρεθεί σημαντικά ευρήματα. Δεσπόζει το αρχαίο τείχος της Μυωνίας, τμήματα του οποίου βρίσκονται μέσα στο σημερινό χωριό αλλά και γύρω από αυτο, κυρίως στη βόρεια πλευρά του. Μετά τον σεισμό του 1580, οι κάτοικοι χρησιμοποίησαν κάποιες από τις τεράστιες μαρμάρινες πέτρες του τείχους για να ξαναχτίσουν τα σπίτια τους. Επίσης τις χρησιμοποίησαν για να επισκευάσουν την κεντρική εκκλησία της Γεννήσεως της Θεοτόκου κάτι που είναι εμφανές μέχρι σήμερα λόγω του όγκου τους. Έτσι χωρίς να υπάρχει δόλος καταστράφηκε μεγάλο μέρος του τείχους.

Ακόμα στην περιοχή έχουν βρεθεί αρχαία νομίσματα του 4ου αιώνα π.Χ., στα οποία στην εμπρόσθια όψη παρίσταται κεφαλή της Δήμητρας με πέπλο και στεφάνη από στάχυα ενώ στην οπίσθια απεικονίζεται ο Απόλλωνας καθιστός, κρατώντας κλαδί δάφνης και στηρίζοντας το δεξί του χέρι στη λύρα. Τα νομίσματα αυτά φέρουν την επιγραφή «ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΩΝ». Είναι γνωστό ότι οι Αμφικτίονες συνέρχονταν στο ιερό του Απόλλωνα στους Δελφούς και στο ιερό της Δήμητρας στην Ανθήλη των Θερμοπυλών, γι' αυτό και απεικονίζονται αυτοί οι δύο θεοί και στα νομίσματά τους. Τα νομίσματα τα οποία αποκαλούνται από τους ειδικούς ως «θησαυρός της Μυωνίας», υπάρχουν σήμερα στο Νομισματικό Μουσείο Αθηνών.

Στην Αγία Ευθυμία έχει βρεθεί επίσης σκαλιστός οικογενειακός τάφος σε βάθος τριών μέτρων, με σκαλιστά σκαλοπάτια και τρία μνήματα. Το 1928 στη θέση Καζάς, 150 μέτρα από το νεκροταφείο του χωριού, βρέθηκαν μέσα σε πέτρινους τάφους δύο σιδερένια ξίφη, αιχμές δόρατος και ακοντίου και άλλα αντικείμενα που εκθέτονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών και ένα χάλκινο κράνος του 6ου αιώνα π.Χ., που βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Άμφισσας. Τα αντικείμενα αυτά παρουσιάζουν ομοιότητες στα χαρακτηριστικά με αντίστοιχα ευρήματα στην Μακεδονία και σε άλλες περιοχές της Βόρειας Ελλάδας, πράγμα το οποίο ίσως καταδεικνύει την δωρική καταγωγή των Λοκρών και την πορεία των Δωρικών φύλων κατά την κάθοδό τους στη νότια Ελλάδα.

Προσωπικότητες

• Γιάννης Σκαρίμπας (1893 – 1984), λογοτέχνης, κριτικός, θεατρικός συγγραφέας, ποιητής και πεζογράφος.
• Αστραπόγιαννος , (? - 1762), αρματωλός πολεμιστής

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Επίσημη ιστοσελίδα Αγίας Ευθυμίας
• Δήμος Δελφών
• Το Χρονικό του Γαλαξειδίου