Κούφη Ρεθύμνης

Κούφη Ρεθύμνης
Κούφη Ρεθύμνης 35°19′11″N 24°21′7″E
Χώρα	Ελλάδα
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Ρεθύμνης
Γεωγραφική υπαγωγή	Κρήτη
Πληθυσμός	129 (2021)
Ταχ. κωδ.	740 55

Βόρεια όψη από τη θάλασσα.

Η Κούφη είναι χωριό που βρίσκεται στο νομό Ρεθύμνης στην Κρήτη σε υψόμετρο 175 μ και ανήκει διοικητικά στον Δήμο Λαππαίων. Σύμφωνα με την απογραφή πληθυσμού του 2001 εμφανίζονται 144 άτομα ως μόνιμοι κάτοικοι του χωριού.

Ονομασία του χωριού

Οσον αφορά την ονομασία του χωριού υπάρχουν δύο εκδοχές εξίσου ενδιαφέρουσες. Η πρώτη είναι ότι το χωριό έχει κτιστεί πάνω σε μία πλάκα και από κάτω είναι κούφιο και έτσι ονομάστηκε Κούφη. Ίσως όμως το χωριό, κατά μία δεύτερη άποψη, να πήρε το όνομα του από μία γριά που ζούσε στο χωριό, μάλλον στα πρώτα χρόνια της δημιουργίας του. Τότε στο χωριό λέγεται ότι ζούσαν επτά οικογένειες και σε μία από αυτές ανήκε και η γριά η οποία προμήθευε τον κόσμο βότανα και διάφορα γιατρικά. Όλοι λοιπόν έλεγαν "θα πάμε στην κουφή" όταν ήθελαν να ζητήσουν ένα γιατροσόφι. Πιθανόν το όνομα του χωριού να έμεινε και με αυτόν τον τρόπο, με μικρή μετακίνηση του τόνου από τη λήγουσα στην παραλήγουσα.

Ένα στοιχείο που ενισχύει την πρώτη εκδοχή είναι η ύπαρξη μιας τρύπας περίπου 30 εκ μέσα σε ένα αμπέλι στην βόρεια προέκταση της λοφογραμμής που βρίσκεται το χωριό, από την οποία βγαίνει τον χειμώνα θερμός αέρας και υδρατμοί, ενώ το καλοκαίρι είναι αισθητή η παρουσία ενός ρεύματος αέρα. Επίσης γίνεται αναφορά και σε μια σπηλιά με το όνομα "Πέζουλος" η οποία βρίσκεται κοντά στο εξωκλήσι των Αγίων Αποστόλων. Αυτό σημαίνει ότι ο σχηματισμός των πετρωμάτων στην συγκεκριμένη λοφογραμμή είναι τέτοιος που κάνει την ύπαρξη ενός υπόγειου σπηλαίου μια λογική εκδοχή.

Ιστορία

Στα μινωικά χρόνια η περιοχή της Κούφης ανήκε πιθανά στην ευρύτερη περιοχή της Αρχαίας Λάππας αν κρίνουμε από ένα εύρημα που βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο Ρεθύμνης και το οποίο προέρχεται από την περιοχή της Κούφης.

Τα πρώτα στοιχεία για την ύπαρξη του χωριού αναφέρονται τον 14ο αιώνα από τον Fr. Barozzi, τον Καστροφύλακα. Σύμφωνα με τις αναφορές του, το 1577 στο χωριό υπήρχαν 64 κάτοικοι. Το χωριό γνώρισε την ενετοκρατία και αυτό αποδεικνύεται και από τα θολωτά κτίσματα και τις καμάρες που υπάρχουν σε αρκετές οικίες του χωριού. Το 1583 οι κάτοικοι όφειλαν 126 αγγαρείες σύμφωνα με τα στοιχεία που βρέθηκαν στην βιβλιοθήκη του Ρεθύμνου. Το 1630 το χωριό υπάγεται στο διαμέρισμα του Ρεθύμνου και τρία χρόνια αργότερα υπήρξε σκοπιά Ενετών κατά την προσπάθεια τους να φρουρήσουν το Β.Δ. Ρέθυμνο. Τις πληροφορίες αυτές μας τις δίνει μία αναφορά του Ενετού στρατηγού Βασιλακάτα προς τον διοικητή του.

Στην συνέχεια η Κούφη γνώρισε τον τούρκικο ζυγό. Από μία γραπτή μαρτυρία των αρχείων του ειρηνοδικείου Ρεθύμνου, το 1774 φαίνεται ότι ένας ενός κουφιανός, ο Μάρκος Νταλέτζας του Μιχελή μυνήθηκε από τον γιο του αγά του Αμαρίου, Αζίζ για κτηματικές διαφορές. Το 1822 όταν είχε ξεσπάσει η επανάσταση στην υπόλοιπη Ελλάδα, στα χωριά Κούφη, Αρχοντική και Επισκοπή ορίζεται καθολικός προεστώτας ο Μάρκος Παπαδάκης από την Επισκοπή. Κατά τη διάρκεια της κρητικής επανάστασης στην περιοχή της Επισκοπής φτάνουν 4 τάγματα τούρκικου στρατού (1868) με στόχο την κατάληψη του κάτω Μυλοπόταμου. Ενώ κάποιο μέρος της δύναμης στήνει τις σκηνές του κοντά στην Κούφη, αναγκάζεται μετά από επέμβαση των επαναστατών του Ρεθύμνου να φύγει από το χωριό και να ενωθεί με το κύριο σώμα που βρισκόταν στο χωριό Επισκοπή.

Το 1881 το χωριό εντάσσεται στο δήμο Αργυρούπολης με 139 χριστιανούς κατοίκους. Αξιοσημείωτο είναι ότι το χωριό δεν κατοικήθηκε ποτέ από Τούρκους - ο πληθυσμός του διατηρήθηκε αμιγώς ελληνικός. Το 1900 το χωριό έχει 188 κατοίκους και υπάγεται στο δήμο Λαππαίων. Το 1928 αποτελεί μία ενιαία κοινότητα με το χωριό Αρκούδαινα (σήμερα Αρχοντική) και έχει συνολικά 230 κατοίκους. Το 1930 γίνεται αυτόνομη κοινότητα με πρώτο πρόεδρο τον Νικόλαο Αναστασάκη. Την ίδια χρονιά λειτουργεί και το νέο δημοτικό σχολείο του χωριού που χτίστηκε δίπλα στην εκκλησία της Αγίας Μαρίνας. Πρώτη δασκάλα του νέου σχολείου ήταν η κυρία Επισκοπάκη. Το 1933 εγκαθίσταται η πρώτη τηλεφωνική κοινοτική εγκατάσταση στο χωριό.

Στον πόλεμο του 1940, όταν οι Γερμανοί κατακτητές εισέβαλαν στο χωριό και σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων που βίωσαν την κατοχή επικράτησε αναταραχή και οι κάτοικοι αναζήτησαν τη σωτηρία τους σε κρησφύγετα μέσα και έξω από το χωριό, ενώ κάποιοι άλλοι κατέφυγαν στην κοντινή σπηλιά "Πέζουλος". Κατά μία μαρτυρία, οι κάτοικοι φεύγοντας άφησαν τις πόρτες των σπιτιών ανοικτές και για αυτό οι Γερμανοί πέρασαν μέσα από το χωριό χωρίς να δώσουν ιδιαίτερη σημασία. Στα χρόνια της αντίστασης που ακολούθησαν δεν ήταν λίγοι οι Κουφιανοί που συμμετείχαν ενεργά στον αγώνα. Γύρω στο 1944 αντιστασιακές ομάδες φαίνεται σκότωσαν ένα Γερμανό στην περιοχή Γάφαρη της Κούφης. Οι Γερμανοί ως αντίποινα βομβάρδισαν την επόμενη μέρα το χωριό από την περιοχή του Αποκορώνου, χωρίς όμως να καταφέρουν σημαντικές ζημιές στα κτήρια. Οι χωριανοί το απέδωσαν σε θαύμα της Αγίας Μαρίνας, προστάτιδας του χωριού.

Το 1964 η Κούφη είναι ένα από τα πρώτα χωριά της Κρήτης που αποκτά αποχετευτικό δίκτυο και ηλεκτροδότηση. Το 1978 ιδρύεται ο Πολιτιστικός Σύλλογος η "Αγία Μαρίνα" με πρόεδρο τον Μαρίνο Τσουκνάκη από τους Κουφιανούς της Αθήνας. Το 1991 η κοινότητα Κούφης πρωτοστάτησε μαζί με τις τότε κοινότητες Καρωτή, Αρχοντική και Επισκοπή σε εθελούσια συνένωση για την ίδρυση του Δήμου Επισκοπής με συνολικό πληθυσμό 1.533 κατοίκων. Το 1993 είναι η τελευταία χρονιά που λειτουργεί το δημοτικό σχολείο και από εκεί και μετά τα λιγοστά παιδιά της Κούφης πηγαίνουν με σχολικό στο κοντινό σχολείο που λειτουργεί στην Επισκοπή. Το 1997 σύμφωνα με το εθνικό πρόγραμμα Ιωάννης Καποδίστριας Αρχειοθετήθηκε 1998-02-11 στο Wayback Machine. ο δήμος Επισκοπής μετονομάζεται σε δήμο Λαππαίων και προσέρχονται σε αυτόν και άλλες γειτονικές κοινότητες. Το 2001 ιδρύεται ο πολιτιστικός εξωραϊστικός σύλλογος Κούφης με έδρα το Δημοτικό σχολείο, στο οποίο στεγάζεται επίσης δανειστική βιβλιοθήκη δωρεάς του Ηρακλή Βουρεξάκη.

Εκκλησιαστική υπαγωγή

Η εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στην Αγία Μαρίνα. Εκκλησιαστικά υπάγεται στην Ε΄ Αρχιερατική Περιφέρεια της Ιεράς Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, της Εκκλησίας της Κρήτης.

Αξιοθέατα

Ενα μεσημέρι του Αυγούστου στο καφενείο του χωριού.

Λόγω της προνομιακής του γεωγραφικής θέσης πάνω σε μία λοφογραμμή, το χωριό έχει ανεμπόδιστη θέα από τις Μαδάρες μέχρι το Ακρωτήρι και από την παραλία της επισκοπής έως τον Κρυονερίτη. Καθώς βρίσκεται στην ενδοχώρα και όχι πάνω σε βασικό οδικό άξονα, διατηρεί τον αυθεντικό χαρακτήρα του, χωρίς να έχει υποστεί την έντονη αλλοίωση που προκαλεί ο τουρισμός. Έτσι το βασικό "αξιοθέατο" είναι η εμπειρία της ζωής στο ίδιο το χωριό και η συναναστροφή με τους κατοίκους του.

Στο χωριό υπάρχουν αρκετά αναπαλαιωμένα πετρόκτιστα σπίτια με καμάρες, τα οποία χρονολογούνται από την εποχή των Ενετών και των Τούρκων, λιγοστά χαλάσματα και μερικά νεότερης κατασκευής. Οι εκκλησίες που υπάρχουν φαίνεται ότι είναι κτισμένες μετά το 1800. Πιο παλιό φαίνεται να είναι το εξωκλήσι των Αγίων Αποστόλων αν βασιστούμε στο κτίσμα που υπάρχει πάνω από το εκκλησάκι και το οποίο χρονολογείται από το 1863. Επίσης εκεί υπάρχει μία δεξαμενή και συγκεντρώνει το νερό της πηγής που αναβλύζει σχεδόν μέσα από την εκκλησία και το οποίο παλαιότερα χρησιμοποιούνταν από τους κατοίκους για το πότισμα των περιβολιών. Στο εκκλησάκι αυτό φτάνει κανείς εάν ακολουθήσει ένα όμορφο μονοπάτι που ξεκινάει από το χωριό. Στο κέντρο του χωριού, δίπλα στο παλιό σχολείο βρίσκεται η εκκλησία της Αγίας Μαρίνας, η οποία είναι και η πολιούχος του χωριού. Κτίστηκε το 1902-07 με πρωτομάστορα τον Δεληγιώργη στο χώρο που προϋπήρχε μικρότερη εκκλησία της Αγίας Μαρίνας μαζί με κοιμητήριο. Στο εσωτερικό του ναού υπάρχει αξιόλογο ξυλόγλυπτο τέμπλο που κατασκευάστηκε από τον Γεώργιο Παπαδογιάννη. Η εικόνα της Αγίας Μαρίνας είναι έργο του του αγιογράφου Βιβυλάκη, χρονολογείται από το 1876 και θεωρείται θαυματουργή. Ο επί σειρά ετών εφημέριος Εμμανουήλ Σουχλάκης σήμερα είναι συνταξιούχος και τον αντικατέστησε ο αρχιμανδρίτης Ρωμανός( Ηλίας Αναστασιάδης) από την Ι. Μ. Ρουστίκων.

Μέλος της οικογένειας Βουρεξάκη απολαμβάνει την παιδική χαρά - στο βάθος φαίνεται η Αγία Μαρίνα.

Το εξωκλήσι του Αγίου Πνεύματος βρίσκεται στην τοποθεσία Ζούρβα και βλέπει προς το χωριό Καρωτή. Αρχικά το εκκλησάκι αυτό ήταν κοιμητήριο και ο χώρος ανήκε στην Χρυσώ Σταυρουλάκη που ήταν και η μαμή του χωριού. Στην συνέχεια παραχωρήθηκε για την ανέγερση του ναού από την οικογένεια του Ευάγγελου Τσουκνάκη στον οποίο είχε δοθεί ως προίκα. Το κοιμητήριο του χωριού βρίσκεται λίγο έξω από το χωριό στην Βόρεια είσοδο του και εκεί βρίσκεται η εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής. Ο συγκεκριμένος χώρος , το διπλανό οικόπεδο καθώς και η παρακείμενη παιδική χαρά με το μεγάλο πατητήρι προσφέρθηκαν στην Κοινότητα από τον Νικόλαο Κιμιωνή ή Νταμουλή.

Στην τοποθεσία "Πήγαδος" υπάρχει ένα ιδιόμορφο υδραγωγείο,λαξευμένο στο βράχο που γεμίζει από βρόχινο νερό ενώ στην περιοχή "Τράβας" υπάρχει ένας αλευρόμυλος. Και τα δύο αυτά κτίσματα χρονολογούνται την εποχή της ενετοκρατίας. Αξιόλογη είναι και η όμορφα διαμορφωμένη πλατεία του χωριού δίπλα στον ναό της Αγίας Μαρίνας την οποία σκεπάζουν μια σειρά από μουριές με εξαιρετική θέα προς την θάλασσα.. Τέλος θα πρέπει να γίνει και αναφορά στην παλιά κοινοτική βρύση που υπάρχει στο χωριό, η οποία χωρίς να είναι γνωστό το πότε κατασκευάστηκε, γνωρίζουμε ότι αναπαλαιώθηκε το 1952 και η οποία εξυπηρέτησε τις ανάγκες του χωριού σε νερό για πολλά χρόνια.

Οικονομία

Η οικονομία της περιοχής βασίζεται στην ελαιοπαραγωγή και στην κτηνοτροφία (γιδοπρόβατα & χοίροι). Υπάρχει καφενείο που προσφέρει και φαγητό καθώς και μικρό παντοπωλείο. Στην είσοδο του χωριού λειτουργεί βιοτεχνική μονάδα ζωοτροφών. Επίσης λόγω της μικρής απόστασης από την πόλη του Ρεθύμνου (περίπου 20 χιλιόμετρα) , κάποιοι από τους κατοίκους επιλέγουν να διατηρήσουν την κατοικία τους στο χωριό, ενώ παράλληλα ασκούν την επαγγελματική τους δραστηριότητα αλλού.

Οικογένειες

Στην Κούφη ζουν ή έζησαν οι παρακάτω οικογένειες:

Αναστασάκη: Ξεχωρίζουν ο βουλευτής της Α΄ Αθηνών επί πρωθυπουργίας Κ. Μητσοτάκη, ο Νικόλαος Αναστασάκης και οι διατελέσαντες πρόεδροι της κοινότητας Μαρίνος του Νικολάου και Μαρίνος του Σπυρίδωνα.

Ο σκηνοθέτης, συγγραφέας και σεναριογράφος Νικόλαος Απειρανθίτης έλκει την καταγωγή τπυ από την Κούφη από την πλευρά ης μητέρας του(Στέλλα Αναστασάκη του Κυριάκου)

Βουρεξάκη. Ξεχωρίζουν ο γιατροί Νικόλαος, Ηρακλής & Αλέξανδρος. Οι αξιωματικοί Αντώνιος, Στυλιανός & Μανώλης, η Ειρήνη και η Καίτη εκπαιδευτικοί και ο Γεώργιος, γεωπόνος - κτηνίατρος. Επίσης από την ίδια οικογένεια κατάγεται και η μητέρα του γνωστού σκηνοθέτη και μέλους της Ακαδημίας Αθηνών Σπύρου Ευαγγελάτου.

Βελονάκη.

Βογιατζάκη. Ξεχωρίζει ο Νικόλαος, συνταξιούχος ασφαλιστής και βετεράνος του πολέμου της Κορέας.

Βερνάδου.

Βουρβαχάκη. Ξεχωρίζει ο Λευτέρης, Σμήναρχος ε.α.

Βουρεξάκη. ο Αλέξανδρος, οφθαλμίατρος Αθηνών.

Γερανιωτάκη .Ξεχωρίζει ο Ιωάννης, αγωνιστής των Βαλκανικών πολέμων.

Γύπαρη. Ξεχωρίζει ο Ανδρέας

Δαλέντζα. Ξεχωρίζουν ο Διογένης ο οποίος διετέλεσε βαθμοφόρος του αυτοκράτορα Χαιλέ Σελασιέ της Αιθιοπίας και ο Γιάννης συγγραφέας του βιβλίου "Ντάρα Μανέλλα"

Θεοδωράκη. Ξεχωρίζει ο Τάσσος πρωτοχορευτής και από τα ιδρυτικά μέλη του ομίλου βρακοφόρων Κρήτης

Κανακάκη: Με κλίση στις τέχνες (γνωστός γλύπτης ο Ιωάννης και ζωγράφος ο Λευτέρης). Επίσης ο Γεώργιος Κανακάκης, οπλαρχηγός και παππούς του επιχειρηματία Β. Γκρίσιν.

Καστανιουδάκη. Ξεχωρίζει η Δέσποινα, τέως διευθύντρια του ΙΚΑ

Κοκκινάκη. Ξεχωρίζει ο Γεώργιος, αξιωματικός των Βαλκανικών πολέμων, ο οποίος πολέμησε και στη Γαλλία κατά τον Α΄παγκόσμιο πόλεμο.

Κιμιωνή. Ξεχωρίζει ο Νικόλαος(Νταμουλής), δωρητής του οικοπέδου του νεκροταφείου

Κωνσταντελάκη. Ξεχωρίζει ο καλλιτέχνης Μάκης

Λεωνιδάκης. Η οικογένεια του μηχανικού Ιωάννη

Λιονής. Ξεχωρίζει ο Γεώργιος, από τους τελευταίους πεταλωτές

Μανουσέλη. Η οικογένεια των Νικολάου και της κόρης του Μαρίνας

Μουτάφη.

Μιχάλας Γιάννης. Καλλιτέχνης, μουσικός.

Ορφανουδάκη. Ξεχωρίζουν ο Ιωάννης, αξιωματικός ε.α. και ο Γεώργιος, επιχειρηματίας στο Ηράκλειο

Παπαδάκη. Ξεχωρίζει ο Γεώργιος

Πετρακάκη

Παπασηφάκη. Ξεχωρίζει ο Αντώνης,αξιωματικός της πολεμικής αεροπορίας ε.α. και τέως πρόεδρος της τοπικής κοινότητας.και ο Γεώργιος, Ταξίαρχος ε.α. της ΕΛ.ΑΣ.

Πατεράκη.

Πετράκη.

Πετρομανωλάκης. Ξεχωρίζει ο Ηλιας, που πρωτοστάτησε για την ανέγερση της εκκλησίας της Ζωοδόχου Πηγής στο νεκροταφείο, επειτα από όραμα του.

Πενθερουδάκης

Σουχλάκη. Ξεχωρίζει ο παππά-Μανώλης

Σταθάκη.

Σταυρουλάκη.

Τζανιδάκη. Ξεχωρίζει ο Λευτέρης ο ιδρυτής του κέντρου << ΚΑΝΑΡΙΑ>> στα Χανιά.Σήμερα είναι υπό την διεύθυνση του γιου του Γιάννη.

Τζανιδάκης Παύλος είναι σήμερα πρόεδρος της Τ. Κοινότητας

Τζενευράκη. Ο Γιώργης, νέος καλλιτέχνης στην Κρητική μουσική.

Τριπολιτάκης: 1.Ξεχωρίζει ο Μανώλης Τριπολιτάκης,ή Τριπολίτης οπλαρχηγός στον βορειοηπειρωτικό αγώνα. Φονεύτηκε όπως αναγράφεται στην Ιστορία Στρατού στο χωριό Γκινίκασι το 1914 μαχόμενος ηρωικά και ήταν ο τελευταίος νεκρός του Αυτονομιακού Αγώνα στην περιοχή Μοσχόπολη -Κορυτσά.

2. Ο Μάρκος Ι. τέως πρόεδρος της Κοινότητας

3. Μάρκος Μ. του Μαρίνου εν ενεργεία διπλωμάτης .

Τσουκνάκης: Ξεχωρίζει ο Μαρίνος, αντιπρόεδρος του πολιτιστικού συλλόγου Κούφης και η Μαρία ,εικαστικός- εκπαιδευτικός .Από την πλευρά της μητέρας τους(Μαρίνα Τσουκνάκη) έλκουν την καταγωγή τους από την Κούφη και οι ηθοποιοί Βίνα και Νατάσα Ασίκη.

Φυσσάκης. Νικόλαος.