Δυναστεία των Σπαρτοκιδών
Οι Σπαρτοκίδες (αρχαία ελληνικά: Σπαρτοκίδαι) ήταν το όνομα μίας εξελληνισμένης, Θρακικής καταγωγής, δυναστείας, που κυβέρνησε το ελληνιστικό βασίλειο του Βοσπόρου μεταξύ των ετών 438–108 π.Χ. [1] Είχαν σφετεριστεί την εξουσία από την πρώην δυναστεία των Αρχαιανακτιδών, μία ελληνική δυναστεία τού βασιλείου του Βοσπόρου, που ήταν τύραννοι τού Παντικάπαιου από το 480 - 438 π.Χ. Ο θρόνος τού βασιλείου τού Βοσπόρου σφετερίστηκε από τον Σπάρτοκο Α΄ το 438 π.Χ., από τον οποίο πήρε το όνομά της η δυναστεία.
Οι απόγονοι του Σπάρτοκου Α΄ θα συνέχιζαν να κυβερνούν τον Βόσπορο μέχρι το 108 π.Χ., όταν ο Βόσπορος κατακτήθηκε για λίγο από τους εισβολείς Σκύθες με επικεφαλής τον Σαυμάκο. Η δυναστεία συνέχισε να επαναλαμβάνει τα ονόματα των προηγούμενων πριγκίπων, με τον τελευταίο Σπάρτοκο να ονομαζόταν Σπάρτοκος Ε΄. Η δυναστεία είχε επίσης ενδογαμικούς γάμους, κυρίως τον γάμο της Κομασαρύης και του Παιρισάδη Α΄. Ο πιο διάσημος ηγεμόνας είναι ο Λεύκων Α΄, ο οποίος επέκτεινε το βασίλειο πέρα από τα όριά του, αντιστάθηκε στους Σκύθες και κυβέρνησε για 40 χρόνια.
Ιστορία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι Σπαρτοκίδες πιστεύεται ότι είναι θρακικής καταγωγής και ότι έχουν σχέσεις με τη δυναστεία των Οδρυσών, τους ηγεμόνες του βασιλείου των Οδρυσών.[2] Συχνά πιστεύεται ότι ο Σπάρτοκος Α΄ ήταν Θράκας μισθοφόρος, που προσλήφθηκε από τους Αρχαιανακτίδες και ότι σφετερίστηκε την εξουσία από τους Αρχαιανακτίδες γύρω στο 438 π.Χ., και έγινε «βασιλιάς» τού βασιλείου του Βοσπόρου, τότε μόνο μερικών πόλεων, όπως το Παντικάπαιον. Τον Σπάρτοκο Α΄ διαδέχθηκε ο γιος του Σάτυρος Α΄ του Βοσπόρου, ο οποίος θα κατακτήσει πολλές πόλεις γύρω από το Παντικάπαιο, όπως το Νυμφαίον[3] και το Κιμμερικόν. Ο γιος του Σάτυρου Α΄, ο Λεύκων Α΄, θα πήγαινε να κατακτήσει και να επεκτείνει το βασίλειο πέρα από τα όρια, που είχε σκεφτεί ποτέ ο πατέρας του.
Ο Λεύκων Α΄ συμμετείχε επίσης σε πολέμους εναντίον των Ιξοματών, των Σινδών και των Ηρακλειωτών. Ο αδελφός του Γοργίππος κυβέρνησε την ασιατική πλευρά του βασιλείου, συγκεκριμένα στη Σινδία, την πρώην πρωτεύουσα του βασιλείου των Σινδών, μετονομάζοντάς την σε Γοργιππία, πιθανότατα από τον ίδιο.[4]
Οι Σπαρτοκίδες ηγεμόνες φαίνεται ότι κυβερνούσαν από κοινού με τους γιους και τους αδελφούς τους. Οι γιοι τού Λεύκωνα, Σπάρτοκος Β΄ και Παιρισάδης Α΄, κυβέρνησαν από κοινού μέχρι το τέλος τού Σπάρτοκου πέντε χρόνια μετά τη βασιλεία του. Αυτό μπορεί να φανεί και με τα ίδια τα παιδιά τού Παιρισάδη, τον Σάτυρο Β΄ και τον Γόργιππο Β΄, που και οι δύο συγκυβέρνησαν με τον πατέρα τους. Αυτό το ίδιο μοτίβο μπορεί να φανεί δεκαετίες αργότερα, με τη βασιλεία τού Σπάρτοκου Δ΄ και του Λευκώνα Β΄.
Πόλεμοι επέκτασης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι Σπαρτοκίδες ήταν οι ηγετικές φυσιογνωμίες των επεκτατικών πολέμων τού Βοσπόρου, μίας σειράς συγκρούσεων και πολιορκιών, που έλαβαν χώρα από το 438 π.Χ. έως το 350 π.Χ., λίγο πριν το τέλος τού Λεύκωνα. Αυτοί οι πόλεμοι είχαν ως αποτέλεσμα τον θάνατο τού Σατύρου Α΄ και τού Μητρόδωρου και ίσως τού αδελφού τού Σατύρου, τού Σέλευκου. Ο Σάτυρος Α΄ απεβίωσε στην 1η πολιορκία της Θεοδοσίας το 389 π.Χ.[5] και ο Μητρόδωρος σκοτώθηκε από την Τιργαταώ[6] καθώς ήταν όμηρός της, βάσει συνθήκης που είχε αυτή κάνει με τον Σάτυρο Α΄, προτού την προδώσει. Μετά το τέλος τού Σάτυρου Α΄ το 389 π.Χ., ο Λεύκων Α΄ συμμετείχε στη Μάχη των Λαμπρυτών, η οποία ήταν μία δυναστική διαμάχη μεταξύ του αρχικού βασιλιά των Σινδών, Εκαταίο, και του γιου του Οκταμασάδη, που έληξε με νίκη του Λεύκωνα Α΄ και την εξορία των Οκταμασάδη. [7] Λίγο αργότερα, ο Λεύκων Α΄ και ο Γόργιππος έγιναν άρχοντες τού βασιλείου των Σινδών. Στη συνέχεια ο Λεύκων Α΄ ξεκίνησε 2 πολιορκίες της Θεοδοσίας, τη 2η πολιορκία το 365 π.Χ. και την 3η πολιορκία της πόλης το 360 π.Χ., προσαρτώντας τελικά την πόλη στις κυριαρχίες του μετά από πολύ καιρό, με την Ηράκλεια Ποντική με ποικίλη επιτυχία.
Περαιτέρω επέκταση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Παιρισάδης Α΄ νυμφεύτηκε την εξαδέλφη του Κομοσαρύη, κόρη του Γοργίππου και μέσω αυτού τού γάμου έγινε βασιλιάς των Σινδών.[8] Συμμετείχε επίσης σε πόλεμο κατά των εισβολέων των Σκυθικών φυλών, επειδή αρνιόταν να τους πληρώσει φόρο. Επίσης, ο Παιρισάδης Α΄, κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, κατέλαβε τη στρατηγική πόλη Tάναϊν κοντά στον ποταμό Τάναϊν και πρόσθεσε πολλές άλλες νομαδικές φυλές στις κυριαρχίες του.
Εμφύλιος πόλεμος
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι Σπαρτοκίδες θα συμμετάσχουν σε έναν εμφύλιο πόλεμο μεταξύ τους το 309 π.Χ. περίπου, μετά το τέλος τού Παιρισάδη Α΄ [9] [10], που είχε αξίωση για τον θρόνο. Ο πόλεμος μετατράπηκε σε δύο μεγάλες εμπλοκές, ξεκινώντας από τη μάχη του ποταμού Θάτη και αργότερα την Πολιορκία της Σιρασίνας, στην οποία ο Σάτυρος Β΄ έχασε τη ζωή του. [11] Ο Εύμηλος, αφού νίκησε τον μεγαλύτερο αδελφό του Σάτυρο Β΄, προσπάθησε να μοιράσει το βασίλειο με τον Πρύτανη, αλλά ο τελευταίος αρνήθηκε, οδηγώντας στην τελική ήττα του κοντά στη Μαιώτιδα λίμνη και στο τέλος από τα χέρια του Εύμηλου.[12] Υπό τη βασιλεία του Εύμηλου, το βασίλειο του Βοσπόρου γνώρισε μεγάλη στρατιωτική επιτυχία, καθαρίζοντας τη Μαύρη Θάλασσα από όλους σχεδόν τους πειρατές,[13] και ήταν αρκετά μεγάλο, ώστε να ανταγωνιστεί το κράτος τού Λυσίμαχου, ενός από τους ισχυρούς στρατηγούς τού Μεγάλου Αλέξανδρου.[14] Ο γιος τού Εύμηλου, Σπάρτοκος Γ΄, μπόρεσε τότε να αποκαταστήσει τις εμπορικές τους συμφωνίες με την Αθήνα [15] και ήταν ο πρώτος Σπαρτοκίδης ηγεμόνας, που ανέλαβε τον τίτλο τού «βασιλέως». Ο γιος του, ή ανιψιός του, ο Παυρισάδης Β΄, ήταν απροσδόκητα ενεργός στη διπλωματία μεταξύ των βασιλείων των Διαδόχων, καθώς αναφέρθηκε ότι έστελνε πρεσβευτές στον Πτολεμαίο Β΄ [16] και έκανε προσφορές κυπέλλων με τον Αντίγονο Β΄ στη Δήλο.[17]
Πτώση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το βασίλειο τού Βοσπόρου έπεσε σε παρακμή λόγω των πολυάριθμων επιθέσεων από νομαδικές σκυθικές φυλές τους επόμενους αιώνες, που οδήγησαν στην τελική πτώση του. Οι τελευταίοι ηγεμόνες των Σπαρτοκιδών, ο Παιρισάδης Γ΄, η Καμασαρύη Φιλότεκνος, ο Παιρισάδης Δ΄ και ο Παιρισάδης Ε΄ δέχθηκαν εξαιρετική πίεση από τις επιθέσεις των Σκυθών. Ο Παιρισάδης Ε΄, ο τελευταίος της δυναστείας του, πρόσφερε το βασίλειό του στον Μιθριδάτη ΣΤ΄ με αντάλλαγμα την προστασία τού λαού του και τού εαυτού του. Ο Διόφαντος, ο στρατηγός τού Μιθριδάτη ΣΤ΄, μετά βίας γλίτωσε την εξέγερση που είχε επικεφαλής τον Σαύμακο, έναν μάλλον Σκύθη και θετό κληρονόμο του Παιρισάδη Ε΄. Ο Παιρισάδης Ε΄ απεβίωσε στο Παντικάπαιον στα χέρια τού Σαυμάκου, τερματίζοντας την κυριαρχία των Σπαρτοκιδών στον Κιμμέριο Βόσπορο.
Σπαρτοκίδες ηγεμόνες
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]| Βασιλιάς | Βασιλεία (π.Χ.) | Σύζυγος(οι) | Σχόλια |
|---|---|---|---|
| Σπάρτοκος Α΄ | 438-433 π.Χ | σφετερίστηκαν πρώην Έλληνες δυνάστες | |
| Σάτυρος Α΄ | 433-389 π.Χ | Συγκυβέρνησε με τον πατέρα του μέχρι το τέλος εκείνου. | |
| Σέλευκος | 433-393 π.Χ. | Πιθανός αδελφός τού Σάτυρου Α΄ και συγκυβέρνησε μαζί του μέχρι το τέλος του. | |
| Λεύκων Α΄ | 389-349 π.Χ. | Θεοδοσία | Η Θεοδοσία μπορεί να ήταν κόρη τού ισχυρού διπλωμάτη τού Βοσπόρου Σωπαίου. |
| Γόργιππος | 389-349 π.Χ. | Συγκυβερνήτης με τον Λεύκωνα, κυβερνούσε από την ασιατική πρωτεύουσα, τη Γοργιππία. Ήταν ο πατέρας της Κομοσαρύης. | |
| Σπάρτοκος Β΄ | 349-342 π.Χ. | Γιος του Λεύκωνα, συγκυβέρνησε με τον αδελφό του Παιρισάδη Α΄ μέχρι το τέλος του. | |
| Παιρισάδης Α΄ | 349-310 π.Χ. | Κομοσαρύη | Γιος του Λεύκωνα, Συγκυβέρνησε για 7 χρόνια με τον αδελφό του Σπάρτοκο, στη συνέχεια κυβέρνησε μόνος μέχρι τον θάνατό του το 309 π.Χ. Η Κομοσαρύη ήταν εξαδέλφη του. |
| Σάτυρος Β΄ | 310 π.Χ. | Ο πρωτότοκος γιος του Παιρισάδη κυβέρνησε μόνο 9 μήνες. | |
| Πρύτανις | 310-309 π.Χ. | Γιος του Παιρισάδη, κυβέρνησε για σύντομο χρονικό διάστημα. | |
| Εύμηλος | 309-304 π.Χ. | Γιος του Παιρισάδη, διεύρυνε τις κυριαρχίες και ήταν αντίπαλος του Λυσίμαχου. | |
| Σπάρτοκος Γ΄ | 304-284 π.Χ. | Γιος του Ευμήλου, αναγνωρίστηκε από την Αθήνα ως «βασιλιάς» του Βοσπόρου. | |
| Παιρισάδης Β΄ | π. 284-245 π.Χ. | Γιος του Σπάρτοκου Γ΄ | |
| Σπάρτοκος Δ΄ | π. 245-240 π.Χ. | Γιος του Παιρισάδη Β΄ | |
| Λεύκων Β΄ | περίπου. 240-220 π.Χ. | Αλκαθόη | Γιος του Σπάρτοκου Δ΄ |
| Υγιαίνων | π. 220-200 π.Χ. | Υποστηρικτής των Σπαρτοκηδών, ήταν ο "άρχων", μέχρι που η Καμασαρύη Φιλότεκνος παντρεύτηκε τον εξάδελφό της Παιρισάδη Γ΄ | |
| Σπάρτοκος Ε΄ | π. 200-180 π.Χ. | Γιος του Λεύκωνα Β΄ | |
| Παιρισάδης Γ΄ | 180-150 π.Χ. | Καμασαρύη Φιλότεκνος | Ίσως γιος του Σπάρτοκου Δ΄ |
| Καμασαρύη Φιλότεκνος | π.180-150 π.Χ. | Παιρισάδης Γ΄ Αργώτας |
Κόρη του Σπάρτοκου Β΄ |
| Παιρισάδης Δ΄ | π. 150-125 π.Χ | Πρεσβύτερος γιος του Παιρισάδη Γ΄ και του Κομοσαρύης. | |
| Παιρισάδης Ε΄ | 125-108 π.Χ. | Γιος του Παιρισάδη Γ΄ και του Αργώτη. Τελευταίος Σπαρτοκίδης βασιλιάς τού βασιλείου τού Βοσπόρου. |
Γενεαλογία Σπαρτοκιδών Βοσπόρου
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η ακόλουθη γενεαλογία βασίζεται στον Ferdinand Justi, Iranisches Namenbuch, (Marburg, Berlin, 1884), (Heidelsheim, 1963), σελ. 400:
| Σπάρτοκος Α΄ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Σωπαίος | Σάτυρος Α΄ | Σέλευκος | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Θεοδοσία | Λεύκων Α΄ | Μητρόδωρος | Γόργιππος | (γυναίκα) | Εκαταίος βασ. των Σινδών | Τιργαταώ βασ. των Ιξοματών | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Σπάρτοκος Β΄ | Παιρισάδης Α΄ | Κομοσαρύη | Οκταμασάδης | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Σάτυρος Β΄ | Εύμηλος | Πρύτανις | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Παιρισάδης | Σπάρτοκος Γ΄ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Παιρισάδης Β΄ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Σπάρτοκος Δ΄ | Λεύκων Β΄ ∞ Aλκαθόη | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Σπάρτοκος Ε΄ | Παιρισάδης Γ΄ ∞ 1.Καμασαρύη Φιλότεκνος 2.Αργώτης | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Καμασαρύη Φιλότεκνος | Παιρισάδης Δ΄ | Παιρισάδης Ε΄ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Σπάρτοκος ΣΤ΄ | Λεύκων Γ΄ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ Britannica.
δυναστεία των Σπαρτοκιδών (438–110 bc)
- ↑ D. E. W. WORMELL (1946). «STUDIES IN GREEK TYRANNY—II. Leucon of Bosporus». Hermathena (68): 49–71. https://archive.org/details/sim_hermathena_1946-11_68/page/49. «Φαίνεται εύλογο να είναι πιθανή η εξ αίματος σύνδεση τού Σπάρτοκου με τη δυναστεία των Οδρυσών.».
- ↑ Aισχίνης. Κατά Κτησιφώντος 22.23.
"εδώ είναι κάποιος Γύλων ο Κεραμεύς. Αυτός πρόδωσε το Νυμφαίο τού Πόντου στον εχθρό, μια και ο τόπος εκείνη την εποχή ανήκε στην πόλη μας".
- ↑ Brill Reference.
ονομάστηκε επίσημα από το όνομα τού Γόργιππου των Σπαρτοκιδών, έπειτα από την ενσωμάτωση στο βασίλειο τού Βοσπόρου.
- ↑ Πολύαινος. Στρατηγήματα. σελίδες V.2.
Ο Σάτυρος απεβίωσε στη μέση ενός ανεπιτυχούς πολέμου.r
- ↑ Πολύαινος. Στρατηγήματα. σελίδες V.2.
η Τιργαταώ διέταξε την εκτέλεση τού ομήρου.
- ↑ Tokhtasev, S.R. Ο Βόσπορος και η Σινδική την εποχή τού Λέυκωνος Α΄.
που κατέληξε στο να κατατροπωθεί από τον στρατό του Λεύκωνα και ο Οκταμασάδης αργότερα εκδιώχθηκε από τα όρια των Σινδών.
- ↑ D. E. W. WORMELL (1946). «STUDIES IN GREEK TYRANNY—II. Leucon of Bosporus». Hermathena (68): 49–71. https://archive.org/details/sim_hermathena_1946-11_68/page/49. «επειδή ο γάμος της Κομοσαρύης και τού Παιρισάδη συμβόλιζε την ένωση των δύο εθνών, έλαβε τον τίτλο τού βασιλιά των Σινδών".».
- ↑ Σικελιώτης, Διόδωρος. Βιβλίο 22.23.
έπειτα από το τέλος τού Παρυσάδη, που ήταν βασιλιάς τού Κιμμερίου Βοσπόρου, οι γιοί του Εύμηλος, Σ΄'ατυρος και Πρύτανις ...
- ↑ Σικελιώτης, Διόδωρος. Βιβλίο 22.23.
Ο Σάτυρος, μια και ήταν ο μεγαλύτερος γιος, έλαβε τη διακυβέρνηση από τον πατέρα του.
- ↑ Πολύαινος. Στρατηγήματα.
Ο Σάτυρος σκοτώθηκε, ενώ επετίθετο στον Αριφάρνη βασιλιά των Σιράκων.
- ↑ Σικελιώτης, Διόδωρος. Book 22.24.
- ↑ Σικελιώτης, Διόδωρος. Βιβλίο 22.24.
και καθάρισε τη θάλασσα από τους πειρατές, με αποτέλεσμα να εξαλειφθούν όχι μόνο από το βασίλειό του, αλλά και από σχεδόν όλο τον κατοικήσιμο κόσμο.
- ↑ Δελιγιάννης, Περικλής. Η μάχη τού ποταμού Θάτιδος. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Νοεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 15 Σεπτεμβρίου 2022.
έτσι δημιούργησε ένα δυνατό Ελληνιστικό βασίλειο, που μπορούσε να αντιμετωπίσει το ισχυρτό κράτος τού Λυσιμάχου, τού διάσημου στρατηγού τού Μεγάλου Αλεξάνδρου.
- ↑ Rostovzeff. 1998, vol. I, p. 216 22.23.
σύντομα μετά την απελευθέρωση τού Αθηναϊκού εμπορίου από τον Δημήτριο Α΄ της Μακεδονίας, ο Σπάρτοκος Γ΄ έσπευσε να ανανεώσει τις σχέσεις του με την Αθήνα και να συνάψει μαζί της το 289/8 κανονική συμμαχία, καταδεικνύοντας τη συμμαχία των μεταξύ τους επιχειρηματικών σχέσεων.
- ↑ Απολλώνιος προς τον Ζήνωνα. Επιλογή παπύρων, 1.90A.
οι άλλες αποσκευές και οι ημίονοι για τη μεταφορά από τον Παιρισάδη και τους θεωρούς από το Άργος, που ο βασιλιάς τους έστειλε να δουν τα αξιοθέατα τού νομού "Αρσινόη". Μερίμνησε να μην καθυστερήσουν, διότι όταν έγραψα το γράμμα αυτό σε εσένα, είχαυν ήδη αποπλεύσει στον ποταμό. Σε χαιρετώ.
- ↑ Rostovzeff. Rostovzeff, 1998, vol. I, p. 232.
Το 250 π.Χ. ο Παιρισάδης εμφανίζεται στη Δήλο ως ο δωρητής μίας λεκάνης (φιάλης) μαζί με τον Αντίγονο Β΄ Γονατά της Μακεδονίας και τη Στρατονίκη.
Περαιτέρω ανάγνωση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Гайдукевич В.Ф. Боспорское царство. М.—Л., 1949 (лит. ).
- Полная βιβλιογραφία εργασ Π. О. Карышковского на ρωσικό και αγγλικό С
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]