Οίκος Μελισσηνών-Νοβέλ
Ελληνοκαταλανικός Οίκος τοπαρχών της Δημητριάδας Μαγνησίας (σημ. Βόλου) και του Πηλίου, κατά την Υστεροβυζαντινή περίοδο, παρακλάδι της Βυζαντινής οικογένειας των Μελισσηνών.
Γενεαλογία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο οίκος των Μελισσηνών ή Μαλιασηνών, τοπαρχών της Δημητριάδας, ήταν ένας από τους επιφανέστερους οίκους του Βυζαντίου και του μεσαιωνικού Ελληνισμού. Μέλη άλλου κλάδου της οικογένειας αυτής (των Μελισσηνών - Στρατηγοπούλων) διακρίθηκαν και σε άλλες περιοχές της μεσαιωνικής Ελλάδας, όπως στην Πελοπόννησο, Κρήτη, νησιά, ακόμα δε και εκτός του ελλαδικού χώρου (Ισπανία, Ιταλία, κλπ.). Ο οίκος των Μελισσηνών συγγένευε με τους αυτοκρατορικούς οίκους, των Κομνηνών, Δουκών, Αγγέλων και Παλαιολόγων. Για την αιτία αυτή οι Μελισσηνοί έφεραν στο οικόσημο του οίκου τους τον δικέφαλο αετό και στα επίσημα αυτοκρατορικά βυζαντινά έγγραφα αποκαλούνται ως «οικείοι τη βασιλεία». Αρχηγέτης του οίκου των Μελισσηνών ή Μαλιασηνών (Βρυέννιοι Μελισσηνοί) της Δnμnτριάδαs είναι ο Κωνσταντίνος Μελισσηνός.
Η αρχή του Κων/νου Μελισσηνού (1207-1255)[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το έτος 1207 n Δημητριάδα με την ευρύτερη περιοχή της και το Πήλιο (που ονομαζόταν τότε όρος του Δρόγγου), δόθηκαν ως φέουδο (τοπαρχία) στον Κωνσταντίνο Μελισσηνό, από τον Μιχαήλ Α' Άγγελο Δούκα Κομνηνό, μετά την κατάληψη απ' αυτόν της Άρτας και την εγκαθίδρυση της Αρχής των Αγγέλων στην Ήπειρο. Ο Κων. Μελισσηνός, ήταν φίλος και συμπολεμιστής του Μιχαήλ Α΄ στους αγώνες του τελευταίου κατά των Λατίνων του λατινικού βασιλείου της Θεσσαλονίκης. Η βυζαντινή πόλη της Δημητριάδας μέχρι το 1204 (πριν από την κατάληψη της από τους Λατίνους) διοικητικά ανήκε στο βυζαντινό θέμα της Ελλάδας και μετά την ανακατάληψη της περιοχής από τα στρατεύματα της Ηπείρου τέθηκε κάτω από την επικυριαρχία του Μιχαήλ Α' ως υποτελές σ' αυτόν φέουδο. Και για την αιτία αυτή ο Κων. Μελισσηνός ακολουθούσε, ως υποτελής τοπάρχης, τον Μιχαήλ Α' σ' όλες τις επιχειρήσεις κατά των Λατίνων φεουδαρχών της Θεσσαλίας που είχαν εξάρτηση από το λατινικό βασίλειο της Θεσσαλονίκης. Στη διάρκεια των επιχειρήσεων αυτών ο Κων. Μελισσηνός βρισκόταν μακριά από τη Δημητριάδα. Επανήλθε μόνιμα σ' αυτήν μετά τον θάνατο του Μιχαήλ, όταν ο διάδοχος αυτού, Θεόδωρος Α' της Ηπείρου, κατέλυσε οριστικά το βασίλειο της Θεσσαλονίκης.
Το 1236 ο Κων. Μελισσηνός παντρεύεται τη Μαρία Αγγελίνα, αδελφή του Μιχαήλ Β' της Ηπείρου, που είναι γνωστή στη Δημητριάδα ως Μαρία Αγγελίνα Δούκαινα η Μελισσηνή. Από το γάμο αυτό γεννήθηκε ο μετέπειτα τοπάρχης της Μαγνησίας, Νικόλαος Μελισσηνός. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Κων. Μελισσηνός παραιτήθηκε από την τοπαρχία της Δημητριάδας υπέρ του γιου του Νικολάου. Ασπάσθηκε το μοναχισμό, εγκατέλειψε τα εγκόσμια και αποσύρθηκε στο μοναστήρι της Οξείας Επισκέψεως της Πανάγνου Θεομήτορος της Μακρινιτίσσης, που ο ίδιος είχε ιδρύσει πριν το 1215, όπου και εγκαταβίωσε με το όνομα Κωνστάντιος μέχρι τον θάνατό του το έτος 1255 και ενταφιάστηκε στον χώρο της μονής.[1]
Νικόλαος Μελισσηνός (1255-1274)[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η ανάληψη της αρχής στην τοπαρχία της Δημητριάδας από τον Νικόλαο Μελισσηνό, συμπίπτει με μια περίοδο της θεσσαλικής ιστορίας που σηματοδοτείται από τις ανταγωνιστικές έριδες του κράτους της Ηπείρου, της αυτοκρατορίας της Νίκαιας και την εμπλοκή σ' αυτές των Φράγκων χωροδεσποτών της νότιας Ελλάδας και Πελοποννήσου n οποία κατέληξε στη μάχη της Πελαγονίας (1259). Μετά τη μάχη αυτή, παρατηρείται μια πολιτική στροφή των Μελισσηνών της Δημητριάδας προς το άρμα των Παλαιολόγων της Κωνσταντινουπόλεως και τήρηση αυστηρής ουδετερότητας στη συνεχή διαμάχη των κρατών της Ηπείρου, των Νέων Πατρών (Υπάτης) και της αυτοκρατορίας της Νίκαιας και στη συνέχεια της Κωνσταντινουπόλεως, στον ευρύτερο θεσσαλικό χώρο.
Ο Νικόλαος Μελισσηνός νυμφεύτηκε την πριγκίπισσα Άννα Παλαιολογίνα, ανεψιά του αυτοκράτορα της Κων/λεως, Μιχαήλ Η' Παλαιολόγου. Από το γάμο αυτό γεννήθηκε ένας υιός, ο Ιωάννης Μελισσηνός. Ο Νικόλαος Μελισσηνός και n Άννα Παλαιολογίνα, στην περίοδο 1270-1273 ανοικοδόμησαν στην περιοχή της Άνω Δρυανούβαινας (σημερινής Πορταριάς) την Μονή Αγ. Ιωάννου Προδρόμου της Νέας Πέτρας και μόλις τέλειωσε n ανοικοδόμηση (1274), εγκατέλειψαν τα εγκόσμια και ασπάστηκαν τον μοναχισμό.[2][3]
Ιωάννης Μελισσηνός (1274-1285;)[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Ιωάννης Μελισσηνός ανέλαβε τη διοίκηση της τοπαρχίας της Δημητριάδας στην πιο κρίσιμη καμπή της ιστορίας της περιοχής. Διότι η πόλη στις αρχές του 1275 και στην περίοδο των ετών 1283-1284 αποτέλεσε το θέατρο πολεμικών αναμετρήσεων που έλαβαν χώρα, την πρώτη φορά στην θαλάσσια ευρύτερη περιοχή που εκτείνονταν μπροστά στο νότιο λιμάνι της (1275) και τη δεύτερη στο θαλάσσιο χερσαίο χώρο των τειχών της (1283).
Δεν είναι γνωστές πολλές λεπτομέρειες για την περίοδο που διαφέντευε τη Δημητριάδα ο Ιωάννης Μελισσηνός, γιατί n περίοδος εκείνη ήταν από τις πιο ταραγμένες της βυζαντινής περιόδου, με συνεχείς ανακατατάξεις στον ευρύτερο θεσσαλικό χώρο. Ο Ιωάννης Μελισσηνός πρέπει να παραιτήθηκε ή να πέθανε γύρω στο έτος 1285 και τον διαδέχθηκε ο γιος του, Γαβριήλ.
Γαβριήλ Μελισσηνός (1285-1310;)[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Γαβριήλ Μελισσηνός είναι ο τέταρτος στη σειρά διαδοχής τοπάρχης της Δημητριάδας. Στη διάρκεια της αρχής του κατάφερε να διατηρήσει και αυτός την αυστηρή ουδετερότητα του πατέρα του σ' όλη την περίοδο των εμφύλιων διενέξεων του οίκου των Αγγέλων της Ηπείρου, των Αγγέλων των Νέων Πατρών και των Παλαιολόγων της Κων/λεως και στη συνέχεια του Γουίδωνα ντε λα Ρος των Αθηνών και της Άvvας της Ηπείρου. Στην περίοδο αυτή ο Γαβριήλ Μελισσηνός κατάφερε να επεκτείνει τις κτήσεις του και πέρα από τη Δημητριάδα και το Πήλιο και στα τέλη του ΙΓ΄ αιώνα - αρχές του ΙΔ' είχε αποκτήσει τη φήμη του πιο ισχυρού άρχοντα της μεσαιωνικής Θεσσαλίας.
Εμφάνιση των Καταλανών στη Θεσσαλία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η αρχή του Γαβριήλ συμπίπτει με την εμφάνιση στις θεσσαλικές περιοχές των Αλμογαβάρων της Καταλανικής Κομπανίας, περί το έτος 1309, που με ορμητήρια την Όσσα και τον Όλυμπο ενεργούν καταδρομές στις πεδινές περιοχές. Ο Γαβριήλ Μελισσηνός, κρατώντας αυστηρή ουδετερότητα και έχοντας φιλικές σχέσεις με τους Καταλανούς, κατάφερε να αποφύγει επιδρομές των τελευταίων στα εδάφη της επικράτειάς του στο θεσσαλικό χώρο και Μαγνησία. Γύρω στα 1310 πεθαίνει ο Γαβριήλ και στην τοπαρχία της Δημητριάδας και της ευρύτερης Θεσσαλίας τον διαδέχεται ο γιος του Στέφανος, γνωστός ως Στέφανος Μελισσηνός - Γαβριηλόπουλος (γιος του Γαβριήλ).
Στέφανος Μελισσηνός Γαβριηλόπουλος (1310-1331)[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Στέφανοs Μελισσηνός - Γαβριηλόπουλος είναι ο πέμπτοs κληρονομικός άρχοντας της Δημητριάδας. Η αρχή του Στεφάνου συμπίπτει με την πλήρη επικράτηση των Καταλανών, ύστερα από τη νίκη τους στην μάχη του Αλμυρού (15-3-1311) και την κατάλυση από αυτούς του φράγκικου (βουργουνδικού) Δουκάτου των Αθηνών.
Γάμος της αδελφής του Στέφανου, Άννας με τον πρωτοστράτορα των Καταλανών Odo de Novelles[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Στέφανος Μελισσηνός διείδε τον κίνδυνο των Καταλανών και σύνηψε σχέσεις ιδιαίτερης φιλίας μ' αυτούς, παντρεύοντας μάλιστα και την αδελφή του Άννα Μελισσηνή - Γαβριηλοπουλίνα με τον Odo de Novelles, γενικό βικάριο ή πρωτοστράτορα (αρχιστράτηγο) της Καταλανικής Κομπανίας, στον οποίο έδωσε προίκα ολόκληρη την τοπαρχία της Δημητριάδας, στην οποία περιλαμβάνονταν το Πήλιο και τα πολίσματα των Λεχωνίων και του Καστρίου (Castrum Del Castri Et De Liconia[4]). Ο γάμος αυτός πρέπει να έγινε μεταξύ των ετών 1316-1320. Με τον Στέφανο Μελισσηνό - Γαβριηλόπουλο έχουν ασχοληθεί πολλοί ερευνητές και το όνομά του είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το θεσσαλικό μεσαίωνα των αρχών του ΙΔ' αιώνα.[5][6]
Δημιουργία του ελληνοκαταλανικού Οίκου Μελισσηνών - Νοβέλ[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Από το γάμο του Odo de Novelles και της Άννας γεννήθηκε ένας γιος, ο Armegolio Μελισσηνός - Νοβέλ, που κληρονόμησε τις κτήσεις του πατέρα του στο κληρονομικό φέουδο των Μελισσηνών στη Δημητριάδα και την ευρύτερη περιοχή της.
Armegolio Μελισσηνός-Νοβέλ (1340-1365)[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Πρώτος ελληνοκαταλανός άρχοντας της Δημητριάδας και έκτος στη σειρά διαδοχής του οίκου των Μελισσηνών τοπαρχών. Υπήρξε ο επιφανέστερος Καταλανός άρχοντας στην εποχή του, που ποτέ δεν ξέχασε τη βυζαντινή αριστοκρατική καταγωγή του, αν και καθολικός στο δόγμα. Προστάτευσε τους ελληνικούς ορθοδόξους πληθυσμούς και εκτός τοπαρχίας, τιμώντας έτσι τη βυζαντινή (από τον κλάδο της μητέρας του) καταγωγή του. Από τα αρχεία του Αραγωνικού Στέμματος έχουμε την ιστορική μαρτυρία ότι ο Armegolio Μελισσηνός-Νοβέλ, εκτός από την τοπαρχία της Δημητριάδας (Κομητεία), ήταν κύριος του Σιδεροκάστρου (Καστρί των Δελφών), του Λυκοστόμου και του Castel Estanyol (παραλίμνιο, Καστρί Αγιάς[7])[8]. Διατηρούσε δε μέχρι το θάνατό του (1365) και το αξίωμα (κληρονομικό από τον πατέρα του) του αρχιστράτηγου της Καταλανικής Εταιρείας. Την ίδια περίοδο n θεσσαλική ενδοχώρα κατακλύζεται από Αλβανούς και Σέρβους έποικους, οι οποίοι δημιουργούν πολλά προβλήματα στους γηγενείς ελληνικούς πληθυσμούς. Την ίδια περίοδο ακμάζει ιδιαίτερα και ο μοναχισμός στην περιοχή των Μετεώρων. Στις αρχές του 1364 ο Armegolio Μελισσηνός - Νοβέλ ήρθε σε ρήξη με τον γενικό βικάριο του καταλανικού Δουκάτου των Αθηνών-Θηβών, Ματθαίο Μονκάδα, n οποία τελικά τον οδήγησε και σε σύγκρουση με τον επικυρίαρχο του καταλανικού δουκάτου, βασιλιά της Σικελίας, Φρειδερίκο Γ΄. Ο Armegolio πέθανε περί το 1365.
Misili ή Messilino De Novel[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τελευταίος ελληνοκαταλανός άρχοντας Δημητριάδας στην περίοδο της καταλανοκρατίας στην Ελλάδα (1311-1390). Τα κατάστιχα (Registres) των καταλανικών αρχείων αναφέρουν τον Misili ή Messilini De Novel ως κόμη De Mitra et de Liconia (Δημητριάδος και Λεχωνίων). Την ίδια περίοδο έχουμε πληροφορίες ότι τα Λεχώνια ήταν n έδρα Καταλανού βαρόνου που υπάγονταν στον κόμη της Δnμnτριάδαs ως λίζιος (υποτελής). Η περίοδος των ετών 1365-1381 σηματοδοτείται από την ανοικτή έριδα του Misili ή Messilini De Novel της Δημητριάδας και του Καταλανού άρχοντα Andrea De Bernardo Caval, που θέλησε χωρίς επιτυχία, να διεκδικήσει δικαιώματα στο φέουδο της Δημητριάδας. Την περίοδο εκείνη ο ελληνοκαταλανός άρχοντας της Δημητριάδας, που ήταν γνωστή ως Mitra και ο ελληνοκαταλανός φεουδάρχης της ως Conte De Mitra, κατείχε το δεύτερο φεουδαλικό αξίωμα στηv ιεραρχία των ευγενών του καταλανικού Δουκάτου των Αθηνών και των Θηβών μετά τον καταλανό κόμητα των Σαλώνων και λογιζόταν ο πρώτος κατά φεουδαλική τάξη άρχοντας μεταξύ των ευγενών τιτλούχων του καταλανικού δουκάτου. Την ίδια περίοδο ο ελληνοκαταλανός τελευταίος κόμητας της Δημητριάδας λογιζόταν και ισχυρότερος ευγενής του καταλανικού δουκάτου των Αθηνών - Θηβών. Οι πηγές της περιόδου εκείνης αναφέρουν ότι, περί το τέλος του ΙΔ' αιώνα ο Conte MessiIi De Novel είχε στρατολογήσει από το εσωτερικό της Θεσσαλίας ολόκληρο σώμα Αλβανών ιππέων, που ο αριθμός τους ανερχόταν στον τεράστιο, για τα δεδομένα της εποχής εκείνης, αριθμό των 1500 έφιππων μαχητών.
Επιδρομή των Ναβαρραίων (1380)[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η πιο πάνω στρατιωτική δύναμη του ελληνοκαταλανού άρχοντα της Δημητριάδας, υπήρξε αποφασιστική για την απόκρουση της επιδρομής των Ναβαρραίων, που, την ίδια περίοδο (1380), είχαν προσπαθήσει να καταλύσουν την αρχή του καταλανικού δουκάτου των Αθηνών - Θηβών πριν στραφούν προς την Πελοπόννησο. Για την μεγάλη αυτή συνδρομή του ελληνοκαταλανού κόμητα της Δημητριάδας στην απόκρουση της επιδρομής αυτής, ο τότε επικυρίαρχος του καταλανικού δουκάτου των Αθηνών - Θηβών, βασιλιάς Πέτρος Δ' της Αραγωνίας (1377-1387), απένειμε το έτος 1381 στον Messili De Novel το τιμητικό προνόμιο και αξίωμα να κρατάει τη μεγάλη βασιλική σημαία του στέμματος της Αραγωνίας. Τα αρχεία του στέμματος της Αραγωνίας, αναγράφουν την τιμητική αυτή διάκριση για τον ελληνοκαταλανό κόμη της Δημητριάδας του έτους 1381, ως εξής:«... Le comte de Mitra qui pot haver md homens a cabal albane se e aquest porta la bandere de la nostra reyal magestal perque es natural vassal...[9]».
Κατάλυση του καταλανικού Δουκάτου των Αθηνών[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Μετά την κατάλυση του καταλανικού δουκάτου των Αθηνών - Θηβών από τον Φλωρεντινό Νέριο Ατσαγιόλι και την κατάληψη και του τελευταίου φρουρίου των Νέων Πατρών (1390), δεν υπάρχει ιστορική πληροφορία για τους Καταλανούς στην Ελλάδα. Η σιωπή των πηγών για τους Καταλανούς επισφραγίζεται με την εμφάνιση των Τούρκων και τη μεγάλη αναταραχή που προκλήθηκε στο θεσσαλικό χώρο στην περίοδο των ετών 1390-1423 (οριστική κατάκτηση Θεσσαλίας) Η σιωπή αυτή των πηγών δεν μας επιτρέπει εξαγάγουμε ασφαλή συμπεράσματα για την τύχη των τελευταίων ελληνοκαταλανών αρχόντων της Δημητριάδας στα τελευταία χρόνια που προηγήθηκαν της τουρκικής κατακτήσεως της Θεσσαλίας. Δεν γνωρίζουμε συνεπώς εάν παρέμειναν και μετά το 1390 στο φέουδο της Δημητριάδας. Θεωρούμε όμως πιθανή την εκδοχή ο οίκος vα κρατήθηκε στο φέουδο μέχρι το 1397 ή ίσως ακόμα και μέχρι το 1423, περίοδο που ο Μουράτ Β΄ καταλάμβανε οριστικά τη Θεσσαλία.[10]
Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Παπαθανασίου, Απόστολος Δ., “Οι Μελισσηνοί της Δημητριάδος Κτήτορες Ἱ. Μονών”, Εκδ. Παπαζήση 1989[11],
- Παπαθανασίου, Απόστολος Δ., «Η Ιστορία της ευρύτερης περιοχής Βόλου και Πηλίου κατά τη μεσαιωνική εποχή (330 μ.Χ. – 1423 μ.Χ.) Επετειακή έκδοση του Υπουργείου Πολιτισμού, Βόλος 2004.
- “Acta et diplomata Graeca medii aevi sacra et profana collecta[12]” 4ος τόμος των Franz Miklosich και Joseph Mueller
- Παπαθανασίου, Απόστολος Δ., «Ο Βόλος και η περιοχή του στην ιστορική τους διαδρομή[13]» 2004
- Παπαθανασίου, Απόστολος Δ., «Η Μαγνησία και το Πήλιο στον Ύστερο Μεσαίωνα (1204-1423)[14], Βόλος 1998
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ Miller, William (1908). The Latins in the Levant, a history of Frankish Greece (1204-1566). New York: E.P. Dutton & Co. σελ. 150.
- ↑ Miklosich, Franz· Müller, Joseph (22 Μαρτίου 2012). Acta et Diplomata Graeca Medii Aevi Sacra et Profana. Cambridge University Press. ISBN 978-1-108-04453-0.
- ↑ «495. Ο Βυζαντινός οίκος των Μελισσnνών». Η Μαγνησία στο Πέρασμα του Χρόνου (στα Αγγλικά). 25 Απριλίου 2014. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουνίου 2020.
- ↑ SETTON, ed· Setton, Kenneth Meyer (1969). A History of the Crusades: The fourteenth and fifteenth centuries, edited by H. W. Hazard. Univ of Wisconsin Press. ISBN 978-0-299-06670-3.
- ↑ «Η τοπαρχία του Στέφανου Μελισσηνού-Γαβριηλόπουλου». volos.ert.gr. 14 Μαΐου 2018. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Ιουνίου 2020. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουνίου 2020.
- ↑ «Στέφανος Γαβριηλόπουλος: Ο αυτόνομος ηγεμόνας που έγινε σεβαστοκράτωρ». Cognosco Team. 16 Φεβρουαρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουνίου 2020.
- ↑ Παπαθανασίου, Μανώλης. «Κάστρο Καστρίου Αγιάς». Καστρολόγος. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουνίου 2020.
- ↑ Lluch, Antoni Rubió i. Els Castells Catalans de la Grecia Continental. Institut d'Estudis Catalans.
- ↑ Rubió y Lluch, Antonio (1886). Los Navarros en Grecia, y el ducado catalán de Atenas en la época de su invasión;. Barcelona, Impr. de J. Jepús.
- ↑ Arispa (2 Αυγούστου 2012). «ΑΝΩ ΛΕΧΩΝΙΑ - ΠΗΛΙΟ -: Περιφέρεια Βόλου και Πήλιο το Μεσαίωνα». ΑΝΩ ΛΕΧΩΝΙΑ - ΠΗΛΙΟ. Ανακτήθηκε στις 26 Ιουνίου 2020.
- ↑ Papathanasiou, Apostolos D. (1989). Hoi Melissēnoi tēs Dēmētriadas, ktētores hi. monōn. Athēna: Ekdoseis Papazēsē. ISBN 960-02-0777-1. 22273915.
- ↑ Miklosich, Franz Ritter von (1871). Acta et diplomata Graeca medii aevi sacra et profana collecta. C. Gerold.
- ↑ Karathanou, Mēlitsa· Καραθάνου, Μηλίτσα. (2004). O Volos kai ē periochē tou stēn istorikē tou diadromē = Volos and its district through history. Volos: Etaireia Thessalikōn Meletōn. ISBN 960-85074-1-3. 681153845.
- ↑ Papathanassiou, Apostolos D. (1998). Hē Magnēsia kai to Pēlio ston hystero Mesaiōna, 1204-1423. Volos: [publisher not identified]. ISBN 960-515-018-2. 41928926.