Βυρωνικός ήρωας

Πορτρέτο του Λόρδου Μπάιρον, Ρίτσαρντ Γουέστολ (1813)

Ο Βυρωνικός ήρωας είναι λογοτεχνικός χαρακτήρας, μια παραλλαγή του ρομαντικού ήρωα, που πήρε το όνομά του από τον Άγγλο ρομαντικό ποιητή Λόρδο Βύρωνα. Τόσο η προσωπικότητα του ίδιου του ποιητή, που σκανδάλισε την αγγλική κοινωνία με τις επιλογές του και την άστατη ερωτική ζωή του, όσο και οι χαρακτήρες από τα γραπτά του θεωρούνται ότι παρέχουν καθοριστικά χαρακτηριστικά του χαρακτήρα.

Ο Βυρωνικός ήρωας εμφανίστηκε αρχικά στο ημι-αυτοβιογραφικό αφηγηματικό ποίημα του Μπάιρον Το προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ (1812–1818). Πρόκειται για έναν χαρακτήρα που είναι ταυτόχρονα αποκρουστικός και συναρπαστικός: είναι αλαζόνας, κυκλοθυμικός, κυνικός, αμείλικτος στην εκδίκηση, συχνά έρχεται σε αντίθεση με το νόμο και τους κοινωνικούς κανόνες, αλλά συγχρόνως γοητευτικός και ικανός για βαθιά συναισθήματα και δυνατή στοργή.

Πιο «καθαρές» και καθοριστικές εκδοχές του χαρακτήρα εμφανίστηκαν σε πολλά έργα του Μπάιρον, όπως στη σειρά ποιημάτων του με ανατολίτικα θέματα: Ο Γκιαούρης (1813), Ο Κουρσάρος (1814), Ο Λάρα (1814) και το θεατρικό έργο Μάνφρεντ (1817). Μεταγενέστερα έργα δείχνουν ότι ο Μπάιρον σταδιακά αποστασιοποιήθηκε από τον χαρακτήρα και παρουσίασε εναλλακτικούς τύπους ηρώων, όπως στο θεατρικό έργο Σαρδανάπαλος (1821), στο αφηγηματικό ποίημα Δον Ζουάν (1819–1824) ή, όταν είναι παρών, τον παρουσιάζει ως λιγότερο συμπαθητικό ή τον επικρίνει.

Ο Βυρωνικός ήρωας ήταν εξαιρετικά δημοφιλής στη λογοτεχνία του 19ου αιώνα και είναι ο πρόδρομος του αντιήρωα.

Έμπνευση

Ο Βυρωνικός ήρωας αποτελεί εξέλιξη μιας σειράς λογοτεχνικών χαρακτήρων από παλαιότερα έργα, όπως ο Άμλετ (1602), ο Σατανάς στον Χαμένο Παράδεισο (1667) του Τζον Μίλτον, ο Βέρθερος του Γκαίτε (1774) και ο ήρωας του Ουίλιαμ Γκόντγουιν στο Οι περιπέτειες του Κάλεμπ Γουίλιαμς (1794). Έχει επίσης αισθητές ομοιότητες με τον ήρωα του Σατωμπριάν στο Ρενέ (1802) και τους σκοτεινούς χαρακτήρες των γοτθικών μυθιστορημάτων της Ανν Ράντκλιφ.

Χαρακτηριστικά

Μάνφρεντ, πίνακας του Τζον Μάρτιν (1837)

Ο Βυρωνικός χαρακτήρας επηρεάστηκε από την εικόνα και τις προσωπικές εμπειρίες του Λόρδου Μπάιρον όσο και από τα έργα του. Παρά τη διευκρίνιση του Μπάιρον στον πρόλογο του έργου Το προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ ότι ο Τσάιλντ ήταν ένας πλασματικός χαρακτήρας, «το κοινό συνέδεσε αμέσως τον ποιητή με τον ζοφερό ήρωά του» και οι αναγνώστες ήταν «πεπεισμένοι ... ότι ο Μπάιρον και ο Τσάιλντ ήταν ένα και το αυτό».

Εικονογράφηση για το μυθιστόρημα του Μιχαήλ Λέρμοντοφ Ένας ήρωας του καιρού μας (1839)

Αυτά είναι τα κύρια χαρακτηριστικά ενός Βυρωνικού ήρωα, σημειωτέον ότι ένας ήρωας δεν χρειάζεται να τα διαθέτει όλα για να θεωρηθεί Βυρωνικός.

• Έχει υψηλό επίπεδο νοημοσύνης, ευφυΐας, αντίληψης και ικανότητας προσαρμογής σε επίπεδα που τον τοποθετούν πάνω από τον μέσο άνθρωπο. Επίσης, είναι ιδιαίτερα μορφωμένος.
• Είναι χαρισματικός, ευαίσθητος, μυστηριώδης, εκπέμπει μαγνητισμό.
• Είναι μοναχικός και μελαγχολικός.
• Διακατέχεται από έντονο και ειλικρινές πάθος για συγκεκριμένο σκοπό ή άτομο.
• Είναι γοητευτικός, κατέχει τη δύναμη της αποπλάνησης και της σεξουαλικής έλξης, ουσιαστικά είναι μοιραίος και επικίνδυνος.
• Έχει ευγενική καταγωγή, αριστοκρατικό επώνυμο ή είναι μέλος οικογένειας με καλές οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες.
• Είναι ευάλωτος, με συχνές συναισθηματικές συγκρούσεις ή εναλλαγές διάθεσης.
• Δεν σέβεται τους κοινωνικούς θεσμούς ή τους κανόνες συνύπαρξης, είναι κοινωνικός επαναστάτης που περιφρονεί τους κανόνες, τα έθιμα και την κοινωνική θέση. Ωστόσο, πρόκειται για μια καθαρά προσωπική εξέγερση που στοχεύει αποκλειστικά στην επιβεβαίωση των δικών του επιθυμιών και όχι στην κοινωνική αλλαγή.
• Είναι αυτοεξόριστος λόγω κοινωνικού στίγματος ή παρανομίας. Η δυσπιστία προς την κοινωνία τον καθιστά αδύνατο να γνωρίσει την ειρήνη και να βρει παρηγοριά.
• Έχει προβληματικό ή σκοτεινό παρελθόν, και συχνά υποφέρει από τύψεις για τα λάθη που έκανε.
• Είναι κυνικός, κουρασμένος από τον κόσμο, τις απολαύσεις και τις καταχρήσεις.
• Είναι αλαζόνας και συχνά η έλλειψη εσωτερικής ικανοποίησης τον οδηγεί σε αυτοκαταστροφική συμπεριφορά.
• Ασκεί συχνά αυτοκριτική και ενδοσκόπηση.

Επιρροή

Η επιρροή του Μπάιρον εμφανίζεται σε πολλούς συγγραφείς και καλλιτέχνες του ρομαντικού κινήματος και συγγραφείς γοτθικής μυθοπλασίας κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα. Ο ίδιος ο ποιητής ήταν το πρότυπο για τον ήρωα του Γκλενάρβον (1816) που γράφτηκε από την πρώην ερωμένη του ποιητή λαίδη Καρολάιν Λαμπ - η οποία χαρακτήρισε τον Μπάιρον «τρελός, κακός και επικίνδυνη γνωριμία». Ο ήρωας του μυθιστορήματος Ο Βρυκόλακας (1819) που έγραψε ο προσωπικός γιατρός του Μπάιρον Τζον Ουίλιαμ Πολιντόρι, επίσης, ο Κλαύδιος Φρολό στην Παναγία των Παρισίων (1831) του Βικτόρ Ουγκώ, ο Εντμόν Νταντές στο Ο Κόμης Μοντεχρήστος (1844) του Αλέξανδρου Δουμά, ο Χίθκλιφ στα Ανεμοδαρμένα ύψη (1847) της Έμιλι Μπροντέ και ο Ρότσεστερ στην Τζέην Έιρ της Σαρλότ Μπροντέ (1847) είναι άλλα μεταγενέστερα παραδείγματα Βυρωνικών ηρώων του 19ου αιώνα.

Εμφανίζεται επίσης και στη ρωσική λογοτεχνία με τα έργα του Πούσκιν όπως στα Ο αιχμάλωτος του Καυκάσου (1822), Ευγένιος Ονέγκιν (1825 - 1832) και άλλα έργα του, στο Ένας ήρωας του καιρού μας (1840) του Μιχαήλ Λέρμοντοφ, στο μυθιστόρημα Οι Δαιμονισμένοι (1873) του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι στο πρόσωπο του Νικολάι Σταυρόγκιν κ.α.

Ο Έρικ από Το Φάντασμα της Όπερας (1910) του Γκαστόν Λερού και ο Στήβεν Δαίδαλος από Το πορτραίτο του Καλλιτέχνη (1916) του Τζέιμς Τζόυς είναι άλλα παραδείγματα από τις αρχές του 20ου αιώνα.

Ο Βυρωνικός ήρωας εμφανίζεται επίσης σε πολλά σύγχρονα μυθιστορήματα και έχει παίξει ρόλο στη σύγχρονη λογοτεχνία ως ο πρόδρομος του αντιήρωα.