Έλληνες στο Αζερμπαϊτζάν

Ιστορικά, οι Έλληνες στο Αζερμπαϊτζάν δεν έχουν σχηματίσει μια μεγάλη κοινότητα σε σύγκριση με εκείνους στη γειτονική Γεωργία και την Αρμενία. Αποτελείται κυρίως από Πόντιους πρόσφυγες από την Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Υπό την Ρωσική Αυτοκρατορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αρχικά, οι μετανάστες έφτασαν στη δεκαετία του 1830 και εγκαταστάθηκαν στο χωριό Μεχμανά στις όχθες του ποταμού Ταρτάρ. Στις 23 Μαΐου 1830, ο γεωργιανός έξαρχος διόρισε τον πρωθιερέα Βασίλι Αντριάνοφ να οδηγήσει τη θρησκευτική κοινότητα της Μεχμανά.^[1]

Το 1851, ο γεννημένος στην Τραπεζούντα Χαράλαμπος Κουντούροφ (τοπικά γνωστός ως Ουστά Αλαχβέρντι) ίδρυσε δύο εργοστάσια χαλκού στο Ορντουμπάντ, όπου το κύριο προσωπικό αποτελούταν από Έλληνες εργάτες. Δέκα χρόνια αργότερα, χτίστηκε ένα σχολείο και μια εκκλησία για την ελληνική κοινότητα στην περιοχή. Η εκκλησία είχε επικεφαλής το Νικόλαο Λαβός. Οι γιοι του Κουντούροφ κατείχαν τα εργοστάσια μετά τον θάνατό του μέχρι την Οκτωβριανή Επανάσταση^[1].

Οι τοπικοί Έλληνες ήταν επίσης προεξέχοντες στην αρχιτεκτονική και το κατασκευαστικό τομέα. Η Εκκλησία του Αγίου Νικολάου στο Μπακού και μια Ορθόδοξη εκκλησία στο Αλτιαγκάτς σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε κατά τη δεκαετία του 1850 από Έλληνες αρχιτέκτονες και εργολάβους^[1].

Οι Έλληνες δεν είχαν αρχίσει να μεταναστεύουν στο Μπακού, τη σημερινή πρωτεύουσα του Αζερμπαϊτζάν, μέχρι την πετρελαϊκή άνθηση από τα τέλη του δέκατου ένατου και στις αρχές του εικοστού αιώνα. Στατιστικά αρχεία από το 1886 αποκάλυψαν ότι δεν υπήρχαν Έλληνες στο κυβερνείο του Μπακού εκείνη την εποχή, αλλά η εικόνα άλλαξε το 1897, όταν η απογραφή κατέγραψε 278 Έλληνες στο Κυβερνείο του Μπακού και 658 στο Κυβερνείο Ελισαβετπόλ (σε σύγκριση με τα 102 άτομα το 1886). Οι μετανάστες αποτελούνταν κυρίως από γενικούς εργάτες και εμπόρους λιανικής πώλησης και περιλάμβανε τόσο τους Τούρκους πολίτες όσο και τους ιθαγενείς των ελληνικών οικισμών αλλού στον Καύκασο^[1].

Το 1907, η πόλη του Μπακού από μόνη της είχε εκτιμώμενο ελληνικό πληθυσμό 800 ατόμων, οι περισσότεροι από τους οποίους είχαν μεταναστεύσει από τη Μικρά Ασία και συνεπώς δεν θα μπορούσαν να εκτελέσουν θρησκευτικές υπηρεσίες σε ρωσικές Ορθόδοξες εκκλησίες, όπου οι γλώσσες εργασίας ήταν η παλαιά εκκλησιαστική σλαβονική και τα ρωσικά. Έτσι, η Ελληνική Φιλάνθρωπη Κοινωνία του Μπακού έλαβε την άδεια να κατασκευάσει μια ελληνική Ορθόδοξη εκκλησία στο Μπακού^[1]. Ο αριθμός των Ελλήνων στο Μπακού δεν είχε αλλάξει πολύ, σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία του 1917.^[2] Σύμφωνα με το ρώσο εθνογράφο Αντρέι Ποπόφ, υπήρχαν 2.161 Έλληνες που ζούσαν σε οκτώ πόλεις και χωριά στα κυβερνεία Μπακού και Ελισαβετπόλ ως το 1919.^[3]

Σοβιετική περίοδος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στον απόηχο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και την εγκαθίδρυση της Σοβιετικής κυριαρχίας στο Μπακού το 1920, κατέφθασε ένα άλλο κύμα ελληνικής μετανάστευσης στο Μπακού. Το 1923, ο ελληνικός πληθυσμός του Αζερμπαϊτζάν αυξήθηκε σε πάνω από 1.000 άτομα, από τους οποίους 58 από αυτούς ζούσαν στο πρωτοποριακό οικισμό Μεχμανά. Το κτίριο του ελληνικού φιλανθρωπικού συλλόγου βρίσκεται στην οδό Μιλιόναγια (προς το παρόν ονομάζεται οδός Αμίροφ) στο Μπακού στέγαζε ένα ερασιτεχνικό ελληνικό θέατρο, μια εκκλησία, μια βιβλιοθήκη και ένα σχολείο πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, το οποίο είχε 89 μαθητές το 1921. Υπήρχε ένας κοινοτικός ποδοσφαιρικός σύλλογος με το όνομα Εμπρός.

Περιέργως σχεδόν το ένα τρίτο του ελληνικού πληθυσμού του Αζερμπαϊτζάν επέλεξε να διατηρήσει την αλλοδαπή ιθαγένεια. Το 1937, το 95% των ξένων πολιτών που διέμεναν στο Αζερμπαϊτζάν ήταν Έλληνες. Αυτός ο παράγοντας, καθώς και η αλλαγή στάση της ΕΣΣΔ προς τον ελληνικό πληθυσμό, έκαναν τους Έλληνες του Μπακού στόχο καταστολής και αναγκαστικής μετεγκατάστασης. Το 1937-1938, πολλά μέλη της κοινότητας συνελήφθησαν και αργότερα μερικά εκτελέστηκαν. Ανάμεσα στα θύματα ήταν η ηθοποιός Παμφυλία Ταναϊλίδη. Από το 1939, με τη βοήθεια της ελληνικής πρεσβείας στην ΕΣΣΔ, οι περισσότεροι αλλοδαποί πολίτες ελληνικής καταγωγής εγκατέλειψαν το Μπακού για την Ελλάδα. Δύο κύματα καταστολής, με αποτέλεσμα την μετεγκατάσταση στην Κεντρική Ασία και τη Σιβηρία στόχευσαν τους Έλληνες του Αζερμπαϊτζάν με Σοβιετική υπηκοότητα και έλαβαν χώρα το 1942 και το 1949 αντίστοιχα, ως μέρος της Μπολσεβικικής εκστρατείας της "εκκαθάρισης του Καυκάσου από τα πολιτικά αναξιόπιστα στοιχεία."

Μετά την ανεξαρτησία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, εν μέσω πολιτικής αστάθειας πάνω από 100 από τους εναπομείναντες Έλληνες εγκατέλειψαν το Αζερμπαϊτζάν. Ο ελληνικός πληθυσμός του χωριού Μεχμανά έφυγαν κατά τη διάρκεια του πολέμου του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Το 1994, ιδρύθηκε το ελληνικό πολιτιστικό κέντρο στο Μπακού με πρωτοβουλία του Έλληνα πρέσβη. Το 1997, αναδιοργανώθηκε ως Ελληνική Κοινωνία Αργώ. Η κοινότητα, που έχει ξεχάσει σε μεγάλο βαθμό την Ποντιακή γλώσσα, προς το παρόν αριθμεί 535 άτομα, οι οποίοι είναι Έλληνες ή απόγονοι μικτών οικογενειών.